Ymunwch â ni ar gyfer ein gweminar Estyn yn Fyw am 4:00yh ar 11 Rhagfyr 2025 am drafodaeth ynglŷn â gwella addysgu ac arweinyddiaeth mewn addysg fathemateg.
Bydd awdur yr adroddiad, Nicola Thomas AEF yn cael cwmni cynrychiolwyr o Ysgol Cwm Banwy ac Ysgol Uwchradd Esgob Llandaf i rannu eu profiadau.
O fis Medi 2026, byddwn yn lansio ffocws manylach tair blynedd ar ddarllen. Rydym yn gwybod nad yw llawer o ddysgwyr yn ddarllenwyr rhugl, datblygedig erbyn iddynt adael yr ysgol neu addysg bellach a hoffem fod yn rhan o’r ateb sy’n torri’r cylch hwn. Ein nod yw cefnogi pob darparwr addysg – o leoliadau meithrin nas cynhelir i ysgolion, colegau a gwasanaethau dysgu oedolion – i wella lefelau llythrennedd pob dysgwr yng Nghymru. Byddwn yn canolbwyntio ein gwaith arolygu ac yn datblygu ystod o adnoddau i helpu i roi hwb i safonau ledled Cymru; i roi’r cyfle gorau i bob dysgwr lwyddo.
Mae darllen yn rhugl yn hanfodol ar gyfer dysgu, lles a chyfleoedd bywyd ac mae ymchwil yn dangos bod cysylltiad cryf rhwng llythrennedd isel a thangyflawniad, tlodi a throseddu. Mae’r rhai sydd â llythrennedd gwael ddwywaith yn fwy tebygol o fod yn ddi-waith, yn ennill 60% yn llai, ar gyfartaledd, ac mae gan dros hanner y boblogaeth oedolion yn y carchar fedrau darllen islaw medrau plentyn 11 oed. Hoffem sicrhau bod dysgwyr yn gallu gwneud cynnydd gwell ar draws pob un o feysydd y cwricwlwm a chael cyfleoedd gwell mewn bywyd.
Dywedodd y Prif Arolygydd, Owen Evans:
“Darllen yw’r allwedd i gynifer o bethau. Nid oes sylfaen bwysicach ac, er bod arfer ragorol mewn addysgu darllen ledled Cymru, nid yw pob darparwr yn canolbwyntio digon ar wella darllen dysgwyr. Hoffem fod yn rhan o’r ateb a fydd yn helpu i dorri’r cylch rhwng llythrennedd isel a thlodi.
“Trwy ein harolygiadau a’n hymweliadau ymgysylltu, byddwn yn ennill dealltwriaeth well o ba mor dda y mae darparwyr yn datblygu diwylliant darllen cryf ac yn gwerthuso effeithiolrwydd systemau sy’n cefnogi dysgwyr wrth iddynt symud trwy wahanol gamau o ddatblygu darllen. Bydd ein harolygwyr yn ystyried a yw darparwyr yn defnyddio dulliau wedi’u seilio ar dystiolaeth, sy’n addas ar gyfer anghenion dysgwyr, a chyda ffocws traws-sector ar ddarllen, byddwn yn nodi’r hyn sy’n gweithio’n dda ac yn rhannu canfyddiadau i gefnogi gwelliant ar draws y system addysg.
“Mae darllen yn fedr gydol oes sy’n agor drysau i gyfleoedd yn y dyfodol a thrwy’r dull targedig hwn, ein nod yw cefnogi dysgwyr yn well i wneud cynnydd ar draws pob un o feysydd y cwricwlwm a chael cyfleoedd gwell mewn bywyd.
“Mae ein dysgwyr yn haeddu ymdrech gydweithredol i roi hwb i safonau darllen a byddwn yn cydweithio â Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol Cymru, Dysgu, Adnodd, Arolygiaeth Gofal Cymru a Chymwysterau Cymru i sicrhau bod ein hymdrechion yn cyd-fynd â’i gilydd.”
Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, Lynne Neagle:
“Darllen yw conglfaen dysgu ac mae’n fedr sylfaenol sy’n llunio cyfleoedd bywyd. Mae gwella lefelau llythrennedd yn flaenoriaeth uchel ac rwy’n croesawu ffocws manylach Estyn ar ddarllen a’u hymrwymiad i gydweithio ar draws y system addysg i godi safonau. Trwy sicrhau bod pob dysgwr yng Nghymru yn datblygu medrau llythrennedd cryf, rydym nid yn unig yn gwella deilliannau addysgol — rydym yn agor drysau i gyflogaeth, yn mynd i’r afael ag anghydraddoldeb ac yn rhoi’r offer sydd eu hangen ar ein pobl ifanc i ffynnu. Rwy’n edrych ymlaen at weld yr effaith y bydd yn ei chael ar ddysgwyr ledled Cymru.”
Bydd Estyn yn parhau i ddatblygu rhaglen dros y misoedd nesaf sy’n integreiddio ffocws clir ar ddarllen yn yr holl waith arolygu ac ymgysylltu. Bydd golwg ychydig yn wahanol ar hyn ym mhob sector a bydd yn cael ei gefnogi gan raglen hyfforddiant gynhwysfawr ar gyfer yr holl staff arolygu cyn ei lansio ym mis Medi 2026. Yn ogystal â hyn, bydd Estyn yn cynnal rhaglen o ddigwyddiadau byw a rhithwir i rannu arfer orau â darparwyr addysg.
Ymunwch â ni ar gyfer gweminar Estyn yn Fyw am 4:00yh ar 27 Tachwedd 2025 am drafodaeth ynglŷn â gweithredu ieithoedd rhyngwladol o fewn y Cwricwlwm i Gymru.
Bydd awdur yr adroddiad, Matthew Jones AEF yn cael cwmni cynrychiolwyr o Ysgol Pencae, Caerdydd ac Ysgol Y Bont Faen i rannu eu profiadau.
Heddiw, mae Estyn wedi cyhoeddi ei fewnwelediadau cynnar o Adroddiad Blynyddol y Prif Arolygydd 2024-25, gan nodi’r hyn sy’n gweithio’n dda ar draws addysg yng Nghymru a’r hyn y mae angen ei wella. Mae’r canfyddiadau’n cynnig cipolwg cynnar ar yr heriau a’r llwyddiannau yn genedlaethol ar draws deunaw sector addysg a hyfforddiant, cyn cyhoeddi’r adroddiad llawn ym mis Chwefror 2026.
Mae canfyddiadau diweddaraf Estyn, a gasglwyd o dros 400 o ymweliadau arolygu yn 2024-25, yn dangos bod lles a diogelu dysgwyr yn parhau i fod yn sylfeini cryf mewn addysg yng Nghymru. Mae’r rhan fwyaf o ddarparwyr yn cynnal amgylcheddau cadarnhaol a chynhwysol, lle mae dysgwyr yn teimlo’n ddiogel, yn cael eu cefnogi ac yn barod i ddysgu. Fodd bynnag, mae presenoldeb yn broblem barhaus mewn llawer o sectorau o hyd.
Mae’r penawdau ar draws pob sector yn tanlinellu pwysigrwydd addysgu o ansawdd uchel a medrau llythrennedd cryf wrth helpu dysgwyr i gyflawni eu potensial ar draws y cwricwlwm ac mewn hyfforddiant. Caiff ystod o enghreifftiau cryf eu hamlygu; fodd bynnag, mae’r adroddiad yn tynnu sylw at y ffaith bod amrywiad o hyd yn ansawdd yr addysgu a chysondeb yn y modd y caiff y cwricwlwm ei gyflwyno ar draws darparwyr.
Mae arweinyddiaeth effeithiol a hunanwerthuso cadarn yn parhau i fod yn nodweddion darparwyr mwyaf llwyddiannus. Mae arweinwyr sy’n adnabod eu hysgolion a’u lleoliadau yn dda, sy’n cynnwys staff mewn myfyrio gonest a gwelliant parhaus, yn gwneud y gwahaniaeth mwyaf i brofiadau a deilliannau dysgwyr.
I gynorthwyo darparwyr i wella eu lleoliadau eu hunain, mae’r crynodebau ar gyfer pob sector yn cyfeirio at adroddiadau arolygu ac astudiaethau achos gan ddarparwyr a arolygwyd ac y canfuwyd eu bod yn gwneud yn arbennig o dda. Mae’r adroddiad yn cwmpasu ystod eang o sectorau ar draws y sectorau addysg a hyfforddiant, gan gynnwys ysgolion, addysg bellach, addysg gychwynnol athrawon, gwasanaethau addysg llywodraeth leol, trefniadau trochi yn y Gymraeg ac addysg yn y sector cyfiawnder. Gyda’i gilydd, maent yn cynnig darlun cenedlaethol o gynnydd, heriau a chyfleoedd ledled Cymru.
Dywedodd y Prif Arolygydd, Owen Evans:
“Mae’r adroddiad mewnwelediadau cynnar eleni yn amlygu’r neges bod addysgu o ansawdd uchel, llythrennedd cryf ac arweinyddiaeth effeithiol yn hollbwysig i gynnal gwelliant.
“Trwy rannu’r canfyddiadau hyn ar gyfer sectorau penodol nawr, rydym am helpu darparwr i fyfyrio, dysgu o arfer gref a pharhau i adeiladu ar yr hyn sy’n gweithio’n dda.”
“Bydd fy adroddiad blynyddol llawn yn cael ei gyhoeddi ym mis Chwefror, a bydd yn cynnig mewnwelediad pellach i’n blaenoriaethau cyfredol ar gyfer addysg a hyfforddiant yma yng Nghymru, gan gynnig rhagor o fanylion am ganfyddiadau ein harolygiadau, ynghyd â dadansoddiad o nifer o themâu ehangach, gan gynnwys llythrennedd, effaith arweinyddiaeth ar addysgu a meddwl yn annibynnol.”
Mae’r adroddiad mewnwelediadau cynnar ar gael i’w ddarllen ar-lein, gan gynnwys enghreifftiau o arfer effeithiol o bob cwr o Gymru.
Mae adroddiad Estyn newydd, “Oes Newydd: Sut mae Deallusrwydd Artiffisial (AI) yn Cefnogi Addysgu a Dysgu”, yn tynnu sylw at y cyfleoedd a’r risgiau o ddefnyddio AI mewn addysg.
Mae’r adroddiad yn canfod, er bod llawer o ysgolion yn dal i fod yn y cyfnod cynnar defnyddio AI, fod rhai yn dechrau gweld sut y gall leihau llwyth gwaith athrawon a chefnogi cynhwysiant. Fodd bynnag, mae Estyn yn dod i’r casgliad bod angen dull cenedlaethol cydlynol i sicrhau bod AI yn cael ei ddefnyddio’n ddiogel, yn foesegol ac yn effeithiol ledled Cymru.
Mae’r adolygiad thematig yn tynnu ar ymweliadau ag ysgolion ac unedau cyfeirio disgyblion (UCDau), yn ogystal â sgyrsiau ag arweinwyr, staff a disgyblion, ac arolwg cenedlaethol. Mae’n datgelu bod athrawon eisoes yn elwa o ostyngiadau llwyth gwaith, yn enwedig wrth gynllunio gwersi, creu adnoddau ac ysgrifennu adroddiadau. Yn y cyfamser, mae disgyblion yn ymgysylltu’n gadarnhaol â AI, gan wneud defnydd o brosiectau creadigol, gweithgareddau adolygu a chyfleoedd dysgu annibynnol.
Mae ysgolion yn cydnabod potensial AI fwyfwy i gefnogi ecwiti a chynhwysiant, yn enwedig ar gyfer dysgwyr ag anghenion ychwanegol. Ac eto ar yr un pryd, mae staff yn codi pryderon ynghylch gorddibyniaeth ar AI, diogelu, amddiffyn data a’r risg o raniad digidol rhwng disgyblion sy’n gallu cael mynediad at offer AI taledig a’r rhai na allant. Er bod ychydig o ysgolion wedi dechrau ymgorffori AI yn strategol yn eu cynlluniau gwella, mae’r rhan fwyaf yn gweithio ar eu pen eu hunain gyda chydweithrediad cyfyngedig neu gefnogaeth genedlaethol.
Dywedodd y Prif Arolygydd Owen Evans:
“Mae gan ddeallusrwydd artiffisial y potensial i drawsnewid addysgu a dysgu, lleihau llwyth gwaith, a chefnogi cynhwysiant mewn ysgolion. Ond mae hefyd yn dod â heriau na allwn eu hanwybyddu. Er mwyn sicrhau bod AI o fudd i bob dysgwr yng Nghymru, mae angen dull cenedlaethol clir arnom – un sy’n gynaliadwy, yn foesegol, ac yn canolbwyntio ar wella canlyniadau i ddisgyblion.”
Mae’r adroddiad yn galw am ganllawiau cenedlaethol clir, dysgu proffesiynol strwythuredig, ac arweinyddiaeth gref i helpu ysgolion i ddefnyddio AI yn effeithiol ac yn ddiogel.
I gydfynd â’r adroddiad, mae fideos astudiaethau achos wedi’u cyhoeddi i amlygu arfer effeithiol:
Defnyddio AI i Wahaniaethu
AI a Dysgu Proffesiynol
Defnyddio AI i Leihau Pwysau Gwaith
Sut mae AI yn Cefnogi Addysgu a Dysgu
Ymagwedd Strategol i AI
Ymunwch â ni ar gyfer ein gweminar Estyn yn Fyw am 4:00yh ar 23 Hydref 2025 am drafodaeth ynglŷn ag arfer effeithiol a chanfyddiadau allweddol o’n hadroddiad thematig diweddar:
Addysgu Cwricwlwm i Gymru – Estyn
Bydd awdur yr adroddiad, Carl Sherlock AEF yn cael cwmni cynrychiolwyr o Ysgol Uwchradd Fitzalan ac Ysgol Gynradd Y Bont Faen i rannu eu profiadau. Bydd hefyd cyfle i ofyn cwestiynau ynglŷn â’r adroddiad, neu’r pwnc yn ehangach.
Mae Estyn, yr arolygiaeth dros addysg a hyfforddiant yng Nghymru, yn falch o gyhoeddi penodi Gareth Morgans, John Cappock a Ravi Pawar yn gyfarwyddwyr anweithredol ar ei fwrdd. Bydd eu medrau a’u profiad yn ategu rhai aelodau presennol y bwrdd, sef Maria Rimmer a David Jones, wrth iddynt gydweithio i arwain gweledigaeth strategol Estyn i wella ansawdd addysg a hyfforddiant ledled Cymru.
Dewiswyd aelodau newydd y bwrdd o gefndiroedd proffesiynol amrywiol i ddod â safbwynt eang ac amrywiol i fwrdd strategaeth Estyn. Bydd ei mewnwelediadau’n cynnig cyngor gwerthfawr a her adeiladol wrth i’r sefydliad adeiladu ar weithredu ei fodel arolygu newydd yn llwyddiannus a’i esblygiad parhaus wrth iddo ymdrechu i gryfhau’r system addysg yng Nghymru.
Dywedodd Prif Arolygydd Ei Fawrhydi dros Addysg a Hyfforddiant yng Nghymru, Owen Evans: “Mae’n bleser gennyf groesawu Gareth, John a Ravi i fwrdd Estyn. Maent yn dod â chyfuniad trawiadol o fedrau a phrofiad a fydd yn cyfoethogi ein dull ac yn sicrhau bod ein gwaith yn adlewyrchu ystod eang o safbwyntiau. Bydd eu harweiniad yn amhrisiadwy wrth i ni barhau i gryfhau ein dull a chyflawni ein hymrwymiad i wella deilliannau i ddysgwyr ledled Cymru.”
Trwy gydweithio’n agos â thîm gweithredol Estyn, bydd y cyfarwyddwyr anweithredol newydd yn helpu i lunio strategaeth hirdymor y sefydliad, gan sicrhau bod Estyn yn parhau i fod yn ymatebol, yn flaengar ac yn effeithiol yn ei oruchwyliaeth o ddarpariaeth addysg a hyfforddiant i wella ansawdd addysg a hyfforddiant a deilliannau i bob dysgwr yng Nghymru.
“Hoffwn ddiolch i Charlotte Williams ac Emyr Roberts, ein cyfarwyddwyr anweithredol sy’n ymadael, sydd wedi cwblhau eu cyfnod ac wedi ein cefnogi trwy gyfnod cyffrous o ddatblygiad wrth inni ddatblygu a gweithredu ein model arolygu newydd ar draws y rhan fwyaf o sectorau a arolygwn.”
Roedd Gareth yn bennaeth mewn dwy ysgol gynradd yn Sir Gâr ac mae wedi dal dwy rôl uwch arweinyddiaeth yn Awdurdod Addysg Sir Gâr, gan gynnwys Cyfarwyddwr Addysg a Gwasanaethau Plant. Fel Cadeirydd Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru yn ystod pandemig Covid-19, fe arweiniodd gydweithio ledled Cymru a chyfrannu at grwpiau allweddol Llywodraeth Cymru. Mae Gareth yn arolygydd cymheiriaid profiadol Estyn ac yn eiriolwr dros ddiwygio anghenion dysgu ychwanegol a hawliau plant.
Mae John Cappock yn Gyfrifydd Siartredig sy’n dod â chyfoeth o brofiad arweinyddiaeth addysgol ar ôl treulio’r rhan fwyaf o’i yrfa’n gweithio mewn rolau uwch yn y sector addysg uwch. Mae’n Aelod Anweithredol Annibynnol ac yn Gadeirydd Archwilio ar gyfer Bwrdd Gofal Integredig GIG Bryste, Gogledd Gwlad yr Haf a De Swydd Gaerloyw. Mae hefyd yn Ddirprwy Gadeirydd y Bwrdd ac yn Gadeirydd Pwyllgor Archwilio Ymddiriedolaeth Sefydledig GIG Ysbytai Swydd Gaerloyw. Mae John hefyd yn aelod annibynnol o Bwyllgor Archwilio a Risg y Cyngor Optegol Cyffredinol.
Mae Ravi Pawar yn arweinydd addysg profiadol sydd â thros 33 o flynyddoedd mewn addysg uwchradd. Mae’n gyn-Lywydd ASCL Cymru a chanddo ddealltwriaeth ddofn o wella ysgolion, polisi addysgol, llywodraethu a datblygu’r gweithlu yn y system addysg yng Nghymru. Mae wedi cyfrannu’n helaeth at ddiwygio addysg genedlaethol trwy rolau cynghori, arolygu a llywodraethu. Ar hyn o bryd, mae’n Aelod Bwrdd ar gyfer Cymwysterau Cymru ac yn Gadeirydd Parthian Books Lts. Mae’n arolygydd cymheiriaid profiadol yn Estyn ac, yn ddiweddar, bu’n fentor i ddarpar arweinwyr trwy Raglen Arweinyddiaeth Lleiafrifoedd Ethnig Estyn.
Mae adroddiad thematig diweddaraf Estyn, sef Y Cwricwlwm Medrau Byw yn Annibynnol (MBA) Mewn Addysg Bellach, yn tynnu sylw at welliannau nodedig ers 2017 yn y ffordd y mae colegau’n cefnogi dysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol (ADY). Fodd bynnag, mae’r adroddiad hefyd yn nodi gwendidau parhaus mewn asesu, sicrhau ansawdd, a chysondeb ar draws darparwyr.
Canfu’r adolygiad fod colegau’n personoli dysgu’n fwy effeithiol ac yn cydweithio’n ehangach, ond mae’r ddarpariaeth yn parhau i fod yn anwastad. Yn benodol, nid yw cynigion cwricwlwm wedi’u halinio’n gyson â chyfrifoldebau statudol o dan Ddeddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018, gan beryglu diffyg cydymffurfiaeth a chanlyniadau amrywiol i ddysgwyr.
Cwblhaodd tua 1,700 o ddysgwyr raglenni MBA yn 2023-2024 ar draws 12 sefydliad addysg bellach yng Nghymru. Mae’r rhaglenni hyn yn cefnogi dysgwyr ag ystod eang o anghenion, o anawsterau dysgu ac anableddau cymedrol i ddwys, i heriau cymdeithasol, emosiynol ac iechyd meddwl.
Er bod llawer o welliannau wedi’u gwneud, yn enwedig wrth leihau gorddibyniaeth ar gymwysterau achrededig a chanolbwyntio mwy ar gwricwla personol sy’n seiliedig ar fedrau, mae’r adroddiad yn rhybuddio bod amrywioldeb yn y ddarpariaeth yn parhau i gyfyngu ar gyfleoedd dysgwyr. Mae hefyd angen datblygu ymhellach gefnogaeth pontio, darpariaeth cyfrwng Cymraeg, ac eglurder llwybrau cwricwlwm.
Dywedodd Owen Evans, Prif Arolygydd Addysg a Hyfforddiant Ei Mawrhydi yng Nghymru:
“Rydym wedi gweld cynnydd cadarnhaol yn y ffordd y mae colegau’n personoli cefnogaeth i ddysgwyr ag anghenion dysgu ychwanegol. Fodd bynnag, mae’r ddarpariaeth yn dal yn rhy anghyson ledled Cymru. Mae angen ailgyflunio’r cwricwlwm Medrau Byw yn Annibynnol yn fodel mwy cydlynol, uchelgeisiol, a chanolbwyntio ar ganlyniadau sy’n helpu pob dysgwr i baratoi ar gyfer bywydau oedolion boddhaol.”
Mae’r adroddiad yn argymell bod sefydliadau addysg bellach yn gweithio gyda rhanddeiliaid i alinio cwricwlwm Medrau Byw yn Annibynnol yn agosach â nodau unigol dysgwyr a gofynion statudol. Mae hefyd yn galw am ddysgu proffesiynol cryfach ar gyfer staff Medrau Byw yn Annibynnol, gwelld darpariaeth cyfrwng Cymraeg, a mwy o ffocws ar olrhain cynnydd a chyrchfannau dysgwyr.
Mae adroddiad diweddaraf Estyn ynghylch Medrau llythrennedd, rhifedd a digidol mewn dysgu oedolion yn y gymuned yn amlygu rôl hollbwysig dysgu oedolion yn y gymuned mewn helpu pobl i feithrin medrau hanfodol – yn aml fel ‘ail gyfle’ i gael mynediad at addysg a gwella cyfleoedd bywyd. Er bod arolygwyr wedi gweld addysgu effeithiol ac enghreifftiau o ddarpariaeth greadigol ledled Cymru, mae’r adroddiad yn codi pryderon am ba mor dda y caiff data ei ddefnyddio i olrhain cynnydd dysgwyr ac eglurder y llwybrau sydd ar gael i helpu dysgwyr i symud ymlaen.
Ymwelodd arolygwyr ag wyth o’r 13 partneriaeth ranbarthol ac Addysg Oedolion Cymru, buont yn adolygu data, yn cynnal arolygon o diwtoriaid, ac yn defnyddio tystiolaeth arolygu ac ymweliadau cyswllt blynyddol. Gwelsant fod partneriaethau’n deall y rhwystrau cymhleth y mae llawer o oedolion yn eu hwynebu wrth geisio ymgysylltu o’r newydd â dysgu – yn cynnwys hyder isel, eithrio digidol, ac anawsterau ariannol neu iechyd. Er bod rhai darparwyr wedi cymryd camau i fynd i’r afael â’r rhain, mae gwefannau llawer o bartneriaethau’n parhau i fod yn anodd i’w llywio, ac mae dysgwyr yn aml yn cael trafferth dod o hyd i wybodaeth glir am gyrsiau sydd ar gael.
Roedd addysgu’n effeithiol, ar y cyfan, a thiwtoriaid yn teilwra’r cyflwyno ac yn cynnig cymorth un i un cryf. Fodd bynnag, mewn ychydig o achosion, roedd gormod o ddibyniaeth ar lyfrau gwaith neu ystod gyfyngedig o strategaethau addysgu yn golygu nad oedd rhai dysgwyr yn ymgysylltu. Mae’r adroddiad yn galw am ddysgu proffesiynol cryfach ar gyfer tiwtoriaid i ddatblygu eu medrau penodol i bwnc ymhellach.
Mae’r adroddiad hefyd yn codi pryderon am ba mor dda y mae darparwyr yn olrhain dilyniant dysgwyr. Er bod 84% o ddysgwyr wedi cwblhau eu cyrsiau yn 2022-2023, nid oedd systemau casglu data yn ddigonol i ddangos sut mae dysgwyr yn datblygu dros gyfnod neu’n symud ymlaen i ddysgu pellach neu waith. Canfu arolygwyr fod diffyg llwybrau dilyniant trylwyr yn aml mewn partneriaethau ac nid oeddent bob amser yn rhoi i ddysgwyr y cyngor a’r cymorth sydd eu hangen arnynt i gymryd eu camau nesaf.
Dywedodd Owen Evans, Prif Arolygydd Ei Fawrhydi:
“Mae’r adroddiad hwn yn dangos pa mor bwysig yw dysgu oedolion yn y gymuned o ran rhoi i bobl y medrau a’r hyder sydd eu hangen arnyn nhw i wella’u bywydau. Mae tiwtoriaid yn gweithio’n galed i deilwra cymorth i anghenion dysgwyr – ond rhaid i ni wneud mwy i wneud dilyniant yn gliriach a sicrhau ein bod yn dysgu oddi wrth y data rydym yn ei gasglu. Dylai pob un o’r oedolion sy’n ddysgwyr gael llwybr clir ymlaen, p’un a ydyn nhw’n dysgu i helpu eu plant, dod o hyd i waith neu’n syml i fagu eu hyder.”
Mae’r adroddiad hefyd yn myfyrio ar effaith menter ‘Lluosi’ Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a ehangodd ddarpariaeth rhifedd rhwng canol 2023 a dechrau 2025. Er bod hyn wedi creu partneriaethau newydd ac wedi cyrraedd dysgwyr oedd wedi ymddieithrio yn y gorffennol, roedd darparwyr yn teimlo’n rhwystredig gan natur tymor byr y cyllid. Mae’r adroddiad yn argymell y dylai Medr a Llywodraeth Cymru gynnig canllawiau cliriach a mwy hyblyg ynglŷn â defnyddio’r grant dysgu cymunedol, yn enwedig ar gyfer ymgysylltu a darpariaeth dysgu teuluol.
Mae cyflwyno trwy gyfrwng y Gymraeg yn parhau i fod yn gyfyngedig, ac mae dysgwyr, at ei gilydd, yn blaenoriaethu caffael medrau dros iaith yr adddysgu. Fodd bynnag, mewn ardaloedd dwyieithog, caiff rhywfaint o ddysgu digidol a rhifedd ei gyflwyno’n llwyddiannus trwy gyfrwng y Gymraeg. Mae’r adroddiad yn annog mwy o gydweithio â sefydliadau lleol i ehangu darpariaeth ddwyieithog a chyfrwng Cymraeg, lle bo’n briodol.
Mae Estyn yn gwneud cyfres o argymhellion ar gyfer Medr, Llywodraeth Cymru, partneriaethau a thiwtoriaid, yn canolbwyntio ar wella arweiniad, defnydd o ddata, cynllunio dilyniant, a dysgu proffesiynol.
Mae adroddiad thematig newydd gan Estyn yn tynnu sylw at rôl ganolog addysgu effeithiol wrth gyflwyno Cwricwlwm i Gymru a gwella deilliannau i ddysgwyr. Ar sail tystiolaeth o ymweliadau ag ysgolion ledled Cymru a thystiolaeth o adroddiadau arolygu diweddar, mae’r adroddiad yn nodi arfer gref lle mae ysgolion wedi ymwreiddio ymagweddau cyson a phwrpasol tuag at addysgeg – ac yn galw am ffocws newydd ar ansawdd addysgu ym mhob ysgol.
Ymwelodd arolygwyr â 25 o ysgolion, gan gynnwys ysgolion cynradd, uwchradd a phob oed, i archwilio sut mae addysgu’n cael ei ddatblygu yn unol ag egwyddorion Cwricwlwm i Gymru. Mae’r adroddiad yn canfod, mewn llawer o ysgolion, bod arweinwyr wedi sefydlu gweledigaethau clir, ysgol gyfan ar gyfer addysgu sy’n cyd‑fynd â dibenion y cwricwlwm a, lle caiff hyn ei gefnogi gan ddysgu proffesiynol strwythuredig, mae addysgu’n cael effaith gadarnhaol ar gynnydd ac ymgysylltiad disgyblion.
Fodd bynnag, canfu Estyn hefyd fod disgwyliadau ar gyfer ansawdd addysgu yn aneglur mewn lleiafrif o ysgolion, gan arwain at arfer anghyson yn yr ystafell ddosbarth a deilliannau gwannach i ddisgyblion.
Dywedodd Prif Arolygydd Ei Fawrhydi dros Addysg a Hyfforddiant yng Nghymru, Owen Evans:
“Mae addysgu o ansawdd uchel wrth wraidd diwygio addysg yng Nghymru. Wrth i ni symud ymhellach i roi Cwricwlwm i Gymru ar waith, mae ein tystiolaeth yn dangos, pan fydd ysgolion yn rhoi addysgeg wrth wraidd eu gwaith – a phan gaiff athrawon eu cefnogi trwy ddysgu proffesiynol parhaus, cydweithredol – mae disgyblion yn ffynnu.
Ond nid yw hyn yn wir ym mhob ysgol eto. Mae angen ymrwymiad cyson, cenedlaethol arnom i wella addysgu ar draws pob cyfnod, fel y gall pob disgybl, ym mhob ystafell ddosbarth, elwa ar ddysgu difyr ac effeithiol.”
Mae’r adroddiad yn nodi nodweddion allweddol addysgu cryf, gan gynnwys:
Mae’r ysgolion mwyaf effeithiol hefyd yn integreiddio blaenoriaethau addysgu mewn hunanwerthuso a chynllunio gwelliant. Mae arweinwyr yn y lleoliadau hyn yn casglu tystiolaeth eang ac yn hybu deialog broffesiynol sy’n canolbwyntio nid yn unig ar yr hyn sy’n cael ei addysgu, ond pa mor dda y mae disgyblion yn dysgu, hefyd.
Mae’r adroddiad hefyd yn rhybuddio rhag defnyddio pedwar diben y cwricwlwm yn arwynebol wrth gynllunio gwersi neu asesu. Mewn rhai ysgolion, mae staff yn asesu’n uniongyrchol yn erbyn y pedwar diben yn hytrach na chanolbwyntio ar y wybodaeth a’r medrau y mae angen i ddisgyblion eu datblygu, gan arwain at brofiadau dysgu llai ystyrlon. Ar ben hynny, mae amser a chyllidebau cyfyngedig mewn rhai ysgolion yn cyfyngu ar allu staff i fanteisio ar ddysgu proffesiynol o ansawdd uchel. Yn yr achosion hyn, mae hyfforddiant yn dueddol o ganolbwyntio ar gynnwys statudol neu gydymffurfiaeth, yn hytrach nag ar ddyfnhau arbenigedd addysgu.
Mae Estyn yn galw ar ysgolion, awdurdodau lleol a phartneriaid cenedlaethol i gynnal ffocws cryf, ar draws y system, ar wella addysgu. Mae dysgu proffesiynol cynaledig, arweinyddiaeth fyfyriol a diwylliant cydweithredol yn hollbwysig er mwyn sicrhau bod Cwricwlwm i Gymru yn cyflawni ei uchelgeisiau.