Heddiw, mae Estyn wedi cyhoeddi fersiwn ddiweddaredig o’i adroddiad thematig ar bresenoldeb mewn ysgolion uwchradd yng Nghymru, sy’n adeiladu ar ganfyddiadau’r cyhoeddiad gwreiddiol ym mis Ionawr 2024.   

Er bod yr adroddiad yn nodi ystod o enghreifftiau o ddulliau llwyddiannus a ddefnyddir gan ddarparwyr, mae’n glir fod presenoldeb mewn ysgolion uwchradd yn parhau i fod yn sylweddol is na lefelau cyn y pandemig, ac yn parhau i fod yn bryder cenedlaethol pwysig.  

Mae’r adroddiad diweddaredig yn darparu mewnwelediadau newydd a gafwyd o dystiolaeth arolygu ddiweddar, ymgysylltiad parhaus ag ysgolion a gafodd eu cynnwys o’r blaen, ysgolion yr ymwelwyd â nhw o’r newydd sydd wedi gwella presenoldeb, ac yn  cynnwys dadansoddiad o’r data presenoldeb cenedlaethol diweddaraf.  

Mae data cenedlaethol diweddar heb ei wirio yn amlygu bod presenoldeb cyffredinol ar gyfer ysgolion uwchradd wedi cynyddu 1.1% pwynt i 89%, ond mae hyn yn parhau i fod gryn dipyn yn is na lefelau cyn y pandemig, ac er bod presenoldeb disgyblion oedran uwchradd sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim wedi cynyddu hefyd, mae’n parhau i fod yn bryderus o isel.  

Ar sail data o 2023-2024, mae disgyblion ysgolion uwchradd yn colli bron i 11 diwrnod o addysg yn fwy bob blwyddyn, ar gyfartaledd, nag yr oeddent cyn y pandemig. Mae Estyn yn rhybuddio y byddai’n cymryd dros ddeng mlynedd i adfer i lefelau cyn y pandemig ar y gyfradd wella bresennol.  

Mae disgyblion o gefndiroedd incwm isel ac sy’n byw o fewn y radiws tair milltir nad ydynt yn gymwys i gael cludiant am ddim i’r ysgol yn wynebu rhwystrau sylweddol rhag mynychu’n rheolaidd.   

Dywedodd penaethiaid wrthym hefyd fod arholiadau Blwyddyn 11 a’r ffaith fod disgyblion eisiau adolygu gartref hefyd yn cyfrannu at ostyngiad mewn cyfraddau presenoldeb ar ddechrau’r flwyddyn.  

Dywedodd y Prif Arolygydd Owen Evans: 

“Er gwaethaf arwyddion cynnar o welliant, mae cynnydd wrth fynd i’r afael â materion presenoldeb yn araf o hyd mewn lleiafrif o ysgolion. Mae cymorth yn parhau i fod yn anghyson ledled Cymru, ac mae data cyfyngedig yn parhau i rwystro gallu ysgolion i werthuso effaith a thargedu camau gweithredu yn effeithiol.   

“Rydyn ni wedi ychwanegu enghreifftiau newydd o ddulliau llwyddiannus gan ysgolion a dau argymhelliad pellach ar gyfer Llywodraeth Cymru, yn atgyfnerthu’r angen dybryd am ymagwedd gydgysylltiedig a chenedlaethol at wella presenoldeb. Mae’n glir Nni all ysgolion fynd i’r afael â’r mater hwn ar eu pen eu hunain.”  

Mae adroddiad newydd gan Estyn yn tynnu sylw at sut mae arweinyddiaeth gref, rheoli ymddygiad cyson, ac ymgysylltu cymunedol yn helpu i wella ymddygiad disgyblion ar draws ysgolion uwchradd yng Nghymru.

Mae adroddiad thematig diweddaraf Estyn, “Meithrin parch ar y ddwy ochr – hyrwyddo ymddygiadau cadarnhaol mewn ysgolion uwchradd” yn edrych ar sut mae ysgolion uwchradd yn hyrwyddo ymddygiad cadarnhaol ac yn rheoli heriau fel agweddau herfeiddiol disgyblion, tarfu ar lefel isel, a chefnogaeth anghyson gan rieni i bolisïau ysgolion. Gan dynnu ar ymweliadau â 24 ysgol uwchradd ac ysgolion pob oed, yn ogystal â thrafodaethau ag awdurdodau lleol ac arolygon cenedlaethol o benaethiaid, staff a disgyblion, mae’r adroddiad yn nodi ffactorau allweddol sy’n sail i strategaethau ymddygiad llwyddiannus.

Mae’r adroddiad yn canfod bod ysgolion sydd â disgwyliadau cryf a chlir ar gyfer disgyblion a staff yn fwy tebygol o feithrin ymddygiad cadarnhaol. Yn yr ysgolion hyn, mae lles yn flaenoriaeth ac fe’i cefnogir gan bolisïau ymddygiad cynhwysfawr a dealladwy. Yn allweddol, mae’r ysgolion hyn yn sicrhau bod eu staff yn derbyn dysgu proffesiynol rheolaidd a bod dulliau rheoli ymddygiad yn cael eu gweithredu’n gyson. Mae ymgysylltu â rhieni a phartneriaethau cymunedol cryf hefyd yn allweddol i gynnal diwylliant o ymddygiad cadarnhaol.

Mae’r adroddiad yn nodi sawl her sy’n wynebu ysgolion. Mae’r rhain yn cynnwys gweithredoedd herfeiddiol gan ddisgyblion, tarfu parhaus ar lefel isel, adroddiadau cynyddol o gamddefnyddio ffonau symudol ac ymddygiad gwael mewn coridorau. Mynegodd rhai arweinwyr ysgolion bryder ynghylch effaith gynyddol pwysau economaidd-gymdeithasol, anghenion iechyd meddwl, a diffyg cefnogaeth arbenigol amserol. Mae ychydig o ysgolion hefyd yn adrodd am wrthwynebiad gan rai rhieni wrth lynu at bolisïau’r ysgol, gan ychwanegu at gymhlethdod y mater.

Dywedodd y Prif Arolygydd Owen Evans:

“Gall ymddygiad disgyblion fod yn heriol ac nid yw ymddygiad cadarnhaol yn digwydd ar hap – mae o ganlyniad i arweinyddiaeth gref a thosturiol ynghyd â rheoli ymddygiad clir a chyson, hyfforddiant staff cyson ac mae’n cynnwys cefnogaeth cymuned yr ysgol gyfan. Mae ein hadroddiad yn dangos bod ysgolion sy’n blaenoriaethu lles, yn gosod disgwyliadau uchel, ac yn meithrin perthnasoedd sy’n seiliedig ar ymddiriedaeth â theuluoedd yn fwy tebygol o lwyddo i greu amgylcheddau dysgu diogel a chefnogol. Rydym am i’r adroddiad hwn wasanaethu fel llwyfan i hyrwyddo’r arferion effeithiol a chadarnhaol rydym wedi’u gweld mewn ysgolion ledled Cymru.”

Mae’r canfyddiadau hefyd yn tynnu sylw at bwysigrwydd dull ysgol gyfan, ble mae’r holl staff yn gyson am sut y maent yn hyrwyddo ymddygiad da. Yn benodol, mae’r ysgolion mwyaf effeithiol yn adolygu ac yn atgyfnerthu eu strategaethau’n rheolaidd trwy ddysgu proffesiynol a chydweithio. Mae arferion adferol, dulliau sy’n seiliedig ar drawma, a phartneriaethau cymunedol cryf i gyd yn cyfrannu at ymdeimlad o berthyn a pharch ar y cyd ymhlith disgyblion.

Mae Estyn yn argymell ffocws newydd ar ddysgu proffesiynol, cydweithio rhwng ysgolion ac awdurdodau lleol, a diweddariad i ganllawiau ymddygiad cenedlaethol. Mae hefyd yn galw ar Lywodraeth Cymru i lansio ymgyrch genedlaethol ar ymddygiad cadarnhaol i gefnogi ysgolion a disgyblion fel ei gilydd.