Yn ystod yr ychydig flynyddoedd diwethaf, rydym wedi bod yn archwilio sut gall deallusrwydd artiffisial (AI) gefnogi ein gwaith yn effeithiol ac yn gyfrifol. Ein huchelgais yw datblygu amgylchedd diogel ar gyfer AI a fydd yn galluogi gweithio’n fwy effeithlon. Bydd sicrhau bod trefniadau llywodraethu cadarn ar waith yn cefnogi arweiniad clir i’n staff a’n rhanddeiliaid. Amlinellir ein huchelgais, ein hegwyddorion arweiniol a’n blaenoriaethau ar gyfer 2025-26 mewn perthynas ag AI yn ein hymagwedd strategol y gellir ei darllen yn llawn yma.

Yn ystod y flwyddyn i ddod, byddwn yn canolbwyntio ein gwaith ar dri phrif faes:

• Gwaith AI Estyn: Byddwn yn parhau i arbrofi’n ddiogel â sut gall AI gefnogi effeithlonrwydd a gwella ein gwaith, gan gynnwys ymgorffori meysydd rydym wedi bod yn eu treialu yn ein busnes yn ôl yr arfer
• Adolygiad cyflym o AI mewn addysg a hyfforddiant: Byddwn yn gwella ein dealltwriaeth gyfunol o sut mae darparwyr addysg a hyfforddiant yn defnyddio AI ac yn rhannu arferion effeithiol
• Cydweithio rhyngwladol: Byddwn yn gweithio gyda phartneriaid rhyngwladol i werthuso sut gall AI wella gwaith arolygu, gan ddefnyddio arfer orau ryngwladol

Dywedodd Jassa Scott, Cyfarwyddwr Strategol sy’n arwain Deallusrwydd Artiffisial yn Estyn:

“Yn unol â phob darparwr addysg a hyfforddiant, rydym yn awyddus i archwilio’r heriau a’r cyfleoedd a gyflwynir gan AI o fewn a thu hwnt i Estyn. Yn fewnol, rydym yn edrych ar sut gall AI ein helpu i wella’r ffordd rydym yn arolygu ac ymgysylltu ag ysgolion ac, ar yr un pryd, rydym yn gweithio gydag ystod o randdeiliaid, ledled Cymru ac yn rhyngwladol, i rannu’r hyn a ddysgwyd ac arfer orau a fydd yn llywio ein datblygiad. Rydym wedi ymrwymo i sicrhau bod AI yn cael ei ddefnyddio’n ddiogel ac yn foesegol, gan sicrhau ei fod yn cefnogi yn hytrach na disodli barn ac arbenigedd dynol.

“Mae’r diddordeb yn yr hyn y gall y dechnoleg hon ei wneud yn cynyddu’n gyflym ac rydym yn awyddus i gefnogi’r system ehangach gyda defnydd effeithiol a chyfrifol. Yn ddiweddar, cynhaliom arolwg ar ran Llywodraeth Cymru i greu darlun cenedlaethol o sut mae AI eisoes yn cael ei ddefnyddio mewn ysgolion ac Unedau Cyfeirio Disgyblion (UCDau). Roeddem yn falch o gael safbwyntiau mwy na 300 o weithwyr addysg proffesiynol ac rydym yn gwneud gwaith dilynol manylach gydag ystod o ddarparwyr i amlygu arfer effeithiol i’w rhannu. Rydym eisiau deall a rhannu sut mae AI yn cael ei ddefnyddio yn yr ystafell ddosbarth, beth sy’n gweithio’n dda, a beth yw’r heriau. Bydd canfyddiadau’r adolygiad hwn yn helpu i ffurfio arweiniad a chymorth yn y dyfodol i ysgolion ac UCDau ledled Cymru. Bydd yr Adolygiad Thematig llawn – Deall AI mewn Ysgolion ac UCDau, yn cael ei gyhoeddi ar 9 Hydref ac edrychwn ymlaen at rannu’r canfyddiadau a sicrhau bod arweiniad clir a hygyrch yn cael ei hyrwyddo’n eang i gefnogi ysgolion.

Mae adroddiad newydd gan Estyn yn tynnu sylw at sut mae colegau addysg bellach (AB) yng Nghymru yn wynebu heriau ymddygiadol cynyddol, gyda materion fel absenoldeb, camddefnyddio cyfryngau cymdeithasol, a fepio yn dod yn gyffredin. Er bod llawer o ddysgwyr yn ymgysylltu’n gadarnhaol ac yn barchus â’u cymunedau coleg, mae ymddygiadau negyddol parhaus a thueddiadau sy’n dod i’r amlwg yn parhau i effeithio ar amgylcheddau dysgu.  

Gan dynnu ar ymweliadau â saith coleg, arolygon cenedlaethol o staff a dysgwyr, ac ymgynghoriadau â rhanddeiliaid, mae “Ymddygiad Dysgwyr mewn Colegau Addysg Bellach: Deall, Cefnogi a Hyrwyddo Ymddygiad Cadarnhaol” yn archwilio sut mae colegau’n hyrwyddo ymddygiad cadarnhaol, yn cefnogi staff, ac yn ymateb i anghenion cymhleth dysgwyr.  

Mae’r adroddiad yn nodi absenoldeb, cyrraedd yn hwyr, a defnydd amhriodol o gyfryngau cymdeithasol fel pryderon ymddygiadol eang. Mae’r cynnydd mewn fepio ar gampysau yn her sylweddol arall. Er bod materion difrifol fel aflonyddu rhywiol a chamddefnyddio sylweddau yn llai cyffredin, maent yn parhau i fod yn bryder. Mae’r adroddiad yn galw am ganllawiau cenedlaethol cliriach a strategaethau wedi’u targedu, yn enwedig i fynd i’r afael â defnydd amhriodol o gyfryngau cymdeithasol a fepio. 

Canfu arolygwyr hefyd fod gwaddol pandemig COVID-19 yn parhau i effeithio ar ymddygiad dysgwyr a lles staff. Mae llawer o bobl ifanc – yn enwedig y rhai ar gyrsiau lefel is – yn cael trafferth gyda sgiliau cymdeithasol a gwydnwch. Mae hyn, yn ei dro, yn rhoi pwysau ar staff, ac mae llawer ohonynt yn nodi straen cynyddol a’r angen am fwy o gefnogaeth i reoli tarfu ymddygiadol yn effeithiol a diogelu eu lles.  

Dywedodd y Prif Arolygydd Owen Evans:  

“Mae’n galonogol gweld llawer o ddysgwyr yn dangos aeddfedrwydd, annibyniaeth a pharch at eraill. Ond ni ddylem anwybyddu cymhlethdod cynyddol problemau ymddygiadol sy’n wynebu colegau. Mae canllawiau cliriach, strategaethau wedi’u targedu a buddsoddiad hirdymor yn hanfodol i helpu colegau i greu amgylcheddau dysgu cynhwysol, parchus a diogel i bawb.”  

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at sut mae ymddygiad yn amrywio ar draws grwpiau dysgwyr. Mae dysgwyr gwrywaidd ar gyrsiau galwedigaethol fel adeiladu yn fwy tebygol o ddangos ymddygiad amhriodol tra bod dysgwyr niwrowahanol ac ymylol yn wynebu heriau penodol, gan gynnwys risg uwch o fwlio ac aflonyddu. Mae Estyn yn argymell bod colegau’n cryfhau systemau cymorth cynhwysol i ddiwallu anghenion y dysgwyr bregus hyn. 

Mae’r adroddiad hefyd yn amlinellu ystod o arfer effeithiol sy’n hyrwyddo ymddygiad cadarnhaol a welwyd yn ystod ymweliadau ac ymgynghoriadau â cholegau. Er enghraifft, mae tîm lles Coleg Pen-y-bont yn cynnal ffeiriau cymorth yn rheolaidd fel rhan o’i ymrwymiad i wella ymddygiad a lles dysgwyr, a lleihau rhwystrau rhag dysgu, tra bod Coleg Sir Gâr wedi datblygu adnodd ymarferol, sef pecyn cymorth ‘Creu Amgylchedd Cynhwysol’, i ymestyn strategaethau addysgu a chefnogi ymddygiad dysgwyr.  

Er bod llawer o sefydliadau’n cynnig hyfforddiant i staff mewn rheoli ymddygiad a dulliau sy’n seiliedig ar drawma, mae’r gweithredu’n aml yn anghyson. Un o’r rhwystrau mwyaf i welliant cynaliadwy yw cyllid. Mae colegau’n dibynnu’n fawr ar gyllid tymor byr, sy’n cyfyngu ar eu gallu i ymgorffori polisïau cyson, cadw staff profiadol, ac adeiladu strwythurau cymorth tymor hir. Mae’r adroddiad yn argymell bod Medr yn ystyried sut y gall cyllid AB gefnogi buddsoddiad tymor hir mewn systemau rheoli ymddygiad a chadw staff medrus. 

Yn 2023, lansiwyd rhaglen ddatblygu newydd i leihau’r rhwystrau sy’n wynebu gweithwyr addysg o gefndiroedd du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig.

Ar ôl llwyddo i recriwtio dwy garfan o arweinwyr gwych, rydym nawr yn agor ein cylchred nesaf.

Mae’r broses recriwtio ar gyfer ein rhaglen Arweinwyr Lleiafrifoedd Ethnig bellach yn fyw ac yn agored i’r rheini sy’n gweithio mewn lleoliad addysg neu awdurdod lleol sydd am gymryd y camau nesaf yn eu gyrfaoedd. Mae’r rhaglen hefyd yn gobeithio hybu profiadau a gyrfaoedd y rhai sy’n cymryd rhan a chynyddu amrywiaeth mewn arweinyddiaeth addysg.

Dywedodd Owen Evans, PAEF:

“Mae’r rhaglen hon yn rhan bwysig o’r gwaith rydym yn ei wneud i gynyddu cynrychiolaeth ar draws pob lefel o arweinyddiaeth a’r gronfa o arolygwyr rydym yn gweithio gyda nhw, fel bod y gweithlu addysg yn adlewyrchu amrywiaeth Cymru.”

“Rydyn ni’n gwybod bod sefydliadau sy’n denu ac yn datblygu unigolion o’r gronfa ehangaf o dalent yn perfformio’n well yn gyson ac mae gennym ni rôl i’w chwarae wrth yrru amrywiaeth yn y sector addysg a hyfforddiant.”

Mae ceisiadau ar gyfer y rhaglen ar agor ar hyn o bryd. Rhaid i ymgeiswyr fod yn gweithio mewn lleoliad addysg neu awdurdod lleol yng Nghymru ar hyn o bryd, bod ag o leiaf bum mlynedd o brofiad addysgu a bod yn gyfrifol am ddatblygu dysgu, addysgu neu les.