Mae adroddiad Estyn, Adolygiad o waith y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol, yn archwilio’r modd y mae’r Ganolfan Genedlaethol yn arwain, rheoli ac yn dylanwadu ar y datblygiadau yn y sector addysg Cymraeg i Oedolion yn dilyn ad-drefnu cenedlaethol.  Yn  2016, sefydlwyd 11 o ddarparwyr yn unig gan y Ganolfan Genedlaethol yn lle’r chwe chanolfan ranbarthol flaenorol a’u 20 is-gontractwr.

Dywedodd y Prif Arolygydd, Meilyr Rowlands,

“Rydw i’n falch fod y Ganolfan Genedlaethol wedi ad-drefnu’r sector Cymraeg i Oedolion yn effeithiol a’i bod yn mynd i’r afael â’r heriau allweddol sy’n wynebu’r sector, fel yr amrywiad eang yn yr ymagwedd at y cwricwlwm.
 

“Mae gwaith strategol y Ganolfan Genedlaethol yn gam pwysig wrth greu cenedl ddwyieithog a chynorthwyo oedolion i wella eu medrau Cymraeg gartref ac yn y gweithle.”

Canfu arolygwyr, er bod y Ganolfan Genedlaethol wedi diffinio a chyfleu ei hamcanion yn glir, nad yw pob darparwr Cymraeg i Oedolion yn gwbl ymwybodol o drefniadau llywodraethu’r Ganolfan Genedlaethol, ac mewn rhai achosion, maent yn araf i ymateb i newidiadau arfaethedig.  Mae’r adroddiad yn argymell y dylai darparwyr roi’r polisïau a’r arferion a gyflwynwyd gan y Ganolfan Genedlaethol ar waith yn llawn, ac y dylent wella eu dealltwriaeth o’r arferion hyn ac o strwythur y Ganolfan Genedlaethol.

Amlinellir dau argymhelliad pellach yn yr adroddiad ar gyfer y Ganolfan Genedlaethol i’w helpu i ddwyn darparwyr Cymraeg i Oedolion i gyfrif am eu perfformiad, a mireinio strategaeth farchnata’r Ganolfan Genedlaethol i dargedu mwy o ddarpar ddysgwyr.

        Nodiadau i Olygyddion:

        Ynglŷn â’r adroddiad

• Ym Mai 2015, dyfarnodd Llywodraeth Cymru y grant i sefydlu’r endid cenedlaethol i Brifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant (PCDDS).  Mae’r grant am gyfnod o saith mlynedd o 2015-2022.  Yn Ionawr 2016, creodd PCDDS gwmni cyfyngedig trwy warant, sef ‘Y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol / The National Centre for Learning Welsh’, fel yr endid cenedlaethol. 
• Mae sail y dystiolaeth ar gyfer yr adroddiad yn cynnwys holiaduron a dogfennau eraill o’r 11 darparwr Cymraeg i Oedolion a chyfweliadau â staff o sampl gynrychioliadol o chwe darparwr.
   

Darparwyr Cymraeg i Oedolion presennol a’u hardaloedd daearyddol:

• Prifysgol Bangor / Grŵp Llandrillo Menai (Gwynedd / Ynys Môn / Conwy)
• Coleg Cambria / ‘Popeth Cymraeg’ (Sir Ddinbych, Sir y Fflint, Wrecsam)
• Nant Gwrtheyrn (cyrsiau preswyl sydd wedi eu lleoli yn Llithfaen, Gwynedd)
• Prifysgol Aberystwyth (Ceredigion / Powys a chyrsiau dwys yn Sir Gâr)
• Cyngor Sir Gâr (cyrsiau nad ydynt yn rhai dwys Sir Gâr yn unig)
• Cyngor Sir Penfro (Sir Benfro)
• Prifysgol Abertawe (Academi Hywel Teifi) (Abertawe, Castell-nedd Port Talbot)
• Prifysgol De Cymru (Rhondda Cynon Taf / Merthyr Tudful / Pen-y-bont ar Ogwr)
• Cyngor Bro Morgannwg (Bro Morgannwg)
• Prifysgol Caerdydd (Dinas a Sir Caerdydd)
• Coleg Gwent (siroedd yng Ngwent)

Mae adroddiad Estyn, Adolygiad o addysg perthnasoedd iach, yn argymell y dylai pob ysgol ddefnyddio canllaw arfer dda Llywodraeth Cymru ar berthnasoedd iach sy’n rhoi cyngor ar sut i gyflwyno addysg sy’n hyrwyddo cydraddoldeb o ran rhywedd ac yn herio trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol.

Dywed Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

“Mae gan ysgolion rôl hanfodol mewn addysgu pobl ifanc sut gallan nhw gael yr iechyd gorau posibl a bod yn rhydd oddi wrth gamdriniaeth, erledigaeth a cham-fanteisio.  Trwy sicrhau bod negeseuon hanfodol am berthnasoedd iach yn y cwricwlwm yn cael eu hatgyfnerthu’n rheolaidd, bydd ysgolion yn gosod y sylfaen i bobl ifanc wneud a chynnal cyfeillgarwch, herio stereoteipiau a rhagfarn, ac ymdopi â dylanwadau negyddol.”

Nododd arolygwyr mai un ysgol sy’n cyflwyno addysg perthnasoedd iach yn dda yw Ysgol Uwchradd Pen-Y-Dre, sy’n hyrwyddo perthnasoedd iach trwy ystod eang o weithgareddau, gan gynnwys gwasanaethau, diwrnodau thema, gweithdai rhieni a gwersi.  Mewn enghraifft arall o arfer orau, mae Ysgol Gynradd Sant Woolos yn gweithio gyda Cymorth i Fenywod, sy’n cynnal gweithdai gyda disgyblion cyfnod allweddol 2 sy’n hyrwyddo cydraddoldeb o ran rhywedd a pherthnasoedd diogel a pharchus.  Un o nodweddion cyffredin ysgolion sy’n dangos arfer orau yw eu bod yn gweithio mewn partneriaeth ag asiantaethau arbenigol fel rhan o gyfleoedd rheolaidd i archwilio perthnasoedd iach ar draws y cwricwlwm.

Mae’r adroddiad yn argymell hefyd y dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol sicrhau bod yr holl staff sy’n gweithio mewn ysgolion yn cwblhau’r hyfforddiant perthnasoedd iach a amlinellir yn Fframwaith Hyfforddiant Cenedlaethol Llywodraeth Cymru.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio:
• tystiolaeth o ddeilliannau arolygu
• tystiolaeth o holiadur yr arolwg
• ymweliadau ag ysgolion
• cyfweliadau â chynrychiolwyr asiantaethau arbenigol
• Dyma’r ysgolion yr ymwelwyd â nhw fel rhan o’r arolwg:
• Ysgol Gynradd Bracla, Pen-y-bont ar Ogwr
• Ysgol Uwchradd Cathays, Caerdydd
• Ysgol Uwchradd Cei Connah, Sir y Fflint
• Ysgol Gynradd Gymunedol Dinas Powys, Bro Morgannwg
• Ysgol Gynradd Gymunedol Maendy, Casnewydd
• Ysgol Arbennig Pen Y Cwm, Blaenau Gwent
• Ysgol Gynradd Gatholig Rufeinig Santes Helen, Caerffili
• Ysgol Uwchradd Gatholig ac Anglicanaidd Sant Joseph, Wrecsam
• Ysgol Gynradd St Woolos, Casnewydd
• Ysgol Golwg Y Cwm, Powys
• Ysgol Gyfun Gymraeg Plasmawr, Caerdydd
• Ysgol Llanddulas, Conwy
• Ysgol Pen-Y-Dre, Merthyr Tudful
• Ysgol Uwchradd Tywyn, Gwynedd

Darparwyd tystiolaeth gan Ysgol Gynradd Gymunedol Sealand, Sir y Fflint dros y ffôn.

Dyma’r asiantaethau arbenigol a gyfrannodd at yr adroddiad:

• Prosiect Dyfodol Gwell Barnardo’s, Caerdydd
• BAWSO, Caerdydd
• Prosiect Sbectrwm Hafan Cymru, Caerdydd
• Llywodraethwyr Cymru
• Gwent VAWDA
• Rhaglen Cyswllt Ysgolion Heddlu Cymru
• Iechyd Cyhoeddus Cymru
• Rhwydwaith Ysgolion Iach Cymru
• Ymgynghorydd Cenedlaethol ar gyfer Trais yn erbyn Menywod a mathau eraill o Drais ar sail Rhywedd, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol.

Lluniwyd canllaw arfer dda gan Lywodraeth Cymru a Cymorth i Fenywod Cymru yn 2015 sy’n darparu cyngor i ysgolion ar sut i ddatblygu, ymgorffori a chyflwyno dull addysg gyfan yn llwyddiannus ar gyfer hyrwyddo cydraddoldeb o ran rhywedd a herio trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol: http://gov.wales/docs/dsjlg/publications/commsafety/151020-whole-education-approach-good-practice-guide-en.pdf

Yn 2016, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ganllawiau statudol yn amlinellu Fframwaith Hyfforddiant Cenedlaethol sy’n ei gwneud yn ofynnol i staff sy’n gweithio mewn ysgolion gwblhau hyfforddiant i sicrhau eu bod yn ymateb yn effeithiol i’r rheiny sy’n profi trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol: http://gov.wales/docs/dsjlg/publications/commsafety/160317-national-training-framework-guidance-en.pdf

Mae gan Estyn rôl allweddol mewn perthynas â chodi safonau ac ansawdd addysgu ac addysg ledled y wlad drwy arolygiadau manwl a chyngor arbenigol. Bydd yr adolygiad yn edrych ar oblygiadau’r diwygiadau helaeth ym maes addysg yng Nghymru yng nghyd-destun rôl Estyn yn y dyfodol.
 
Mae’r adolygiad yn dilyn cyfnewid llythyrau rhwng y Prif Arolygydd ac Ysgrifennydd y Cabinet, pan gytunwyd ganddynt y byddai adolygiad o’r fath yn datblygu cryfderau Estyn, ac yn gwella gwaith yr Arolygiaeth ymhellach.
 
Bydd yr adolygiad, a gaiff ei gynnal gan yr Athro Graham Donaldson, yn dechrau ym mis Awst, a disgwylir adroddiad ar ddechrau 2018.
 
Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, “Rwy’n ddiolchgar i Meilyr am gynnig y cam gweithredu hwn.  Rwy’n gwbl gefnogol o’r cynnig, er mwyn inni barhau i wella safonau yn ein system addysg.
 
“Rhaid i’n diwygiadau ym maes addysg gefnogi’r gwaith o gyflwyno ein cwricwlwm newydd. Felly, rwy’n hynod o falch bod yr Athro Donaldson wedi cytuno i gynnal yr adolygiad. Mae ganddo gyfoeth o brofiad mewn cynnal adolygiadau o systemau addysg ar draws y byd, gan gynnwys Awstralia, Portiwgal, Sweden a Japan.”
 
Dywedodd Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd Ei Mawrhydi dros Addysg a Hyfforddiant yng Nghymru, “Mae newidiadau sylweddol yn digwydd i’r byd addysg yng Nghymru, ac mae’r gwaith arolygu yn newid hefyd. O ystyried mai cenhadaeth Estyn yw sicrhau rhagoriaeth ar gyfer pob dysgwr yng Nghymru, rydyn ni’n credu y bydd o fudd i gael barn annibynnol gan yr Athro Donaldson.
 
Rwy’n falch iawn bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn fy nghynnig ac yn cefnogi’r adolygiad hwn. ”
 
Dywedodd yr Athro Donaldson, “Mae gan Estyn rhan hanfodol i’w chwarae mewn perthynas â llwyddiant y rhaglen ddiwygio yng Nghymru. Felly, rwy’n falch bod Ysgrifennydd y Cabinet a’r Prif Arolygydd wedi gofyn imi gynnal adolygiad annibynnol o’r modd y gall ei gyfraniad at y diwygiadau gael ei wireddu orau.”
 
Bydd yr Athro Donaldson yn cyflwyno ei adroddiad i Lywodraeth Cymru a’r Prif Arolygydd ar ôl iddo gasglu a dadansoddi tystiolaeth ar arolygiadau, gwella ansawdd ac atebolrwydd. O wneud hynny, bydd yn helpu Estyn i fireinio a datblygu eu harferion.
 
Bydd cylch gorchwyl yr adolygiad yn cael ei gyhoeddi cyn bod hir ar wefan Estyn.

Canfu adroddiad a gyhoeddwyd heddiw gan Estyn ar Addysg ariannol mewn ysgolion cynradd ac uwchradd yng Nghymru fod newidiadau diweddar i’r cwricwlwm wedi helpu’r rhan fwyaf o ysgolion i nodi cyfleoedd i ddisgyblion ddatblygu eu medrau ariannol mewn gwersi mathemateg ac mewn pynciau eraill.  

Yn yr ysgolion gorau, mae athrawon yn cynllunio amrywiaeth o weithgareddau sy’n gweddu i oedran a gallu disgyblion ac yn eu herio i ddatblygu eu medrau ariannol ar draws y cwricwlwm.  Er enghraifft, mewn un ysgol gynradd, mae disgyblion yn mynychu clwb cynilo wythnosol ble maent yn bancio ac yn cadw golwg ar eu cynilion a chwarae gemau sy’n datblygu eu medrau trin arian. 

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd,

“Mae gan ysgolion gyfrifoldeb i sicrhau bod disgyblion yn datblygu’r wybodaeth, y medrau a’r agweddau i allu trin arian yn hyderus.  I wneud hyn, dylen nhw ddarparu digon o gyfleoedd i ddisgyblion ddatblygu a chymhwyso eu medrau ariannol ar draws y cwricwlwm.  Er enghraifft, mewn ysgolion cynradd, gallai disgyblion gymharu gwahanol wefannau i gynllunio gwyliau a dysgu am gyllidebu a gwerth am arian.” 

Canfu’r adroddiad hefyd, er bod mwyafrif yr ysgolion yn asesu medrau rhifedd, mai ychydig iawn ohonynt sy’n canolbwyntio’n benodol ar fedrau ariannol.  Mae’r adroddiad yn argymell y dylai ysgolion fonitro ac arfarnu ansawdd yr addysgu a’r dysgu yn y maes hwn yn agosach. 

Dylai ysgolion ddarparu hyfforddiant priodol ar gyfer staff i wella’r addysg ariannol y maent yn ei chynnig, a dylai awdurdodau lleol a chonsortia adolygu eu rhaglenni hyfforddiant rhifedd.  Dylai Llywodraeth Cymru hyrwyddo ei harweiniad ar addysg ariannol effeithiol a’i gynnwys mewn cronfa ddata o adnoddau defnyddiol i gynorthwyo athrawon. 

Ynglŷn â’r adroddiad

Comisiynwyd adroddiad Estyn ‘Rheoli Arian: Addysg ariannol mewn ysgolion cynradd ac uwchradd yng Nghymru’ gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn yn https://www.estyn.llyw.cymru/adroddiadau-thematig

Mae canfyddiadau ac argymhellion yr adroddiad hwn yn defnyddio dadansoddiad o ganfyddiadau arolygu, cyfweliadau ffôn ag ysgolion yr ymwelwyd â nhw ar gyfer yr adroddiad cylch gwaith blaenorol neu ysgolion sydd ag arfer dda mewn addysg ariannol, ac arolygon ar-lein o ysgolion a chynrychiolwyr consortia rhanbarthol.

Dyma’r ysgolion a gymerodd ran yn yr arolwg ffôn: 

• Ysgol Uwchradd Gatholig yr Esgob Hedley, Merthyr Tudful 
• Ysgol Gynradd Y Coed-duon, Caerffili 
• Ysgol Uwchradd Fitzalan, Caerdydd 
• Ysgol Gynradd Kymin View, Trefynwy 
• Ysgol Gyfun Pontarddulais, Abertawe 
• Ysgol Gynradd Tredelerch, Caerdydd 
• Ysgol Gynradd Ton-yr-Ywen, Caerdydd 
• Ysgol Golwg y Cwm, Powys 
• Ysgol Gyfun Gymraeg Glantaf, Caerdydd 

Fodd bynnag, yn ôl adroddiad a gyhoeddir heddiw gan Estyn, dylai ysgolion cynradd sicrhau bod gwersi gwyddoniaeth yn herio pob disgybl, yn enwedig y rhai mwy abl, ac yn lleihau’r bwlch o ran cyflawniad rhwng disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a’u cyfoedion. 

Mae adroddiad Estyn, Gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg yng nghyfnod allweddol 2, yn canolbwyntio ar safonau, darpariaeth ac arweinyddiaeth mewn gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg mewn ysgolion cynradd yng Nghymru.  Mae’n argymell y dylai ysgolion wneud yn siŵr eu bod yn addysgu holl feysydd y cwricwlwm dylunio a thechnoleg.  Canfu’r adroddiad fod yr ysgolion nad ydynt yn gwneud hynny, yn tueddu i hepgor maes ‘systemau a rheolaeth’ y cwricwlwm, ble mae disgyblion yn defnyddio eitemau a reolir gan gyfrifiadur, fel teganau rhaglenadwy, a’u rheoli trwy greu cyfarwyddiadau.  

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd, 

“Er mwyn i ysgolion nodi ble mae eu cryfderau a’u gwendidau mewn gwyddoniaeth ac mewn dylunio a thechnoleg, rhaid iddyn nhw gael prosesau hunanarfarnu cryf ar waith.  Mae ein hadroddiad yn cynnwys un deg pedwar cwestiwn hunanarfarnu y gall ysgolion eu defnyddio fel man cychwyn ar gyfer adolygu eu harfer bresennol.”

Yn ôl yr adroddiad, dylai ysgolion sicrhau hefyd fod disgyblion yn gwybod ac yn deall yr hyn y mae angen iddynt ei wneud i wella.  Mewn enghraifft o arfer orau yn  Ysgol Gynradd Castell-nedd, canfu arfarniad athro fod mwyafrif y disgyblion yn ei chael yn anodd penderfynu ar y math gorau o graff i’w ddefnyddio i gyflwyno gwahanol fathau o ddata gwyddoniaeth.  Arweiniodd hyn at gyfres o wersi i fynd i’r afael â’r mater, a daeth bron pob disgybl yn hyderus yn darlunio’r graff cywir pan wnaethant eu hymchwiliad nesaf. 

Mae’r adroddiad yn argymell hefyd y dylai awdurdodau lleol a chonsortia ddarparu mwy o gyfleoedd hyfforddi ar gyfer athrawon i wella eu haddysgu a’u hasesu mewn gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg, a hwyluso rhannu arfer dda. 

Ynglŷn â’r adroddiad

Comisiynwyd adroddiad Estyn ‘Gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg yng nghyfnod allweddol 2’ gan Lywodraeth Cymru, ac mae ar gael yn llawn yn https://www.estyn.llyw.cymru/adroddiadau-thematig

Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio’r dadansoddiad o arolygiadau ysgolion cynradd dros y tair blynedd ddiwethaf a dadansoddiad o ddata cyfnod allweddol 2 am y pum mlynedd ddiwethaf.  Cefnogwyd y dystiolaeth hon gan ymweliadau â 20 o ysgolion cynradd a chyfweliadau dros y ffôn â chwe ysgol arall.  Nododd Estyn yr ysgolion ar hap, gan sicrhau bod arolygwyr yn ymweld ag ystod o ysgolion ar sail maint, lleoliad daearyddol, cyfran y disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim, iaith y cyfarwyddyd a nodwedd grefyddol. 

Yn ystod eu hymweliadau, bu arolygwyr: 

• yn arsylwi gwersi gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg yng nghyfnod allweddol 2 
• yn craffu ar waith disgyblion yn y ddau bwnc 
• yn cyfarfod â grwpiau cynrychioliadol o ddisgyblion 
• yn adolygu cynlluniau a dogfennau’r cwricwlwm 
• yn cyfweld ag athrawon ac arweinwyr ysgol 

Mae astudiaethau achos o’r ysgolion canlynol wedi eu cynnwys yn yr adroddiad:

• Ysgol Gynradd Victoria, Wrecsam
• Ysgol Gynradd Castell-nedd, Castell-nedd
• Ysgol Gynradd Llys Malpas
• Ysgol Gymraeg Castellau, Rhondda Cynon Taf
• Ysgol Gymunedol Llwyn yr Eos, Ceredigion

Mae’r adroddiad ‘Gweithredu’r fframwaith gyrfaoedd a’r byd gwaith mewn ysgolion uwchradd’  yn bwrw golwg ar y graddau y mae ysgolion yn cyflwyno’r fframwaith statudol y bwriedir iddo helpu i baratoi pobl ifanc ar gyfer eu bywyd gwaith.  Canfu arolygwyr fod lefel yr amser mewn gwersi a’r dulliau o roi cyngor ar yrfaoedd a phrofiad o fyd gwaith i ddisgyblion yn amrywio’n ormodol rhwng ysgolion.  Er bod yr amser mae ysgolion yn ei neilltuo i weithgareddau gyrfaoedd a gwaith wedi cynyddu ar gyfartaledd, mewn sawl achos, mae’r ddarpariaeth hon bellach yn cael ei chynllunio yn ôl gofynion Cymhwyster Bagloriaeth Cymru yn hytrach na’r fframwaith Gyrfaoedd a’r Byd Gwaith.

Meddai Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

“Mae adroddiad heddiw yn amlygu nad yw pob disgybl yn cael yr un lefel o gymorth i’w helpu i wneud penderfyniadau pwysig am eu haddysg a’u gyrfa yn y dyfodol.

 

“Mae angen i bob ysgol sicrhau bod eu holl ddisgyblion yn cael cymorth llawn wrth wneud y penderfyniadau hyn.  Dylai’r ystod lawn o opsiynau ôl-16 gael eu cynnig iddynt, dylent gael cynnig profiad gwaith perthnasol a dylent gael cyfweliad i drafod eu gyrfa.”

Hefyd, mae’r adroddiad yn dweud bod angen i ysgolion arfarnu pa mor dda y maent yn cynorthwyo disgyblion â chynllunio ar gyfer eu dyfodol.  Mae angen i arweinwyr sicrhau bod staff wedi’u hyfforddi’n dda a’u bod yn gwneud defnydd gwell o wybodaeth i fonitro cyflawniad er mwyn helpu i gynllunio gwelliant.

Mae argymhellion pellach wedi’u hamlinellu yn yr adroddiad i ysgolion, awdurdodau a chonsortia, a Llywodraeth Cymru, gan gynnwys cynyddu cysylltiad llywodraethwyr, yn ogystal ag adolygu fframwaith y llywodraeth er mwyn adlewyrchu egwyddorion y cwricwlwm newydd.

Ynglŷn â’r adroddiad

Cafodd adroddiad Estyn ‘Gweithredu’r fframwaith gyrfaoedd a’r byd gwaith mewn ysgolion uwchradd’ ei gomisiynu gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn yn https://www.estyn.gov.wales/thematic-reports

Adroddiadau blaenorol:

• Gwasanaethau cymorth dysgwyr i ddisgyblion 14 – 16 oed – Mai 2014
• Penderfyniadau gwybodus: Gweithredu’r fframwaith Gyrfaoedd a’r Byd Gwaith – Hydref 2012

Fe wnaeth sail dystiolaeth yr adroddiad hwn gynnwys tystiolaeth o adroddiadau arolygu 156 o ysgolion uwchradd, holiaduron gan 21 ysgol uwchradd, cyfweliadau dros y ffôn â naw ysgol a phum arolygiad yn canolbwyntio’n benodol ar yrfaoedd a’r byd gwaith.

Mae’r adroddiad ‘Gweithredu’r fframwaith gyrfaoedd a’r byd gwaith mewn ysgolion uwchradd’ yn bwrw golwg ar y graddau y mae ysgolion yn cyflwyno’r fframwaith statudol y bwriedir iddo helpu i baratoi pobl ifanc ar gyfer eu bywyd gwaith.  Canfu arolygwyr fod lefel yr amser mewn gwersi a’r dulliau o roi cyngor ar yrfaoedd a phrofiad o fyd gwaith i ddisgyblion yn amrywio’n ormodol rhwng ysgolion.  Er bod yr amser mae ysgolion yn ei neilltuo i weithgareddau gyrfaoedd a gwaith wedi cynyddu ar gyfartaledd, mewn sawl achos, mae’r ddarpariaeth hon bellach yn cael ei chynllunio yn ôl gofynion Cymhwyster Bagloriaeth Cymru yn hytrach na’r fframwaith Gyrfaoedd a’r Byd Gwaith.

Meddai Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

“Mae adroddiad heddiw yn amlygu nad yw pob disgybl yn cael yr un lefel o gymorth i’w helpu i wneud penderfyniadau pwysig am eu haddysg a’u gyrfa yn y dyfodol.
 

“Mae angen i bob ysgol sicrhau bod eu holl ddisgyblion yn cael cymorth llawn wrth wneud y penderfyniadau hyn.  Dylai’r ystod lawn o opsiynau ôl-16 gael eu cynnig iddynt, dylent gael cynnig profiad gwaith perthnasol a dylent gael cyfweliad i drafod eu gyrfa.”

Hefyd, mae’r adroddiad yn dweud bod angen i ysgolion arfarnu pa mor dda y maent yn cynorthwyo disgyblion â chynllunio ar gyfer eu dyfodol.  Mae angen i arweinwyr sicrhau bod staff wedi’u hyfforddi’n dda a’u bod yn gwneud defnydd gwell o wybodaeth i fonitro cyflawniad er mwyn helpu i gynllunio gwelliant.

Mae argymhellion pellach wedi’u hamlinellu yn yr adroddiad i ysgolion, awdurdodau a chonsortia, a Llywodraeth Cymru, gan gynnwys cynyddu cysylltiad llywodraethwyr, yn ogystal ag adolygu fframwaith y llywodraeth er mwyn adlewyrchu egwyddorion y cwricwlwm newydd.

-DIWEDD-

Ynglŷn â’r adroddiad

• Adroddiadau blaenorol:
  • Gwasanaethau cymorth dysgwyr i ddisgyblion 14 – 16 oed – Mai 2014
  • Penderfyniadau gwybodus: Gweithredu’r fframwaith Gyrfaoedd a’r Byd Gwaith – Hydref 2012
• Fe wnaeth sail dystiolaeth yr adroddiad hwn gynnwys tystiolaeth o adroddiadau arolygu 156 o ysgolion uwchradd, holiaduron gan 21 ysgol uwchradd, cyfweliadau dros y ffôn â naw ysgol a phum arolygiad yn canolbwyntio’n benodol ar yrfaoedd a’r byd gwaith.

Gyda chefnogaeth 16 sefydliad, gan gynnwys Estyn, Llywodraeth Cymru, consortia rhanbarthol ac undebau, mae’r adnoddau yn cydnabod ar y cyd y baich y gall y gweithlu addysg ei deimlo. Mae poster i ystafell y staff a chanllaw poced yn amlygu beth ddylai ac na ddylai athrawon ei wneud wrth gynllunio gwersi, marcio ac asesu, a chasglu data, yn ogystal ag egluro disgwyliadau Estyn.

Wrth siarad yn Ysgol Gynradd Palmerston, y Barri, meddai’r Ysgrifennydd Addysg, Kirsty Williams:

“Rydym yn benderfynol o roi mwy o amser i athrawon wneud beth maen nhw’n ei wneud orau: cynllunio ac addysgu’r gwersi gorau posibl i’w disgyblion.

“Yn rhy aml, rwy’n clywed sut mae athrawon yn teimlo’u bod yn cael eu rhwystro gan ofynion ‘ticio blychau’ nad ydynt yn canolbwyntio ar godi safonau yn ein hystafelloedd dosbarth.  Mae angen i ni gywiro ambell gamsyniad am yr hyn sy’n ofynnol i athrawon ei wneud a bod yn hollol glir yn ein harweiniad.

“Mae lleihau biwrocratiaeth ddiangen a galluogi athrawon i dreulio mwy o amser yn cefnogi dysgu disgyblion yn flaenoriaeth i’r llywodraeth hon.  Rydym am wneud yn siŵr bod gwaith marcio, cynllunio ac asesu gan athrawon yn effeithiol ac yn gymesur.

“Bydd y canllaw newydd hwn, a ddatblygwyd gydag amrywiaeth o bartneriaid, yn helpu athrawon i fwrw ymlaen ag addysgu fel y gallwn barhau i godi safonau.”

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd

“Mae baich gwaith athrawon yn fater y mae Estyn yn ei gymryd o ddifrif a’m gobaith yw y bydd y canllaw hwn yn helpu i egluro disgwyliadau a helpu athrawon i hoelio’u hamser a’u hymdrechion ar yr hyn sydd bwysicaf – addysgu a dysgu.”

Anfonir y canllaw poced at bob athro cofrestredig yng Nghymru a bydd pob ysgol yn cael poster ar gyfer ystafell y staff.  Hefyd, byddant ar gael ar-lein yn https://www.estyn.llyw.cymru/arfer-orau/lleihau-baich-gwaith-athrawon-phenaethiaid

Nodiadau i Olygyddion:

Datblygwyd yr adnoddau ar y cyd gan:

• Lywodraeth Cymru
• Estyn
• CSC
• EAS
• ERW
• GwE
• Cyngor y Gweithlu Addysg
• National Education Union 
• NASUWT
• NAHT Cymru
• UNISON Cymru / Wales
• UCAC
• Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru
• Voice Cymru
• ASCL
• Esgobaethau – Yr Eglwys yng Nghymru

Mae’r adroddiad, sef ‘Gwyddoniaeth yng nghyfnod allweddol 3 a chyfnod allweddol 4’, yn argymell y dylai ysgolion uwchradd ddarparu gweithgareddau heriol ac ysgogol ym mhob gwers wyddoniaeth i wella safonau.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Yn y gwersi gwyddoniaeth gorau, mae athrawon yn meddu ar wybodaeth bynciol gref ac maen nhw’n datblygu dealltwriaeth disgyblion gydag ystod o weithgareddau diddorol.  Maen nhw’n esbonio cysyniadau’n glir, yn darparu gwaith ymarferol wedi’i gynllunio’n dda, yn gwneud defnydd da o TGCh, ac mae ganddyn nhw ddisgwyliadau uchel.”

Mae un o’r astudiaethau achos yn yr adroddiad yn amlygu’r ffordd y mae Ysgol Gyfun Bryngwyn yn cyflwyno gwers yng nghyfnod allweddol 4 ar y broses gemegol ar gyfer cynhyrchu ammonia.  Ymgymerodd y disgyblion ag amrywiaeth o dasgau yn seiliedig ar ymarfer labelu graffiau a thrafodaeth dosbarth cyfan a gynigiodd her ysgogol a oedd yn cynnwys rhesymu cymhleth.

Yn ôl yr adroddiad, dylai ysgolion sicrhau hefyd fod hunanarfarniadau adrannau gwyddoniaeth yn drylwyr ac yn seiliedig ar ystod o dystiolaeth ar safonau ac addysgu sy’n benodol i bwnc.  Mae’r adroddiad yn cynnwys 14 cwestiwn ar safonau, darpariaeth ac arweinyddiaeth i ysgolion eu hystyried fel rhan o’u hunanarfarniad.

Canfu’r adroddiad hefyd, er bod ysgolion yn ymwybodol o ddatblygiadau’r cwricwlwm newydd yn dilyn cyhoeddi adolygiad ‘Dyfodol Llwyddiannus’, mai ychydig iawn o ysgolion sydd wedi dechrau ystyried argymhellion yr adolygiad.  Mae’r adroddiad yn argymell y dylai ysgolion arfarnu eu cwricwlwm gwyddoniaeth i baratoi ar gyfer datblygiadau’r cwricwlwm yn y dyfodol.

Mae’r adroddiad hefyd yn argymell y dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol ddarparu mwy o gymorth sy’n benodol i bwnc ar gyfer athrawon gwyddoniaeth ar wella addysgu ac asesu a hwyluso rhannu arfer dda.  Dylai Llywodraeth Cymru ymgyrchu i ddenu mwy o raddedigion gwyddoniaeth i addysgu yng Nghymru gan nad yw nifer yr athrawon gwyddoniaeth ôl-raddedig sy’n cael eu hyfforddi wedi bodloni targedau cenedlaethol dros sawl blwyddyn.

Nodiadau i Olygyddion:

Mae canfyddiadau ac argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio:

• data o asesiadau athrawon ar ddiwedd cyfnod allweddol 3 a deilliannau arholiadau ar ddiwedd cyfnod allweddol 4
• ymweliadau â 20 darparwr, gan gynnwys ysgolion uwchradd ac ysgolion pob oed

Dewiswyd ysgolion ar ôl dadansoddi data, ystyried canfyddiadau arolygiadau ac adborth gan AEM.  Barnwyd bod mwyafrif yr ysgolion yr ymwelwyd â nhw yn dda neu’n rhagorol ar gyfer safonau mewn arolygiadau craidd er 2010.  Fel arall, mae’r sampl mor amrywiol ag y bo modd, ac wedi’i seilio ar nifer gymesur o ysgolion cyfrwng Saesneg a chyfrwng Cymraeg, lleoliad daearyddol a ffactorau economaidd gymdeithasol.  Mae’r sampl yn cynnwys nifer fach o ysgolion arloesi’r cwricwlwm hefyd. 

Roedd yr ymweliadau’n cynnwys:

• cyfweliadau ag uwch arweinwyr, arweinwyr pwnc a disgyblion
• arsylwi dwy wers i arfarnu safonau ac ansawdd yr addysgu yn y ddau gyfnod allweddol
• cyfweliadau â disgyblion i gynnwys craffu ar eu gwaith gwyddoniaeth a chasglu eu safbwyntiau ar y ddarpariaeth a’r dewisiadau sydd ar gael yn yr ysgol  
• craffu ar ddogfennau ysgol cyn ymweliad, gan gynnwys adroddiadau a chynlluniau gwella diweddaraf ysgolion ac adrannau gwyddoniaeth

Cyfwelwyd â phob swyddog pwnc gwyddoniaeth consortiwm rhanbarthol yn unigol.  Hefyd, ystyriwyd data ar gyfer recriwtio athrawon gwyddoniaeth ac o sefydliadau addysg a hyfforddiant cychwynnol i athrawon.

Mae astudiaethau achos o’r sefydliadau canlynol wedi eu cynnwys yn yr adroddiad:

• Ysgol Gyfun Cymer Rhondda, Porth
• Ysgol Gyfun Bryngwyn, Llanelli
• Ysgol John Bright, Llandudno
• Ysgol Uwchradd Yr Eglwys Newydd, Caerdydd
• Consortiwm rhanbarthol ERW

Ymwelodd arolygwyr ag ysgolion cynradd ac uwchradd y nodwyd bod ganddynt gryfderau o ran y ffordd y maent yn cyflwyno daearyddiaeth a hanes.  Mae adroddiad Estyn, ‘Arfer dda yn y dyniaethau’ yn edrych ar y safonau, y ddarpariaeth a’r arweinyddiaeth yn y pynciau hyn yng nghyfnodau allweddol 2, 3 a 4, yn ogystal ag amlygu astudiaethau achos i athrawon eu defnyddio. 

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd,

“Mae arfer dda sydd wedi cael ei nodi yn yr adroddiad hwn yn cynnwys arweinwyr ysgol sy’n deall rôl y dyniaethau mewn cwricwlwm cytbwys, ac athrawon sy’n cyfuno datblygu gwybodaeth a medrau pynciol yn fedrus, yn defnyddio ystod eang o adnoddau, ac yn gwneud defnydd effeithiol o’r ardal leol.”

Canfu’r adroddiad fod cynllunio ar gyfer dilyniant yn y dyniaethau o’r Cyfnod Sylfaen i gyfnod allweddol 2 wedi’i ddatblygu’n dda.  Fodd bynnag, mae cynllunio ar gyfer dilyniant o gyfnod allweddol 2 i gyfnod allweddol 3 yn wannach.  Y rheswm am hyn yw bod trefniadau pontio’r cwricwlwm rhwng ysgolion cynradd ac uwchradd yn canolbwyntio amlaf ar y pynciau craidd  yn hytrach nag ar hanes a daearyddiaeth, a gall hyn olygu bod disgyblion yn ailadrodd gwaith ar lefel debyg.

Mae’r adroddiad yn cynnwys saith astudiaeth achos, gan gynnwys Ysgol Gynradd Rhiwbeina yng Nghaerdydd ble mae disgyblion yn cael profi byd faciwîs trwy chwarae rôl a mynd ar daith mewn trên i neuadd eglwys leol er mwyn cael llety.  Mae aelodau o’r gymuned leol a oedd yn faciwîs yn rhannu eu profiadau gyda disgyblion hefyd.

Canfu arolygwyr hefyd fod gan y dyniaethau ran bwysig o ran rhoi’r ddealltwriaeth, y medrau, y gwerthoedd a’r agweddau i ddysgwyr gymryd rhan yn y gymdeithas amrywiol yng Nghymru.  Dylai’r arfer dda a rennir yn yr adroddiad hwn gael ei defnyddio gan ysgolion i fyfyrio ar eu harfer eu hunain er mwyn iddynt allu paratoi eu disgyblion yn well ar gyfer bywyd fel dinasyddion byd-eang. 

Mae’r adroddiad yn argymell y dylai ysgolion sicrhau bod profiadau dysgu disgyblion yn y dyniaethau yn amrywiol, yn ddiddorol, yn ddilyniadol ac yn heriol, yn enwedig yng nghyfnod allweddol 4.  Dylai ysgolion fonitro’r cynnydd a wna disgyblion yn y dyniaethau yn agosach ac arfarnu eu cwricwlwm dyniaethau i baratoi ar gyfer datblygiadau’r cwricwlwm yn y dyfodol.

Dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol ddarparu cyfleoedd dysgu proffesiynol gwell ar gyfer athrawon y dyniaethau, a dylai Llywodraeth Cymru sicrhau bod rhaglenni hyfforddiant cychwynnol i athrawon yn sicrhau bod gan athrawon newydd y medrau sydd eu hangen i addysgu’r dyniaethau yn llwyddiannus, ac ymateb i newidiadau i’r cwricwlwm yn y dyfodol. 

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio ymweliadau ag 19 o ysgolion.  Nodwyd bod arfer arloesol o ran cynllunio’r cwricwlwm a/neu ddeilliannau cryf yn y dyniaethau yn yr ysgolion a ddewiswyd ar gyfer ymweliadau.  Wrth ymweld â’r ysgolion hyn, bu arolygwyr:

• yn arsylwi gwersi’r dyniaethau yng nghyfnodau allweddol 2, 3 neu 4
• yn cynnal trafodaethau ag arweinwyr canol ac uwch arweinwyr
• yn cyfarfod â grwpiau o ddisgyblion gyda’u gwaith
• yn adolygu cynlluniau’r cwricwlwm a dogfennau’r ysgol

Mae astudiaethau achos o’r sefydliadau canlynol wedi eu cynnwys yn yr adroddiad:

• Ysgol yr Esgob Gore, Abertawe
• Ysgol Gymunedol Cefn Hengoed, Abertawe
• Ysgol Uwchradd Elfed, Sir y Fflint
• Ysgol Gynradd Garnteg, Torfaen
• Ysgol Gynradd Rhiwbeina, Caerdydd
• Ysgol Gynradd Cae Top, Gwynedd
• Ysgol Gynradd Llanllechid, Gwynedd