Prif ganfyddiadau

Page Content

Y rhesymeg ar gyfer sefydlu ysgol bob oed

Er bod cefnogaeth ar gyfer sefydlu ysgolion pob oed, nid oes canllawiau cenedlaethol ar gael i awdurdodau lleol ac arweinwyr ysgolion. Felly, mae gan awdurdodau lleol eu cynlluniau amrywiol eu hunain i weddu i’w hamgylchiadau unigryw. Mae’r rhain bron bob amser yn rhan o gynlluniau trefniadaeth ysgolion ehangach yr awdurdod hwnnw. Mae canllawiau Llywodraeth Cymru fel arfer ar wahân ar gyfer ysgolion cynradd ac uwchradd, sy’n ei gwneud yn anodd i ysgolion pob oed ystyried a llywio er mwyn sefydlu eu datganiadau sefyllfa eu hunain. O ganlyniad, ni chaiff y sector ysgolion pob oed ei gydnabod yn sector ar wahân yn ddigon da ar hyn o bryd.

Mae’r rhwydwaith cenedlaethol o ysgolion pob oed yn dod ag ymdeimlad gwerth chweil o berthyn i sector ar wahân sy’n dod i’r amlwg. Oherwydd diffyg canllawiau cenedlaethol, mae’r grŵp hwn wedi darparu cymorth i’w gilydd, wedi brocera grantiau o ffynonellau allanol, ac wedi gweithio i amlygu’r anawsterau ac arfer orau.

Mae’r rhan fwyaf o awdurdodau lleol yn rhagweld y bydd manteision ysgol bob oed yn gorbwyso’r anfanteision. Caiff y manteision hyn eu hesbonio’n dda fel arfer mewn dogfennau ymgynghori, ac maent yn cynnwys manteision i les disgyblion, profiadau dysgu gwell, pontio esmwyth, ansawdd gwell yr amgylchedd dysgu, ac yn aml, cadw darpariaeth cyfrwng Cymraeg lwyddiannus.

Dros gyfnod, mae awdurdodau lleol wedi dysgu o brofiadau ei gilydd, yn ogystal â defnyddio’r ymchwil ar fodelau pob oed llwyddiannus. O ganlyniad, mae’r ymgynghoriadau diweddaraf yn llawer craffach o ran manteision sefydlu ysgol bob oed, ac yn osgoi llawer o’r anawsterau a brofwyd gan y rhai a fabwysiadodd y model pob oed yn gynnar.

Sefydlu ysgolion pob oed

Caiff y rhan fwyaf o ysgolion pob oed eu ffurfio o ganlyniad i gau ysgolion sy’n bodoli’n barod ac ailagor ar un o’u safleoedd fel ysgol newydd. Mae hyn weithiau fel ysgol wedi’i hadeiladu o’r newydd, neu drwy addasu adeiladau presennol. Mewn llawer o achosion, caiff ysgol bob oed ei chynllunio ar sawl safle, yn amrywio o ddau safle i gynifer â chwe safle gwahanol. Mewn ychydig o achosion, mae safleoedd yr ysgol wedi eu lleoli ychydig filltiroedd ar wahân.

Mae ysgolion pob oed wedi bod yn fwyaf llwyddiannus pan maent yn newydd, ac mae arweinwyr a’r awdurdod lleol wedi ymgysylltu’n dda â’r gymuned leol. Maent wedi gofalu i beidio â thanamcangyfrif pa mor gryf yw’r teimladau, er enghraifft ynglŷn â’r ysgolion a glustnodwyd i’w cau. Mae arweinwyr wedi treulio amser yn amlinellu’r manteision i ddisgyblion a’r gymuned, lleddfu pryderon a rhoi sicrwydd. Mae rhieni, staff a llywodraethwyr wedi gwerthfawrogi cael gwybodaeth gyson am y broses a’r gweithdrefnau.

At ei gilydd, mae awdurdodau lleol wedi darparu cymorth priodol ar gyfer cyrff llywodraethol yn ystod y broses i sefydlu ysgol bob oed. Yn benodol, mae cymorth gan adrannau adnoddau dynol ac adrannau cyfreithiol wedi sicrhau bod y gweithdrefnau cywir yn cael eu dilyn, gan amlaf. Fodd bynnag, mae cefnogaeth i benaethiaid wedi amrywio ledled Cymru. Mewn ychydig o achosion, gallai awdurdodau lleol wneud mwy i gynorthwyo penaethiaid wrth sefydlu’r ysgol, er enghraifft o ran rheoli cyfathrebu â’r gymuned, rheoli adeiladau a materion staffio.

Mae amser cynllunio a pharatoi ar gyfer penaethiaid cyn agor ysgol bob oed newydd yn amrywio. Pan mae penaethiaid wedi cael amser i ymgynghori a datblygu polisïau a gweithdrefnau, mae hyn wedi cyflwyno buddion i’r ysgol. Mabwysiadodd y rhan fwyaf o ysgolion strwythur arwain lle mae gan arweinwyr gyfrifoldebau ysgol gyfan sy’n rhychwantu pob sector. Yn yr achosion prin ble na sefydlwyd hyn o’r dechrau, mae ysgolion wedi sylweddoli ei fantais yn gyflym, ac wedi addasu eu cyfrifoldebau arwain yn unol â hynny.

Ystyriodd arweinwyr ysgol mai’r flwyddyn gyntaf ar ôl agor oedd yr un fwyaf heriol. Maent wedi rhannu’r gwersi a ddysgwyd am greu systemau cyffredin ac ethos cydweithredol â’u cyfoedion. Mae ysgolion a sefydlwyd yn fwy diweddar wedi elwa ar y cyngor hwn ac, o ganlyniad, wedi osgoi llawer o anawsterau a rhwystrau.

Mae llawer o awdurdodau lleol ac arweinwyr yn nodi y byddai cyfathrebu cliriach a mwy tryloyw â’r gymuned, staff a disgyblion yn ystod y broses ymgynghori wedi cefnogi sefydlu ysgol bob oed yn fwy esmwyth. Byddai cyfathrebu gwell wedi osgoi llawer o gamsyniadau, ac wedi arwain at lai o wrthwynebiad, a phroses sy’n llai blin.

Effaith model ysgol bob oed

Bron ym mhob ysgol bob oed, mae cyfran sylweddol o ddisgyblion yn pontio o ysgolion cynradd partner i Flwyddyn 7. Gallai hyn fod cynifer â 94% o’r garfan i lawr i 20%. Wrth iddynt bontio o Flwyddyn 6 i Flwyddyn 7, dywed ysgolion fod disgyblion oddi mewn i ysgol bob oed yn ymgynefino’n dda ym Mlwyddyn 7, ac yn gwneud cynnydd gwell yn eu blwyddyn gyntaf na’r rhai sy’n trosglwyddo o ysgolion cynradd ar wahân. Mae hyn oherwydd bod y disgyblion hynny yn gyfarwydd â sut cânt eu haddysgu, ac yn ychwanegol, mae athrawon eisoes yn adnabod y disgyblion hyn yn dda (gweler Atodiad 3).

Mae gofal a chymorth bugeiliol ar gyfer lles disgyblion yn gryfder yn y rhan fwyaf o ysgolion pob oed, ac wedi bod yn flaenoriaeth ers agor ysgolion. Mae hyn yn golygu bod darpariaeth ac ymyriadau mewn llawer o ysgolion yn aml yn ddi-dor, ac yn ysgogi gwelliannau i ddeilliannau yn ystod cyfnod y plentyn yn yr ysgol. O ganlyniad, ar y cyfan, mae disgyblion yn teimlo’n ddiogel yn yr ysgol, yn cael gofal da, ac yn cael eu cefnogi a’u gwerthfawrogi.

Mae gwella addysgu yn flaenoriaeth allweddol ar gyfer ysgolion pob oed. Mae’r rhan fwyaf o athrawon yn gweithio gyda’i gilydd i gynllunio a gweithredu cwricwlwm sy’n ystyried dilyniant ar draws pob sector. Mae’r rhan fwyaf o ysgolion wedi datblygu eu gweledigaeth ar gyfer y Cwricwlwm i Gymru, ac wedi dechrau treialu adnoddau a dulliau. Mae hyn yn cynnwys sylweddoli’r angen am gwricwlwm cydlynus sy’n ystyried cynnydd yn briodol. Mae athrawon sydd ag arbenigedd mewn gwahanol agweddau ar y cwricwlwm yn ymestyn profiadau dysgu ar draws pob sector. Mae trefniadau dysgu proffesiynol mewn ysgolion pob oed yn hynod ddefnyddiol, yn cynnwys rhannu arfer dda mewn addysgu yn fewnol neu rhwng ysgolion. Fodd bynnag, yn aml, nid yw dysgu proffesiynol allanol yn ddigon penodol ar gyfer y sector pob oed.

Wrth sefydlu a datblygu timau arweinyddiaeth ar gyfer ysgolion pob oed, mae llywodraethwyr yn sylweddoli bod angen i ysgolion elwa ar fedrau o gefndiroedd y sector cynradd ac uwchradd. At ei gilydd, mae timau arweinyddiaeth pob oed llwyddiannus fel arfer yn cynnwys cyfuniad o arweinwyr â chefndiroedd mewn gwahanol sectorau.

Mae ansawdd yr hunanwerthuso a chynllunio ar gyfer gwelliant ar draws y sector yn amrywiol. Fodd bynnag, yn yr enghreifftiau gorau, mae ysgolion yn gwerthuso darpariaeth a safonau ar draws sectorau, a rhyngddynt. Mae athrawon yn craffu ar waith disgyblion ar draws ystodau oedran ac yn gwerthuso cynnydd dros gyfnod. Mae hyn yn rhoi darlun cynyddol gywir o gynnydd disgyblion yn ystod eu cyfnod yn yr ysgol, ac yn galluogi arweinwyr i fynd i’r afael ag unrhyw ostyngiadau mewn dysgu yn brydlon.

Ysgolion pob oed yng Nghymru - Adroddiad ar heriau a llwyddiannau sefydlu ysgolion pob oed

Share document