Yn yr olaf yn ein cyfres o weminarau’n edrych ar y canfyddiadau o’r adroddiad thematig a oedd yn canolbwyntio ar sut mae ysgolion pob oed, ysgolion uwchradd ac ysgolion arbennig yn paratoi ar gyfer y Cwricwlwm i Gymru, edrychodd awduron ein hadroddiad ar sut mae ysgolion yn treialu ac yn gwerthuso gweithgareddau a phrofiadau dysgu newydd. Rhannwyd rai canfyddiadau o’n hymweliadau ymgysylltu diweddar ag ysgolion hefyd.
Mae adroddiad a gyhoeddwyd heddiw gan Estyn yn gwerthuso effeithiolrwydd ac effaith rôl y gweithiwr arweiniol mewn cynorthwyo pobl ifanc sydd mewn perygl trwy eu cyfnod pontio i addysg ôl-16, hyfforddiant neu gyflogaeth.
Pan mae’n gweithio’n dda, mae adroddiad Estyn yn amlygu y gall y rôl hon fod yn bresenoldeb cyson a dibynadwy, yn darparu cymorth personoledig ar gyfer y bobl ifanc sydd fwyaf mewn perygl i’w helpu i aros mewn addysg, hyfforddiant neu gyflogaeth, neu ddechrau ynddynt. Fodd bynnag, mae adroddiad Estyn yn amlygu bod anghenion pobl ifanc yn gynyddol gymhleth a bod arweinwyr a rheolwyr mewn awdurdodau lleol wedi wynebu heriau wrth fodloni graddfa’r angen ac asesu’r math o gymorth sydd ei angen.
Roedd cydweithio lleol i gefnogi rôl y gweithiwr arweiniol yn amrywio, gyda’r achosion gorau yn cynnwys cynrychiolaeth gref o asiantaethau perthnasol ac arweinwyr yn ymrwymo i rannu gwybodaeth a data. Fodd bynnag, mewn llawer o achosion, roedd heriau oherwydd gorbryderon a diffyg dealltwriaeth ynglŷn â pha wybodaeth bersonol am anghenion a chefndir pobl ifanc y gellid ac na ellid ei rhannu.
Dywed Owen Evans, y Prif Arolygydd: “Bwriad rôl y gweithiwr arweiniol yw darparu gwasanaeth cymorth cyson i bobl ifanc sydd mewn perygl wrth iddynt ddechrau mewn addysg ôl-16, hyfforddiant neu gyflogaeth. Rydym yn ymwybodol bod atgyfeiriadau a chymhlethdod anghenion yn cynyddu ond bod angen mwy o barhad ar bobl ifanc yn y cymorth a gânt.
“Rhaid i gyrff addysgol ddatblygu ffyrdd o fesur llwyddiant eu gwaith i atal pobl ifanc rhag ymddieithrio o addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant (ACH). Bydd rhannu data yn well am amgylchiadau pobl ifanc unigol i hwyluso cydweithio cryfach rhwng yr holl bartneriaid, gan gynnwys darparwyr addysg a hyfforddiant, yn galluogi pobl ifanc i gael cymorth mwy perthnasol ac amserol.
“Rydym ni’n argymell y dylid gwneud gwelliannau i gymorth pontio ôl-16 trwy sicrhau parhad yng ngweithiwr arweiniol person ifanc tan 31 Ionawr ar ôl i berson ifanc symud i’w gyrchfan ôl-16, p’un a yw hyn yn yr ysgol, yn y coleg, gyda darparwr hyfforddiant, neu gyflogaeth.”
Dywed Janine Bennett, awdur yr adroddiad: “Ym mywyd person ifanc, y gweithiwr arweiniol yn aml yw’r unig bresenoldeb cyson a dibynadwy. Mae ein hymchwil yn dangos bod gweithwyr arweiniol wedi chwarae rôl ganolog yn darparu cymorth personoledig ar gyfer pobl ifanc o ran eu sefyllfa bresennol, a manteisio ar gyfleoedd dilyniant. Fodd bynnag, canfu ein hadroddiad, er bod gweithgareddau pontio i golegau ôl-16 wedi’u strwythuro’n dda, yn nodweddiadol, roedd y cydweithio rhwng darparwyr ôl-16 a gweithwyr arweiniol yn aml yn ddiffygiol ar ôl i berson ifanc gofrestru, ac nid yw llawer o ddarparwyr hyfforddiant yn ymwybodol o rôl y gweithiwr arweiniol a’i manteision.”
Mae’r adroddiad hwn wedi’i seilio ar dystiolaeth a gasglwyd trwy gyfres o ymweliadau ag 11 awdurdod lleol, 9 ysgol uwchradd, 5 coleg, 5 darparwr hyfforddiant, a thimau Gyrfa Cymru. Mae’r adroddiad yn dod â mewnwelediadau, enghreifftiau o arfer effeithiol a sawl argymhelliad at ei gilydd.
Aeth cryn amser heibio ers arolygu gwaith ieuenctid yn ffurfiol. Mae gwaith i ddatblygu ffurf ar ei phen ei hun o arolygu gwaith ieuenctid yn Estyn yn mynd rhagddo a bydd arolygu Gwaith Ieuenctid yn cael ei ailgyflwyno ar ddiwedd 2024. Mae ailgyflwyno arolygu yn dilyn cyflwyno’r Marc Ansawdd ar gyfer Gwaith Ieuenctid yng Nghymru. Yn y blog hwn, byddwn yn esbonio beth yw arolygu a sut mae’r Marc Ansawdd ar gyfer Gwaith Ieuenctid yn ei ategu.
Mae gwaith ieuenctid wedi cael ei ystyried yn rhan o arolygiadau awdurdodau lleol, ond bydd cyflwyno arolygiad ar ei ben ei hun ar gyfer y cyfan o Waith Ieuenctid yn amlygu cyfraniad pwysig y maes addysg hwn at fywyd pobl ifanc yng Nghymru. Hefyd, bydd yn helpu i bwysleisio’r sail ddeddfwriaethol ar gyfer Gwaith Ieuenctid, gan gynnwys ei sail statudol, a phwysigrwydd cynnal sector gwaith ieuenctid gwirfoddol bywiog.
Mae cydweithwyr yn Estyn, ynghyd â chynrychiolwyr o’r maes gwaith ieuenctid cyfan, wrthi’n mireinio manylion arolygiadau’r maes hwn. Bydd proses yn parhau hyd nes bod yr arolygiadau peilot wedi’u cwblhau ar ddechrau 2024. Bydd yr ymagwedd golegol hon yn sicrhau bod y broses arolygu yn gefnogol, yn ystyrlon ac yn yrrwr allweddol o ran gwella gwasanaethau.
Pan fyddwn yn gweithio gyda phobl ifanc, mae ansawdd ein hymyriadau yn aml yn anodd ei ddiffinio. Yr adeg honno o ymgysylltu, pan fydd person ifanc wedi troi cornel emosiynol, achub cyfle neu gael ateb i broblem, yw’r uchafbwyntiau yng ngyrfa llawer o weithwyr ieuenctid.
Mae’r adegau hyn yn aml yn deillio o oriau lu o gynllunio, myfyrio, datblygu neu newid. Mae gwrando ar bobl ifanc ac ymateb iddynt yn holl bwysig. Mae’r datblygiadau hyn yn enghreifftiau o egwyddorion a gwerthoedd gwaith ieuenctid yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i berson ifanc. Weithiau, mae’r sector gwaith ieuenctid ei hun yn cyffredinoli hyn trwy gyfiawnhau ei fod ‘ond yn rhan o’r gwaith’. Ni ddylem golli golwg ar y ffaith bod gweithwyr ieuenctid yn aml yn mynd y filltir ychwanegol honno i helpu a chefnogi pobl ifanc. Dylid dathlu’r adegau hyn, a’r paratoi ar eu cyfer. Mae deall a gwerthuso’r gwaith rydym ni’n ei wneud yn rhan hanfodol o hunanwerthuso ac mae’n cynorthwyo sefydliadau i wella’u gwaith ieuenctid ymhellach.
Mae gan waith ieuenctid o ansawdd uchel ran hanfodol i’w chwarae wrth gynorthwyo llawer o bobl ifanc i gyflawni eu potensial llawn a llywio trawsnewidiadau allweddol rhwng 11 a 25 oed yn llwyddiannus. Trwy ddulliau addysgol ffurfiol a dulliau nad ydynt yn rhai ffurfiol, mae ymarfer gwaith ieuenctid effeithiol yn meithrin gallu a gwydnwch pobl ifanc a gall newid eu bywyd er gwell. Trwy gymryd rhan mewn gwaith ieuenctid, mae pobl ifanc yn ennill hyder a chymhwysedd, yn datblygu hunanhyder, a chânt gyfle i sefydlu disgwyliadau a dyheadau uchel iddyn nhw eu hunain.
Mae’r Marc Ansawdd ar gyfer Gwaith Ieuenctid yng Nghymru yn galluogi sefydliadau i ddathlu’r adegau hyn a’r gwaith caled a’r ymdrech sydd eu hangen i’w cyflawni. Mae’n helpu i wella gwasanaethau trwy fyfyrdod ac adolygu. Mae natur wirfoddol y broses hon yn dangos ymrwymiad i ragoriaeth trwy lwybr hunanasesu ac asesu gan gymheiriaid. Mae cyflawni’r Marc Ansawdd yn dwyn llawer o fuddion i sefydliadau, yn anad dim, cael bathodyn rhagoriaeth sy’n dangos eich bod wir yn darparu gwasanaeth i bobl ifanc y gallwch chi, eich cymheiriaid a Chymru fod yn falch ohono.
Bydd arolygu Gwaith Ieuenctid yn gwella cydnabyddiaeth Gwaith Ieuenctid yn llygaid y rhai sydd â dylanwad arwyddocaol, fel Llywodraeth Cymru, uwch reolwyr sefydliadau, cyrff cyllido allanol ac eraill. Nod arolygu yn benodol yw cael y math hwn o ddylanwad ar addysg, o fewn awdurdodau lleol, ysgolion, y sector addysg bellach (AB), cyflogwyr eraill, llywodraeth, undebau a chyllidwyr. Mae hyn yn cael ei gyflawni trwy hyrwyddo statws Gwaith Ieuenctid ochr yn ochr â phroffesiynau addysg eraill.
Y bwriad yw y bydd ailgyflwyno arolygu yn cynnig craffu a chydnabyddiaeth gyhoeddus ac, yn ei dro, y gobaith yw y bydd hyn yn codi proffil gwaith ieuenctid, gan roi platfform ar gyfer gwella a chyfle i’r maes cyfan. Mae’n ofynnol bod pob gwasanaeth addysg statudol a’u cyrff llywodraethu yn atebol yn gyhoeddus trwy’r broses arolygu, gan gynnwys Gwasanaethau Ieuenctid awdurdodau lleol. Bydd grwpiau gwaith ieuenctid y sector gwirfoddol yn cael eu cynnwys, hefyd.
Mae arolygu hefyd yn rhoi adborth i’r cyhoedd ar waith ieuenctid i bobl ifanc ac i’r gymuned ehangach am y gwaith ieuenctid sy’n digwydd yn eu hardal. Nid yw asesiad y Marc Ansawdd yn arwain at gyhoeddi adroddiad, ond bydd arolygu’n gwneud hynny. Fodd bynnag, bydd y ddau’n canolbwyntio ar amlygu arloesi ac arfer dda. Bydd unrhyw bryderon sy’n codi yn cael eu hamlygu mewn ffordd gefnogol a grymusol er mwyn helpu sefydliadau i ddarparu’r gwasanaethau gorau posibl i bobl ifanc.
Mae gan y Marc Ansawdd elfen o hunanasesu sydd ar gael i holl sefydliadau Gwaith Ieuenctid yng Nghymru ei defnyddio, ni waeth beth yw eu maint nac o ble y cânt eu cyllid, nac a fyddant wedyn yn mynd ati i gael eu gwirio’n allanol ai peidio. Bydd Estyn yn defnyddio’r prosesau hunanasesu a chynllunio ar gyfer gwella sydd eisoes ar waith gan sefydliadau fel y man cychwyn ar gyfer arolygu ac ni fydd disgwyl i ddarparwyr gynhyrchu unrhyw ddogfennau ychwanegol cyn arolygiad.
Oherwydd y gofyniad deddfwriaethol i arolygu gwaith ieuenctid, y prif wahaniaeth allweddol rhwng y Marc Ansawdd ac arolygu yw bod sefydliadau’n gwneud cais gwirfoddol am y Marc Ansawdd, ond mae arolygu’n orfodol.
Yn yr un modd â’r Marc Ansawdd, bydd y broses arolygu’n cynnwys lanlwytho tystiolaeth i ardal rithwir. Bydd Estyn hefyd yn darparu nifer o ddogfennau arweiniad gyda’r darparwr yn yr un ffordd. Nid oes disgwyl bod darparwyr yn paratoi dogfennau yn benodol ar gyfer arolygiad, dim ond rhannu eu hadroddiadau adrodd a sicrhau ansawdd mewnol. Mae’r broses ar gyfer asesu’r Marc Ansawdd a’r broses arolygu yn helpu i ganolbwyntio ar bwysigrwydd hunanwerthuso effeithiol. Gall arolygu gael ei ystyried yn ffordd o ddilysu’r mathau o welliannau i wasanaethau a gafodd eu hysgogi a’u hannog gan asesiad y Marc Ansawdd. Yn ystod arolygiad, daw sylfaen dystiolaeth wreiddiol arolygwyr o gyfarfodydd â phobl ifanc, gweithwyr ieuenctid, a phartneriaid allweddol eraill, ac arsylwi gwaith ieuenctid yn mynd rhagddo’n uniongyrchol.
Yn yr un modd â’r Marc Ansawdd, bydd timau arolygu Estyn yn cynnwys ymarferwyr gwaith ieuenctid profiadol sydd wedi’u hyfforddi’n arolygwyr cymheiriaid. Mae ymarferwyr yn gwerthfawrogi’r rôl hon yn fawr a dywed arolygwyr cymheiriaid bod eu profiadau mewn arolygiad yn ddatblygiad proffesiynol defnyddiol iawn. Bydd cyfleoedd i ymarferwyr hyfforddi’n arolygwyr cymheiriaid yn cael eu hysbysebu ar wefan Estyn.
Gall y Marc Ansawdd a phrosesau arolygu gefnogi prosesau hunanwerthuso a gwella ansawdd sefydliad i ddangos effeithiolrwydd ac ymrwymiad ein Gweithwyr Ieuenctid a’n gwirfoddolwyr. Gallant helpu i sicrhau bod gwaith ieuenctid yng Nghymru o ansawdd uchel a’i fod yn cael effaith ar fywyd pobl ifanc a bywyd eu cymunedau.
Wrth i gylch arolygu newydd ddechrau ym mis Medi 2024, rydym yn awyddus i glywed eich barn chi ar sut gallwn ddylunio a chyflwyno ein trefniadau orau. Bydd y newidiadau y byddwn yn eu mabwysiadu yn adeiladu ar y gwaith rydym wedi’i wneud eisoes i esblygu ein harferion.
Ein nod yw dod â phrosesau gwerthuso arolygiadau allanol a phrosesau gwerthuso mewnol darparwyr yn nes at ei gilydd. Bydd alinio’r prosesau hyn yn well yn helpu i gefnogi ein huchelgais i wella ansawdd addysg a hyfforddiant i blant, pobl ifanc a dysgwyr gydol oes.
Rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Mae cael gwared ar farnau crynodol; canolbwyntio mwy ar ddeialog broffesiynol – gan gynnwys model sefydledig yr enwebai; mwy o drafodaethau ag athrawon dosbarth a fersiwn esboniadol i rieni i gyd-fynd â’n adroddiadau arolygu yn rhai enghreifftiau yn unig o sut rydym yn esblygu ein hymagwedd.
Gallwch ddysgu mwy am sut mae’r newidiadau hyn yn gwneud gwahaniaeth trwy glicio ein rhestr chwarae Newidiadau i Arolygu ar YouTube.
Wrth i ni adeiladu ar ein cynnydd, rydym yn ystyried amryw syniadau a chynigion. Rydym yn cynllunio arolygiadau mwy rheolaidd mewn ysgolion ac UCDau ac yn edrych ar wneud hynny mewn ffordd sy’n ychwanegu gwerth ac nad yw’n ychwanegu straen at y system. Gallai model gynnwys arolygiad, ynghyd ag ymweliad ychwanegol; wedi’i deilwra i’r ysgol i werthuso cynnydd. Bydd hyn yn golygu dau ymweliad mewn cylch chwe blynedd – gyda’r nod o hyrwyddo gwelliant a rhoi gwybodaeth fwy cyfredol i rieni, gofalwyr a disgyblion.
Mae tri phrif gam i’n hymagwedd esblygiadol at arolygu:
Cynnwys: Byddwn yn casglu adborth yn eang – o uwch arweinwyr a phenaethiaid, i athrawon, darlithwyr, cynorthwywyr dosbarth, rhieni, dysgwyr a’r gymuned ehangach.
Gwrando: Ar ôl i ni glywed yn ôl gan bob sector, byddwn yn defnyddio’r adborth i ddatblygu peilot ar gyfer yr ymagwedd arolygu newydd ar gyfer y sector hwnnw.
Arbrofi ac adolygu: Trwy gydweithio â llond llaw o ddarparwyr o bob sector, byddwn yn dechrau peilota’r ymagweddau arolygu gwahanol. Bydd adborth o’r arolygiadau peilot hyn yn llywio’r cam datblygu nesaf.
Yn ystod haf 2023, cynhaliom ymgynghoriadau cyhoeddus ar ein trefniadau arolygu ar gyfer gwasanaethau ieuenctid, yn ogystal ag ysgolion ac UCDau. Roedd yn ymatebion yn dangos cefnogaeth i lawer o’n cynigion, er enghraifft arolygiadau ar wahân ar gyfer gwasanaethau gwaith ieuenctid. Ar gyfer ysgolion ac UCDau, roedd yr ymatebion yn dangos cefnogaeth ar gyfer cynigion fel gostwng nifer y meysydd arolygu o bump i dri, cadw’r cyfnod rhybudd o ddeng diwrnod ar gyfer arolygiad ac ymweld â phob ysgol annibynnol o leiaf ddwywaith yn ystod cylch arolygu.
Gallwch ddarllen yr adroddiadau llawn ar ganfyddiadau ein hymgynghoriadau yma.
Mae ein trefniadau arolygu drafft yn cael eu mireinio wrth i ni glywed yn ôl gan ein rhanddeiliaid trwy ein hymgynghoriadau. Yn ystod tymor yr hydref 2023, ysgolion ac UCDau fydd y sector cyntaf i beilota ein trefniadau drafft, gan gynnig cyfle arall i ni gasglu adborth a mireinio ein hymagwedd yn barod ar gyfer mis Medi 2024.
Hefyd yn nhymor yr hydref, byddwn yn ymgynghori ar ein trefniadau arolygu drafft ar gyfer gwasanaethau addysg llywodraeth leol, Cymraeg i oedolion a’r sectorau ôl-16 (dysgu oedolion yn y gymuned, colegau arbenigol annibynnol ac addysg bellach).
Os ydych chi’n gweithio yn y sectorau hyn, rydym yn awyddus i glywed eich barn chi, felly llenwch yr holiadur byr. Bydd yr holiaduron hyn yn cael eu lansio ar 2 Hydref ac yn aros ar agor tan 30 Tachwedd 2023. Yn yr un modd â’r ymgynghoriadau cynharach, wedi i ni gasglu a dadansoddi’r adborth, byddwn yn mireinio ein cynigion ac yn cynnal arolygiadau peilot yn nhymor y gwanwyn, yn barod i’r fframwaith ddechrau ym mis Medi 2024.
Rydym yn cyhoeddi’r holl wybodaeth sy’n ymwneud ag Arolygu ar gyfer y Dyfodol (2024-2030) ar y dudalen we hon, gan gynnwys sut i fynd at ein harolygon, dadansoddiad o’r ymatebion i’r ymgynghoriad a’n hymagwedd ddatblygol a’r meddylfryd ynghylch y fframwaith newydd.
Dechrau sgwrs
Rydym yn gwybod y gall fod yn anodd i ddysgwyr siarad yn agored a gonest am eu profiadau yn yr ysgol. Rydyn ni eisiau helpu, felly mewn arolygiadau uwchradd ac arolygiadau pob oed, rydym wedi datblygu ymagwedd newydd ar gyfer gwrando ar ddysgwyr i annog sgyrsiau mwy ystyrlon am eu profiadau yn yr ysgol.
Fe addasom ein dulliau fel rhan o’n gwaith i gasglu adborth gan ddysgwyr am “eu profiadau o aflonyddu rhywiol rhwng cyfoedion ymhlith disgyblion ysgolion uwchradd yng Nghymru”.
Beth yw ein hymagwedd newydd?
Mae dysgwyr wrth wraidd popeth a wnawn, felly rydym:
Gweithgareddau
Rydym yn defnyddio cyfres o weithgareddau i ddechrau ein sgyrsiau, gan gynnwys:
Sut mae’n gwneud gwahaniaeth?
Pan mae dysgwyr yn teimlo’n gyfforddus, maen nhw’n fwy agored am eu profiadau, sy’n rhoi mewnwelediad gwell i ni i’w safbwyntiau a’u pryderon. Ers peilota’r ymagweddau hyn, rydym wedi sylwi bod cyfran fwy o ddysgwyr yn fwy parod i rannu eu hadborth gyda ni. Mae rhoi llais annibynnol i ddysgwyr yn ein helpu i sbarduno newid gwirioneddol mewn addysg yng Nghymru a gwelliannau yn ein gwaith.
Mae Estyn yn gyfrifol am wirio safonau ac ansawdd addysg yng Nghymru. Rydym yn arolygu ysgolion ac yn rhoi cyngor rheolaidd ar addysg i Lywodraeth Cymru a sefydliadau perthnasol eraill.
Rydym wedi ymrwymo’n llwyr i sicrhau bod gan bob plentyn yng Nghymru yr hawl i deimlo’n ddiogel yn yr ysgol, i gael gofal priodol a dweud eu dweud am yr hyn sy’n bwysig iddynt. Mae bwlio yn fater pwysig i ni ac yn un rydym yn ei ystyried yn rheolaidd drwy ein gweithgarwch arolygu neu adroddiadau thematig ac wrth i ni roi arweiniad i Lywodraeth Cymru.
Rydym yn falch o gefnogi’r Gynghrair Gwrthfwlio a hyrwyddo ymgyrch ‘Estyn Allan’ (‘Reach Out’) Wythnos Gwrthfwlio 2022, sy’n cael ei chynnal rhwng 14 a 18 Tachwedd.
Yn ddiweddar, cyhoeddom adroddiad ar fath penodol o fwlio sy’n digwydd rhwng plant a phobl ifanc – sef aflonyddu rhywiol rhwng cyfoedion. Roedd yr adroddiad, Dydyn ni ddim yn dweud wrth ein hathrawon, yn edrych ar fynychdra aflonyddu rhywiol rhwng cyfoedion ym mywydau pobl ifanc oed uwchradd a hefyd yn edrych ar y diwylliant a’r prosesau sy’n helpu i ddiogelu a chefnogi pobl ifanc mewn ysgolion uwchradd yng Nghymru.
Dywedodd llawer o’r disgyblion y siaradom â nhw nad ydyn nhw’n ‘ymestyn allan’mewn perthynas â bwlio ac aflonyddu. Dywedon nhw fod hyn oherwydd ei fod yn digwydd mor aml ei fod wedi dod yn ‘normal’. Fodd bynnag, yn ystod ein
trafodaethau â grwpiau o ddisgyblion, cawsom ein rhyfeddu gan eu parodrwydd i siarad am y materion hyn. Canfuom fod tua hanner y disgyblion uwchradd yn dweud eu bod wedi cael profiad personol o ryw fath o aflonyddu rhywiol rhwng cyfoedion, gyda dwywaith yn fwy o ferched yn dweud eu bod wedi cael profiad o hyn o gymharu â bechgyn. Dywedodd pobl ifanc wrthym fod aflonyddu rhwng cyfoedion yn digwydd mwy ar-lein a’r tu allan i’r ysgol nag yn ystod y diwrnod ysgol. Fodd bynnag, yn yr ysgol, y mathau mwyaf cyffredin o aflonyddu yw sylwadau negyddol am y ffordd mae rhywun yn edrych, gofyn am ac anfon lluniau noeth, ac agweddau negyddol cyffredinol tuag at ferched a disgyblion LHDTC+.
Am y tro cyntaf erioed, lluniom adroddiad ar ein canfyddiadau yn benodol i blant a phobl ifanc hefyd. Mae hyn oherwydd y bu cymaint o bobl ifanc yn onest ac yn ddewr wrth siarad â ni am y mater pwysig hwn. Yn ein hadroddiad, Dydyn ni ddim yn dweud wrth ein hathrawon, ond mae angen i ysgolion wybod – adroddiad i ddysgwyr, mae adran sy’n annog ac yn helpu pobl i fynd i’r afael â’r materion hyn yn eu hysgolion. Trwy’r adroddiadau hyn, rydym yn gobeithio y gall mwy o bobl ifanc ddod o hyd i’r un dewrder i ‘ymestyn allan’ i helpu i fynd i’r afael ag achosion o fwlio. Rydym yn gwybod nad yw ‘ymestyn allan’ mor hawdd ag y mae’n swnio. Ond rydym yn gwybod hefyd fod angen i ni ddal ati i siarad am fwlio. Cyn y pandemig, ysgrifennom flog pwysig ar hyn: Pam mae angen i ni barhau i siarad am fwlio | Estyn (llyw.cymru).
Mewn adroddiadau eraill rydym wedi’u hysgrifennu, rydym wedi canfod, er mwyn i ddisgyblion deimlo’n ddiogel i ‘ymestyn allan’ am fwlio, mae angen iddynt fod yn fodlon â’r ffordd mae eu hysgol yn ymdrin â honiadau o fwlio (gweler Iach a hapus –effaith yr ysgol ac iechyd a llesiant disgyblion | Estyn (llyw.cymru)). Mae arnynt
angen i ysgolion beidio â thanamcangyfrif ei fynychdra na gwrthod ac anwybyddu digwyddiadau bob dydd pan fydd disgyblion yn gwneud sylwadau negyddol neu rhywiaethol tuag at ei gilydd. Yn ein trafodaethau â phobl ifanc, canfuom hefyd y byddai pobl ifanc yn croesawu mwy o gyfleoedd i drafod rhywioldeb a pherthnasoedd iach a’u bod yn gofyn am ddarpariaeth well ar gyfer addysg rhyw.
Rydym bob amser yn ystyried agweddau pwysig lles, diogelwch a bwlio cyn ymweld ag ysgol neu ddarparwr trwy’r holiaduron cyn-arolygiad rydym yn gwahodd pob disgybl, rhiant a gofalwr, aelod staff a llywodraethwr i’w llenwi. Rydym hefyd yn gofyn cwestiynau yn ymwneud â’r agweddau hyn mewn cyfarfodydd â rhieni ac yn ein trafodaethau grŵp gyda disgyblion. Mae darganfod sut mae disgyblion, rhieni a gofalwyr yn teimlo am ba mor dda mae ysgol yn ymdrin ag achosion o fwlio yn dylanwadu ar ein gweithgarwch yn ystod yr ymweliad. Eleni, buom yn treialu dulliau gwahanol yn ein sgyrsiau â disgyblion er mwyn sicrhau eu bod yn teimlo’n gyfforddus wrth siarad ag arolygwyr. Mae’r rhain yn cynnwys gwahodd disgyblion i ddod â ffrind gyda nhw i gyfarfodydd a defnyddio adnoddau creadigol a luniwyd ar y cyd ag academyddion ac arbenigwyr blaenllaw yn y maes hwn yng Nghymru.
Ers i ni ailddechrau ein harolygiadau ym mis Mawrth 2022, buom yn edrych yn agosach ar y diwylliant diogelu o fewn darparwyr (gweler Arolygu diwylliant diogelu ysgol | Estyn (llyw.cymru)), gan gynnwys pan fydd dysgwyr ar y safle, i ffwrdd o’r safle ac yn dysgu ar-lein. Nid ydym yn ymchwilio i achosion unigol, ond rydym yn ystyried ansawdd gweithgareddau a gynlluniwyd i hyrwyddo lles ac atal ymddygiad ac agweddau negyddol, niweidiol a’r modd y cânt eu cyflwyno. Er enghraifft, trwy edrych ar sut mae darparwyr yn hyrwyddo diogelwch ar-lein, yn cyflwyno addysg bersonol, gymdeithasol a pherthnasoedd ac yn darparu dysgu proffesiynol perthnasol i staff. Rydym hefyd yn siarad â disgyblion a staff am brosesau i’w cadw’n ddiogel ac yn edrych yn ofalus ar ddogfennau ysgolion i ddarganfod a yw trefniadau diogelu’r darparwr yn hyrwyddo diogelwch a lles disgyblion yn effeithiol.
Rydym yn cydsefyll â’r Gynghrair Gwrthfwlio ac unrhyw sefydliad arall sy’n herio bwlio ac yn ceisio mynd i’r afael ag ef.
I’r holl bobl ifanc, dywedwn: rhowch wybod i staff yr ysgol, aelod o’ch teulu neu oedolyn rydych yn ymddiried ynddo/ynddi am unrhyw broblem a pheidiwch â bod ofn siarad amdani – beth bynnag ydyw. Ymestynnwch allan er mwyn a datryswch y peth.
Am fwy o wybodaeth am waith Estyn, ewch i www.estyn.llyw.cymru
Dilynwch Estyn ar Twitter https://twitter.com/EstynAEM
Eleni, am y tro cyntaf, rydym wedi cyhoeddi ein canfyddiadau cryno yn gynnar yn nhymor yr hydref ar beth rydym wedi’i ddysgu o’n gwaith arolygu ac ymgysylltu ag ysgolion yn ystod y flwyddyn academaidd flaenorol. I gynorthwyo ysgolion, rydym wedi cyhoeddi set o awgrymiadau hunanfyfyrio i staff ysgolion cynradd yn ddiweddar. Mae’r rhain yn cynnig offeryn defnyddiol i gefnogi trafodaethau staff ynghylch effeithiolrwydd ymagwedd eu hysgol at ymgorffori’r Pedwar Diben. I gefnogi hyn ymhellach, hoffwn fyfyrio ar rai o nodweddion yr arfer fwyaf effeithiol mae arolygwyr wedi’i gweld yn ystod eu gweithgarwch ymgysylltu ac arolygu dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf.
Mae’r ysgolion mwyaf effeithiol yn sicrhau bod eu cwricwlwm wedi’i sbarduno gan ddiben clir a dealltwriaeth gadarn o’r medrau, y priodoleddau a’r nodweddion yr hoffent i’w disgyblion eu hennill erbyn iddynt adael yr ysgol. I gyflawni hyn, maent yn deall bod sut maent yn addysgu, a pham maent yn addysgu beth maent yn ei addysgu, yr un mor bwysig â chynnwys y cwricwlwm.
Er bod yr iaith yn gymharol newydd, rydym yn gwybod erbyn hyn y bu datblygu’r nodweddion sydd wedi’u diffinio yn y Pedwar Diben yn flaenoriaeth ar gyfer ysgolion effeithiol am flynyddoedd lawer, ac mae arolygwyr wedi adlewyrchu hyn yn eu hadroddiadau dros amser. Mae ein fframwaith arolygu diweddaraf, fel sy’n cael ei amlinellu yn ‘Beth rydym yn ei arolygu’, yn cyfeirio’n benodol at y Pedwar Diben ac yn defnyddio llawer o’r un iaith. Fodd bynnag, mae fframweithiau blaenorol hefyd wedi cydnabod pwysigrwydd agweddau cadarnhaol at ddysgu, datblygu disgyblion yn ddinasyddion gweithredol ac ystyrlon, a datblygu priodoleddau fel hyder, gwydnwch ac empathi.
Mae’r ysgolion mwyaf effeithiol yn cydnabod yr angen i adeiladu ar eu cryfderau presennol a sicrhau y caiff eu hymagwedd ei symbylu gan ddealltwriaeth drylwyr o anghenion eu disgyblion a’u cyd-destun. Nid yw un dull yn addas i bawb ac, yn yr un modd â llawer o agweddau ar wella ysgolion, efallai na fydd yr hyn sy’n gweithio’n dda i un ysgol yn briodol i un arall. Fodd bynnag, mae ein hymgysylltiad manwl ag ysgolion ledled Cymru yn ein galluogi i ddod i rai casgliadau cyffredinol am beth sy’n gweithio orau wrth weithio i ymgorffori’r Pedwar Diben yn eich ysgol chi.
Yn ogystal â’r agweddau cadarnhaol sydd wedi’u hamlinellu uchod, mae arolygwyr wedi nodi arfer sy’n llai effeithiol hefyd. Mae llawer o hyn yn cynnwys defnyddio strategaethau arwynebol nad ydynt yn cael llawer o effaith ar ddeilliannau i ddisgyblion, a lle nad oes gan staff ddealltwriaeth glir o’r hyn maent yn ceisio ei gyflawni. Yn aml, mae hefyd yn cynnwys ysgolion yn neidio dros y camau cychwynnol pwysig o ddatblygu cyd-ddealltwriaeth o sut olwg sydd ar y Pedwar Diben ar gyfer eu disgyblion nhw yn eu cyd-destun nhw. Mae hefyd yn cynnwys canolbwyntio gormod ar ddibenion unigol mewn gwersi untro, datblygu systemau olrhain biwrocrataidd a rhoi gormod o ganmoliaeth i ddisgyblion am gynnydd cyfyngedig yn erbyn y dibenion mewn gwersi unigol, er enghraifft canolbwyntio ar ‘fod yn uchelgeisiol’ mewn un wers neu ‘bod yn greadigol’ mewn un arall, yn hytrach na datblygu ethos o ddysgu lle mae disgyblion yn datblygu ac yn cymhwyso ystod o briodoleddau a medrau mewn gwersi a thros amser, lle bo hynny’n briodol.
Er mwyn sicrhau bod ein negeseuon mor gyfredol â phosibl, bydd dau gam eleni i’r broses o gyhoeddi canfyddiadau ein Hadroddiad Blynyddol.
Fel cam cyntaf, byddwn yn rhannu ein canfyddiadau interim yn gynnar yn nhymor yr hydref. Bydd hyn ar ffurf crynodebau byr o’r negeseuon allweddol o’n gweithgarwch ymgysylltu ac arolygu. Byddant yn darparu darlun clir ac amserol i randdeiliaid o’r hyn sy’n gweithio’n dda a’r hyn y mae angen ei wella ar draws pob sector ac ar draws y dirwedd addysg ehangach yng Nghymru.
Ym mis Ionawr, fel ail gam, byddwn yn cyhoeddi’r Adroddiad Blynyddol llawn. Bydd hyn yn adeiladu ar y canfyddiadau interim a bydd ar ffurf adroddiad manylach sy’n disgrifio’r ‘sefyllfa sydd ohoni’ mewn addysg a hyfforddiant yng Nghymru ac yn cynnig ffyrdd ymlaen.
Rydym yn awyddus i glywed eich barn am y datblygiadau hyn a chlywed eich syniadau am ffyrdd eraill y gallwn wneud yr wybodaeth sydd wedi’i chynnwys yn ein hadroddiad blynyddol yn fwy perthnasol a defnyddiol i chi. Isod, mae dolen i Arolwg ‘Smart Survey’ lle gallwch gofnodi eich barn. Mae’r arolwg ar agor tan 8 Gorffennaf 2022.
https://www.smartsurvey.co.uk/s/AdroddiadBlynyddolAnnualReport/
Roedd arweinwyr yn hyblyg ac yn greadigol yn ystod y pandemig, gan ymaddasu o hyd mewn ffyrdd arloesol. Defnyddiant arweiniad a chyngor gan Lywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a sefydliadau ambarél, a ganiataodd iddynt ailagor a gweithredu’n ddiogel.
Manteisiodd arweinwyr hefyd ar y defnydd uwch o dechnoleg rithwir. Gwnaeth hyn eu helpu i deimlo’n llai ynysig. Helpodd hefyd i wella cyfathrebu â rhanddeiliaid yn ogystal â gydag arweinwyr eraill yn eu hardal neu eu hawdurdod lleol. Ceisiant gyngor wrth ei gilydd a rhannwyd arfer.
Mae Stepping Stones Pre-School, Sir Fynwy, yn un o blith llawer o gameos yn yr adroddiad sy’n crisialu sut yr ymaddasodd darparwyr. Gweithiodd y rheolwr mewn partneriaeth â chydweithwyr mewn oddeutu 20 o leoliadau eraill yn yr awdurdod lleol a grwpiau eraill a drefnwyd gan Athro Ymgynghorol y Blynyddoedd Cynnar a sefydliadau ambarél, i gefnogi ei gilydd drwy gynnal cyfarfodydd rhithwir rheolaidd lle buont yn:
• Trafod materion cyffredin
• Helpu ei gilydd i ddilyn arweiniad lleol a chenedlaethol
• Canfod ac efelychu arfer dda o leoliadau eraill
• Cael sicrwydd bod pawb yn dilyn y protocolau cywir
I weld cameos pellach ar arweinyddiaeth a meysydd darpariaeth eraill, porwch drwy’r crynodebau ar gyfer eich sector yn yr Adroddiad Blynyddol.
Lleoliadau nad ydynt yn ysgolion i blant o dan bump oed
Ysgolion cynradd
Ysgolion uwchradd
Ysgolion pob oed a gynhelir
Ysgolion arbennig a gynhelir
Ysgolion arbennig annibynnol
Ysgolion prif ffrwd annibynnol
Colegau arbenigol annibynnol
Unedau cyfeirio disgyblion
Gwasanaethau addysg llywodraeth leol
Gorfodwyd ysgolion a lleoliadau i feddwl o’r newydd nid yn unig am beth roeddent yn ei addysgu, ond sut a pham roeddent yn ei addysgu.
Wrth iddynt addasu eu harfer yn gyson, dangosant hyblygrwydd a chreadigrwydd. Bydd y meddylfryd a’r egni yma’n hanfodol ar gyfer rhoi’r Cwricwlwm i Gymru ar waith.
Tyfodd pwysigrwydd dysgu digidol. Cafodd strategaethau ar gyfer dysgwyr ar draws pob sector eu cryfhau. Blaenoriaethodd llawer o arweinwyr ddysgu proffesiynol er mwyn cefnogi staff yn y maes hwn. Arweiniodd hyn at gynigion dysgu ar-lein llawer gwell mewn llawer o sectorau ar gyfer yr ail gyfnod clo cenedlaethol.
Mae Ysgol Gynradd Stacey, Caerdydd, yn un o blith llawer o gameos yn yr adroddiad sy’n crisialu sut yr addasodd darparwyr addysgu a dysgu. Defnyddiant offer digidol a dysgu ar-lein i symud medrau disgyblion mewn gwrando a siarad yn eu blaen, yn arbennig y rhai hynny yr oedd Saesneg yn iaith ychwanegol iddynt.
Am fewnwelediadau pellach ar addysgu a dysgu, porwch drwy’r crynodebau ar gyfer eich sector yn yr Adroddiad Blynyddol.
Lleoliadau nad ydynt yn ysgolion i blant o dan bump oed
Ysgolion cynradd
Ysgolion uwchradd
Ysgolion pob oed a gynhelir
Ysgolion arbennig a gynhelir
Ysgolion arbennig annibynnol
Ysgolion prif ffrwd annibynnol
Colegau arbenigol annibynnol
Unedau cyfeirio disgyblion
Gwasanaethau addysg llywodraeth leol
Lleoliadau nad ydynt yn ysgolion i blant o dan bump oed
Ysgolion cynradd
Ysgolion uwchradd
Ysgolion pob oed a gynhelir
Ysgolion arbennig a gynhelir
Ysgolion arbennig annibynnol
Ysgolion prif ffrwd annibynnol
Colegau arbenigol annibynnol
Unedau cyfeirio disgyblion
Gwasanaethau addysg llywodraeth leol