Rhoi dysgwyr yn gyntaf

Nid yw’n syndod bod pob darparwr wedi blaenoriaethu lles dysgwyr yn 2020-21. Datblygwyd perthnasoedd dyfnach ganddynt â theuluoedd a threfnwyd ffyrdd newydd o gadw mewn cysylltiad â dysgwyr. Roedd hyn yn golygu y gallent nodi anawsterau a mynd i’r afael â nhw’n gyflym – rhywbeth a oedd yn arbennig o bwysig i ddysgwyr bregus, a wynebodd yr anawsterau mwyaf yn ystod y cyfnod clo.

Mewn llawer o achosion, arweiniodd cysylltiad agosach â dysgwyr a’u teuluoedd at ddarparwyr addysg yn troi’n ffynonellau hanfodol o gymorth ac arweiniad i’w cymunedau.

Yn eu tro, roedd ysgolion a lleoliadau’n deall eu cymunedau’n well, ac roedd hyn o fudd i ddysgwyr a’u teuluoedd wrth iddynt ddatblygu hyder mewn darparwyr. 

Mae’r perthnasoedd hyn yn debygol o helpu gweledigaeth ysgolion a’u dyheadau ar gyfer y Cwricwlwm i Gymru. Gall cyfraniadau gan deuluoedd a’r gymuned ehangach eu helpu i ddeall anghenion eu dysgwyr a sut gallant wireddu pedwar diben y cwricwlwm.

Cefnogi staff

Ni allwn danfesur effaith y flwyddyn academaidd ddiwethaf ar y rhai sy’n gweithio ym myd addysg. Ar yr adeg honno, tynnodd ein Prif Arolygydd sylw at ‘eu gwydnwch rhyfeddol’.

Roedd y pwysau ar staff yn ddigynsail. Aethant ati i reoli sefyllfaoedd heriol a gwneud eu hunain yn fwyfwy agored i ddysgwyr a’u teuluoedd.

Yn aml, gwelsom ni arweinwyr yn rhoi iechyd, lles a diogelwch eu staff uwchben eu lles eu hunain. Ac roedd hyn yn ogystal â blaenoriaethu lles eu dysgwyr a’u teuluoedd.
 

Addasu arfer

Rhannodd lleoliadau nas cynhelir, ysgolion ac UCDau gyda ni sut yr ymaddasant mewn llawer o wahanol ffyrdd. Mae’r animeiddiad byr yn y blog hwn yn crisialu rhai o’r strategaethau hyn.

I weld cameos pellach, porwch drwy’r crynodebau ar gyfer eich sector yn yr Adroddiad Blynyddol.
 

Crynodebau sector

Lleoliadau nad ydynt yn ysgolion i blant o dan bump oed
Ysgolion cynradd
Ysgolion uwchradd
Ysgolion pob oed a gynhelir
Ysgolion arbennig a gynhelir
Ysgolion arbennig annibynnol
Ysgolion prif ffrwd annibynnol 
Colegau arbenigol annibynnol 
Unedau cyfeirio disgyblion
Gwasanaethau addysg llywodraeth leol

Effaith y pandemig

Teimlodd dysgwyr ôl-16 effaith y pandemig mewn ffyrdd gwahanol, yn dibynnu ar beth roeddent yn ei astudio neu’n hyfforddi ynddo. Roedd hyn hefyd yn golygu bod deilliannau’n amlwg yn wahanol ar draws grwpiau o ddysgwyr.

Er enghraifft, parhaodd rhai prentisiaethau, ond cafodd rhai eraill eu heffeithio gan ffyrlo a diswyddiadau. Ac yn aml, symudodd dysgu oedolion, gan gynnwys Cymraeg i oedolion, ar-lein yn hytrach na’i gynnal mewn lleoliadau cymunedol. 

Rhannodd dysgwyr eu pryderon â ni am asesiadau diwedd cwrs a symud i’r cam nesaf yn eu haddysg, eu hyfforddiant neu eu gwaith. 

Nodom rwystredigaeth hefyd oherwydd newidiadau ac oedi mewn trefniadau asesu ar gyfer cymwysterau galwedigaethol – gan ddwysáu teimladau bod diffyg cydraddoldeb o hyd o gymharu â chymwysterau academaidd.

Yn y sectorau addysg bellach a dysgu yn y gwaith, roedd asesu at ddiben cymwysterau ac achredu yn flaenoriaeth o hyd. Ond roedd heriau’n bodoli, yn enwedig lle’r roedd angen i ddysgwyr ymgymryd ag asesiadau ymarferol. 

Profodd gweithwyr ieuenctid eu bod yn amhrisiadwy. Gwnaeth eu set eang ac ymaddasol o fedrau gyfraniad hanfodol i fywydau pobl ifanc yn ystod y cyfnod anodd hwn.

Darlun bras yn unig o rai o’r prif faterion yn y sectorau ôl-16 yw hyn. Darllenwch fwy yn yr adroddiad blynyddol llawn.

Goresgyn yr heriau

Gwelsom greadigrwydd, arloesedd a gwydnwch ar draws y sectorau ôl-16, gan ddarparwyr dysgu yn y gwaith yn cydweithio â’i gilydd, addysg gychwynnol athrawon yn cynorthwyo myfyrwyr i ddatblygu eu haddysgu ar-lein, a phlatfform newydd sydd wedi cynyddu nifer y dysgwyr Cymraeg nid yn unig yng Nghymru, ond ar draws y DU a thramor hefyd. 

Gwyliwch y graffig symudol i ddarganfod sut yr addasodd y sectorau ôl-16 a rhoi eu dysgwyr yn gyntaf bob tro. 

Os hoffech gael rhagor o ysbrydoliaeth, mae llawer mwy i’w ddarllen ar gyfer eich sector yn Adroddiad Blynyddol 2020-21.

Crynodebau sector

Colegau addysg bellach

Dysgu yn y gwaith

Dysgu oedolion yn y gymuned

Addysg gychwynnol athrawon

Cymraeg i Oedolion

Gyrfaoedd

Dysgu yn y sector cyfiawnder

Beth fyddwn yn ei newid…

• Bydd ffocws cryfach ar werthuso’r diwylliant diogelu. Bydd hyn yn cymryd blaenoriaeth dros ddarparu tystiolaeth yn unig o roi polisïau priodol ar waith
•  Bydd arolygwyr yn edrych ar ymddygiad dysgwyr a staff a sut mae hyn yn helpu hyrwyddo diwylliant diogelu cryf 
• Bydd arolygwyr yn siarad ag ystod ehangach o ddysgwyr sy’n cynrychioli gwahanol grwpiau, mewn sefyllfaoedd anffurfiol a ffurfiol, i gael eu barn ar drefniadau diogelu’r darparwr 
• Bydd yr adroddiad arolygu’n cynnwys mwy o fanylion am ddiogelu, yn cynnwys disgrifio pryd mae arferion diogelu yn arbennig o gryf neu ble mae achosion pryder 
• Mae diwylliant diogelu effeithiol yn dechrau ag arweinwyr, a byddwn yn myfyrio ar drefniadau diogelu pan fyddwn yn adrodd ar arweinyddiaeth a rheolaeth. 

Beth fydd yn aros yr un fath…

Byddwn:

• yn dechrau pob arolygiad trwy edrych ar hunanwerthusiad y darparwr o’i drefniadau diogelu 
• yn ystyried gwybodaeth o’r holiaduron cyn-arolygiad gan staff, rhieni, dysgwyr a llywodraethwyr 
• yn ystyried y trefniadau ar gyfer nodi a chynorthwyo plant mewn angen neu sydd mewn perygl o niwed sylweddol, a ph’un a yw pob un o’r staff yn gwybod beth i’w wneud ai peidio os bydd ganddynt bryderon am ddysgwr  
• yn gwirio a yw pob un o’r staff wedi ymgymryd â lefel addas o hyfforddiant diogelu 
• yn gwerthuso effeithiolrwydd y trefniadau i hyrwyddo a chefnogi diwylliant gwrthfwlio, ac yn gwirio pa mor dda y mae darparwyr yn ymateb i unrhyw achosion honedig yn gysylltiedig â bwlio, yn eu cofnodi ac yn mynd i’r afael â nhw  
• yn barnu pa mor dda y mae darparwr yn cadw disgyblion yn ddiogel rhag peryglon radicaleiddio a chamfanteisio
• yn ystyried diogeledd cyffredinol yr adeiladau a’r safle, a sut mae arweinwyr yn hyrwyddo ymwybyddiaeth o risgiau i les disgyblion 
• yn gwirio gweithdrefnau’r darparwr i sicrhau addasrwydd staff a phobl eraill sydd mewn cysylltiad â dysgwyr 
• yn parhau i gyfeirio unrhyw bryderon ynghylch diogelu at ein swyddogion diogelu mewnol 
• yn parhau i gyflwyno llythyr lles i ddarparwr os oes pryderon sylweddol ynghylch agwedd ar iechyd a diogelwch neu ddiogelu.  

Bydd pob aelod o’r tîm arolygu’n casglu gwybodaeth i gefnogi’r farn ar ddiwylliant diogelu’r ysgol. Bydd diogelu’n cael ei drafod yn ystod pob cyfarfod tîm. 

Y camau nesaf

Yng ngwanwyn 2022, byddwn yn peilota’r trefniadau arolygu drafft newydd mewn ystod o wahanol ysgolion ac UCDau ledled Cymru. Byddwn yn defnyddio’r canfyddiadau o’r gwaith hwn i gwblhau’r fframwaith newydd. 

Mae Liz Counsell yn AEM sy’n arbengio mewn addysg gynradd, annibynnol ac awdurdodau lleol. Mae’n swyddog diogelu arweiniol hefyd. Mae wedi gweithio yn y byd addysg ers dros 35 mlynedd, a bu gynt yn bennaeth mewn tair ysgol gynradd yng Nghaerdydd. Pan na fydd yn arolygu, bydd hi’n gwylio Dinas Caerdydd neu’n chwarae tennis. 

Diogelu ac arolygu

Ym mhob rhan o’n gwaith, rhown ddiogelu plant a phobl ifanc a’u lles uwchlaw’r holl anghenion a buddiannau eraill. 

Rydym wedi gweithio’n agos gydag arolygiaethau eraill ar ein ‘Harolygiad Ar y Cyd o Drefniadau Amddiffyn Plant’, i beilota ffordd newydd ar y cyd o werthuso diogelu mewn ardal awdurdod lleol.

Hefyd, yn ddiweddar, cyhoeddom adroddiad ‘‘Dydyn ni ddim yn dweud wrth ein hathrawon” Profiadau o aflonyddu rhywiol rhwng cyfoedion ymhlith disgyblion ysgolion uwchradd yng Nghymru. Mae’r adroddiad yn edrych ar achosion o aflonyddu rhywiol rhwng cyfoedion ym mywydau pobl ifanc oedran uwchradd, ac yn adolygu’r diwylliant a’r prosesau sy’n helpu amddiffyn a chynorthwyo pobl ifanc mewn ysgolion uwchradd yng Nghymru. Yn yr adnoddau ategol a gyhoeddom gyda’r adroddiad, mae dolenni at ganllawiau a gwaith ymchwil defnyddiol i gefnogi diwylliant effeithiol o ddiogelu. Dogfen arweiniad allweddol yw Cadw dysgwyr yn ddiogel gan Lywodraeth Cymru.

Mae dyletswyddau statudol gan yr holl ddarparwyr addysg, yn cynnwys ysgolion a cholegau annibynnol, i ddiogelu a hyrwyddo lles plant. Yn ystod ein harolygiadau, mae gennym rôl bwysig mewn gwerthuso trefniadau diogelu darparwr. 

Mae ein dull arolygu newydd yn sicrhau bod arolygwyr yn darganfod pa mor dda y mae staff a llywodraethwyr yn hyrwyddo diwylliant diogelu cryf yn eu cymuned, a pha mor dda y maent yn deall ac yn hyrwyddo dulliau diogelu’r ysgol.  

Nod rhannu’r canfyddiadau a’r profiadau hyn yw helpu datblygu athrawon ac arweinwyr ysgol i fanteisio ar y cyfle hwn i fyfyrio ar eu dulliau wrth iddynt ddatblygu’u Cwricwlwm i Gymru.

I gael cipolwg pellach i’n hadroddiad thematig, Paratoi ar gyfer y Cwricwlwm i Gymru, gweler ein blog diweddaraf ar flog Cwricwlwm i Gymru Llywodraeth Cymru.

Beth rydym ni’n ei wneud yn ystod arolygiad

Rydym yn cymryd y materion hyn o ddifrif, a daw hyn i’r amlwg ym mhob agwedd ar ein gwaith. Wrth arolygu ysgolion, byddwn yn edrych yn ofalus ac yn sensitif ar gydraddoldeb ac amrywiaeth, fel yr amlinellir yn ein dogfen arweiniad ‘Beth rydym yn ei arolygu’. 

Rydym yn arolygu pa mor dda y mae gwahanol grwpiau o ddisgyblion yn gwneud cynnydd ar draws yr ysgol trwy ddarganfod a yw disgyblion yn teimlo’n ddiogel ac yn saff, ac yn rhydd rhag cam-drin corfforol a geiriol. Rhaid i ddisgyblion deimlo eu bod yn cael eu parchu a’u trin yn deg, mae ein harolygwyr yn edrych ar ba mor dda y mae disgyblion yn datblygu i fod yn ddinasyddion moesegol a gwybodus. Rydym yn ystyried sut mae’r ysgol yn datblygu ei chwricwlwm i adlewyrchu natur ddiwylliannol, ieithyddol ac amrywiol Cymru a’r byd ehangach. Wedyn, mae ein harolygwyr yn gwerthuso pa mor dda y mae ysgolion yn cynllunio ar gyfer addysgu disgyblion am hanes a phrofiadau cymunedau pobl Dduon, Asiaidd a Lleiafrifoedd Ethnig a phobl LHDTC+ ac ar gyfer disgyblion â nodweddion gwarchodedig eraill.

Yn ystod ein harolygiadau, rydym yn adolygu pa mor dda y mae’r ysgol yn mynd i’r afael â bwlio, yn cynnwys digwyddiadau yn ymwneud â nodweddion gwarchodedig, bwlio yn gysylltiedig â rhagfarn, aflonyddu a gwahaniaethu. Hefyd, rydym yn edrych ar drefniadau’r ysgol i hyrwyddo a chefnogi diwylliant gwrthfwlio. Rydym yn ystyried barn disgyblion trwy holiadur cyn-arolygiad a thrwy siarad â nhw yn ystod wythnos yr arolygiad, gofyn cwestiynau penodol ynghylch teimlo’n ddiogel ac achosion o fwlio. Hefyd, rydym wedi creu arweiniad defnyddiol ar arolygu cydraddoldeb, hawliau dynol a Saesneg fel iaith ychwanegol. Mae hyn yn darparu mwy o gwestiynau ar gyfer arolygwyr, y gall arweinwyr eu defnyddio hefyd i werthuso a gwella cydraddoldeb ac amrywiaeth yn eu hysgolion.
 

Cael y wybodaeth ddiweddaraf

Rydym yn gweithio gyda sefydliadau arbenigol fel y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol a Dangos y Cerdyn Coch i Hiliaeth, i gael y wybodaeth ddiweddaraf yn y meysydd hyn. 

Adroddiadau thematig

Rydym yn casglu gwybodaeth ac yn adrodd ar faterion cydraddoldeb yn ein hadroddiadau thematig. Rydym wedi cyhoeddi llawer o adroddiadau thematig dros y blynyddoedd sy’n cwmpasu testunau yn gysylltiedig â chydraddoldeb. Mae ein hadroddiadau diweddar yn cynnwys Addysgu hanes Cymru gan gynnwys hanes, hunaniaeth a diwylliant Pobl Ddu, Asiaidd a Lleiafrifoedd Ethnig, Profiadau o aflonyddu rhywiol rhwng cyfoedion ymhlith disgyblion ysgolion uwchradd yng Nghymru, Dathlu amrywiaeth a hyrwyddo cynhwysiant a Darpariaeth ar gyfer disgyblion Sipsiwn, Roma a Theithwyr oed uwchradd.

Mae ein hadroddiadau’n amlygu meysydd y mae angen eu gwella ac arfer dda ym mhob agwedd ar gydraddoldeb. Er enghraifft, amlygodd ein hadroddiad ‘Gweithredu ar Fwlio’ enghreifftiau o arfer dda, a gwnaeth argymhellion ynghylch bwlio o ran y nodweddion gwarchodedig. Cyhoeddir arfer effeithiol yn rheolaidd ar ein gwefan. 

Dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus

Mae dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus yn golygu bod rhaid i ysgolion roi ystyriaeth briodol i’r angen i hyrwyddo cydraddoldeb, dileu gwahaniaethu a meithrin cysylltiadau da ar sail nodweddion gwarchodedig fel hil, rhyw, cyfeiriadedd rhywiol ac anabledd. Hefyd, mae ystod o ddyletswyddau penodol y dylai ysgolion yng Nghymru eu cwmpasu i helpu eu dyletswydd gyffredinol a chynorthwyo tryloywder.

Felly, beth allwch chi ei wneud i gefnogi cydraddoldeb ac amrywiaeth?

Os ydych chi’n ysgol neu’n ddarparwr addysg arall, gwnewch yn siŵr fod eich dysgwyr yn cydnabod ac yn parchu ystod eang yr amrywiaeth yng Nghymru a’r byd ehangach. Gwnewch yn siŵr fod pawb yn eich sefydliad yn cael eu trin yn deg ac yn gyfartal (nid ‘yr un fath’). Defnyddiwch ein fframweithiau arolygu a’n hadroddiadau thematig i gael cymorth. 

Ymdrin â’r Cwricwlwm i Gymru

Ers cyhoeddi’r Cwricwlwm i Gymru 2022, mae’r proffesiwn addysgu ledled Cymru wedi cael cyfle i fyfyrio ar ei arfer bresennol ac ystyried sut gallai newid wrth gyflwyno cwricwlwm wedi’i arwain gan ddibenion. Darparwyd rhagor o arweiniad i gefnogi ysgolion yn nogfen Llywodraeth Cymru, Y Daith i 2022.

Er bod ysgolion wedi wynebu amser heriol yn ystod pandemig COVID-19, yn gynyddol, mae ysgolion rydym ni’n siarad â nhw yn dechrau ailystyried eu cynllunio ar gyfer y Cwricwlwm i Gymru. Mae hyn hefyd wedi cynnwys ystyried beth maen nhw wedi’i ddysgu o’r cyfnod hwn y byddant efallai am ei ddatblygu ymhellach, er enghraifft defnyddio platfformau digidol. 

Nid ydym yn eiriol ymagwedd benodol at gynllunio neu gyflwyno’r cwricwlwm. Fodd bynnag, trwy arolygu a gwaith thematig, rydym yn gallu casglu a dwyn ynghyd amrywiaeth o ymagweddau sy’n dod i’r amlwg a welwn ledled Cymru.

Ym Mai 2018, cyhoeddom adroddiad thematig yn edrych ar Arloesi’r cwricwlwm mewn ysgolion cynradd.

Mae’r adroddiad hwn yn darparu man cychwyn defnyddiol. Gallech ddefnyddio’r pecyn cymorth hwn i weld ble mae eich ysgol ar daith y cwricwlwm neu archwilio’r dolenni i astudiaethau achos penodol.  

Lluniom adroddiad tebyg ar gyfer ysgolion uwchradd, pob oed ac arbennig ym mis Tachwedd 2020, Paratoi ar gyfer y Cwricwlwm i Gymru.

Cynhaliwyd ein holl ymweliadau ar gyfer yr adroddiad hwn cyn y pandemig. Roedd yn dda gweld pa mor gadarnhaol roedd staff am y cyfleoedd mae’r Cwricwlwm i Gymru’n eu darparu. Croesawodd staff y rhyddid i ddatblygu a chyflwyno cwricwlwm wedi’i bersonoli ar gyfer eu dysgwyr a chawsant eu hysbrydoli gan y dull hwn.

Beth sy’n gweithio’n dda?

Yn ddiweddar, cynhaliom y cyntaf mewn cyfres o weminarau sy’n edrych ar yr adroddiad hwn yn fanwl. Ar y cyfan, mae ein hymgysylltiad ag ysgolion yn dangos bod arweinwyr a’u staff yn parhau’n frwdfrydig am y cyfleoedd mae’r Cwricwlwm i Gymru’n eu cyflwyno.  

Lle y mae cynlluniau sy’n dod i’r amlwg yn gweithio’n dda:

• mae arweinwyr yn dangos ymrwymiad clir i’r Cwricwlwm i Gymru a dealltwriaeth glir ohono 
• mae ysgolion yn datblygu gweledigaeth gadarn, uchelgeisiol ar gyfer eu cwricwlwm, dysgu ac addysgu, a deilliannau i ddisgyblion 
• mae ysgolion yn canolbwyntio ar wella dysgu ac addysgu, gan ddatblygu dealltwriaeth gyffredin o’r agwedd ‘sut’ ar addysgu 
• mae uwch arweinwyr yn annog staff i gymryd risgiau ystyriol i wella dylunio a chynllunio’r cwricwlwm; pan fydd hyn yn gweithio’n arbennig o dda, mae’r dull yn hyblyg ar draws disgyblaethau neu feysydd dysgu a phrofiad 
• caiff cydweithredu rhwng ysgolion, er enghraifft rhwng ysgolion cynradd ac uwchradd, ei ddefnyddio’n effeithiol i ddeall sut olwg sydd ar ddilyniant disgyblion o 3 i 16 oed 

Sicrhau llwyddiant

Ond beth yw rhai o’r rhwystrau y mae angen eu goresgyn i sicrhau bod y Cwricwlwm i Gymru’n cael ei weithredu’n llwyddiannus?

• Dod o hyd i amser i feddwl yn strategol 
• Darparu cyfleoedd dysgu proffesiynol i sicrhau bod yr holl staff yn deall proses ddylunio’r cwricwlwm 
• Datblygu dealltwriaeth o’r cysylltiad rhwng y cwriwlwm ac addysgeg
• Datblygu gweithio cryfach mewn partneriaeth rhwng ysgolion 

Y camau nesaf – Gwyliwch ein gweminar gyntaf a chofrestrwch ar gyfer ein gweminarau yn y dyfodol

Nod rhannu’r cryfderau hyn yw eich annog i fanteisio ar y cyfle hwn i fyfyrio ar eich arfer bresennol ac ystyried ‘sut gallwn i wneud pethau’n wahanol’.

Os gwnaethoch chi fethu’r weminar gyntaf, gallwch weld y recordiad ohoni yma.

Bydd y ddwy weminar nesaf yn edrych yn fanylach ar y themâu yn yr adroddiad hwn, a bydd ysgolion yn rhannu sut maent wedi mynd i’r afael â’u datblygiadau ar gyfer y Cwricwlwm i Gymru.

Bydd manylion pellach am y rhain yn cael eu trafod yn ein cyfres o weminarau ar y Cwricwlwm i Gymru, felly cadwch eich lle nawr!

• 7 Medi: Datblygu gweledigaeth ar gyfer addysgu 
• 15 Rhagfyr: Treialu a gwerthuso profiadau dysgu dilys

A yw agweddau tuag at weithwyr ieuenctid yn newid?

Yn ddiweddar, gofynnwyd i weithwyr ieuenctid gyflwyno ar draws ystod eang o weithgareddau. Maent wedi gwneud hyn yn frwdfrydig, yn egnïol ac yn effeithiol. 

Fodd bynnag, mae gweithwyr ieuenctid yn teimlo nad ydynt yn cael eu gwerthfawrogi’n ddigonol fel addysgwyr proffesiynol, ac yn dweud nad yw medrau’n cael eu defnyddio’n ddigonol, yn enwedig mewn lleoliadau addysg ffurfiol ac unedau cyfeirio disgyblion. 

Canfuom fod llawer o ysgolion uwchradd yn dechrau gweld gwerth cael gweithiwr ieuenctid yn aelod o’r staff, ond mewn llawer o achosion, maent yn gweithio gyda’r bobl ifanc mwyaf heriol yn unig, ac fe gânt eu gweld fel cymorth ar gyfer rheoli ymddygiad, neu fel cymorth i bobl ifanc â ‘phroblemau’, yn hytrach nag am eu harbenigedd addysgol a’u medrau penodol yn gweithio gyda phobl ifanc.’

Mae’n amlwg, mewn iaith arolygu, fod meysydd i’w datblygu o hyd…

Sut mae’r pandemig wedi effeithio ar waith ieuenctid?

Yn ystod y pandemig, mae’r cyd-destun newydd wedi amlygu gwerth a hyblygrwydd gwaith ieuenctid a gweithwyr ieuenctid. Cyn y pandemig, yn ystod ein gwaith maes ar gyfer adroddiad 2020, fe’n tarwyd gan angerdd myfyrwyr a darlithwyr dros eu maes dewisol. Mae’n fwy na phroffesiwn iddyn nhw; mae’n alwedigaeth yng ngwir ystyr y gair. Maent yn credu yn yr hyn a wnânt. 

Rydym ni wedi bod yn coladu gwybodaeth am sut ymatebodd gwahanol sectorau i COVID-19. Eto, roedd y darlun yn y sector gwaith ieuenctid yn un cadarnhaol.

Canfuom fod darparwyr gwaith ieuenctid lleol a chenedlaethol yn adeiladu ar batrymau sefydledig o weithio mewn partneriaeth i fod yn rhagweithiol a hyblyg wrth ymateb i’r pandemig. Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, mae gweithwyr a hyfforddwyr ieuenctid wedi datblygu a hyrwyddo dealltwriaeth o’r materion sy’n gysylltiedig â gwaith ieuenctid digidol. Helpodd hyn weithwyr ieuenctid i fod mewn sefyllfa fanteisiol wrth gyflwyno gwasanaethau a chyswllt ar-lein. 

O ganlyniad, sefydlodd gweithwyr ieuenctid ledled Cymru grwpiau rhithwir er mwyn i bobl ifanc allu aros mewn cysylltiad. Roedd y rhain yn cynnwys grwpiau gweithgarwch ar gyfer pobl ifanc ag anableddau, gofalwyr ifanc a grwpiau ar gyfer mamau ifanc, lle gallant drafod materion ac ymarfer medrau fel coginio gyda’i gilydd ar-lein. Cafodd pobl ifanc sy’n agored i niwed eu targedu’n arbennig i gymryd rhan. Weithiau, roedd gweithwyr ieuenctid yn danfon pecynnau i gartrefi er mwyn i bobl ifanc allu cymryd rhan mewn gweithgareddau ar-lein gyda’i gilydd, er enghraifft y cynhwysion i goginio rhywbeth neu’r rhannau i adeiladu bwrdd sgrialu. 

Ym Mlaenau Gwent, sefydlodd gweithwyr ieuenctid glybiau ieuenctid rhithwir ar-lein, a chanfuwyd bod mwy o bobl ifanc yn ‘mynychu’r’ clybiau hyn yn rheolaidd nag a fyddai fel arfer yn mynychu eu clybiau mewn canolfan ffisegol. Roedd y clwb ieuenctid rhithwir cyfrwng Cymraeg a sefydlwyd ganddynt yn hynod lwyddiannus, ac mae’n helpu newid yr ymagwedd at waith ieuenctid cyfrwng Cymraeg. 

Gweithiodd llawer o weithwyr ieuenctid mewn hybiau, yn enwedig mewn ysgolion uwchradd, i ddarparu cefnogaeth i bobl ifanc. Parhaodd gweithwyr ieuenctid datgysylltiedig i gysylltu â phobl ifanc y tu allan i’w cartrefi, yn enwedig y rhai sy’n achosi pryder i drigolion lleol. Defnyddiodd y gweithwyr ieuenctid hyn eu medrau i feithrin perthnasoedd â phobl ifanc, hyrwyddo eu lles, eu helpu i ystyried sut mae eu gweithredoedd yn effeithio ar bobl eraill, a’u cyfeirio at gymorth, lle bo’n berthnasol. 
 

Canfyddiadau diweddar

Ym mis Hydref 2020, fe wnaethom gyhoeddi ein hadroddiad Gwerth Hyfforddiant Gwaith Ieuenctid – Model cynaliadwy i Gymru. Mae’r adroddiad yn rhoi darlun cadarnhaol o hyfforddiant (lefel 2 hyd at lefel ôl-raddedig) ledled Cymru. Mae’r 3 phrif ganfyddiad cyntaf yn gosod y naws; 

‘Mae cymwysterau gwaith ieuenctid yn arfogi myfyrwyr â chefndir cadarn mewn arfer gwaith ieuenctid, ac yn rhoi iddynt y medrau sydd eu hangen arnynt i gyflawni eu proffesiwn. Mae’r sector gwaith ieuenctid wedi gwneud cynnydd gwerthfawr yn erbyn bron pob un o’r argymhellion yn ‘Arolwg o hyfforddiant cymwysterau proffesiynol ar gyfer gweithwyr ieuenctid yng Nghymru (Estyn, 2010).’ 

‘Yn gyffredinol, mae myfyrwyr gwaith ieuenctid yn cyflawni’n dda, er bod llawer ohonynt wedi dechrau mewn addysg uwch o gefndiroedd addysg a chymdeithasol annhraddodiadol, a gallent fod wedi wynebu heriau sylweddol yn eu bywydau. Yn aml, mae eu profiadau eu hunain yn golygu y gallant ddeall y materion sy’n effeithio ar bobl ifanc, a dangos empathi.’

‘Mae rhaglenni hyfforddiant gwaith ieuenctid yn cyd-fynd yn dda â’r pum nod allweddol a amlinellir yn Strategaeth Gwaith Ieuenctid Cymru 2019. Mae cynnwys cyrsiau ar bob lefel yn rhoi cydbwysedd addas rhwng hyfforddiant academaidd ac ymarferol, ac yn rhoi i fyfyrwyr y medrau sydd eu hangen arnynt i ymgymryd â swyddi mewn amrywiaeth eang o leoliadau gwaith ieuenctid a chymuned.’ 

Fodd bynnag, amlygodd ein prif ganfyddiadau hen gamdybiaethau ynghylch rôl a gwerth gwaith ieuenctid: 

‘Mae llawer o ysgolion uwchradd yn dechrau gweld gwerth cael gweithiwr ieuenctid yn aelod o’r staff, ond mewn llawer o achosion, maent yn gweithio gyda phobl ifanc heriol yn unig, ac fe gânt eu gweld fel gweithwyr sy’n cynorthwyo â rheoli ymddygiad, neu gymorth ar gyfer pobl ifanc â ‘phroblemau’, ac yn aml, ni chânt eu gwerthfawrogi’n ddigonol fel addysgwyr drwy eu hawl eu hunain.’

‘Ar ôl hyfforddi, nid yw’n ofynnol i weithwyr ieuenctid, fel athrawon, gwblhau blwyddyn brawf, ac nid ydynt yn gymwys i gael cyfleoedd dysgu proffesiynol fel hawl chwaith. Mae’r ffaith nad oes statws gweithiwr ieuenctid cymwys sydd gyfwerth â statws athro cymwys (SAC) yn golygu nad yw gweithwyr ieuenctid yn elwa yn yr un ffordd ag athrawon ar hyfforddiant parhaus ar gyfer eu medrau proffesiynol, a chael cydnabyddiaeth amdanynt. Hefyd, mae diffyg cyllid i gefnogi cyfleoedd hyfforddi parhaus. Ni chaiff uwch weithwyr ieuenctid eu cynnwys mewn rhaglenni arweinyddiaeth addysgol cenedlaethol na rhanbarthol, ac mae hyn yn rhwystro datblygiad arweinyddiaeth o fewn y proffesiwn.’

Gallwch weld yr holl ganfyddiadau a’r rhestr lawn o argymhellion yn yr adroddiad. Mae argymhelliad ar gyfer awdurdodau lleol yn nodi y dylent annog ysgolion i gydnabod y medrau proffesiynol a’r wybodaeth broffesiynol y mae gweithwyr ieuenctid yn eu cynnig i gefnogi datblygiad y cwricwlwm newydd. Hefyd, dylai consortia rhanbarthol archwilio ffyrdd i gynnwys gweithwyr ieuenctid ochr yn ochr ag athrawon mewn dysgu proffesiynol a chyfleoedd hyfforddi arweinyddiaeth addysgol. Darllenwch yr adroddiad llawn i weld ein holl ganfyddiadau ac argymhellion.
 

Strategaethau

Ers ein hadroddiad yn 2018, mae pethau wedi symud ymlaen. Yn ogystal â chyhoeddi Gwaith Ieuenctid yng Nghymru: Egwyddorion a Dibenion, cyhoeddodd y Bwrdd Gwaith Ieuenctid Dros Dro Strategaeth Gwaith Ieuenctid Cymru a ddatblygwyd ar y cyd â phobl ifanc a’r sector. 

Dyma 5 nod allweddol Strategaeth Gwaith Ieuenctid Cymru Llywodraeth Cymru: 

• Mae pobl ifanc yn ffynnu 
• Mae gwaith ieuenctid yn hygyrch a chynhwysol 
• Caiff staff gwaith ieuenctid gwirfoddol a phroffesiynol cyflogedig eu cefnogi trwy gydol eu gyrfaoedd i wella eu harfer 
• Caiff gwaith ieuenctid ei werthfawrogi a’i ddeall 
• Model cynaliadwy ar gyfer cyflwyno gwaith ieuenctid 

Hefyd, cyhoeddwyd Cynllun Gweithredu gan Lywodraeth Cymru, sy’n amlinellu trefniadau ar gyfer cyflwyno’r strategaeth gwaith ieuenctid.

Dyna’r ddamcaniaeth. Ond faint caiff gwaith ieuenctid ei werthfawrogi ar draws y maes addysg?

Yn ein hadroddiad yn 2018; Gwasanaethau Cymorth Ieuenctid yng Nghymru: Gwerth Gwaith Ieuenctid, amlinellwyd lle gwaith ieuenctid mewn gwasanaethau cymorth ieuenctid. Er bod yr adroddiad hwn yn dangos rôl hanfodol y gwaith hwn, amlygodd yr adroddiad sawl mater. Roedd y rhain yn cynnwys diffyg ‘strategaeth gyffredinol ar gyfer cynllunio, darparu neu ariannu gwasanaethau, ac nid oes gan lunwyr polisi a darparwyr un weledigaeth glir a rennir ar gyfer cyflwyno gwasanaethau, neu sut mae gwaith ieuenctid yn cyfrannu at ddatblygiad personol pobl ifanc a’u rôl yn y gymuned a’r gymuned ehangach’. 

Mater arall cyffredin a nodwyd oedd bod y term ‘gwaith ieuenctid’ yn aml yn cael ei ddrysu â ‘gwaith gyda phobl ifanc’. Mae hyn yn arwain at ideolegau a blaenoriaethau sy’n gwrthdaro, nad yw’n helpu cefnogi datblygiad polisi. Er enghraifft, mae gwaith ieuenctid yn cyfeirio at fethodoleg broffesiynol ar gyfer gweithio gyda phobl ifanc. Mae’n seiliedig ar set glir o werthoedd ac yn cael ei ategu gan natur wirfoddol y berthynas rhwng y person ifanc a’r gweithiwr ieuenctid, ond yn aml, caiff hyn ei ddrysu â’r lleoliadau y caiff ei gyflwyno ynddynt. Caiff ei ddrysu hefyd â gwaith cyffredinol gyda phobl ifanc hyd yn oed pan nad oes unrhyw agwedd gefnogol nac addysgol.’

Beth sy’n gwneud ysgol gymunedol yn effeithiol?

Yn gynharach eleni, fe wnaethom gyhoeddi Ysgolion cymunedol: teuluoedd a chymunedau wrth wraidd bywyd ysgol

Roedd yn canolbwyntio ar dri maes gwaith, sef:

• cryfhau ymgysylltu â theuluoedd a’r gymuned
• helpu’r gymuned i fanteisio ar eu hasedau a’u hadnoddau
• gwasanaethau wedi eu lleoli gyda’i gilydd yn yr ysgol neu mewn hybiau cymunedol

Dyma rai o’r agweddau a oedd, yn ein barn ni, yn cyfrannu’n sylweddol at ysgolion cymunedol effeithiol

Arweinyddiaeth

Rydym yn clywed yn aml gan arweinwyr bod eu hysgolion wrth wraidd y gymuned.

Fodd bynnag, canfuom fod yr ysgolion cymunedol mwyaf effeithiol yn rhoi teuluoedd, cymunedau a’u lles wrth wraidd yr ysgol.

Mae hyn oherwydd bod gan arweinwyr yn yr ysgolion hyn weledigaeth gymunedol gref a synnwyr o gyfrifoldeb dinesig. Maent yn deall yr heriau cymdeithasol ac economaidd sy’n wynebu’r gymuned, a’r effaith a gaiff y rhain ar ddisgyblion a’u teuluoedd. Maent yn credu’n gadarn fod gan eu hysgol rôl bwysig mewn mynd i’r afael ag annhegwch trwy weithio mewn partneriaeth agos â theuluoedd a’r gymuned ehangach.

Staff allweddol sydd â ffocws ar ymgysylltu â theuluoedd a’r gymuned

Yn ddiamheuol, mae gan arweinyddiaeth ddygn rôl bwysig mewn sefydlu ethos cymunedol cryf mewn ysgol, ond gweledigaeth ar y cyd a gweithredoedd pob aelod o staff sy’n gwireddu’r ethos hwn i deuluoedd.

Fe wnaethom ymweld â nifer o ysgolion a oedd yn cyflogi staff sydd â chyfrifoldeb penodol am ymgysylltu â theuluoedd a’r gymuned. Roedd yr aelodau staff hyn yn allweddol i lwyddiant ysgol gymunedol gan eu bod yn meddu ar fedrau, doniau a gwybodaeth benodol a oedd yn eu helpu i sefydlu cysylltiadau â theuluoedd a’r gymuned.

Efallai mai’r peth pwysicaf oll yw eu bod yn cyflawni eu rôl ag ysgogiad, wedi’i gyfuno â sensitifrwydd. Maent yn credu, trwy weithio mewn partneriaeth, bod yr ysgol yn cefnogi teuluoedd i ddatrys heriau, neu ddatblygu medrau a hyder i chwilio am waith, er enghraifft.

Ymglymiad rhieni

Yn yr ysgolion y gwnaethom ymweld â nhw, fe wnaeth y ffordd roedd y staff yn cynnwys

rhieni fel partneriaid mewn addysg argraff arnom ni.

Roedd yr ysgol yn gymaint o le i rieni ag yr oedd i ddisgyblion a staff:

• Roedd rhieni’n cael mynediad agored i ystafell y gallent ei defnyddio i gyfarfod â’i gilydd neu ar gyfer mynychu sesiwn ddysgu i deuluoedd.
• Roedd rhieni’n gweld yr ysgol fel y lle cyntaf i fynd am gymorth ac arweiniad, nid yn gysylltiedig â’u plant yn unig, ond cymorth ar gyfer problemau iechyd, tai neu rianta, neu i gael sgwrs i drafod problem a allai fod ganddynt.
• Mewn rhai achosion, roedd rhieni’n ymgymryd â rolau a oedd yn cysylltu’r ysgol â’r gymuned ac yn datblygu medrau arweinyddiaeth gymunedol eu hunain.

Pan wnaethom ymweld ag ysgolion, cawsom y fraint i gyfarfod â theuluoedd yr oedd eu bywydau wedi newid er gwell oherwydd y ffordd roedd yr ysgol wedi eu cynorthwyo nhw a’u plant.

Yr hyn a wnaeth argraff arnom ni oedd y parch roedd ganddynt at yr ysgol gan fod yr ysgol wedi eu trin ag urddas a pharch.

Partneriaethau â gwasanaethau ac asiantaethau eraill

Roedd yn gyffrous gweld y modd y gall ysgolion fod yn ganolog i ddarparu nid addysg yn unig, ond ystod o wasanaethau i’r gymuned.

Gwelsom ysgolion oedd â gwasanaethau fel iechyd, tai a dysgu oedolion yn y gymuned ar y safle. Roedd y trefniadau hyn yn dwyn manteision go iawn, nid yn unig i’r gymuned, ond i’r ysgol hefyd.

Roedd yn golygu y gallai staff o wahanol wasanaethau weithio gyda’i gilydd i helpu teuluoedd i oresgyn heriau. Hefyd, roedd aelodau o’r gymuned yn hoffi manteisio ar wasanaethau mewn lle canolog gan fod yr ysgol hon ar garreg drws y gymuned leol.

Defnyddio adnoddau ac asedau ysgol

Er bod gan rai o’r ysgolion gyfleusterau newydd, wedi’u hadeiladu’n bwrpasol, a oedd yn eu helpu i ddatblygu gweithgareddau a gwasanaethau cymunedol, nid oedd hyn yn wir am bob un ohonynt.

Fodd bynnag, nid oedd hynny’n atal ysgolion heb gyfleusterau, wedi’u hadeiladu’n bwrpasol, rhag dod o hyd i ffyrdd o addasu eu hadeilad fel y gallai’r gymuned elwa. Roedd yn golygu y bu’n rhaid i benaethiaid a staff ymgysylltu â theuluoedd feddwl yn greadigol am sut orau y gallai teuluoedd a’r gymuned gael mynediad i’r ysgol yn ddiogel.

Roedd yn ymddangos bod meddwl yn greadigol yn thema gyffredin. Gwelsom enghreifftiau o’r modd roedd ysgolion wedi mynd ati i sefydlu cylchoedd chwarae, gweithio mewn partneriaeth â darparwyr chwaraeon neu ddim ond i greu gofod tawel ble gallai teuluoedd gyfarfod â’i gilydd.

Beth gellir ei wneud i helpu mwy o ysgolion i ddatblygu dulliau sy’n rhoi teuluoedd a’r gymuned wrth wraidd popeth a wnânt?

Gwnaethom nifer o argymhellion ond byddwn ni’n edrych ar rai o’r argymhellion allweddol yn y blog hwn:

• Dylai awdurdodau lleol gefnogi ysgolion i benodi staff ymgysylltu â theuluoedd gan ein bod wedi gweld y gwahaniaeth yr oedd yr aelodau staff hyn yn ei wneud i ymgysylltu â theuluoedd a’r gymuned.
• Dylai fod gan yr holl ysgolion gynlluniau strategol sy’n dangos sut byddant yn gweithio gyda theuluoedd a’r gymuned. Mae hyn yn cynnwys meddwl am sut gallant werthuso effeithiolrwydd y gwaith.
• Mae gan awdurdodau lleol rôl bwysig mewn cefnogi ysgolion i fod yn ysgolion cymunedol effeithiol. Rydym yn argymell y dylai ysgolion gryfhau’r ffyrdd y maent yn gweithio ar draws gwasanaethau awdurdod lleol ac edrych ar sut gellid lleoli’r rhain mewn ysgolion.
• Wrth i awdurdodau lleol gynllunio i adeiladu ysgolion newydd, dylent ystyried sut i gynnwys ardaloedd teuluol a chymunedol o fewn ffiniau’r ysgol.
• Mae’n bwysig fod gennym ni ddealltwriaeth ar y cyd o beth yw ysgol gymunedol, felly, yn genedlaethol, mae angen i ni gael set o nodweddion diffiniol ar gyfer ysgolion cymunedol.

Mae’r blog hwn ond yn crafu wyneb adroddiad sy’n edrych ar nodweddion ysgolion cymunedol effeithiol.

Nid yw’n hawdd cipio mor fras gyfoeth y profiadau y mae ysgolion cymunedol effeithiol yn eu darparu ar gyfer teuluoedd a phobl leol. Darllenwch fwy yn yr adroddiad llawn.