Yn ei adroddiad, ‘Ansawdd addysg a hyfforddiant ar gyfer pobl ifanc sy’n gysylltiedig â thimau troseddau ieuenctid’, mae Estyn yn arfarnu effaith y 15 partneriaeth ledled Cymru a elwir yn dimau troseddau ieuenctid neu TTIau.  Mae’r timau hyn yn cynorthwyo pobl ifanc sy’n cael eu hatgyfeirio gan y llysoedd, neu sydd mewn perygl o droseddu neu fynd i helynt gyda’r gyfraith.  Mae’r timau yn cynnwys y gwasanaethau cymdeithasol, yr awdurdod lleol, yr heddlu, y gwasanaeth prawf a’r gwasanaeth iechyd.  Gall fod anghenion cymhleth gan y bobl ifanc y maent yn gweithio gyda nhw, fel anawsterau lleferydd ac iaith, materion iechyd meddwl a phroblemau teuluol.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd,

Nid yw pobl ifanc sy’n cael cymorth gan dimau troseddau ieuenctid yn treulio digon o amser mewn addysg, hyfforddiant neu gyflogaeth.  Mae angen i dimau troseddau ieuenctid weithio’n agosach â cholegau a darparwyr dysgu yn y gwaith i wella ystod y cyfleoedd sydd ar gael i’r bobl ifanc hyn. 

Mae’r gwasanaethau hyn yn gweithio gyda phobl ifanc nad yw’r gwydnwch ganddynt bob amser i oresgyn yr heriau a wynebant.  Mae’n hanfodol, felly, fod mynediad pobl ifanc i addysg yn cael ei wella, a bod eu cynnydd yn cael ei gofnodi’n ofalus fel bod modd defnyddio’r wybodaeth hon i helpu gwella cyfleoedd ar gyfer addysg, cyflogaeth a hyfforddiant.

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at y modd y gall cysylltu â gweithwyr proffesiynol lleol helpu dod o hyd i leoliad addysgol addas i unigolyn ifanc.  Fodd bynnag, dim ond mewn lleiafrif o ardaloedd y mae TTIau yn gweithio fel hyn, er enghraifft ym Mro Morgannwg a Chasnewydd.  Mae dulliau cydweithio fel y rhain yn ddefnyddiol, yn enwedig o ran lleihau’r perygl y bydd pobl ifanc yn ymddieithrio oddi wrth addysg.  Caiff rhagor o enghreifftiau o arfer dda ac astudiaethau achos dienw am bobl ifanc unigol eu hamlinellu yn yr adroddiad llawn.

Mae arolygwyr yn argymell hefyd fod cydlynydd addysg, cyflogaeth a hyfforddiant gan bob tîm troseddau ieuenctid, eu bod yn datblygu strategaethau i hyrwyddo medrau llythrennedd a rhifedd, ac yn ehangu aelodaeth y bwrdd rheoli i gynnwys darparwyr addysg a hyfforddiant lleol.

Mae’r adroddiad, ‘Prentisiaethau uwch mewn dysgu yn y gwaith’, yn arfarnu safonau, darpariaeth ac arweinyddiaeth y math hwn o brentisiaeth, sy’n debyg i rai cymwysterau ar lefel prifysgol.  Mae’n amlygu profiad cadarnhaol llawer o ddysgwyr sy’n croesawu’r cyfle i ennill cymwysterau ffurfiol a datblygu eu medrau ymarferol ar lefel oruchwyliol neu reolaethol, ond yn argymell y dylai sefydliadau dysgu yn y gwaith fynd i’r afael â’r amser y mae’n ei gymryd i rai dysgwyr orffen.

Dywed y Prif Arolygydd, Meilyr Rowlands,

Mae prentisiaethau lefel uwch yn ffordd ddelfrydol i gydnabod medrau pobl yn y gweithle ac iddynt ennill cymhwyster ffurfiol wrth ennill cyflog o hyd.  Yr her nawr yw codi cyfraddau cwblhau i gyd-fynd â lefel prentisiaethau eraill a chynyddu’r niferoedd sy’n ymgymryd â phrentisiaethau uwch mewn meysydd medrau sydd â blaenoriaeth, fel technoleg gwybodaeth a pheirianneg.

Mae’r adroddiad yn amlygu llwyddiannau ac yn nodi manteision ennill cymhwyster prentisiaeth uwch trwy gryfhau medrau arweinyddiaeth a chyfathrebu dysgwyr, a chynyddu cyfleoedd i gael swyddi a dyrchafiadau.  Mewn ychydig o achosion, mae’r rhaglen yn rhy feichus i ddysgwyr neu’n anodd ei chydbwyso â bywyd gwaith a chartref.  Mae arolygwyr yn argymell y dylai darparwyr dysgu yn y gwaith gynorthwyo dysgwyr yn well trwy fentora, gweithdai a hyfforddiant, yn ogystal ag ymgysylltu â chyflogwyr newydd.  Mae rôl i Lywodraeth Cymru hefyd, o ran hwyluso dealltwriaeth well ymhlith darparwyr dysgu yn y gwaith ynghylch ystyried cymwysterau rhifedd a llythrennedd presennol dysgwyr.

Adroddiad Estyn, ‘Parodrwydd ar gyfer diwygio ADY’, yw’r cyntaf mewn cyfres i helpu ffurfio a chefnogi’r broses ddiwygio. Mae’n archwilio’r graddau y mae ysgolion, unedau cyfeirio disgyblion a lleoliadau addysg heblaw yn yr ysgol yn paratoi i fodloni gofynion trefniadau newydd i gefnogi plant a phobl ifanc ag anghenion dysgu ychwanegol, a fydd yn cael ei roi ar waith o fis Medi 2020.

Dywed Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

Mae adroddiad heddiw’n dangos bod llawer o ysgolion eisoes yn croesawu newid sy’n rhoi anghenion unigol dysgwyr yn gadarn wrth wraidd eu haddysg.  Mae cynnwys disgyblion yn fwy yn eu dysgu, a gosod targedau, yn gallu eu grymuso a gwella lles ac agweddau at ddysgu.   

Mae’n bwysig fod awdurdodau lleol, consortia rhanbarthol ac ysgolion yn parhau i gael yr arweiniad a’r deunyddiau hyfforddi diweddaraf i gadw’r momentwm a sicrhau bod arfer wedi’i sefydlu’n gyson ledled Cymru.

Nododd arolygwyr nodweddion cadarnhaol ysgolion ac UCDau sydd mewn sefyllfa dda i ddiwygio.  Mae gan y darparwyr hyn rolau arwain clir sy’n canolbwyntio’n glir ar ddatblygu ethos a diwylliant lle caiff amrywiaeth ei chydnabod, ei derbyn a’i dathlu.  Mae ganddynt ddyheadau uchel, maent yn buddsoddi mewn staff ac mae ganddynt brosesau gwella cryf.  Mae’r ysgolion mwyaf effeithiol yn darparu’r wybodaeth ddiweddaraf a chymorth i rieni hefyd.

Hefyd, mae’r adroddiad yn amlygu ychydig o feysydd i’w gwella sy’n gyffredin i fwyafrif yr ysgolion ledled Cymru.  Mae’r rhain yn cynnwys yr angen i weithio mewn ffordd fwy cysylltiedig gyda staff, rhieni a gweithwyr proffesiynol eraill mewn ffordd gyson a threfnus.  Yn Ysgol Uwchradd Darland, mae staff yn gweithio’n agos gyda phartneriaid allanol i fodloni anghenion cymhleth disgyblion, gan sicrhau bod yr unigolyn yn ganolog i’w harfer.  Mae astudiaethau achos pellach yn yr adroddiad yn amlinellu arfer dda mewn ysgolion arbennig a chynradd.

Fel rhan o ddathliad blynyddol yn cydnabod a rhannu rhagoriaeth mewn addysg, cydnabu’r arolygiaeth yr ysgolion a’r lleoliadau nas cynhelir a gyflawnodd farn ‘rhagorol’ ym mwyafrif eu barnau arolygu a’r gwasanaeth addysg awdurdod lleol y barnwyd ei fod yn ‘rhagorol’ am ei arweinyddiaeth a rheolaeth yn 2017-18.

Dywed Meilyr Rowlands,

Bydd dathlu’r rhagoriaeth yn ein system addysg a chydnabod sut y cafodd ei chyflawni yn helpu ysgogi gwelliant ledled Cymru.  Mae gwobrau Estyn yn canmol gwaith caled ac ymroddiad gan amlygu strategaethau sy’n arwain at lwyddiant.  Ar wefan Estyn, rydym ni wedi rhannu hanesion llwyddiant yr ysgolion a’r darparwyr eraill sydd wedi cyflawni rhagoriaeth yn ystod arolygiadau 2017-2018 i ysbrydoli pobl eraill.

Yn yr adroddiad, ‘Cyrsiau Safon Uwch mewn dosbarthiadau chwech a cholegau addysg bellach’ mae Estyn yn arfarnu’r safonau, ansawdd yr addysgu ac arweinyddiaeth cyrsiau Safon Uwch mewn dosbarthiadau chwech ysgolion a cholegau addysg bellach.  Mae’r adroddiad yn amlygu sut gall ysgolion a cholegau baratoi myfyrwyr yn well ar gyfer Safon Uwch, yn ystyried y cwricwlwm ac yn cynnwys astudiaethau achos arfer orau.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd,

Mae angen dyfalbarhad a chymhelliant ar ddysgwyr i wneud yn dda yn eu hastudiaethau Safon Uwch.  Mae athrawon Safon Uwch llwyddiannus yn cynorthwyo ac yn annog myfyrwyr i ddatblygu eu medrau dysgu’n annibynnol yn arbennig o dda.  Hefyd, maen nhw’n dangos brwdfrydedd dros y pwnc, gwybodaeth bynciol gadarn, a dealltwriaeth drylwyr o ofynion arholiadau.  Trwy ddatblygu’r medrau hyn cyn iddynt ddechrau dilyn cyrsiau Safon Uwch, bydd myfyrwyr wedi’u paratoi’n well, ac yn gwella eu cyfle i lwyddo.

Mae’r adroddiad yn nodi mai prin yw’r cyfleoedd i athrawon mewn dosbarthiadau chwech a cholegau weithio gyda’i gilydd mewn rhwydweithiau i ddatblygu eu harfer broffesiynol, rhannu adnoddau a chefnogi addysgu Safon Uwch.  Mae un astudiaeth achos yn yr adroddiad yn disgrifio’r modd y bu cydweithio llwyddiannus mewn un ardal leol.  Mae partneriaethau effeithiol rhwng ysgolion a cholegau yn ardaloedd Conwy ac Arfon wedi cynyddu’r ystod a’r dewis o ran opsiynau sydd ar gael i ddysgwyr yn Gymraeg a Saesneg.  Trwy weithio gyda’i gilydd, mae’r ysgolion a’r colegau yn arfarnu ac yn adolygu llwyddiant y cyrsiau a gynigir, yn rhannu arfer orau ac yn newid neu’n atal cyrsiau sy’n tanberfformio.

Mae’r adroddiad yn nodi bod lle o hyd i wella canlyniadau Safon Uwch, ac mae’n amlinellu nifer o argymhellion ar gyfer sefydliadau allweddol.  Gall ysgolion a cholegau wneud mwy i wella’r cyngor a’r arweiniad cynnar a roddir i ddysgwyr am ystod y cymwysterau a gynigir ar ôl 16 oed i gynorthwyo dysgwyr i ddewis y cwrs sy’n gweddu orau i’w diddordebau a’u huchelgeisiau gyrfa.  Hefyd, mae’n argymell y dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol weithio gyda dosbarthiadau chwech i’w helpu i arfarnu eu heffeithiolrwydd wrth gyflwyno cyrsiau Safon Uwch.   

Dywed y Prif Arolygydd, Meilyr Rowlands,

Er mwyn i welliant barhau ac i baratoi ar gyfer y cwricwlwm newydd, mae angen i ysgolion roi blaenoriaeth i wella profiad disgyblion yn yr ystafell ddosbarth.  Yn aml, y nodwedd sy’n gwahaniaethu ysgolion y barnwyd eu bod yn rhagorol yn 2017-18 yw ansawdd yr addysgu a’r profiadau dysgu a ddarparant.

Mae’r ysgolion gorau wedi gosod y sylfeini ar gyfer addysg dda, ac yn ogystal maent yn cynnig profiadau ysgogol i ddisgyblion yn yr ystafell ddosbarth sy’n ymwneud â bywyd go iawn yn aml. Yn yr ysgolion hyn, ceir addysgu o ansawdd uchel ac arweinyddiaeth gref.

 Mae llawer i’w wneud i baratoi ar gyfer y cwricwlwm newydd ac rwy’n annog ysgolion i ddarllen f’adroddiad blynyddol a defnyddio’i adnoddau er mwyn helpu’u hunanarfarnu a chynllunio gwelliant.

Mae ysgolion llwyddiannus fel Ysgol-y-Wern, Caerdydd, eisoes wedi mynd i’r afael â newid y cwricwlwm mewn ffordd gadarnhaol a brwdfrydig.  Maent yn cynnig profiadau cyfoethogi yn yr ystafell ddosbarth i herio disgyblon a datblygu’u medrau.  Mae athrawon yn cydnabod bod cynllunio cyfleoedd cyffrous, yn enwedig mewn cyd-destunau go iawn, yn allweddol i ennyn diddordeb disgyblion a’u helpu i ddod yn ddysgwyr gydol oes. 

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at ganfyddiadau arolygu o feysydd addysg eraill a arolygwyd gan Estyn hefyd, gan gynnwys ysgolion pob oed, ysgolion arbennig, ysgolion a cholegau annibynnol, unedau cyfeirio disgyblion, gwasanaethau addysg llywodraeth leol, addysg bellach, dysgu yn y gwaith a Chymraeg i Oedolion.

Pen-y-bont ar Ogwr
Meithrinfa Dydd Banana Moon

Caerdydd
Ysgol -Y -Wern
Ysgol Uwchradd yr Eglwys yng Nghymru Esgob Llandaf
Ysgol Bro Edern

Sir Gaerfyrddin
Cylch Meithrin Cefneithin, Gorslas

Ceredigion
Ysgol Plascrug

Conwy
Ysgol y Gogarth

Sir Ddinbych
Martine’s Childcare
Cyngor Sir Ddinbych

Sir y Fflint
Ysgol yr Esgob
Ysgol Uwchradd Castell Alun

Gwynedd
Meithrinfa Seren Fach
Ysgol Uwchradd Tywyn
Ysgol Aran Hall

Sir Benfro
Ysgol y Preseli
Ysgol Baratoadol Redhill

Powys
Ysgol Gynradd yr Eglwys yng Nghymru Gladestry
Tŷ Bronllys

Torfaen
Meithrinfa Bellevue

Abertawe
Ysgol Olchfa
Coleg Gŵyr Abertawe
Ysgol Gynradd Cwm Glas

Wrecsam
Ysgol Heulfan

Bro Morgannwg
Ysgol Westbourne
Dysgu Cymraeg Morgannwg, Prifysgol De Cymru

Er 2011, bu mwy o blant o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn mynychu’r ysgol, ond mae angen gwella’r profiad addysg ar gyfer y disgyblion hyn a’u teuluoedd, yn ôl Estyn.

Mae adroddiad heddiw gan yr arolygiaeth yn amlygu bod niferoedd y disgyblion sy’n Sipsiwn, Roma a Theithwyr dros yr wyth mlynedd ddiwethaf wedi cynyddu bron 35% mewn ysgolion uwchradd, a 41% mewn ysgolion cynradd.

Mae llawer o ysgolion wedi codi ymwybyddiaeth am ddiwylliant a ffordd o fyw cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr mewn gwasanaethau a diwrnodau dathlu, ond mae angen hyrwyddo hyn yn fwy ar draws y cwricwlwm.

Dywed Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd, “Mae plant o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr ymhlith ein dysgwyr sydd fwyaf agored i niwed.  Mae angen iddyn nhw gael y cymorth cywir yn yr ysgol i helpu gwneud y mwyaf o’u doniau, eu diddordebau a’u galluoedd.

“Dim ond hanner y disgyblion o’r cymunedau hyn sy’n parhau i addysg uwchradd.  Er bod canlyniadau TGAU wedi gwella, disgyblion o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yw’r rhai sy’n cyflawni isaf o hyd o blith yr holl grwpiau ethnig.

“Mae angen i ysgolion sicrhau bod eu polisïau gwrth-fwlio yn ystyried anghenion penodol disgyblion o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr, a gwerthuso eu strategaethau ar gyfer cyflawniad, presenoldeb a phontio i helpu cynhyrchu gwelliant.”

Mae un astudiaeth achos yn yr adroddiad yn amlygu’r modd y bu Cyngor Caerdydd yn gweithio’n agos â disgyblion a rhieni o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr i’w helpu i symud o ysgol gynradd i ysgol uwchradd.  Trwy drefnu ymweliadau â’u hysgol newydd i helpu cael gwared ar unrhyw bryderon ac ofnau, cynyddodd nifer y disgyblion sy’n pontio i ysgolion uwchradd Caerdydd o 50% yn 2014 i 88% yn 2017.

Mae’r arolygiaeth yn amlygu bod darparwyr sy’n nodi ac yn cynorthwyo gofalwyr ifanc yn gallu helpu i wneud gwahaniaeth go iawn i lwyddiant academaidd a lles ar gyfer y dysgwyr hyn.

Meddai Jassa Scott, Cyfarwyddwr Strategol,

Mae perygl i blant a phobl ifanc sy’n gofalu am aelod o’r teulu golli addysg, maent yn fwy tebygol o roi’r gorau i’r coleg ac nid yw eu hiechyd meddwl a chorfforol cystal â’u cymheiriaid.

Mae darparwyr addysg yn chwarae rhan bwysig yn helpu i ddiwallu anghenion gofalwyr ifanc er mwyn rhoi’r profiadau a’r cyfleoedd gorau posibl iddynt mewn bywyd.

Mae adroddiad heddiw yn argymell bod ysgolion, colegau ac unedau cyfeirio disgyblion yn nodi pa ddysgwyr sydd â rôl ofalu ac yn neilltuo aelod penodol o staff i arwain ar hyrwyddo anghenion gofalwyr ifanc.

Mae’r adroddiad yn dangos yr arfer dda yn Ysgol y Strade, Sir Gaerfyrddin, lle y gwnaeth eu partneriaethau cryf ag asiantaethau allanol a’u hethos cymunedol helpu i gynorthwyo disgyblion o bob cefndir, gan gynnwys y rheiny sy’n gofalu am bobl eraill.  Mae gofalwyr ifanc yn teimlo bod yr ysgol yn cydnabod eu rôl ofalu ac yn addasu eu darpariaeth i gefnogi eu hanghenion lles.

Mae defnyddio asiantaethau allanol i wella’r ddarpariaeth yn ffordd dda i ddarparwyr helpu i gynorthwyo gofalwyr ifanc.  Mae Estyn yn argymell bod darparwyr yn gwneud defnydd gwell o adnoddau arbenigol ac mae wedi llunio rhestr wirio, sydd ar gael yn yr adroddiad llawn, i helpu ysgolion, colegau ac unedau cyfeirio disgyblion i fyfyrio ar ba mor dda y maent yn cynorthwyo gofalwyr ifanc.

Yn yr ysgolion gorau, mae’r negeseuon a roddir am iechyd a llesiant mewn gwersi, gwasanaethau a pholisïau yn gyson â phrofiad disgyblion o ddydd i ddydd.  Mae lle i gymdeithasu, diwylliant anogol, cyfleoedd pleserus i fod yn weithgar yn gorfforol, gofal bugeiliol amserol a gwaith cadarnhaol gyda rhieni ymhlith rhai yn unig o’r dulliau sydd, gyda’i gilydd, yn sicrhau bod disgyblion yn datblygu’n unigolion iach, hyderus, sy’n barod i fyw bywyd gan wireddu eu dyheadau.  

Dywed Claire Morgan, Cyfarwyddwr Strategol,

 Mae’n hanfodol bod ysgolion yn defnyddio dull cysylltiedig o gefnogi iechyd a llesiant ar draws pob agwedd ar fywyd ysgol.  Hefyd, dylai ysgolion roi blaenoriaeth i gryfhau perthnasoedd rhwng athrawon a disgyblion a pherthnasoedd disgyblion â chymheiriaid, gan fod y rhain yn hollbwysig i iechyd meddwl a llesiant emosiynol.

Mae’r adroddiad yn amlygu sawl astudiaeth achos arfer dda, gan gynnwys ysgolion uwchradd lle nad yw profiad disgyblion o iechyd a llesiant bob amser yn cyfateb i negeseuon yr ysgol.  Fe wnaeth Ysgol Uwchradd y Dwyrain wella arweinyddiaeth yr ysgol, a gafodd effaith nodedig o gadarnhaol ar y diwylliant a’r gefnogaeth ar gyfer llesiant disgyblion.  Mae diwylliant yr ysgol yn nodi bod arbenigedd yr athro yn deillio o’i ddealltwriaeth o sut mae pobl ifanc yn dysgu, yn hytrach na dim ond ei wybodaeth am ei bwnc.

Mae diwylliant anogol, lle y mae perthnasoedd cadarnhaol yn galluogi disgyblion i ffynnu, yn bwysig i gryfhau iechyd a llesiant pobl ifanc.  Mae’r adroddiad yn argymell bod athrawon newydd yn cael eu hyfforddi i ddeall datblygiad plant a’r glasoed a’u bod yn cael eu paratoi i gefnogi iechyd a llesiant disgyblion.