Mae’r adroddiad yn nodi, pan fydd cynnydd yn dda, bod ymrwymiad cryf gan aelodau etholedig ac uwch arweinwyr at ddatblygu addysg cyfrwng Cymraeg.  I’r gwrthwyneb, mewn rhai awdurdodau lleol lle na chaiff ei ystyried yn flaenoriaeth uchel a chyfrifoldeb swyddogion haen ganol yw cyflwyno, mae cynnydd yn erbyn targedau yn araf.  

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd dros Addysg a Hyfforddiant yng Nghymru:                                   

“Mae’r flaenoriaeth y mae awdurdodau lleol unigol yn ei rhoi i ddatblygu addysg cyfrwng Cymraeg yn cyfrannu at anghysondeb wrth roi’r cynlluniau hyn ar waith ledled Cymru.  Yn gyffredinol, nid oes digon o bobl yn ymwybodol o’r cynlluniau i ddatblygu addysg cyfrwng Cymraeg yn eu hardal.”

Mwy o ganfyddiadau ac argymhellion

• Mae rhai awdurdodau lleol yn gwneud defnydd effeithiol o fforymau addysg cyfrwng Cymraeg wrth ddatblygu a monitro eu cynlluniau strategol, ond nid yw awdurdodau lleol eraill yn gwneud hynny.

• Nid oes gan awdurdodau eraill ddulliau systematig o fesur y galw am addysg cyfrwng Cymraeg ac mae darpariaeth ar ei hôl hi o ganlyniad.

• Rhai awdurdodau lleol yn unig sy’n ystyried bod cynyddu cyfran y dysgwyr sy’n astudio pynciau TGAU trwy gyfrwng y Gymraeg yn flaenoriaeth.Er bod 50% o awdurdodau lleol yn olrhain nifer y cyrsiau cyfrwng Cymraeg yng nghyfnod allweddol 4, prin yw’r rhai sy’n gosod targedau ar gyfer ysgolion i gynyddu nifer y disgyblion sy’n eu dilyn.

Yn ogystal â mynd i’r afael â’r diffygion hyn, mae’r adroddiad yn argymell y dylai awdurdodau lleol weithio’n agosach gydag ysgolion i:

• esbonio i ddisgyblion a rhieni beth yw manteision addysg a chyrsiau cyfrwng Cymraeg; a

• gosod targedau i gynyddu cyfran y disgyblion cyfnod allweddol 4 sy’n astudio Cymraeg fel mamiaith

Mae hefyd yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru sicrhau bod:

• targedau cynlluniau lleol yn cyd-fynd â’r strategaeth addysg cyfrwng Cymraeg

• awdurdodau lleol yn ystyried cyflawni’r targedau hyn yn flaenoriaeth strategol; a

• bod gweithredu’r cynlluniau strategol yn cael ei fonitro’n drylwyr.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Comisiynwyd adroddiad Estyn ‘Cynlluniau Strategol Cymraeg mewn Addysg Awdurdodau Lleol’ gan Lywodraeth Cynulliad Cymru.  Mae ar gael yn llawn yn https://www.estyn.gov.wales/thematic-reports

Mae’r adroddiad yn ystyried:

• effaith Cynlluniau Strategol Cymraeg mewn Addysg (CSCAau) ar wella cynllunio ar gyfer addysg cyfrwng Cymraeg

• y dylanwad y maent wedi ei gael o ran ysgogi a chefnogi camau gweithredu i godi safonau Cymraeg a Chymraeg ail iaith

• i ba raddau y mae cyfrifoldeb statudol awdurdodau lleol o ran llunio CSCAau yn caniatáu ar gyfer cydweithredu â gwasanaethau gwella ysgolion consortia rhanbarthol, a chael cymorth ganddynt

Bu arolygwyr yn casglu tystiolaeth o:

• ymweliadau ymchwil â sampl o 8 awdurdod lleol: dau ym mhob rhanbarth consortiwm

• dadansoddiad o CSCAau pob un o’r 22 awdurdod lleol

• craffu ar ddogfennau cysylltiedig eraill

• dadansoddiad o ddata a ddefnyddir i fesur deilliannau CSCA

• safbwyntiau rhanddeiliaid penodol; sampl o rieni, grŵp ffocws penaethiaid

• dadansoddiad o adolygiadau thematig cysylltiedig Estyn

Mewn ysgolion cynradd, mae safonau’n debyg i’r hyn oeddent y llynedd, gyda 72% yn dda neu’n well, a 28% yn ddigonol. Mae safonau mewn ysgolion uwchradd yn fwy rhanedig yn gyffredinol, gyda mwy o ragoriaeth nag mewn ysgolion cynradd, ond barnwyd hefyd fod mwy o ysgolion yn anfoddhaol. Ers y llynedd, mae cyfran yr ysgolion uwchradd sy’n anfoddhaol wedi cynyddu o 14% i 23%.

Mewn sectorau eraill, fel addysg bellach, dysgu oedolion yn y gymuned ac awdurdodau lleol, mae safonau’n amrywio, ond ni nodwyd unrhyw ragoriaeth eleni.

Dywed Ann Keane, y Prif Arolygydd,

“Rydym wedi bod yn defnyddio’r un fframwaith yn ystod arolygiadau dros y tair blynedd diwethaf, ac roeddwn wedi gobeithio gweld gwelliannau mewn perfformiad erbyn hyn. Mae’n destun siom mai lleiafrif bach o hyd yw’r ysgolion hynny sy’n rhagorol, a bod angen arolygiadau dilynol ar gymaint o ysgolion uwchradd. Y flwyddyn nesaf, byddwn yn dychwelyd i dros ddwy ran o dair o ysgolion uwchradd ac oddeutu hanner ysgolion cynradd i gynnal ymweliadau dilynol.

 

“Yr hyn y mae angen i ysgolion a’r sector ôl-16 ei wella yw ansawdd yr addysgu, asesu, llythrennedd a rhifedd, hunanarfarnu a Chymraeg ail iaith. Rwy’n gwybod y gellir gwneud gwelliant ac y gellir cyflawni rhagoriaeth, fel y gwelsom yn y llu o astudiaethau achos a ddyfynnir yn yr adroddiad blynyddol.

 

“Fodd bynnag, mae’r canlyniadau PISA siomedig yn awgrymu nad yw datblygiad proffesiynol athrawon ar hyd a lled Cymru wedi bod mor effeithiol ag y bu mewn gwledydd eraill. Nid ydym eto ychwaith wedi gweld effaith gynaledig yn sgil cyflwyno polisïau a mentrau diweddar. Mae angen cyflymu gwelliant ac mae angen i arweinwyr mewn ysgolion ddatblygu yr un mor gyflym â’r gorau, yng Nghymru a thu hwnt.”

Mae’n amlwg mai arweinyddiaeth gref â gweledigaeth yw un o’r ffactorau allweddol i sicrhau gwelliannau, ond mae ansawdd yr arweinyddiaeth mewn ysgolion yn parhau’n anghyson. Ychydig o ysgolion ac unigolion sy’n gallu cynnal ansawdd uchel ar eu pennau’u hunain, ac mae llawer o welliant sefydliadol yn mynnu ymdrechion cryfach i weithio mewn partneriaethau – gydag ysgolion eraill, rhieni, asiantaethau ac awdurdodau lleol.

Dywed Ann Keane eto,

“Mae angen seilwaith gwell ar Gymru i ysgogi mwy o gydweithio a chydweithredu mewn addysg a hyfforddiant. Mae angen i bawb yn y system addysg fod yn barod i ddysgu mwy, i ddysgu’n well a chymhwyso’u dysgu.

 

“Rwy’n annog yn gryf bod pob arweinydd, pob athro a gweithwyr proffesiynol addysg eraill yn defnyddio’r canfyddiadau yn yr Adroddiad Blynyddol i’w helpu i feincnodi cynnydd ac ysgogi eu cynlluniau gwella eu hunain. Mae ffilm fer ar wefan Estyn yn dangos sut mae tri darparwr wedi gwneud hyn drostynt eu hunain.”

Nodiadau i Olygyddion:

Astudiaethau achos arfer orau

Abertawe

• Ysgol Gynradd Waunarlwydd, tud 61

Bro Morgannwg

• Ysgol Feithrin Cogan, tud 65
• Ysgol Headlands, tud 83
• Ysgol Iolo Morganwg, – tud 36

Caerdydd

• Ysgol Gynradd Mount Stuart, tud 9
• Ysgol Gynradd Gatholig St Philip Evans, tud 20

Caerffili

• Ysgol a Chanolfan Adnoddau Trinity Fields, tud 76

Casnewydd

• Ysgol Gynradd Marshfield, tud 35
• Ysgol Uwchradd Gatholig Joseff Sant, tud 73

Castell-nedd Port Talbot

• Ysgol Gymunedol Cwmtawe, tud 69

Conwy

• Gwasanaeth Glasoed Gogledd Cymru, tud 99
• Ysgol Eirias, tud 57

Gwynedd

• Ysgol Dyffryn Ogwen, tud 33
• Ysgol y Garnedd, tud 63

Pen-y-bont ar Ogwr

• ISA Training, tud 125
• Ysgol Maesteg, tud 71

Rhondda Cynon Taf

• Partneriaeth Sgiliau Galwedigaethol, tud 124
• Ysgol Gyfun Y Pant, tud 35

Sir Benfro

• Ysgol Arbennig Portfield, tud 20, tud 78

Sir Fynwy

• CEM Brynbuga, tud 135

Wrecsam

• Dysgu oedolion yn y gymuned, Wrecsam, tud 16
• Coleg Iâl (Consortiwm Sgiliau Canolbarth a Gogledd Cymru), tud 12 & tud 39
• Ysgol Penrhyn New Broughton Primary School, tud 16

Ynglŷn ag Estyn

Estyn yw’r Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant yng Nghymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth i bawb mewn dysgu yng Nghymru. Rydym yn gwneud hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar, ond yn cael ein hariannu gan Lywodraeth Cynulliad Cymru (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).

I gael rhagor o wybodaeth, trowch at ein gwefan, sef www.estyn.gov.uk
 

Mewn adroddiad sy’n cael ei gyhoeddi heddiw, mae’r arolygiaeth yn rhoi cipolwg ar y nodweddion cyffredin a ddangosir gan ysgolion sydd wedi gwella eu darpariaeth o fannau cychwyn gwahanol. Mae Teithiau gwella deuddeg ysgol uwchradd yn cynnwys astudiaethau achos wedi’u hysgrifennu gan benaethiaid cyfredol yn dangos y modd y maent wedi gwella safonau a pherfformiad yn eu hysgol yn sylweddol.

Dywed Ann Keane, Prif Arolygydd Estyn,

“Efallai fod angen gwahanol arddulliau arweinyddiaeth ar wahanol fathau o ysgolion. Bydd angen dull gwahanol ar ysgol sydd yn y categori mesurau arbennig i’r hyn sydd ei angen mewn ysgol sydd eisoes yn cynnal safonau uchel. Mae ein harolygwyr wedi gweld llawer o ysgolion ar wahanol gyfnodau o’u taith i wella ac mae ein hadroddiad heddiw yn dangos strategaethau ymarferol y gall ysgolion eu rhoi ar waith eu hunain.

“Dylai ysgolion ddefnyddio’r adroddiad taith i wella i nodi eu cyfnod datblygu eu hunain, i lywio eu cynllunio a chymryd camau gweithredu.”

Mae nifer o nodweddion y mae’r arolygiaeth wedi nodi eu bod yn gyffredin i’r daith wella ym mhob ysgol, waeth beth yw eu cyfnod datblygu, sef:

• Gweledigaeth glir;
• Rhoi dysgwyr wrth wraidd y ddarpariaeth;
• Addysgu ac asesu yn allweddol i wella safonau;
• Dadansoddi data perfformiad;
• Ffocws cryf ar lythrennedd a rhifedd;
• Disgwyliadau uchel o ran staff a disgyblion;
• Her gan lywodraethwyr; a
• Chwricwlwm sy’n bodloni anghenion pob un o’r dysgwyr.

Mae Ysgol Uwchradd John Summers yn Sir y Fflint yn darparu un o’r astudiaethau achos yn yr adroddiad ac mae’n ysgol sydd wedi teithio o gael ei barnu’n anfoddhaol yn 2005, i fod yn dda yn 2011. Yn yr adroddiad, mae’r pennaeth yn myfyrio ar y tri ffactor sydd wedi cael yr effaith fwyaf ar wella safonau, sef diwylliant yr ysgol, addysgu a dysgu a sicrhau ansawdd.

Nodiadau i Olygyddion

Ynglŷn â’r adroddiad

• Mae adroddiad Estyn Teithiau gwella deuddeg ysgol uwchradd ar gael yn llawn yma. 

Astudiaethau achos arfer orau

• Ysgol Gymunedol Cefn Hengoed, Abertawe
• Ysgol Uwchradd Cei Connah, Sir y Fflint
• Ysgol Uwchradd John Summers, Sir y Fflint
• Ysgol Uwchradd Mair Fendigaid, Caerdydd
• Ysgol Uwchradd y Drenewydd, Powys
• Ysgol Gyfun Oakdale, Caerffili
• Ysgol Olchfa, Abertawe
• Ysgol Gyfun Sandfields, Castell-nedd Port Talbot
• Ysgol Bryn Elian, Conwy
• Ysgol Cwm Rhymni, Caerffili
• Ysgol Glan y Môr, Gwynedd
• Ysgol Gyfun Gŵyr, Abertawe

Gwybodaeth am Estyn

Estyn yw’r Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant ar gyfer Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth i bawb mewn dysgu yng Nghymru. Rydym yn gwneud hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar Lywodraeth Cynulliad Cymru ond cawn ein hariannu ganddi (o dan Adran 104 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 1998).

Am ragor o wybodaeth ewch i’n gwefan www.estyn.gov.uk
 

Mae safonau iaith, llythrennedd a medrau cyfathrebu disgyblion yn debyg i rai mewn ysgolion a lleoliadau cyfrwng Saesneg, ac maent yn cyd-fynd â’r lefel ddisgwyliedig ar gyfer yr oedran hwnnw.

Mae’r adroddiad newydd, Cymraeg yn y Cyfnod Sylfaen, yn ystyried safonau mewn datblygu iaith mewn ysgolion a lleoliadau cyfrwng Cymraeg, gan ystyried a yw disgyblion yn dod o aelwydydd Cymraeg ai peidio. Hefyd, mae’n ystyried y cydbwysedd rhwng datblygu iaith yn ffurfiol a gweithgareddau anffurfiol sy’n rhan greiddiol o ddull addysgu a dysgu’r Cyfnod Sylfaen.

Dywed y Prif Arolygydd, Ann Keane,

“Mae’r Cyfnod Sylfaen yn rhan hanfodol o ddatblygu medrau plant ifanc mewn siarad, darllen ac ysgrifennu yn Gymraeg. Rydym wedi canfod bod p’un a yw plant yn dysgu ochr yn ochr â phlant eraill sy’n rhannu cefndiroedd tebyg o ran iaith yr aelwyd yn effeithio ar ba mor gyflym y maent yn caffael medrau Cymraeg. Mewn dosbarthiadau â chefndiroedd ieithyddol cymysg, mae ein hadroddiad yn dangos bod plant o aelwydydd di-Gymraeg yn symud ymlaen yn rhy araf ambell waith, ac y gall hyn lesteirio cynnydd disgyblion o aelwydydd Cymraeg.

 

“Rwy’n annog penaethiaid, ymarferwyr, arweinwyr a rheolwyr i ddarllen ein hadroddiad a defnyddio ei argymhellion er mwyn helpu i sicrhau bod y Cyfnod Sylfaen yn gosod sylfaen gadarn ar gyfer addysg cyfrwng Cymraeg.”

Canfu arolygwyr bod medrau siarad a gwrando disgyblion yn gryf yn y mwyafrif o ysgolion a lleoliadau cyfrwng Cymraeg. Mae plant tair a phedair oed yn siarad â’i gilydd ac â’u hathrawon yn gynyddol dda. Hefyd, maent yn mwynhau darllen a gwrando ar storïau. Fodd bynnag, nid yw medrau ysgrifennu disgyblion yn datblygu cystal. Mewn lleiafrif o ysgolion, mae disgyblion ar ddiwedd y Cyfnod Sylfaen yn orddibynnol ar gymorth ac arweiniad gan eu hathrawon. Nid yw gwaith ysgrifenedig o safon sy’n briodol i’w hoedran bob tro.

Mae’r amgylchedd dysgu yn y rhan fwyaf o leoliadau a llawer o ysgolion yn cynnig cydbwysedd da i blant rhwng profiad uniongyrchol anffurfiol a gweithgareddau â ffocws ar ddatblygu medrau iaith, llythrennedd a chyfathrebu. Mae athrawon ac ymarferwyr yn rhoi blaenoriaeth gadarn i ddatblygu medrau Cymraeg plant, ar draws pob maes dysgu yn y Cyfnod Sylfaen.

Mewn ychydig o ysgolion, nid yw arweinwyr ac athrawon yn dangos digon o ddealltwriaeth o’r Cyfnod Sylfaen ac maent yn gweld tensiwn rhwng dull y Cyfnod Sylfaen a’r angen i gynllunio’n fwriadus i ddatblygu medrau iaith a llythrennedd. O ganlyniad, nid yw rhai disgyblion yn gallu cymhwyso eu medrau iaith yn llwyddiannus ar draws ystod o gyd-destunau.

Mae’r adroddiad yn cynnwys chwe astudiaeth achos o arfer dda. Yn Ysgol Feithrin Rhydaman, Sir Gaerfyrddin, daw’r mwyafrif o ddisgyblion o aelwydydd di-Gymraeg. Mae’r ysgol wedi credu ardal chwarae rôl barhaol sy’n newid ei thema yn rheolaidd. Pan gaiff ei gosod fel ysbyty, mae’r plant yn defnyddio adnoddau fel teleffon, cyfrifiadur, gwisgoedd a chardiau geirfa i’w helpu i chwarae rolau gwahanol. Mae’r plant yn mwynhau chwarae a gallant alw i gof geiriau Cymraeg newydd y maent yn eu dysgu’n hawdd ac yn gywir, a’u defnyddio.

Caiff nifer o argymhellion eu pennu yn yr adroddiad i ysgolion, lleoliadau, awdurdodau lleol, sefydliadau sy’n rheoli lleoliadau nas cynhelir a Llywodraeth Cymru. Mae’r rhain yn cynnwys datblygu cyfleoedd i ddisgyblion ddatblygu a defnyddio eu medrau iaith ar draws pob maes dysgu; sicrhau cydbwysedd rhwng dysgu ffurfiol ac anffurfiol; datblygu gweithgareddau dysgu sy’n sicrhau bod disgyblion o gefndiroedd ieithyddol gwahanol yn gwneud cynnydd priodol; a rhoi cymorth a hyfforddiant i ymarferwyr ar ddulliau trochi o ddysgu iaith.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

• Comisiynwyd adroddiad Estyn, Cymraeg yn y Cyfnod Sylfaen, gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn yma.
• Mae sail dystiolaeth yr adroddiad yn cynnwys:
  • Ymweliadau a phum lleoliad nas cynhelir ac 18 o ysgolion cynradd;
  • Arolygiadau o oddeutu 80 o ysgolion cynradd cyfrwng Cymraeg a 70 o leoliadau nas cynhelir a arolygwyd yn ystod 2011-2012;
  • Trafodaethau gyda Mudiad Ysgolion Meithrin; a
  • Dadansoddiad o ddata asesiadau athrawon ar ddiwedd y Cyfnod Sylfaen yn 2012.

Astudiaethau achos arfer orau

• Ysgol Gynradd Gynraeg Nantcaerau, Caerdydd
• Ysgol Feithrin Rhydaman, Sir Gaerfyrddin
• Ysgol Saron, Sir Gaerfyrddin
• Cylch Meithrin Bro Elfed, Sir Gaerfyrddin
• Ysgol Gymraeg Dafydd Llwyd, Powys

Gwybodaeth am Estyn

Estyn yw’r Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant ar gyfer Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth i bawb mewn dysgu yng Nghymru. Rydym yn gwneud hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar Lywodraeth Cynulliad Cymru ond cawn ein hariannu ganddi (o dan Adran 104 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 1998).

Am ragor o wybodaeth ewch i’n gwefan www.estyn.gov.uk

Ers i adroddiad gwaelodlin gael ei gyhoeddi gan Estyn yn 2006, canfu arolygwyr y bu gwelliant yn nealltwriaeth disgyblion o gysyniadau dinasyddiaeth fyd-eang, fel cyfoeth a thlodi, iechyd, a dewisiadau a phenderfyniadau.

Mae’r adroddiad, ADCDF: Cynnydd mewn addysg ar gyfer datblygu cynaliadwy a dinasyddiaeth fyd-eang, yn canolbwyntio ar saith thema sy’n ymwneud ag ystod o faterion a chysyniadau, sef:

• yr amgylchedd naturiol;
• defnydd a gwastraff;
• newid yn yr hinsawdd ar gyfer cynaliadwyedd;
• cyfoeth a thlodi;
• hunaniaeth a diwylliant;
• dewisiadau a phenderfyniadau; ac
• iechyd ar gyfer dinasyddiaeth fyd-eang.

Dywed Ann Keane, Prif Arolygydd,

“Mae gan ysgolion rôl allweddol mewn hyrwyddo cynhwysiant cymdeithasol, cynorthwyo integreiddio a sicrhau bod y genhedlaeth nesaf yn genhedlaeth o unigolion goddefgar sy’n meddwl mewn ffordd fyd-eang. Mae’n galonogol gweld bod gwelliant wedi digwydd a’n bod ar y trywydd iawn ym mwyafrif yr ysgolion cynradd a’r ysgolion uwchradd y gwnaethom ni ymweld â nhw.

 

“Mae gofalu am yr amgylchedd, mynd i’r afael â thlodi, sicrhau amrywiaeth a bioamrywiaeth a chynorthwyo pobl i fyw bywydau iach yn werthoedd sy’n cael eu hymgorffori ar draws ysgolion Cymru. Hoffwn weld ysgolion yn gwella dealltwriaeth disgyblion o faterion mwy cymhleth yn awr fel hunaniaeth a diwylliant.

 

“Byddwn i’n annog ysgolion i lawrlwytho’r adroddiad ac astudio’r astudiaethau achos arfer orau y mae’n eu cynnwys.”

Canfu’r adroddiad mai prin yw’r disgyblion mewn ysgolion uwchradd sydd â dealltwriaeth dda o gysyniadau mwy cymhleth, fel y cyswllt rhwng diwylliant, ffydd a gwerthoedd a chredoau unigol, er bod dealltwriaeth well o effaith gwahaniaethu a rhagfarn ar y cyfan gan ddysgwyr mewn ysgolion sydd â chyfran uchel o ddisgyblion ethnig lleiafrifol na dysgwyr mewn ysgolion eraill.

Mae disgyblion mewn ysgolion cynradd ac uwchradd yn deall cysyniadau cyfoeth a thlodi yn gyffredinol erbyn hyn. Mae bron pob un o’r disgyblion yn deall effeithiau anghydraddoldeb ac effaith elusen. Mae Ysgol y Berllan Deg yng Nghaerdydd wedi nodi pwysigrwydd ADCDF ac mae’n cydlynu ei saith thema ar draws y cwricwlwm. Mae cysylltiadau agos gydag ysgolion yn Lesotho a Phatagonia wedi annog disgyblion i ddysgu am fywyd mewn gwahanol rannau o’r byd. Mae astudiaethau achos pellach trwy gydol yr adroddiad yn dangos strategaethau arfer orau.

Yn y rhan fwyaf o’r ysgolion yr ymwelwyd â nhw, mae gan arweinwyr weledigaeth glir ar gyfer hyrwyddo ADCDF. Cydnabu arweinwyr y modd y mae datblygu cynaliadwy a dinasyddiaeth fyd-eang yn effeithio ar ethos bywyd ysgol a beth y mae hynny’n ei olygu i staff a disgyblion yn yr ysgol a thu hwnt. Yn gyffredinol, mae’r ddarpariaeth yn fwy effeithiol mewn ysgolion lle mae gan staff dynodedig gyfrifoldeb am ddatblygu ADCDF. Pan nad yw cyfrifoldebau yn ddigon clir, nid yw hyn yn wir.

Mae’r adroddiad yn cynnwys cyfres o argymhellion i ysgolion, awdurdodau a chonsortia rhanbarthol. Mae angen i ysgolion gynllunio ar gyfer datblygu dealltwriaeth disgyblion o’r saith thema ar draws y cwricwlwm yn raddol ac asesu ac olrhain datblygiad disgyblion. Mae gwneud i ADCDF gyfrannu at ddatblygu medrau llythrennedd a rhifedd hefyd yn argymhelliad. Yn olaf, mae arolygwyr yn awgrymu hyfforddiant gwell i athrawon a llywodraethwyr a sefydlu cyfeirlyfr arfer dda.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

• Comisiynwyd adroddiad Estyn ‘ADCDF: Cynnydd mewn addysg ar gyfer datblygu cynaliadwy a dinasyddiaeth fyd-eang’ gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn yma.
• Mae tystiolaeth yr adroddiad hwn wedi’i seilio ar ddadansoddiad o ganfyddiadau arolygu o ysgolion cynradd, uwchradd ac arbennig o 2010-2013; ymweliadau â sampl gynrychioliadol o 10 ysgol gynradd, 10 ysgol uwchradd a dwy ysgol arbennig.
• Mae’r adroddiad hwn yn edrych ar gynnydd er 2006 pan gyhoeddwyd adroddiad gwaelodlin gan Estyn, ‘Sefydlu datganiad sefyllfa ar gyfer Addysg ar gyfer Datblygu Cynaliadwy a Dinasyddiaeth Fyd-Eang yng Nghymru’.

Astudiaethau achos arfer orau

• Ysgol y Berllan Deg, Caerdydd
• Ysgol Plascrug , Ceredigion
• Heronsbridge Special School, Pen-y-Bont
• Cwmtawe Community Secondary School, Castell-nedd Port Talbot
• Ysgol Aberconwy, Conwy
• Blaen-y-maes Primary School, Abertawe

Ynglŷn ag Estyn

Estyn yw Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth mewn dysgu i bawb yng Nghymru. Gwnawn hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar, ond yn cael ein hariannu gan Lywodraeth Cynulliad Cymru (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).

I gael rhagor o wybodaeth, ewch i’n gwefan.
 

Mae’r adroddiad ‘Saesneg yng nghyfnodau allweddol 2 a 3‘ yn canfod, er bod safonau yn dda yn gyffredinol, bod gwendidau’n parhau ym medrau darllen lefel uwch disgyblion, ac yn eu sillafu, gramadeg ac atalnodi. Hefyd, nid yw disgyblion o gefndiroedd difreintiedig yn cyflawni gystal â’u cyfoedion ac mae’r bwlch hwn yn ehangu wrth i ddisgyblion symud o’r ysgol gynradd i’r ysgol uwchradd.

Dywed Ann Keane, y Prif Arolygydd,

“Mae darllen ac ysgrifennu yn allweddol i lwyddiant ym mhob maes o’r cwricwlwm. Er gwaetha’r duedd o welliant mewn safonau Saesneg, mae cynnydd yn rhy araf o hyd i ddisgyblion 7-14 oed yng Nghymru ddal i fyny ag ardaloedd eraill yn y DU. Mae gwallau mewn sillafu, atalnodi a gramadeg yn lleihau ansawdd ysgrifennu ac yn effeithio ar safonau.

 

“Fodd bynnag, mae rhai ysgolion wedi bod yn llwyddiannus o ran gwella safonau mewn Saesneg, ac rwy’n annog ysgolion eraill i lawrlwytho’r adroddiad a dilyn yr arweiniad a amlinellir yn yr astudiaethau achos arfer orau.”

Mae ‘Saesneg yng nghyfnodau allweddol 2 a 3’ yn adrodd am y modd y mae Ysgol Gynradd Glan Wysg, Casnewydd, wedi datblygu arferion addysgu ac asesu rhagorol i helpu disgyblion gyflawni safonau uchel mewn Saesneg. Nododd yr ysgol fod asesu yn ganolog i addysgu a dysgu effeithiol. Aeth y staff ati i ddefnyddio asesu i helpu disgyblion i ddeall ble’r oeddent arni o ran eu dysgu a sut i wneud cynnydd. Mae’r gwaith wedi arwain at duedd am i fyny ym mherfformiad disgyblion mewn Saesneg, ac mae safonau’n rhagori ar gyfartaleddau lleol a chenedlaethol.

At ei gilydd, mae ansawdd addysgu Saesneg yn dda. Mae’r athrawon gorau yn gwneud defnydd medrus o ddulliau i ddatblygu medrau darllen ac ysgrifennu disgyblion. Fodd bynnag, nid yw addysgu ysgrifennu wedi datblygu digon mewn lleiafrif o ysgolion uwchradd. Mae gormod o waith marcio ansawdd gwael o hyd ar waith disgyblion. Canfu’r adroddiad fod athrawon yn nodi gwendidau disgyblion heb esboniad, ac nid ydynt yn rhoi digon o arweiniad ar sut i wella. Mae asesu’n parhau i fod yn un o’r meysydd gwannaf mewn ysgolion hefyd, ac nid yw cynnydd disgyblion yn cael ei olrhain yn ddigon da.

Mae adroddiad Estyn yn nodi meysydd gwan cyffredin mewn safonau Saesneg, ac yn cynnwys astudiaethau achos arfer orau ac argymhellion i helpu ysgolion wella a chynnal safonau. Mae angen i ysgolion barhau i ganolbwyntio ar wella safonau ysgrifennu annibynnol disgyblion, darparu gwaith heriol yn Saesneg i ymestyn pob disgybl a mynd i’r afael â thanberfformiad

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

• Cyhoeddir yr adroddiad hwn mewn ymateb i gais am gyngor gan Lywodraeth Cymru yng nghylch gwaith blynyddol y Gweinidog i Estyn ar gyfer 2013-2014 ac mae ar gael yn llawn i’w lawrlwytho yma.
• Yr adroddiad hwn yw’r cyntaf o ddau. Bydd yr ail, a gyhoeddir yn 2015, yn ystyried y gwasanaethau cymorth i ddysgwyr a ddarperir gan golegau a darparwyr dysgu yn y gwaith.
• Mae’r adroddiad wedi’i seilio ar ymweliadau ag 20 ysgol uwchradd, sef sampl gynrychioliadol fras o ysgolion uwchradd. Cafwyd tystiolaeth ychwanegol o ddeilliannau arolygu a data am berfformiad yng nghyfnod allweddol 4, presenoldeb a chyrchfannau (gweler Atodiad 1 am fanylion pellach).

Astudiaethau achos arfer orau

• Ysgol Uwchradd y Fflint, Sir y Fflint
• Ysgol y Faenol, Gwynedd
• Ysgol Gynradd Glan Wysg, Casnewydd

Ynglŷn ag Estyn

Estyn yw Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth mewn dysgu i bawb yng Nghymru. Gwnawn hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar, ond yn cael ein hariannu gan Lywodraeth Cynulliad Cymru (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).

I gael rhagor o wybodaeth, ewch i’n gwefan, sef www.estyn.gov.uk

Canfu adroddiad Estyn, ‘Gweithredu ar fwlio’, nad yw hyd yn oed ysgolion sydd â strategaethau da i fynd i’r afael â bwlio yn meddu ar ddealltwriaeth gyffredin o ba mor bwysig yw hi i ganolbwyntio ar grwpiau o ddisgyblion sy’n wynebu risg uwch na’r cyffredin o gael eu bwlio, fel disgyblion hoyw, lesbiaidd a thrawsrywiol, disgyblion ag anabledd a disgyblion o gefndir ethnig lleiafrifol. Ychydig iawn o ysgolion sy’n ymgynghori â grwpiau o ddisgyblion i gael darlun go iawn o raddau a natur bwlio yn yr ysgol. Mae’r adroddiad yn archwilio pa mor effeithiol y mae ysgolion yn gweithredu i fynd i’r afael â phob achos o fwlio.

Dywed Ann Keane, Prif Arolygydd,

“Mae bwlio yn difetha bywydau gormod o ddisgyblion. Dylai ysgolion fod yn lleoedd y mae pob disgybl yn teimlo’n ddiogel ac yn gallu dysgu ynddyn nhw. Mae bwlio nid yn unig yn effeithio ar blentyn yn emosiynol ac yn seicolegol ond gall arwain at bresenoldeb gwael a thangyflawni.

 

“Mae ein hadroddiad yn amlinellu gwendidau cyffredin ac yn darparu rhestr wirio gwrth-fwlio i ysgolion ei defnyddio i weld a ydyn nhw ar y llwybr cywir.

 

“Dylai ysgolion ddarparu hyfforddiant i staff ar sut i nodi, atal a rheoli bwlio er mwyn iddyn nhw allu cael gwared ar yr ymddygiad hwn o’n hystafelloedd dosbarth. Rwy’n annog pob athro i sylwi ar yr argymhellion yn yr adroddiad a helpu i wneud yn siwr bod pob ysgol yn sefydlu ethos lle mae plant yn deall bod ganddyn nhw hawl i fod yn ddiogel”.

Canfu arolygwyr nad yw digon o ysgolion yn cadw cofnod penodol o achosion o fwlio ac nad ydynt yn nodi patrymau o ymddygiad a allai lywio cynllunio gwrth-fwlio. Yn y rhan fwyaf o ysgolion uwchradd, mae’r cynnydd mewn bwlio seiber yn destun pryder ac mae ysgolion yn gweld ei natur ddienw yn anodd i’w rheoli.

Serch hynny, mae mwyafrif y disgyblion yn gwybod sut i roi gwybod am fwlio. Mae’r ysgolion gorau yn defnyddio dull rhagweithiol i atal bwlio. Mae Ysgol Uwchradd Crucywel ym Mhowys, wedi creu amgylchedd mwy goddefgar trwy sicrhau bod materion amrywiaeth a chydraddoldeb yn cael eu harchwilio yn y cwricwlwm. Mae gan yr ysgol swyddog cymorth myfyrwyr hefyd sy’n darparu cwnsela ac yn cynghori staff ar faterion fel bwlio seiber.

Mae astudiaethau achos arfer orau yn yr adroddiad yn archwilio strategaethau i fynd i’r afael â bwlio hefyd, sy’n cynnwys trefnu bod cymorth effeithiol ar gael i ddisgyblion ar amseroedd anstrwythuredig yn ystod y dydd. Mae ysgolion da yn darparu gwasanaethau cwnsela hefyd ac yn defnyddio asiantaethau allanol i gynorthwyo disgyblion sy’n dioddef bwlio.

Mae ‘Gweithredu ar fwlio’ yn cynnwys cyfres o argymhellion i ysgolion ac awdurdodau lleol. Dylai ysgolion sicrhau bod staff yn gwybod sut i ddelio ag achosion o fwlio a’u cofnodi a gwneud yn siŵr eu bod yn gallu mynd i’r afael â’r mathau gwahanol o fwlio. Dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol ddarparu hyfforddiant a chymorth ar gyfer staff a llywodraethwyr ysgol.

Nodiadau i Olygyddion

Ynglŷn â’r adroddiad

Cyhoeddir yr adroddiad hwn i ymateb i gais am gyngor gan Lywodraeth Cymru yn llythyr cylch gwaith blynyddol y Gweinidog i Estyn ar gyfer 2013-2014 ac mae ar gael yn llawn yma.

• Astudiaethau achos arfer orau
• Ysgol Gynradd Abertyleri, Blaenau Gwent
• Ysgol Gynradd Marlborough, Caerdydd
• Ysgol Gyfun Dŵr-y-Felin, Castell-nedd Port Talbot
• Ysgol Bassaleg, Casnewydd
• Ysgol Gynradd Eveswell, Casnewydd
• Ysgol Gynradd Gymunedol Maendy, Casnewydd
• Ysgol Uwchradd Crucywel, Powys
• Ysgol Gynradd Hafod, Abertawe

Ynglŷn ag Estyn

Estyn yw Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth mewn dysgu i bawb yng Nghymru. Gwnawn hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar, ond yn cael ein hariannu gan Lywodraeth Cynulliad Cymru (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).

I gael rhagor o wybodaeth, ewch i’n gwefan, sef www.estyn.gov.uk