Mae ymgynghoriad sy’n para mis, a lansiwyd heddiw gan Estyn, yn gofyn am farn athrawon, uwch arweinwyr, llunwyr polisi a phawb sydd â diddordeb mewn addysg ar gynigion ar newidiadau i’r ffyrdd y bydd ysgolion a darparwyr eraill yn cael eu harolygu o Fedi 2017. 

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Mae gan arolygiadau ran annatod mewn sicrhau bod ein system addysg y gorau y gall fod.   Y llynedd, fe wnaethom ni ofyn am eich barn ar newidiadau i’r ffordd rydym yn arolygu addysg a hyfforddiant, ac fe gawsom ni dros 2,000 o ymatebion.  Fe wnaethom wrando ar eich adborth a datblygu cynigion.  Hoffem gael eich barn ar y cynigion manwl hyn nawr.”

“Mae hyn yn gyfle arall i ddylanwadu ar newidiadau i arolygiadau yng Nghymru.  Rwy’n annog pawb sydd â diddordeb mewn addysg i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad.”

Mae holiadur yr ymgynghoriad ar gael ar wefan Estyn yn http://www.estyn.llyw.cymru/ymgynghoriad .

Rydym hefyd yn croesawu adborth ar y broses arolygu y tu allan i’r holiadur, y gellir ei anfon trwy’r e-bost neu’i bostio i Estyn.  Mae’r cyfnod ymgynghori yn para tan ddydd Mercher 30 Tachwedd 2016.

Nodiadau i Olygyddion:

• Cyflwynwyd y fframwaith arolygu presennol ym Medi 2010 ar ôl ymgynghori.  Roedd hyn yn nodi cychwyn cylch chwe blynedd o arolygiadau, a bydd Estyn yn arolygu pob darparwr yn ystod y cyfnod hwn. Yn 2014, cyflwynodd rheoliadau newydd Llywodraeth Cymru ddull mwy hyblyg o ran pryd y caiff darparwyr eu harolygu a lleihawyd natur ragweladwy arolygiadau.  Fe wnaeth y newid rheoleiddio hwn ailosod y cylch arolygu o 2010-2016 i 2014-2020 i bob pwrpas. 
• Bydd unrhyw newidiadau i’r broses arolygu yn effeithio ar y rhan fwyaf o sectorau addysg y mae Estyn yn gyfrifol am eu harolygu, ac eithrio arolygiadau darpariaeth feithrin nas cynhelir, Cymraeg i Oedolion ac awdurdodau lleol sy’n cael eu hadolygu ar wahân.
• Defnyddiwch yr hyperddolenni hyn i fynd at Fframwaith Arolygu Cyffredin ac arweiniad arolygu Estyn
• Gall ymatebwyr ysgrifennu i Estyn yn Llys Angor, Heol Keen, Caerdydd, CF24 5JW neu anfon neges e-bost i

Roedd y gwobrau yn cydnabod y 28 o ysgolion, colegau a lleoliadau eraill y barnwyd eu bod yn rhagorol ar gyfer un o’r barnau cyffredinol neu’r ddwy farn gyffredinol ar gyfer perfformiad presennol a rhagolygon gwella yn y flwyddyn academaidd 2015-2016.

Dywed Meilyr Rowlands,

Mae’n bwysig dathlu’r rhagoriaeth a gyflawnir gan waith caled ac ymrwymiad mewn addysg yng Nghymru.  Gall cydnabod a rhannu’r rhagoriaeth hon helpu i ysbrydoli gwelliant yn yr ystafell ddosbarth ac, yn yr ysbryd hwn, mae Estyn wedi cyhoeddi llyfryn byr yn tynnu sylw at rai o nodweddion llwyddiannus y 28 o ysgolion a darparwyr addysg eraill a gyflawnodd ragoriaeth yn ystod arolygiadau 2015-2016.

Abertawe
Ysgol Gymunedol Cefn Hengoed
Ysgol Gyfun Pontarddulais
Ysgol Gynradd Penllergaer
Ysgol Gynradd San Helen

Bro Morgannwg
Ysgol Gynradd Albert
Ysgol Gynradd Dinas Powys

Caerdydd
Ysgol Gynradd Birchgrove
Ysgol Gynradd Kitchener
Ysgol Gynradd Severn

Caerffili
Ysgol Gynradd Cwmfelinfach
Ysgol Gynradd Gilfach Fargoed

Casnewydd
Ysgol Gynradd Maendy
Ysgol Gymraeg Ifor Hael

Castell-nedd Port Talbot
Partneriaeth Sgiliau Galwedigaethol

Ceredigion
Cylch Chwarae Aberporth (Cymdeithas Cylchoedd Chwarae Cyn-ysgol Cymru)

Conwy
Ysgol Bryn Elian

Gwynedd
Ysgol Gynradd Cae Top
Ysgol Morfa Nefyn

Merthyr Tudful
Ysgol Gynradd Parc Cyfarthfa

Pen-y-bont ar Ogwr
Coleg Pen-y-bont ar Ogwr
Bwrdd Hyfforddi’r Diwydiant Adeiladu(CITB)
Ysgol Iau Llangewydd

Sir Gaerfyrddin
Ysgol Gymraeg Teilo Sant

Sir y Fflint
Coleg Cambria
Toy Box

Sir Fynwy
Ysgol Haberdashers i Ferched, Trefynwy

Torfaen
Ysgol Feithrin Brynteg

Wrecsam
Meithrinfa Rossett House

Mae’r adroddiad, Cynnydd dysgwyr ym meysydd dysgu medrau byw’n annibynnol mewn colegau addysg bellach, yn ystyried pa mor dda mae colegau AB yn darparu rhaglenni dysgu i bobl ifanc ag amrywiaeth eang o anawsterau dysgu canolig i ddifrifol.

Meddai Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd,

“Mae’n hanfodol bod colegau AB yn paratoi pobl ifanc ag anawsterau dysgu ar gyfer bywyd ar ôl iddynt adael y coleg ac yn helpu i roi iddynt y medrau y bydd arnynt eu hangen i fyw bywyd annibynnol.
 

“Dylai colegau lunio rhaglenni dysgu digon heriol sydd â chydbwysedd priodol rhwng cymwysterau a gweithgareddau eraill fel bod dysgu yn bwrpasol ac yn cyfateb yn dda i alluoedd y bobl ifanc.
 

“Mae adroddiad heddiw yn amlygu rhai enghreifftiau o lwyddiant, lle y mae colegau wedi gwneud gwahaniaeth go iawn i fywyd dysgwyr unigol trwy osod targedau ystyrlon a bod yn hyblyg wrth gynllunio’r cwricwlwm.”

Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaeth achos o Grŵp Llandrillo Menai, lle y gwnaeth staff ailarfarnu eu ffordd o osod targedau ar gyfer dysgwyr unigol.  Cyflwynwyd asesiad cychwynnol chwe wythnos ar ddechrau cyrsiau er mwyn cael gwybodaeth gywir a pherthnasol am alluoedd dysgwyr.  Sicrhawyd bod nodau hirdymor dysgwyr yn ganolog i gynlluniau dysgu.  Darganfu arolygwyr fod staff wedi gallu darparu cymorth cydlynus ar gyfer cynnydd unigolion y tu mewn a’r tu allan i’r coleg, ers gwneud y newidiadau.  Mae nifer o ddysgwyr wedi gwneud cyflawniadau nodedig.  Er enghraifft, mae un person ifanc a oedd yn ei chael hi’n anodd cymdeithasu â chyfoedion bellach yn mynychu clwb ieuenctid ac mae un arall a oedd un cael problemau wrth archebu a bwyta cinio yn y coleg bellach yn gallu gwneud hyn yn annibynnol.

Mae gan yr adroddiad bump argymhelliad allweddol i golegau AB er mwyn helpu i wella’u darpariaeth i bobl ifanc ag anawsterau dysgu ac anableddau.  Mae’r rhain yn cynnwys amlygu galluoedd a medrau ehangach dysgwyr yn ystod asesiadau cychwynnol, sicrhau bod cynlluniau dysgu unigol yn cyfrif yn ddigonol am y rhain a llunio rhaglenni dysgu sy’n fwy perthnasol a heriol.  Mae argymhellion i awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru hefyd.

        Nodiadau i’r Golygyddion:

        Ynghylch yr adroddiad

• Yn 2015-16, cwblhaodd tua 1,400 o ddysgwyr raglenni dysgu i bobl ifanc ag anawsterau dysgu ac anableddau mewn 12 coleg yng Nghymru
• Fe wnaeth tystiolaeth yr adroddiad gynnwys ymweliadau ag 11 o 12 maes dysgu medrau byw’n annibynnol mewn colegau AB (casglwyd gwybodaeth am y ddarpariaeth yng Ngholeg Merthyr Tudful yn ystod arolygiad yn 2016):
  • Coleg Penybont (gan gynnwys Tŷ Weston)
  • Coleg Caerdydd a’r Fro
  • Coleg Cambria
  • Coleg Ceredigion
  • Coleg Gwent
  • Coleg Sir Gâr
  • Coleg y Cymoedd
  • Coleg Gŵyr
  • Grŵp Llandrillo Menai
  • Grŵp Colegau NPTC
  • Coleg Sir Benfro
• Mae colegau AB yn cynnig amrywiaeth o gyrsiau a chymwysterau. Mewn tua hanner y colegau hyn, cyfeirir at y rhain gyda’i gilydd fel rhaglenni medrau byw’n annibynnol, ond yn y colegau eraill, cânt eu grwpio mewn rhaglenni fel medrau bywyd neu astudiaethau sylfaenol. At ddibenion yr adroddiad, fe’u hystyrir gyda’i gilydd oll fel rhaglenni dysgu annibynnol ar gyfer pobl ifanc ag anawsterau neu anableddau.

Mae adroddiad Estyn, Adolygiad o waith y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol, yn archwilio’r modd y mae’r Ganolfan Genedlaethol yn arwain, rheoli ac yn dylanwadu ar y datblygiadau yn y sector addysg Cymraeg i Oedolion yn dilyn ad-drefnu cenedlaethol.  Yn  2016, sefydlwyd 11 o ddarparwyr yn unig gan y Ganolfan Genedlaethol yn lle’r chwe chanolfan ranbarthol flaenorol a’u 20 is-gontractwr.

Dywedodd y Prif Arolygydd, Meilyr Rowlands,

“Rydw i’n falch fod y Ganolfan Genedlaethol wedi ad-drefnu’r sector Cymraeg i Oedolion yn effeithiol a’i bod yn mynd i’r afael â’r heriau allweddol sy’n wynebu’r sector, fel yr amrywiad eang yn yr ymagwedd at y cwricwlwm.
 

“Mae gwaith strategol y Ganolfan Genedlaethol yn gam pwysig wrth greu cenedl ddwyieithog a chynorthwyo oedolion i wella eu medrau Cymraeg gartref ac yn y gweithle.”

Canfu arolygwyr, er bod y Ganolfan Genedlaethol wedi diffinio a chyfleu ei hamcanion yn glir, nad yw pob darparwr Cymraeg i Oedolion yn gwbl ymwybodol o drefniadau llywodraethu’r Ganolfan Genedlaethol, ac mewn rhai achosion, maent yn araf i ymateb i newidiadau arfaethedig.  Mae’r adroddiad yn argymell y dylai darparwyr roi’r polisïau a’r arferion a gyflwynwyd gan y Ganolfan Genedlaethol ar waith yn llawn, ac y dylent wella eu dealltwriaeth o’r arferion hyn ac o strwythur y Ganolfan Genedlaethol.

Amlinellir dau argymhelliad pellach yn yr adroddiad ar gyfer y Ganolfan Genedlaethol i’w helpu i ddwyn darparwyr Cymraeg i Oedolion i gyfrif am eu perfformiad, a mireinio strategaeth farchnata’r Ganolfan Genedlaethol i dargedu mwy o ddarpar ddysgwyr.

        Nodiadau i Olygyddion:

        Ynglŷn â’r adroddiad

• Ym Mai 2015, dyfarnodd Llywodraeth Cymru y grant i sefydlu’r endid cenedlaethol i Brifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant (PCDDS).  Mae’r grant am gyfnod o saith mlynedd o 2015-2022.  Yn Ionawr 2016, creodd PCDDS gwmni cyfyngedig trwy warant, sef ‘Y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol / The National Centre for Learning Welsh’, fel yr endid cenedlaethol. 
• Mae sail y dystiolaeth ar gyfer yr adroddiad yn cynnwys holiaduron a dogfennau eraill o’r 11 darparwr Cymraeg i Oedolion a chyfweliadau â staff o sampl gynrychioliadol o chwe darparwr.
   

Darparwyr Cymraeg i Oedolion presennol a’u hardaloedd daearyddol:

• Prifysgol Bangor / Grŵp Llandrillo Menai (Gwynedd / Ynys Môn / Conwy)
• Coleg Cambria / ‘Popeth Cymraeg’ (Sir Ddinbych, Sir y Fflint, Wrecsam)
• Nant Gwrtheyrn (cyrsiau preswyl sydd wedi eu lleoli yn Llithfaen, Gwynedd)
• Prifysgol Aberystwyth (Ceredigion / Powys a chyrsiau dwys yn Sir Gâr)
• Cyngor Sir Gâr (cyrsiau nad ydynt yn rhai dwys Sir Gâr yn unig)
• Cyngor Sir Penfro (Sir Benfro)
• Prifysgol Abertawe (Academi Hywel Teifi) (Abertawe, Castell-nedd Port Talbot)
• Prifysgol De Cymru (Rhondda Cynon Taf / Merthyr Tudful / Pen-y-bont ar Ogwr)
• Cyngor Bro Morgannwg (Bro Morgannwg)
• Prifysgol Caerdydd (Dinas a Sir Caerdydd)
• Coleg Gwent (siroedd yng Ngwent)

Mae adroddiad Estyn, Adolygiad o addysg perthnasoedd iach, yn argymell y dylai pob ysgol ddefnyddio canllaw arfer dda Llywodraeth Cymru ar berthnasoedd iach sy’n rhoi cyngor ar sut i gyflwyno addysg sy’n hyrwyddo cydraddoldeb o ran rhywedd ac yn herio trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol.

Dywed Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

“Mae gan ysgolion rôl hanfodol mewn addysgu pobl ifanc sut gallan nhw gael yr iechyd gorau posibl a bod yn rhydd oddi wrth gamdriniaeth, erledigaeth a cham-fanteisio.  Trwy sicrhau bod negeseuon hanfodol am berthnasoedd iach yn y cwricwlwm yn cael eu hatgyfnerthu’n rheolaidd, bydd ysgolion yn gosod y sylfaen i bobl ifanc wneud a chynnal cyfeillgarwch, herio stereoteipiau a rhagfarn, ac ymdopi â dylanwadau negyddol.”

Nododd arolygwyr mai un ysgol sy’n cyflwyno addysg perthnasoedd iach yn dda yw Ysgol Uwchradd Pen-Y-Dre, sy’n hyrwyddo perthnasoedd iach trwy ystod eang o weithgareddau, gan gynnwys gwasanaethau, diwrnodau thema, gweithdai rhieni a gwersi.  Mewn enghraifft arall o arfer orau, mae Ysgol Gynradd Sant Woolos yn gweithio gyda Cymorth i Fenywod, sy’n cynnal gweithdai gyda disgyblion cyfnod allweddol 2 sy’n hyrwyddo cydraddoldeb o ran rhywedd a pherthnasoedd diogel a pharchus.  Un o nodweddion cyffredin ysgolion sy’n dangos arfer orau yw eu bod yn gweithio mewn partneriaeth ag asiantaethau arbenigol fel rhan o gyfleoedd rheolaidd i archwilio perthnasoedd iach ar draws y cwricwlwm.

Mae’r adroddiad yn argymell hefyd y dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol sicrhau bod yr holl staff sy’n gweithio mewn ysgolion yn cwblhau’r hyfforddiant perthnasoedd iach a amlinellir yn Fframwaith Hyfforddiant Cenedlaethol Llywodraeth Cymru.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio:
• tystiolaeth o ddeilliannau arolygu
• tystiolaeth o holiadur yr arolwg
• ymweliadau ag ysgolion
• cyfweliadau â chynrychiolwyr asiantaethau arbenigol
• Dyma’r ysgolion yr ymwelwyd â nhw fel rhan o’r arolwg:
• Ysgol Gynradd Bracla, Pen-y-bont ar Ogwr
• Ysgol Uwchradd Cathays, Caerdydd
• Ysgol Uwchradd Cei Connah, Sir y Fflint
• Ysgol Gynradd Gymunedol Dinas Powys, Bro Morgannwg
• Ysgol Gynradd Gymunedol Maendy, Casnewydd
• Ysgol Arbennig Pen Y Cwm, Blaenau Gwent
• Ysgol Gynradd Gatholig Rufeinig Santes Helen, Caerffili
• Ysgol Uwchradd Gatholig ac Anglicanaidd Sant Joseph, Wrecsam
• Ysgol Gynradd St Woolos, Casnewydd
• Ysgol Golwg Y Cwm, Powys
• Ysgol Gyfun Gymraeg Plasmawr, Caerdydd
• Ysgol Llanddulas, Conwy
• Ysgol Pen-Y-Dre, Merthyr Tudful
• Ysgol Uwchradd Tywyn, Gwynedd

Darparwyd tystiolaeth gan Ysgol Gynradd Gymunedol Sealand, Sir y Fflint dros y ffôn.

Dyma’r asiantaethau arbenigol a gyfrannodd at yr adroddiad:

• Prosiect Dyfodol Gwell Barnardo’s, Caerdydd
• BAWSO, Caerdydd
• Prosiect Sbectrwm Hafan Cymru, Caerdydd
• Llywodraethwyr Cymru
• Gwent VAWDA
• Rhaglen Cyswllt Ysgolion Heddlu Cymru
• Iechyd Cyhoeddus Cymru
• Rhwydwaith Ysgolion Iach Cymru
• Ymgynghorydd Cenedlaethol ar gyfer Trais yn erbyn Menywod a mathau eraill o Drais ar sail Rhywedd, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol.

Lluniwyd canllaw arfer dda gan Lywodraeth Cymru a Cymorth i Fenywod Cymru yn 2015 sy’n darparu cyngor i ysgolion ar sut i ddatblygu, ymgorffori a chyflwyno dull addysg gyfan yn llwyddiannus ar gyfer hyrwyddo cydraddoldeb o ran rhywedd a herio trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol: http://gov.wales/docs/dsjlg/publications/commsafety/151020-whole-education-approach-good-practice-guide-en.pdf

Yn 2016, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ganllawiau statudol yn amlinellu Fframwaith Hyfforddiant Cenedlaethol sy’n ei gwneud yn ofynnol i staff sy’n gweithio mewn ysgolion gwblhau hyfforddiant i sicrhau eu bod yn ymateb yn effeithiol i’r rheiny sy’n profi trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol: http://gov.wales/docs/dsjlg/publications/commsafety/160317-national-training-framework-guidance-en.pdf

Mae gan Estyn rôl allweddol mewn perthynas â chodi safonau ac ansawdd addysgu ac addysg ledled y wlad drwy arolygiadau manwl a chyngor arbenigol. Bydd yr adolygiad yn edrych ar oblygiadau’r diwygiadau helaeth ym maes addysg yng Nghymru yng nghyd-destun rôl Estyn yn y dyfodol.
 
Mae’r adolygiad yn dilyn cyfnewid llythyrau rhwng y Prif Arolygydd ac Ysgrifennydd y Cabinet, pan gytunwyd ganddynt y byddai adolygiad o’r fath yn datblygu cryfderau Estyn, ac yn gwella gwaith yr Arolygiaeth ymhellach.
 
Bydd yr adolygiad, a gaiff ei gynnal gan yr Athro Graham Donaldson, yn dechrau ym mis Awst, a disgwylir adroddiad ar ddechrau 2018.
 
Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, “Rwy’n ddiolchgar i Meilyr am gynnig y cam gweithredu hwn.  Rwy’n gwbl gefnogol o’r cynnig, er mwyn inni barhau i wella safonau yn ein system addysg.
 
“Rhaid i’n diwygiadau ym maes addysg gefnogi’r gwaith o gyflwyno ein cwricwlwm newydd. Felly, rwy’n hynod o falch bod yr Athro Donaldson wedi cytuno i gynnal yr adolygiad. Mae ganddo gyfoeth o brofiad mewn cynnal adolygiadau o systemau addysg ar draws y byd, gan gynnwys Awstralia, Portiwgal, Sweden a Japan.”
 
Dywedodd Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd Ei Mawrhydi dros Addysg a Hyfforddiant yng Nghymru, “Mae newidiadau sylweddol yn digwydd i’r byd addysg yng Nghymru, ac mae’r gwaith arolygu yn newid hefyd. O ystyried mai cenhadaeth Estyn yw sicrhau rhagoriaeth ar gyfer pob dysgwr yng Nghymru, rydyn ni’n credu y bydd o fudd i gael barn annibynnol gan yr Athro Donaldson.
 
Rwy’n falch iawn bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn fy nghynnig ac yn cefnogi’r adolygiad hwn. ”
 
Dywedodd yr Athro Donaldson, “Mae gan Estyn rhan hanfodol i’w chwarae mewn perthynas â llwyddiant y rhaglen ddiwygio yng Nghymru. Felly, rwy’n falch bod Ysgrifennydd y Cabinet a’r Prif Arolygydd wedi gofyn imi gynnal adolygiad annibynnol o’r modd y gall ei gyfraniad at y diwygiadau gael ei wireddu orau.”
 
Bydd yr Athro Donaldson yn cyflwyno ei adroddiad i Lywodraeth Cymru a’r Prif Arolygydd ar ôl iddo gasglu a dadansoddi tystiolaeth ar arolygiadau, gwella ansawdd ac atebolrwydd. O wneud hynny, bydd yn helpu Estyn i fireinio a datblygu eu harferion.
 
Bydd cylch gorchwyl yr adolygiad yn cael ei gyhoeddi cyn bod hir ar wefan Estyn.