Mae adroddiad Estyn, ‘Cynorthwyo disgyblion mwy abl a thalentog’ yn amlinellu’r modd y mae addysgu hynod effeithiol, partneriaethau allanol cryf a chyfleoedd i ddisgyblion ddysgu’n annibynnol yn galluogi ysgolion i ymestyn eu disgyblion mwy abl a thalentog yn llwyddiannus.

Dywed Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

Mae disgyblion ym mhob ysgol yng Nghymru sydd â galluoedd neu fedrau academaidd eithriadol o dda. Gallai rhai disgyblion ddangos dawn mewn meysydd fel celf, cerddoriaeth, drama neu chwaraeon, tra gallai disgyblion eraill ddangos medrau arwain, gwaith tîm neu entrepreneuraidd rhagorol. Rhaid i ysgolion ddarparu cyfleoedd estynedig ar draws y cwricwlwm i’r disgyblion mwy abl a thalentog hyn gyflawni eu llawn botensial.

Mae adroddiad heddiw yn defnyddio astudiaethau achos i arddangos dulliau arloesol o ysgogi a herio meddyliau ifanc o bob gallu.
 

Mae’r adroddiad yn amlygu Ysgol y Preseli a ddefnyddiodd arweiniad gan y Gymdeithas Genedlaethol ar gyfer Plant Abl mewn Addysg i ddatblygu dull cyson ar draws yr ysgol o fodloni anghenion ei disgyblion mwy abl a thalentog. Mae creu rhaglen mentora disgyblion ar gyfer disgyblion mwy abl yng nghyfnod allweddol 3 yn eu cynorthwyo i ddatblygu eu medrau cymdeithasol ac academaidd. Mae’r dull hwn wedi cael effaith gref ar ddeilliannau disgyblion ers ei gyflwyno yn 2013.

Yn ogystal â nodi arfer effeithiol ac arloesol, mae’r adroddiad hefyd yn amlinellu rôl bosibl awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol o ran darparu hyfforddiant ac arweiniad addas i alluogi ysgolion i fodloni anghenion disgyblion mwy abl a thalentog.

Astudiaethau achos

• Evenlode Primary School, Bro Morgannwg
• Langstone Primary School, Casnewydd
• Treorchy Comprehensive School, Rhondda Cynon Taf
• St Joseph’s RC High School, Casnewydd
• Ysgol y Preseli, Sir Benfro
• Llandrillo yn Rhos Primary School, Conwy

Mae adroddiad Estyn, ‘Defnydd effeithiol o symudiadau rheoledig gan awdurdodau lleol ac ysgolion’, yn archwilio trosglwyddo disgyblion a allai fod ag anawsterau emosiynol ac ymddygiadol ac sydd mewn perygl o gael eu gwahardd yn barhaol, yn peryglu lles pobl eraill, neu’n gwrthod mynd i’r ysgol.  Mae astudiaethau achos effeithiol wedi eu cynnwys yn yr adroddiad i annog awdurdodau lleol ac ysgolion i fyfyrio ar eu harferion presennol.

Dywed Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

Mae rheoli symudiad disgybl i roi cynnig ar ysgol newydd i gael dechrau newydd yn gallu cynnig dewis arall realistig yn lle gwahardd y disgybl yn barhaol ac yn dileu’r defnydd o waharddiadau answyddogol fel ffordd o reoli ymddygiad heriol.  Mewn ysgolion effeithiol, caiff symudiad rheoledig ei gynnig fel cymorth cynnar i sicrhau bod disgyblion yn cael y cyfle gorau i lwyddo, a phan fydd yn briodol, gallan nhw ddychwelyd i’w hysgol gartref. 

Mae rheoli’r symudiadau hyn yn ofalus yn her i fwyafrif yr ysgol, ac un o argymhellion yr adroddiad heddiw yw cryfhau’r arweiniad i fynd i’r afael ag anghysondebau mewn arfer ledled Cymru.

Mae’r adroddiad yn amlygu ysgol uwchradd Coedcae yn Sir Gaerfyrddin sydd wedi cryfhau ei darpariaeth i ddysgwyr agored i niwed, fel bod mwy o ddisgyblion yn gallu cynnal eu lle heb fod angen symud i ysgol arall.  Trwy oresgyn cyfyngiadau ariannol, cyflwyno polisïau newydd a hyfforddi staff, mae’r ysgol yn sicrhau bod unrhyw blentyn a oedd yn dechrau dangos arwyddion emosiynol neu ymddygiadol yn gallu manteisio’n brydlon ar gymorth personol.  Mae’r ysgol wedi gweld gostyngiad nodedig yn nifer y gwaharddiadau am gyfnod penodol ac yn nifer y ceisiadau am symudiadau rheoledig a wneir i’r awdurdod lleol.  Mae ei hethos cynhwysol wedi cael effaith gadarnhaol ar les a phresenoldeb disgyblion hefyd.

Mae arferion monitro ac olrhain presennol yn golygu nad oes data cenedlaethol am nifer y disgyblion sy’n destun symudiad rheoledig.  Mae arolygwyr Estyn yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru gasglu’r data hwn, yn ogystal â chryfhau’r arweiniad ar gyfer ysgolion a’r hawliau cyfreithiol ar gyfer disgyblion sy’n destun symudiad rheoledig, fel eu bod yn cyd-fynd â’r hyn a geir ar gyfer disgyblion sy’n cael eu gwahardd yn barhaol.  Mae’r 12 argymhelliad yn yr adroddiad hefyd yn amlinellu camau ar gyfer awdurdodau lleol ac ysgolion sy’n anelu at wella’r profiad a’r cymorth ar gyfer disgyblion sy’n symud ysgolion, a’u teuluoedd.

Ynglŷn â’r adroddiad

• Comisiynwyd adroddiad Estyn ‘Symudiadau rheoledig: Defnydd effeithiol o symudiadau rheoledig gan awdurdodau lleol ac ysgolion’  gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn yn https://www.estyn.llyw.cymru/adroddiadau-thematig/chwilio
• Ymwelodd arolygwyr ag 8 awdurdod lleol, 8 ysgol a 7 Uned Cyfeirio Disgyblion fel rhan o’r adroddiad.  Buont yn cyfweld â staff, yn cyfarfod â disgyblion ac yn adolygu dogfennau.
• Yn 2015-2016, roedd 109 o waharddiadau parhaol o ysgolion a gynhelir ac UCDau yng Nghymru.  Nid yw’r gyfradd hon wedi newid mewn 5 mlynedd.
• Mae cyfradd y gwaharddiadau parhaol wedi disgyn yn sylweddol ers cyrraedd ei huchafbwynt yn 2004-2005, sef 465.  Mae hyn yn rhannol o ganlyniad i gyflwyno ystod o arferion symudiadau rheoledig.
• Cyfeiriadau pellach:
  • Arolwg o’r trefniadau ar gyfer rheoli lles ac ymddygiad disgyblion mewn unedau cyfeirio disgyblion (Estyn, 2012)
  • Presenoldeb mewn ysgolion uwchradd (Estyn, 2014)
  • Arfer effeithiol o ran gwella presenoldeb mewn ysgolion cynradd (Estyn, 2015a)
  • Addysg heblaw yn yr ysgol: arolwg arfer dda (Estyn, 2015b)
  • Addysg heblaw yn yr ysgol (Estyn, 2016)

Cyhoeddwyd adroddiad heddiw, ‘Cymraeg yng nghyfnod allweddol 2 a chyfnod allweddol 3 mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg neu ddwyieithog’, er mwyn helpu cefnogi datblygiad cwricwlwm newydd i Gymru a’r flaenoriaeth genedlaethol, sef cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg a’r nifer sy’n defnyddio’r iaith yn eu bywyd bob dydd. 

Meddai Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd,

“Mae gwella dysgu ac addysgu’r Gymraeg i bob dysgwr yn ganolog i ddatblygu Cymru fel cenedl ddwyieithog.  Mae gan y rhan fwyaf o’r penaethiaid yn ein hysgolion cyfrwng Cymraeg a dwyieithog weledigaeth glir i bob disgybl wneud y cynnydd gorau posibl wrth ddatblygu’u medrau Cymraeg a meithrin ymdeimlad cryf o hunaniaeth Gymreig.

“Rydym wedi gweld enghreifftiau lle mae cyrsiau trochi wedi cael effaith go iawn ar ddatblygu medrau gwrando a siarad, a chodi safonau.  Mae’r astudiaethau achos arfer dda yn yr adroddiad hwn yn amlygu strategaethau y gall ysgolion ac awdurdodau eraill eu modelu.”

Yn awdurdod lleol Gwynedd, darganfu arolygwyr fod 5 canolfan iaith y sir yn cynnig sylfaen gadarn i ddisgyblion sydd heb unrhyw gymhwysedd neu fawr ddim cymhwysedd blaenorol yn yr iaith, ddysgu’n ddwyieithog.  Mae staff yn y canolfannau hyn yn defnyddio dulliau hynod effeithiol i addysgu iaith, gan bwysleisio pwysigrwydd medrau gwrando a siarad.  Yn yr un modd, yn Ysgol Glan Clwyd, mae rhai disgyblion ym Mlwyddyn 6 yn dewis symud o addysg cyfrwng Saesneg ac yn dysgu bron pob pwnc trwy gyfrwng y Gymraeg mewn dosbarth trochi ym Mlynyddoedd 7 ac 8.

Mae Estyn yn argymell bod ysgolion yn canolbwyntio ar ddatblygu medrau llefaredd disgyblion er mwyn helpu i ddatblygu medrau eraill, yn enwedig ysgrifennu.  Mae argymhellion eraill yn amlygu ffyrdd y gall awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol gefnogi datblygiad y Gymraeg yn well.  Yn ogystal, mae’r adroddiad yn cynnwys cwestiynau i ysgolion eu hystyried fel rhan o’u hunanarfarnu, gan gynnwys cwestiynau am gyfleoedd i ddisgyblion ddatblygu’u medrau Cymraeg y tu allan i wersi Cymraeg ac ethos yr ysgol o ran hyrwyddo’r Gymraeg a diwylliant Cymru.

Mae adroddiad Estyn yn amlygu’r effaith negyddol a gaiff absenoldeb ysgol ar berfformiad addysgol. Po fwyaf o ddosbarthiadau y mae disgyblion yn eu colli, y lleiaf tebygol y maent o gyflawni. Er enghraifft, dim ond tua dau o bob pum disgybl sy’n colli rhwng 10% ac 20% o amser ysgol sy’n cyflawni 5 TGAU da gan gynnwys Cymraeg/Saesneg a mathemateg. Fodd bynnag, nid yw disgyblion bob amser yn cael eu cyfeirio at y Gwasanaethau Lles Addysg oni bai bod lefel eu habsenoldeb dros 20%.

Meddai Ann Keane, Prif Arolygydd,

“Mae’n galonogol i mi weld bod lefelau presenoldeb wedi gwella’n raddol. Fodd bynnag, hoffwn weld lefel absenoldeb disgyblion yn gostwng ymhellach, yn enwedig lefelau absenoldeb disgyblion mewn grwpiau agored i niwed a’r disgyblion hynny sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim, y mae eu lefel bron ddwywaith lefel disgyblion eraill. Mae disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn fwy tebygol o fod yn absennol yn gyson a thanberfformio.

“Mae gwella presenoldeb wedi bod yn argymhelliad mewn bron traean o adroddiadau arolygiadau ysgolion uwchradd am y pedair blynedd diwethaf. Os yw disgyblion yn absennol o’r ysgol, ni allant ddysgu ac maent yn fwy tebygol o ddisgyn ar ei hôl hi.

“Cynigiaf fod pob ysgol, awdurdod lleol, rhiant a disgybl yn parhau i fynd i’r afael â lefelau presenoldeb er mwyn helpu i sicrhau bod safonau’n parhau i wella.”

Mae’r adroddiad yn canolbwyntio ar strategaethau a chamau gweithredu i wella presenoldeb mewn ysgolion uwchradd ac awdurdodau lleol. Darganfu arolygwyr fod dulliau strategol clir gan y rhan fwyaf o ysgolion ar gyfer gwella presenoldeb; fodd bynnag, mae llai nag hanner yr ysgolion yn dadansoddi’r rhesymau pam mae disgyblion yn colli ysgol yn ddigon da. Mae’r ysgolion hyn yn methu dadansoddi’r data ar bresenoldeb fel y gall staff dargedu grwpiau ac unigolion penodol sydd â phatrwm o absenoldeb o’r ysgol.

Mae astudiaethau achos o arfer orau yn yr adroddiad yn dangos sut mae ysgolion llwyddiannus wedi ymgysylltu â disgyblion i wneud gwahaniaeth. Nododd Ysgol Uwchradd Cathays, Caerdydd, fod angen ymgysylltu â’r cymunedau Roma Tsiecaidd a Slofacaidd er mwyn helpu i wella presenoldeb. Trwy weithio gyda rhieni, disgyblion a’r cymunedau, fe wnaeth yr ysgol gynyddu lefelau presenoldeb yn llwyddiannus a chynyddu lefelau cyrhaeddiad.

Mae ‘Presenoldeb mewn ysgolion uwchradd’, yn cynnwys cyfres o argymhellion i ysgolion ac awdurdodau lleol. Dylai ysgolion ddefnyddio data am bresenoldeb yn well, cryfhau cysylltiadau ag asiantaethau allanol sy’n cynorthwyo i gefnogi teuluoedd, ac ymgysylltu â mwy o ddisgyblion. Dylai awdurdodau lleol roi hyfforddiant ac arweiniad clir i ysgolion ar ddefnyddio codau presenoldeb yn gywir.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Dyma’r cyntaf o ddau adroddiad mewn ymateb i gais am gyngor ar bresenoldeb yn llythyr cylch gwaith blynyddol Llywodraeth Cymru i Estyn ar gyfer 2013-2014, gan y Gweinidog Addysg a Sgiliau. Mae’r adroddiad hwn yn canolbwyntio ar strategaethau a chamau gweithredu mewn ysgolion uwchradd ac awdurdodau lleol i wella presenoldeb a bydd yr ail yn canolbwyntio ar ysgolion cynradd. Mae’r adroddiad ar gael yn llawn yma.

Astudiaethau achos o arfer orau

• Ysgol Uwchradd Cathays, Caerdydd
• Ysgol Uwchradd Fitzalan, Caerdydd
• Awdurdod Lleol Conwy
• Awdurdod Lleol Rhondda Cynon Taf

Ynglŷn ag Estyn

Estyn yw’r Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant i Gymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth i bawb mewn dysgu yng Nghymru. Gwnawn hyn trwy ddarparu gwasanaeth cyngor ac arolygu annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar Lywodraeth Cynulliad Cymru, ond cawn ein hariannu ganddi (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).

I gael mwy o wybodaeth, ewch i’n gwefan www.estyn.gov.uk

Mae adroddiad Estyn, ‘TGCh yng nghyfnod allweddol 3’, yn arfarnu safonau mewn technoleg gwybodaeth a chyfathrebu (TGCh) fel pwnc y Cwricwlwm Cenedlaethol yn ogystal ag ystyried effaith TGCh fel medr allweddol i gynorthwyo dysgu’r disgyblion ar draws y cwricwlwm.

Dywed Ann Keane, y Prif Arolygydd,

“Mae defnyddio technoleg ddigidol yn rhan o fywyd bob dydd i lawer ohonom. Fodd bynnag, mae datblygu medrau TGCh cymwys mewn ysgolion uwchradd yn her ac mae angen i ddisgyblion gael digon o gyfleoedd i gymhwyso’u medrau mewn cyd-destunau gwahanol. Er bod pocedi o arfer dda, mae angen i bob ysgol uwchradd wella ansawdd addysgu, cyflwyno a monitro TGCh ar draws y cwricwlwm.

“Rwy’n annog pob ysgol i ddarllen yr adroddiad, nodi’r argymhellion ac anelu at arfer dda y darparwyr hynny sy’n cael sylw yn ein hastudiaethau achos.”

Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaethau achos sy’n dangos y modd y gellir gwella addysgu TGCh fel pwnc ac fel medr ar draws y cwricwlwm drwy ddulliau arloesol fel yn Ysgol y Creuddyn ger Llandudno, lle mae disgyblion yn creu fideo digidol i gynorthwyo eu dysgu mewn mathemateg.

Lle mae ansawdd y cynllunio, darparu ac asesu ar gyfer TGCh fel pwnc yn dda neu’n well yn hanner yr ysgolion yr ymwelwyd â nhw, mae mater yn codi ynghylch pa mor effeithiol y mae adrannau TGCh ac adrannau pwnc eraill yn cysylltu â’i gilydd i ddarparu cyfleoedd wedi’u cynllunio’n dda i ddisgyblion gymhwyso medrau, a ddatblygwyd mewn gwersi TGCh ar wahân, mewn cyd-destunau ystyrlon ar draws y cwricwlwm.

Mae ‘TGCh yng nghyfnod allweddol 3’ yn argymell fod Llywodraeth Cymru yn gweithredu fframwaith statudol ar gyfer TGCh o’r Cyfnod Sylfaen i ôl-16 ac yn ystyried datblygiadau mewn technoleg, yn amodol ar adolygu’r cwricwlwm presennol yng Nghymru. Mae’r adroddiad hefyd yn tynnu sylw at gamau y dylai ysgolion ac awdurdodau lleol/ consortia rhanbarthol eu cymryd i wella addysgu, monitro ac asesu.

Ynglŷn â’r adroddiad

• Cyhoeddir yr adroddiad hwn mewn ymateb i gais am gyngor gan Lywodraeth Cymru yn llythyr cylch gwaith blynyddol y Gweinidog i Estyn ar gyfer 2013-2014 ac mae ar gael yn llawn i’w lawrlwytho yma.
• Yr adroddiad hwn yw’r ail i’w gynhyrchu mewn ymateb i gais am gyngor gan Lywodraeth Cymru yn llythyr cylch gwaith blynyddol y Gweinidog i Estyn ar gyfer 2012-2013. Mae’r adroddiad hwn yn canolbwyntio ar effaith technoleg gwybodaeth a chyfathrebu (TGCh) ar ddysgu disgyblion yng nghyfnod allweddol 3 mewn ysgolion uwchradd. Roedd yr adroddiad cyntaf, a gyhoeddwyd yng Ngorffennaf 2013, yn canolbwyntio ar effaith TGCh ar ddysgu disgyblion mewn ysgolion cynradd. Mae’r ddau adroddiad hwn yn adeiladu ar ddau adroddiad cynharach:
• ‘Adolygiad o’r ddarpariaeth technoleg gwybodaeth a chyfathrebu (TGCh) mewn ysgolion a’i heffaith ar godi safonau’ (Estyn, 2003); ac
• ‘Arfarniad o effaith y gronfa Ysgolion Gwell ar ddarpariaeth ar gyfer TGCh mewn ysgolion’ (Estyn, 2007).

Astudiaethau achos arfer orau

• Ysgol Gyfun Radur, Caerdydd
• Ysgol Gyfun Aberaeron, Ceredigion
• Ysgol y Creuddyn, Conwy
• Ysgol Uwchradd Prestatyn, Sir Ddinbych
• Ysgol Gyfun Aberpennar, Rhondda Cynon Taf
• Ysgol Gyfun Cymer Rhondda, Rhondda Cynon Taf
• Pen-y-Dre, Merthyr Tudful
• Ysgol Maelor, Wrecsam

Ynglŷn ag Estyn

Estyn yw Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth mewn dysgu i bawb yng Nghymru. Gwnawn hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar, ond yn cael ein hariannu gan Lywodraeth Cynulliad Cymru (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).

I gael rhagor o wybodaeth, ewch i’n gwefan, sef www.estyn.gov.uk

Mae’r adroddiad, sef ‘Arfer effeithiol o ran gwella presenoldeb mewn ysgolion cynradd’, yn cynnwys astudiaethau achos o arfer orau gan ysgolion cynradd ledled Cymru. Canfu arolygwyr bod ysgolion â phresenoldeb sy’n gyson dda neu bresenoldeb sydd wedi gwella:

• Yn creu amgylchedd croesawgar i ddisgyblion
• Yn meddu ar bolisi presenoldeb clir
• Yn ymgysylltu’n dda â disgyblion a rhieni
• Yn dadansoddi ac yn monitro data ynghylch absenoldeb a’r rhesymau drosto
• Yn arfarnu effaith strategaethau presenoldeb
• Yn meithrin cysylltiadau cryf â gwasanaethau cymorth cymunedol
• Yn enwi staff sy’n gyfrifol am wella presenoldeb
• Yn defnyddio gwobrau a chymhellion priodol
• Yn cynnwys arweinwyr a llywodraethwyr ysgolion mewn arfarnu strategaethau presenoldeb

Dywed y Prif Arolygydd, Meilyr Rowlands:

“Er bod cyfraddau presenoldeb wedi gwella dros y deng mlynedd diwethaf, mae disgyblion mewn ysgolion cynradd yng Nghymru yn colli mwy o ysgol na’r rhai yng ngweddill y DU o hyd.

“Mae arweinwyr ysgolion effeithiol yn deall pwysigrwydd presenoldeb i gyfleoedd bywyd disgyblion. Rwy’n hyderus y bydd y strategaethau sy’n cael eu hamlinellu yn yr adroddiad yn helpu ysgolion i wella presenoldeb disgyblion a pharhau’r duedd ar i fyny mewn cyfraddau presenoldeb.”

Ysgol Gynradd Parkland yn Abertawe yw un o’r ysgolion yr ymwelodd Estyn â hi. Mae’r astudiaeth achos arfer orau yn yr adroddiad yn amlinellu’r strategaethau llwyddiannus y mae’r ysgol yn eu defnyddio i wella presenoldeb. Mae’r ysgol yn ymgysylltu’n effeithiol â disgyblion a rhieni i godi eu hymwybyddiaeth o bwysigrwydd presenoldeb da. Trwy ddarparu’r gallu i fanteisio ar gymorth gan wasanaethau cymunedol hefyd, ynghyd â monitro ac arfarnu rheolaidd, mae’r ysgol wedi gwella cyfraddau presenoldeb yn llwyddiannus dros y pedair blynedd diwethaf. Mae rhagor o astudiaethau achos i’w gweld yn yr adroddiad llawn.

Mae’r adroddiad yn argymell bod ysgolion yn gweithredu’r holl strategaethau a nodir yn yr adroddiad er mwyn sicrhau bod pob disgybl yn mynychu’r ysgol yn rheolaidd. Yn ogystal, dylai awdurdodau lleol a chonsortia hwyluso rhannu arfer orau a sicrhau bod ymgynghorwyr her yn cynorthwyo ac yn herio arweinwyr ysgolion ynghylch presenoldeb disgyblion. Yn olaf, caiff ei argymell bod Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo ei harweiniad o 2011, sy’n amlinellu strategaethau i ysgolion wella presenoldeb a rheoli diffyg prydlondeb.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae sail dystiolaeth yr adroddiad yn cynnwys:

• Ymweliadau ag 20 ysgol gynradd
• Craffu ar ffynonellau data perthnasol ac arolygiadau

Astudiaethau achos arfer orau

• Ysgol Gynradd Tredegarville, Caerdydd
• Ysgol Gynradd Herbert Thompson, Caerdydd
• Ysgol Gynradd St Monica yr Eglwys yng Nghymru, Caerdydd
• Ysgol Gynradd Christchurch, Sir Ddinbych
• Ysgol Gynradd Gymraeg Llwyncelyn, Rhondda Cynon Taf
• Ysgol Gynradd Parkland, Abertawe
• Ysgol Gynradd San Helen, Abertawe
• Ysgol Gynradd Acton Park, Wrecsam

Y llynedd, cynhaliodd Llywodraeth Cymru ac Estyn gyfres o ymgynghoriadau rhwng Chwefror a Mai ar newidiadau arfaethedig i gylchoedd arolygu Estyn. Mae’r canfyddiadau cyhoeddedig ar gael yma.

Lluniwyd y rheoliadau newydd gan Lywodraeth Cymru a byddant yn dod i rym ar 1 Medi 2014.

Cewch wybod beth mae’r newidiadau yn ei olygu i chi…

	Pam mae’r rheoliadau yn newid? Yn 2013, gofynnodd Estyn a Llywodraeth Cymru i ysgolion, unedau cyfeirio disgyblion, addysg bellach, dysgu oedolion yn y gymuned, gwasanaethau cymorth ieuenctid a dysgu yn y gwaith i roi eu safbwyntiau ar newidiadau arfaethedig i amlder arolygiadau a’r cyfnod rhybudd a roddir i ysgolion a darparwyr eraill. Canfu’r ymgynghoriad fod cefnogaeth aruthrol i leihau natur ragweladwy arolygiadau, felly mae’r rheoliadau wedi cael eu diwygio i adlewyrchu barn gyhoeddus.
	Beth mae’r newidiadau yn ei olygu yn ymarferol? Bydd mwy o hyblygrwydd i amserlennu arolygiadau o Fedi 2014. Bydd pob darparwr yn cael ei arolygu o leiaf unwaith rhwng Medi 2014 a diwedd Awst 2020, ond ni fydd cyswllt amser â’r arolygiad diwethaf. Mae hyn yn golygu na fydd ysgolion yn gallu rhagweld pryd y disgwylir y byddant yn cael eu harolygu. Bydd arolygiadau’n cael eu trefnu ar sampl gynrychioliadol fras o ysgolion bob blwyddyn. Nid oes unrhyw ogwydd i’r sampl o ran unrhyw risg ganfyddadwy a gellir arolygu unrhyw ysgol ar unrhyw adeg.
	A fydd cyfnod rhybudd arolygiad yn newid? Na fydd. Bydd ysgolion yn cael ugain diwrnod gwaith o rybudd ynghylch arolygiad o hyd. Mae’r fframwaith arolygu cyffredin yn aros yr un fath, bydd y tîm yr un maint a bydd yr arolygiadau yn para am yr un cyfnod.

Mae adroddiad Estyn, Gwasanaethau cymorth i ddysgwyr ar gyfer disgyblion 14-16 oed, yn bwrw golwg ar ansawdd, cysondeb a didueddrwydd y gwasanaethau hyn a ddarperir i ddisgyblion mewn ysgolion uwchradd. Mae tair elfen i’r gwasanaethau: anogaeth dysgu, cymorth personol ac arweiniad gyrfaol. Darganfu’r adroddiad mai darparu cymorth personol yw’r agwedd gadarnaf ar wasanaethau i ddysgwyr, ac ansawdd y cyngor gyrfaol yw’r agwedd wannaf.

Meddai Ann Keane, y Prif Arolygydd,

“Ers cyflwyno fframwaith Llwybrau Dysgu Llywodraeth Cymru yn 2009, mae disgyblion wedi cael mynediad gwell at wasanaethau er mwyn helpu i gynorthwyo eu dysgu. Er hynny, nid yw tua hanner y disgyblion yn ennill 5 o gymwysterau TGAU da gan gynnwys Saesneg/Cymraeg a mathemateg o hyd, felly mae angen i ysgolion ganolbwyntio’n fwy ar wella cyrhaeddiad.

“Hefyd, rwy’n annog ysgolion i ddatblygu ansawdd eu harweiniad gyrfaol i ystyried anghenion unigol. Mae blwyddyn 9 yn flwyddyn holl bwysig ym mywyd disgyblion ac nid ydynt yn cael cyngor yn ddigon cynnar. Dylai ysgolion fod yn annog disgyblion i siarad am eu dyheadau a’u gobeithion fel y gallant wneud penderfyniadau gwybodus am eu dyfodol eu hunain.”

Un rheswm pam nad yw ysgolion yn darparu cyngor digonol ar yrfaoedd yw nad yw ysgolion wedi ystyried yn ddigon gofalus sut dylent ddarparu’r gwasanaethau a gyflwynwyd gynt gan Gyrfa Cymru. Darganfu arolygwyr fod deunydd gwybodaeth mewn rhai ysgolion yn hen ac nad oedd y staff a oedd yn rhoi cyngor yn cael hyfforddiant diweddaru rheolaidd.

Ymwelodd arolygwyr â sampl o ysgolion uwchradd a darganfod nad yw’r mwyafrif yn cydlynu tair elfen y gwasanaethau cymorth i ddysgwyr yn ddigon effeithiol. Mae gwahanol aelodau staff yn gyfrifol am bob maes yn y rhan fwyaf o ysgolion ac mae hyn yn cyfyngu ar eu gallu i arfarnu effaith y gwasanaethau. Fodd bynnag, mae Ysgol Gyfun Caerllion, Casnewydd, wedi codi safonau uwchlaw’r lefel ddisgwyliedig trwy nodi’r rhwystrau a oedd yn atal disgyblion rhag llwyddo a rheoli’r cymorth yn effeithiol rhwng dau dîm.

Mae adroddiad Estyn yn cynnwys cyfres o argymhellion i ysgolion ac awdurdodau lleol. Dylai ysgolion fabwysiadu dull mwy strategol o gyflwyno gwasanaethau cymorth i ddysgwyr, gwella cwmpas ac ansawdd cyngor gyrfaol a chanolbwyntio sylw gwasanaethau ar wella cyrhaeddiad disgyblion o ran cael graddau uchel mewn TGAU Saesneg a Mathemateg.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynghylch yr adroddiad

• Cyhoeddir yr adroddiad hwn mewn ymateb i gais am gyngor gan Lywodraeth Cymru yng nghylch gwaith blynyddol y Gweinidog i Estyn ar gyfer 2013-2014 ac mae ar gael yn llawn yma.
• Yr adroddiad hwn yw’r cyntaf o ddau. Bydd yr ail, a gyhoeddir yn 2015, yn ystyried y gwasanaethau cymorth i ddysgwyr a ddarperir gan golegau a darparwyr dysgu yn y gwaith.
• Mae’r adroddiad wedi’i seilio ar ymweliadau ag 20 ysgol uwchradd, sef sampl gynrychioliadol fras o ysgolion uwchradd. Cafwyd tystiolaeth ychwanegol o ddeilliannau arolygu a data am berfformiad yng nghyfnod allweddol 4, presenoldeb a chyrchfannau (gweler Atodiad 1 am fanylion pellach).

Astudiaethau achos o arfer orau

• Ysgol Maesteg, Pen-y-bont ar Ogwr
• Ysgol Gymunedol Cwmtawe, Castell-nedd Port Talbot
• Ysgol Gyfun Caerllion, Casnewydd

Ynghylch Estyn

• Estyn yw Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth mewn dysgu i bawb yng Nghymru. Gwnawn hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.
• Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar addysg a hyfforddiant yng Nghymru.
• Rydym yn annibynnol ar, ond yn derbyn ein cyllid gan Lywodraeth Cynulliad Cymru (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).
• Am fwy o wybodaeth, ewch i’n gwefan www.estyn.gov.uk

Mae’r adroddiad yn rhoi enghreifftiau o gymorth rhwng ysgolion, gan gynnwys trefniadau anffurfiol wedi’u creu gan yr ysgolion neu drefniadau wedi’u brocera, cydweithrediadau a ffederasiynau. Mae’r adroddiad yn ystyried beth sy’n gweithio, a sut a pham mae’n gweithio. Hefyd, mae’n trafod yr effaith, y ffactorau llwyddiant a’r rhwystrau sy’n wynebu mentrau rhwng ysgolion.

Dim ond lleiafrif o ysgolion â phartneriaethau anffurfiol wedi’u creu ganddynt eu hunain sy’n gallu nodi effaith gwaith ar y cyd ar safonau. Mae’n rhy gynnar eto i arfarnu effaith ysgolion sy’n gweithio mewn ffederasiwn ffurfiol ar safonau.

Darganfu adroddiad Estyn ‘Cymorth a chydweithio rhwng ysgolion’ fod cymorth llwyddiannus rhwng ysgolion yn gweithio orau pan fydd angen clir wedi’i amlygu, ymrwymiad gwirioneddol gan arweinwyr ysgol, a phartneriaeth a luniwyd i fod o fudd i bawb. Hefyd, mae’n hanfodol bod gan ysgolion sy’n gweithio gyda’i gilydd amcanion strategol a meini prawf llwyddiant sydd wedi’u nodi’n glir.

Meddai Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Mae manteision clir i ysgolion yn sgil cydweithio, gan gynnwys gwella deilliannau i ddisgyblion a chreu ymdeimlad ar y cyd o gyfrifoldeb am welliant. Mae bod yn agored, ymddiriedaeth a thryloywder rhwng arweinwyr ysgolion yn hanfodol, yn ogystal â buddsoddi mewn amser staff ar gyfer ymchwil, datblygu a chydweithio. 

“Er bod gweithio rhwng ysgolion yn dod yn fwy cyffredin, mae arno angen mwy o gymorth a chyfeiriad gan awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol. Mae adroddiad heddiw yn cynnwys astudiaethau achos sy’n amlinellu gwahanol fathau o gydweithio rhwng ysgolion ac mae’n nodi’r rhwystrau rhag cydweithio effeithiol rhwng ysgolion.”

Y prif rwystr rhag gweithio effeithiol rhwng ysgolion yw amharodrwydd i fuddsoddi amser staff mewn cydweithio. Mae angen i arweinwyr ysgol fynd i’r afael â phryderon am bwysau ar amser staff, yn enwedig os oes angen rhyddhau staff o ymrwymiadau addysgu.

Mae un enghraifft o weithio rhwng ysgolion a nodwyd yn yr adroddiad yn ymwneud ag Ysgol Gymunedol Cwmtawe, Castell-nedd Port Talbot, a’i gwaith gydag ysgolion eraill, gan gynnwys gwaith ar lythrennedd a rhifedd, gwella datblygiad y Gymraeg, a chefnogi disgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol. O ganlyniad i strategaeth wedi’i diffinio’n glir, mae’r ysgol wedi elwa o rannu arfer dda a dylid ei chanmol am ei diwylliant o ddatblygiad proffesiynol a’r cynnydd yn ei gallu i wella’n barhaus.

Mae’r adroddiad yn argymell bod arweinwyr ysgol yn datgan yn glir beth maent yn dymuno’i gael o ganlyniad i gymorth rhwng ysgolion, eu bod yn nodi meini prawf llwyddiant penodol a’u bod yn gwneud yn siŵr bod y ffocws ar godi safonau. Dylai awdurdodau lleol a chonsortia feddu ar strategaeth glir ar gyfer paru ysgolion i weithio gyda’i gilydd, gosod disgwyliadau ynghylch sut bydd grwpiau o ysgolion yn gweithredu, darparu adnoddau i gefnogi gwaith rhwng ysgolion a lledaenu arfer dda. Dylai Llywodraeth Cymru ystyried ffyrdd o ganiatáu i ffederasiynau gofrestru fel un ysgol a chydlynu cronfa ddata genedlaethol o arfer dda.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio gwybodaeth o ymweliadau â 9 darparwr. Fe’u dewiswyd oherwydd eu bod yn cymryd rhan yn y mathau penodol o gymorth rhwng ysgolion a ystyrir yn yr arolwg hwn. Yn yr ymweliadau hyn, roedd gweithgareddau’n cynnwys:

• trafodaethau ag uwch arweinwyr, athrawon dosbarth a llywodraethwyr
• cyfarfodydd â staff awdurdodau lleol a phartneriaid sydd ynghlwm wrth y gwaith rhwng ysgolion
• deilliannau arolygiadau a holiaduron sampl o ysgolion ym mhob teulu o ysgolion uwchradd

Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaethau achos a:

• Deuluoedd ‘cynradd’ Ynys Môn
• Ysgol Uwchradd Elfed, Sir y Fflint
• Ysgol Tregarth ac Ysgol Bodfeurig, Gwynedd
• Y Ffederasiwn o Ysgolion yng Nghwm Afan Uchaf, Castell-nedd Port Talbot
• Ysgol Gymunedol Cwmtawe, Castell-nedd Port Talbot
• Ysgol Ddydd Arbennig Crownbridge a’i phartneriaid Ysgol Arbennig Portfield, Ysgol Arbennig Greenfields, Ysgol Arbennig Heronsbridge, Ysgol Hen Felin ac Ysgol Arbennig Tŷ Gwyn

Mae adroddiad Estyn ‘Addysg Heblaw yn yr Ysgol: arolwg arfer dda’ yn canolbwyntio ar arfer dda mewn UCDau, ysgolion ac awdurdodau lleol. Mae hyn yn cynnwys mynd ati’n gynnar i nodi disgyblion sydd mewn perygl o ymddieithrio ac ymyrraeth brydlon. Mae’r UCDau yr ymwelwyd â nhw fel rhan o’r arolwg yn darparu’n bennaf ar gyfer disgyblion ag anawsterau cymdeithasol, emosiynol ac ymddygiadol, problemau iechyd meddwl, pryder neu broblemau presenoldeb.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Er ein bod ni wedi gweld arfer dda mewn UCDau, mae angen i bob un o’r rhanddeiliaid wneud mwy o hyd i wneud yn siŵr bod strategaethau effeithiol ar waith i helpu disgyblion sy’n agored i niwed mewn lleoliadau ysgol a thu allan iddynt. 

“Mae darpariaeth addysg ar draws y sector UCDau yn anghyson, ond mae’r enghreifftiau o arfer dda yn yr adroddiad heddiw o UCDau, ysgolion ac awdurdodau lleol, yn gallu cael eu defnyddio i helpu i wella deilliannau ar gyfer disgyblion”.

Mae staff yn y rhan fwyaf o’r UCDau yr ymwelwyd â nhw fel rhan o’r arolwg hwn yn elwa ar y cyfleoedd datblygu proffesiynol sydd ar gael i’w cydweithwyr mewn ysgolion prif ffrwd. Mae hyn yn eu galluogi i ddilyn hynt a helynt datblygiadau pwysig, er enghraifft newidiadau i’r cwricwlwm a’r Fframwaith Llythrennedd a Rhifedd. Fodd bynnag, pan nad yw staff UCD yn cael y cyfleoedd hyn, maent yn teimlo eu bod ar eu pen eu hunain a heb gefnogaeth. Ar draws y consortia rhanbarthol, nid oes trefniadau cyson i gynnwys UCDau mewn gweithgareddau cymorth a her.

Yn yr achosion gorau, mae’r UCD yn ganolfan ragoriaeth ar gyfer addysgu disgyblion ag ymddygiad heriol. Yn yr achosion hyn, mae awdurdodau lleol yn defnyddio arbenigedd staff UCD i ddarparu cymorth i ddisgyblion unigol mewn ysgolion prif ffrwd, yn ogystal â chyngor a hyfforddiant ar gyfer staff prif ffrwd.

Yng nghyfnodau allweddol 3 a 4, mae ystod y pynciau a gynigir mewn UCDau yn amrywio’n sylweddol. Mae ystod yr opsiynau ac elfen o ddewis yn ffactorau pwysig o ran ymgysylltu â disgyblion sydd wedi colli diddordeb mewn addysg yn y gorffennol. Ar eu pen eu hunain, mae UCDau yn annhebygol o allu cynnig cynifer o opsiynau ag y gall ysgolion. I gynyddu ystod yr opsiynau sydd ar gael, mae rhai UCDau yn cysylltu’n dda â darparwyr eraill. Mewn rhai achosion, mae awdurdodau lleol yn gweithio gyda’i gilydd i ymestyn cyfleoedd y cwricwlwm ar gyfer disgyblion UCDau.

Mae angen i awdurdodau lleol fabwysiadu dull strategol mewn perthynas â disgyblion sy’n cael addysg heblaw yn yr ysgol. Daethpwyd o hyd i enghraifft o arfer dda yng Ngheredigion lle cynhaliodd yr awdurdod lleol adolygiad cynhwysfawr o ddarpariaeth i ddisgyblion ag ymddygiad heriol. Arweiniodd hyn at ddatblygu continwwm darpariaeth, gan gynnwys ymyrraeth yn yr ysgol, gwasanaeth cymorth ymddygiad a gyflogir yn ganolog, a darpariaeth UCD. Ers yr adolygiad chwe blynedd yn ôl, ni fu unrhyw waharddiadau parhaol mewn ysgolion ac mae nifer y gwaharddiadau cyfnod penodol o chwe diwrnod neu fwy wedi lleihau’n sylweddol. Y gyfradd presenoldeb mewn ysgolion uwchradd yng Ngheredigion fu’r uchaf yng Nghymru ar gyfer y pedair blynedd ddiwethaf.

Mae’r adroddiad yn argymell y dylai ysgolion, UCDau ac awdurdodau lleol weithio gyda’i gilydd i gyflwyno strategaeth gytûn i gynorthwyo pob disgybl sy’n agored i niwed, nodi disgyblion sydd mewn perygl o ymddieithrio ac ymyrryd yn briodol. Dylai awdurdodau lleol sicrhau bod gan yr holl randdeiliaid ddealltwriaeth glir o rôl darpariaeth addysg heblaw yn yr ysgol, penodi staff UCD sydd ag arbenigedd priodol a sicrhau bod holl staff UCDau yn cael hyfforddiant a datblygiad priodol. Yn olaf, dylai Llywodraeth Cymru ddarparu arweiniad ar rôl darpariaeth UCDau ac ystyried cyflwyno cymhwyster proffesiynol cenedlaethol ar gyfer athrawon sydd â gofal am UCDau.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae’r canfyddiadau yn yr adroddiad hwn yn defnyddio ymweliadau ag awdurdodau lleol, ysgolion cynradd ac uwchradd ac UCDau. Yn yr ymweliadau hyn, fe wnaeth AEM:

• gyfarfod ag aelodau perthnasol o staff a, lle bo’n briodol, grwpiau o ddisgyblion
• adolygu dogfennau ALlau, ysgolion ac UCDau

Defnyddiwyd tystiolaeth ychwanegol o:

• ystadegau Llywodraeth Cymru mewn perthynas ag addysg heblaw yn yr ysgol a gwaharddiadau
• adroddiadau arolygu Estyn o ALlau, ysgolion ac UCDau

Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaethau achos ar:

• Ysgol Uwchradd Fitzalan (Caerdydd)
• Ysgol Gyfun Gymraeg Plasmawr (Caerdydd)
• Cyngor Ceredigion
• Gwasanaeth Addysg Amgen Rhodfa Penrhos (Conwy)
• Ysgol Gynradd Pen Afan (Castell-nedd Port Talbot)
• Ffederasiwn Ysgolion Cwm Afan Uchaf (Castell-nedd Port Talbot)
• Canolfan Gyflawni’r Bont (Casnewydd) (x2)
• Cyngor Dinas Casnewydd
• Ysgol Uwchradd Casnewydd (Casnewydd)
• Canolfan Addysg Tai (Rhondda Cynon Taf)
• Ysgol Gynradd Clase (Abertawe)
• Uned Cyfeirio Disgyblion Torfaen (Torfaen)
• Ysgol Gynradd Gymunedol Woodlands (Torfaen)
• Ysgol Gynradd Holton (Bro Morgannwg)
• Gwasanaeth Cyfeirio Disgyblion Wrecsam (Wrecsam)
• Gwasanaeth Glasoed Gogledd Cymru (GIG Gogledd Cymru)