Arfer effeithiol Archives - Estyn

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Mae person mewn gwisg ysgol las yn eistedd yn darllen llyfr mewn llyfrgell, gyda silffoedd yn llawn llyfrau ac unigolyn arall yn y cefndir.

Gwybodaeth am yr ysgol 

Agorwyd Ysgol Gyfun Gymraeg Rhydywaun ym mis Medi 1995. Mae’n gwasanaethu plant a phobl ifanc Cwm Cynon a Merthyr Tudful. Mae 1026 o ddisgyblion yn yr ysgol, ynghyd â 118 yn y Chweched Dosbarth.  Mae 12.1% o’r disgyblion yn gymwys i brydau ysgol am ddim.

Cyd-destun a chefndir yr arfer effeithiol neu arloesol 

Mewn ymateb i’r cwymp sylweddol yn safonau darllen disgyblion  a’r bwlch addysgol a ddaeth yn sgil Covid, mae’r ysgol wedi blaenoriaethu codi safonau darllen a llafar y disgyblion.  Aethpwyd ati i lunio dwy strategaeth ysgol gyfan – ‘Dim ond Darllen’ a ‘Llais Rhydywaun’.  

Mae ‘Dim ond Darllen’ wedi datblygu o gynllun peilot gan Brifysgol Sussex. Gweithiodd y brifysgol â 300 o ddisgyblion cynradd am 12 mis. Trwy ddarllen corawl dyddiol, gwelwyd gwelliant o 8.5 mis yn oedrannau darllen pob disgybl. Mae’r ysgol wedi adeiladu ar yr ymchwil hwn a chreu cynllun uwchradd, ble mae darllen corawl systematig yn digwydd ym mhob adran.  

Mae strategaeth llafar, ‘Llais Rhydywaun’, yn seiliedig ar egwyddorion profedig sy’n amlygu pedwar maes allweddol ar gyfer siarad effeithiol. Mae’r rhain yn cynnwys meithrin defnydd ymarferol o’r llais a mynegiant corfforol; datblygu iaith gyfoethog a strwythur iaith briodol i wahanol gyd-destunau; galluogi disgyblion i drefnu eu syniadau, ymresymu’n glir ac ymateb yn greadigol; ac adeiladu hyder i gymryd rhan, gwrando’n weithgar a chyfleu neges yn effeithiol i gynulleidfaoedd amrywiol. Trwy wreiddio’r egwyddorion hyn ar draws y cwricwlwm, mae’r ysgol yn hyrwyddo medrau llafar ymhob pwnc, gan annog defnydd o sgwrs archwiliol a llefaru ffurfiol. Mae’r dull hwn yn adlewyrchu arferion gorau ac yn cefnogi disgyblion i fynegi’u hunain yn hyderus ac yn feirniadol mewn unrhyw gyd-destun. 

Disgrifiad o natur y strategaethau 

Mae’r holl staff yn cefnogi’r her i wella safonau darllen a llafar y disgyblion. Mae’r ddwy strategaeth wedi eu cyflwyno a’u gwreiddio trwy sesiynau datblygiad proffesiynol parhaus, i sicrhau bod pob athro yn athro llythrennedd. 

Hoelion wyth y strategaethau:  

  • Gweithredir y strategaethau mewn modd systematig. Er enghraifft, mae pob sesiwn ddarllen yn dechrau trwy ymarfer llafar, sef ynganu’r Geiriau ‘Waw’ (geiriau haen 2 a 3). Mae’r eirfa yn cefnogi disgyblion i ddeall y testun ac i adeiladu geirfa goeth a hyder ar lafar. Dechreuir gwersi Cyfnod Allweddol 3 gyda sbardun llafar pwrpasol.  
  • Mae adrannau wedi gwau’r darnau darllen a thasgau llafar i’w cynlluniau gwaith ar draws y cwricwlwm. 
  • Mae rhieni yn gefnogol i’r cynllun: mae hyfforddiant llythrennedd a llyfrynnau ar gael iddynt weithio gyda’u plant. 
  • Cynhelir sesiynau darllen corawl ym mhob pwnc, unwaith bob cylch amserlen yng Nghyfnod Allweddol 3. 
  • Crëir deunyddiau darllen heriol ar gyfer disgyblion Cyfnod Allweddol 3. Maent yn adnodd dysgu, yn cynyddu stamina darllen ac yn modelu cywirdeb iaith.  
  • Mae pob athro yn athro llythrennedd, wedi derbyn hyfforddiant ac yn hyderus i arbrofi â strategaethau darllen a llafar amrywiol yn rheolaidd o fewn eu gwersi.  
  • Darllenir yn ystod cyfnodau tiwtor a thrafodir y deunydd darllen trwy ‘Rolau Trafod’. 

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi ei gael ar ddarpariaeth a safonau dysgwyr? 

Cryfder y ddwy strategaeth yw amlder y sesiynau a brwdfrydedd yr athrawon. Mae darllen corawl a dysgu ac addysgu trwy ddarllen yn norm yng Nghyfnod Allweddol 3. Mae tasgau siarad a gwrando wedi eu cyflwyno a’u gwreiddio ym mhob pwnc.  

Mae’r deunyddiau darllen yn galon i’r dysgu ac yn hyrwyddo geirfa gyfoethog, sy’n arwain at waith llafar ac ysgrifennu cywir a choeth. Gwelir bod disgyblion yn hyderus i ddarllen ar goedd (corawl ac unigol) a chywiro eu hunain wrth ddarllen. Mae technegau ‘Llais Rhydywaun’, er enghraifft ‘Diwrnod dim Beiro’, yn cefnogi medrau llafar disgyblion ac yn sicrhau bod athrawon yn cyflwyno a rhannu arfer dda. 

Profwyd disgyblion Blwyddyn 7 ym mlwyddyn gyntaf y strategaeth. Gwelwyd cynnydd sylweddol ym medrau darllen y disgyblion o fewn wyth mis cyntaf y prosiect – 78% o’r flwyddyn gyfan, 80% (merched), 77% (bechgyn), 71% (PYD).  Gwelwyd gwelliant yn y sgorau Asesiadau Personol Darllen, gyda chynnydd o 20 pwynt o leiaf yn sgorau cynnydd cymedrig darllen Cymraeg Blynyddoedd 7, 8 ,9. 

Mae’r ddwy strategaeth wedi sicrhau bod disgyblion yn fwy uchelgeisiol mewn gwersi. Oherwydd y gwelliant yn eu medrau darllen a llafar, mae’r arfau ganddynt i lwyddo. 

Mae dau fyfyriwr, un mewn gwisg ysgol, yn darllen llyfr gyda'i gilydd wrth eistedd mewn ystafell gyda ffenestr wydr lliw yn y cefndir.
Myfyrwyr mewn gwisgoedd coch yn darllen papurau mewn ystafell ddosbarth.

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Dau unigolyn mewn lleoliad proffesiynol, un yn dal dogfen ac yn ei thrafod gyda'r llall yn eistedd ar draws y bwrdd.

Gwybodaeth am yr ysgol 

Agorwyd Ysgol Gyfun Gymraeg Rhydywaun ym mis Medi 1995. Mae’n gwasanaethu plant a phobl ifanc Cwm Cynon a Merthyr Tudful. Mae 1026 o ddisgyblion yn yr ysgol, ynghyd â 118 yn y Chweched Dosbarth.  Mae 12.1% o’r disgyblion yn gymwys i brydau ysgol am ddim.  

Cyd-destun a chefndir yr arfer effeithiol neu arloesol 

Mae’r adran ADY, Yr Hafan, yn gweithio i sicrhau bod disgyblion sydd ag ADY yn dangos y cynnydd disgwyliedig. Mae staff yr adran yn  darparu ymyraethau penodol dros amrywiaeth o feysydd. Mae hyn yn cynnwys ymyraethau rhifedd, llythrennedd, lles ac anghenion corfforol. Mae ethos gofalgar yr ysgol a’r ymrwymiad i hyfforddiant ADY yn sicrhau perchnogaeth ac atebolrwydd gan bob aelod o staff i adnabod y disgyblion a’u hanghenion unigol. Mae hyn yn strategaeth ysgol gyfan sy’n cryfhau’r ddarpariaeth i gefnogi pob disgybl, yn enwedig disgyblion ag ADY, i lwyddo ar eu taith addysgiadol. 

Disgrifiad o natur y strategaethau 

Mae’r ysgol yn hyrwyddo’r egwyddor a diwylliant o ‘pawb yn athro ADY’.  Mae gan staff ystod o wybodaeth er mwyn gallu cynllunio’n bwrpasol ar gyfer disgyblion ag ADY a disgyblion sydd angen cymorth ychwanegol. 

Mae’r ysgol wedi datblygu ffynhonnell ganolig a hygyrch o wybodaeth glir a pherthnasol ynghylch disgyblion ag ADY. Mae hyn yn caniatáu i staff gaffael gwybodaeth am ddisgyblion unigol, sy’n cryfhau cynllunio ac addysgeg ar lawr yr ystafell ddosbarth. Er enghraifft, mae’n cynnwys Proffiliau Un Tudalen sydd yn cynnig llais i’r disgyblion, sy’n arfogi staff i gynllunio’n benodol ar eu cyfer.  

Mae’r ysgol wedi buddsoddi’n strategol er mwyn cryfhau’r ddarpariaeth ADY. Mae adnoddau a staff arbenigol, megis athrawes dyslecsia ac ystafelloedd lles a synhwyraidd. Darperir adnoddau cefnogol gwerthfawr i staff, er enghraifft fideo ‘Diwrnod ym Mywyd Disgybl ASD.’ Mae’r adnoddau yn rhoi mewnwelediad i staff er mwyn codi eu hymwybyddiaeth a’u hyder wrth addysgu disgyblion ag ADY.  Mae cryfhau rolau athrawon yn y ddarpariaeth wedi caniatáu i staff yr Hafan ganolbwyntio ar ymyraethau ychwanegol pwrpasol ac atgyfeiriadau strategol i asiantaethau allanol. Yn ogystal, mae gan bob adran aelod o staff cyswllt i’r CADY ac mae cyfarfodydd pwrpasol i drafod a gwerthuso’r ddarpariaeth. 

Mae strategaethau dysgu ac addysgu ysgol gyfan megis ‘Dysgu i’r Brig’ ac ‘Adalw Gwybodaeth’ yn cefnogi pob disgybl. Mae ‘Dysgu i’r Brig’ yn strategaeth lle mae athrawon yn cynllunio gwersi gyda’r lefel uchaf o her mewn golwg, gan sicrhau bod pob disgybl — gan gynnwys y rhai ag Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY) — yn cael mynediad at ddysgu uchelgeisiol. Trwy ddarparu sgaffaldiau fel modelu a chymorth gweledol, mae disgyblion ag ADY yn cymryd rhan mewn tasgau cymhleth heb eu llethu. Mae’r dull hwn yn osgoi cyfyngu ar eu potensial ac yn eu hannog i ymestyn eu meddwl ochr yn ochr â’u cyfoedion. Yn hytrach na chreu tasgau symlach, mae’r ffocws ar greu llwybrau hygyrch i gynnwys mwy heriol, gan feithrin hyder, ymdeimlad o lwyddiant ac uchelgais academaidd. 

Mae ‘Adalw Gwybodaeth’ yn strategaeth sy’n cynnwys gofyn i ddisgyblion adfer gwybodaeth o’u cof yn rheolaidd, gan gryfhau’r cof tymor hir a meithrin dealltwriaeth ddofn. I ddisgyblion ag Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY), mae’r dull hwn yn arbennig o werthfawr gan ei fod yn rhoi cyfle iddynt ymarfer ac atgyfnerthu dysgu mewn ffordd strwythuredig a chyson. Trwy ddefnyddio gweithgareddau fel cwisiau byr, cardiau fflach neu dasgau cof ar ddechrau gwersi, mae disgyblion ag ADY yn datblygu eu hyder, gwella eu gallu i gadw gwybodaeth, a chael ymdeimlad cliriach o gynnydd. Mae’r strategaeth hefyd yn lleihau gorbryder drwy greu trefn ddisgwyliedig, gan gefnogi dysgwyr i ddod yn fwy annibynnol yn eu dysgu. 

Mae system gyfeirio ADY hygyrch sy’n cynnwys camau gweithredu pwrpasol i staff ac arweinwyr o fewn cadwyn ymateb graddedig. Gall y camau gynnwys staff yn treialu strategaethau gan y CADY am gyfnod penodol a phroses fonitro effeithiol. Mae system ganolog effeithiol i adnabod anghenion yn fanwl ac yn gynnar yn caniatáu i’r tîm graffu ar dystiolaeth a gwneud penderfynu ar gamau gweithredu ac ymyraethau pellach. Mae tracio a monitro tynn a rheolaidd o gynnydd ac agweddau at ddysgu disgyblion, gan gynnwys disgyblion ag ADY. 

Mae’r ysgol wedi sefydlu partneriaethau cynradd llwyddiannus i sicrhau adnabyddiaeth gref o’r disgyblion fel rhan o’r broses drosglwyddo.  Yn ogystal mae’r ysgol wedi darparu hyfforddiant dyslecsia, ACEs a dyscalcwlia i’r ysgolion partner cynradd. 

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi ei gael ar ddarpariaeth a safonau dysgwyr? 

Drwy weithredu strategaethau addysgu fel ‘dysgu i’r brig’ ac ‘adalw gwybodaeth’ ochr yn ochr â chefnogaeth bwrpasol i ddisgyblion ag Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY), mae’r ysgol yn llwyddo i greu amgylchedd dysgu lle mae disgwyliadau uchel yn cyd-fynd â mynediad hygyrch. Mae hyn yn galluogi disgyblion ag ADY i ymgysylltu â her academaidd, datblygu eu cof a’u dealltwriaeth dros amser, ac mae’r rhan fwyaf o ddisgyblion sydd ag ADY yn gwneud cynnydd sydd o leiaf yn addas o gymharu a’u mannau cychwyn. Wrth iddynt dderbyn cymorth strwythuredig i gyrraedd y lefelau uchaf, ac ymarfer adalw gwybodaeth yn rheolaidd, mae’r disgyblion hyn yn meithrin hyder, ymreolaeth a gallu cynyddol i gymryd rhan weithredol yn eu dysgu, gan osod sylfeini cryf ar gyfer llwyddiant tymor hir. 

Cryfder nodedig arall y strategaethau yw’r ffordd mae’r holl staff yn perchnogi’r gwaith er mwyn sicrhau’r ddarpariaeth fwyaf effeithiol i bob disgybl wneud cynnydd dros amser. Mae safonau cyrhaeddiad y disgyblion wedi gwella yn sgil y strategaethau dysgu ac addysgu ysgol gyfan. 

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Tri myfyriwr mewn ystafell ddosbarth yn gwisgo clustffonau realiti rhithwir, yn rhyngweithio â chyfrifiaduron.

Gwybodaeth am yr ysgol/y darparwr

Mae Ysgol David Hughes yn ysgol uwchradd ddwyieithog sy’n gwasanaethu De Ynys Môn. Mae 1097 o ddisgyblion yn yr ysgol ac mae 11.0% yn gymwys i brydau ysgol am ddim. Gweledigaeth arweinwyr yr ysgol yw i gynnig yr addysg ddwyieithog orau a mwyaf perthnasol i bob disgybl yn ddiwahân a chreu cymdeithas agored a chynhwysol sy’n parchu safbwyntiau, dyheadau a gobeithion pawb sy’n rhan o gymuned yr ysgol.

Cyd-destun a chefndir i’r arfer effeithiol neu arloesol

Roedd yr ysgol yn awyddus i gryfhau cyfranogiad disgyblion i fod yn fwy ystyrlon a dilys.  Yn dilyn ymweliad ag ysgol Gymraeg yn Abertawe, sefydlwyd nifer o bwyllgorau disgyblion gan gynnwys y Pwyllgor UNICEF. Mae arweinwyr yn ceisio sicrhau bod hawliau plant yn dylanwadu ar bob agwedd o fywyd yr ysgol a theimlant ei fod wedi arwain at dwf, nid yn unig mewn hyder disgyblion i leisio barn ond hefyd yn eu hymdeimlad o gyfrifoldeb dros sicrhau hawliau plant ac oedolion. Yn ogystal, roedd arweinwyr yn awyddus i fanteisio ar gyfleoedd ehangach i greu cyd-destunau dilys ar gyfer cyfranogiad ac i hybu cydweithio ar lefel leol, cenedlaethol a rhyngwladol. Mae hyn yn cynnwys cyfleoedd i weithio gyda pharc gwyddoniaeth a chartref henoed lleol ar brosiectau technoleg i gefnogi’r boblogaeth sy’n heneiddio, ynghyd â phrosiect y Cyngor Prydeinig ar gynaliadwyedd gydag ysgolion eraill o Ewrop. 

Disgrifiad o natur y strategaeth neu’r gweithgarwch

Roedd disgyblion yn teimlo bod angen i gymuned yr ysgol wella’r modd roedd yn amlygu ei hymrwymiad i fod yn ysgol gynhwysol sydd yn dathlu amrywiaeth. Roedd yr ysgol eisoes wedi dechrau ar ei thaith gwrth-hiliaeth ac roedd holl staff yr ysgol wedi derbyn hyfforddiant perthnasol. Daeth y Grŵp UNICEF i’r casgliad bod angen gwella cynrychiolaeth yn y coridorau a’r ystafelloedd dysgu. Gweithiasant ar brosiect creu posteri digidol sydd yn dathlu llwyddiant unigolion amlwg o wahanol gefndiroedd ethnig, crefydd a chyfeiriadedd rhywiol gan gynnwys unigolion fel Betty Campbell, Tayce, a Hanan Issa. Bu ail grŵp yn gweithio gyda’r adran gelf ac artist lleol i baratoi darnau celf sy’n dathlu llwyddiant Cymry amlwg, yn arbennig merched fel Tanni Grey-Thompson a Marina Diamandis. Roedd y Grŵp UNICEF hefyd wedi dylanwadu ar strategaeth gwrth-hiliaeth yr ysgol ac mae aelodau o’r grŵp yn rhan o’r Fforwm Rhieni Gwrth-Hiliaeth yr ysgol. Mae barnau disgyblion a rhieni ar y Fforwm wedi dylanwadu ar agweddau fel y dull mae’r ysgol yn ymateb i sylw hiliol gan ddisgyblion. Bu aelodau o’r grŵp hefyd yn hyfforddi athrawon dan hyfforddiant Prifysgol Bangor er mwyn sicrhau eu bod yn dechrau eu gyrfa yn llwyr ymwybodol o’u rôl hwythau mewn creu ysgol sydd yn dathlu amrywiaeth ac yn hyrwyddo cynhwysiant.  

Yn ogystal ag ymateb i amryw faterion sydd yn codi yn ystod y flwyddyn, mae’r Cyngor Ysgol bob tro yn canolbwyntio ar un agwedd benodol er mwyn mynd i’r afael â hi, a hyn yn seiliedig ar ddata holiaduron. Roedd adroddiad gan Y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd Mewn Ysgolion (SHRN) yn awgrymu bod angen i’r ysgol i fynd i’r afael â sut mae disgyblion yn adrodd ar fwlio. Yn dilyn cyfnod o ymgynghori, penderfynodd y Cyngor Ysgol bod angen gwneud hyn yn haws i ddisgyblon. Lluniwyd safle we ‘Llais y Dysgwr’ sydd yn cynnwys dolen lle mae disgyblion yn gallu e-bostio unrhyw bryder sydd ganddynt os nad ydynt yn teimlo’n hyderus i ddechrau sgwrs wyneb yn wyneb amdano. Ceir hefyd codau QR i’r ddolen hon ar hysbysfyrddau ar draws yr ysgol. Mae prif hysbysfwrdd yr ysgol hefyd yn cynnwys posteri gwrth-fwlio yn y deunaw o ieithoedd a siaredir gan ddysgwyr yr ysgol.   

Mae’r Grŵp Cymreictod yn gweithio’n rheolaidd gyda rhieni ac aelodau o’r gymuned leol er mwyn hyrwyddo’r iaith. Mae hyn yn cynnwys trefnu cystadleuaeth addurno ffenestri busnesau’r stryd fawr ar gyfer Gorymdaith Gŵyl Ddewi ac hefyd annog busnesau i arddangos posteri Rydym Ni’n Siarad Cymraeg /  Rydym Ni’n Dysgu Cymraeg yn eu siopau. Yn ogystal, mae busnesau lleol yn cefnogi digwyddiadau hyrwyddo’r Gymraeg a diwrnodau a dathliadau yn yr ysgol, er enghraifft Diwrnod Shwmae/Sumae, Diwrnod Neges Heddwch ac Ewyllys Da yr Urdd trwy gynnig gwobrau ar gyfer cystadlaethau amrywiol. Yn ystod nosweithiau rhieni, mae’r grŵp Cymreictod yn cynnal stondin er mwyn rhannu taflenni gwybodaeth â rieni er mwyn eu cynorthwyo i gael mynediad i apiau a gwefannau defnyddiol i helpu nhw i ddysgu Cymraeg. Mae’r Grŵp Cymreictod yn gweithio’n annibynnol a nhw sydd yn llwyr gyfrifol am drefnu’r digwyddiadau hyn. Maent hefyd wedi cysylltu gyda chwmni teledu er mwyn ffilmio eitem ar waith y grŵp ar gyfer rhaglen deledu.  

Mae’r ysgol yn cydweithio’n agos gydag asiantaethau allanol, yn arbennig yn y byd digidol a thechnolegol. Mae disgyblion yn cydweithio gyda pharc gwyddoniaeth lleol ar brosiect realiti rhithwir (VR) i gefnogi’r boblogaeth sydd yn heneiddio ar Ynys Môn. Mae disgyblion yn rhoi cyfle i drigolion cartref henoed lleol i ddefnyddio’r VR i ddychmygu eu bod yn beicio ar hyd lonydd eu mebyd neu fynd am dro ar draeth lleol gan glywed sŵn y môr a’r adar.  

Yn dilyn ymweliad criw o ddisgyblion â Siapan yn sgil derbyn grant Taith Llywodraeth Cymru, bu grŵp o ugain o ddisgyblion Blwyddyn 12 yn cydweithio ag unigolion o’r parc gwyddoniaeth er mwyn datblygu gêm gyfrifiadurol yn seiliedig ar gymeriadau chwedlau Cymru a Siapan. Mae hyn wedi rhoi cyfle i ddisgyblion datblygu medrau newydd wrth weithio gydag arbenigwyr yn y maes hwn, ond maent hefyd wedi deall bod modd gweithio yn y diwydiant gemau cyfrifiadurol tra’n aros ar Ynys Môn. Er mwyn ehangu ar hyn a sicrhau bod grŵp ehangach o ddisgyblion yn elwa o’r daith i Siapan, mae’r disgyblion a fu’n ymweld â Gardd Goffa Heddwch Hiroshima wedi rhannu eu profiadau ac mae’r Grŵp ECO yn cydweithio â chymdeithas gerddi Siapaneaidd er mwyn cynllunio a chreu gardd heddwch.    

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi’i chael ar ddarpariaeth a deilliannau i ddysgwyr ac/neu eu teuluoedd?

Mae’r cyfle i gydweithio gyda’r parc gwyddoniaeth wedi arwain at nifer o ddeilliannau arwyddocaol i ddisgyblion yr ysgol. Yn ogystal â’r cyfle i ddatblygu medrau cyfrifiadurol mwy arbenigol a dysgu sut i ddefnyddio rhaglenni anghyfarwydd, mae’r disgyblion hefyd wedi meithrin ymdeimlad o falchder yn niwylliant Cymru ac wedi deall bod cyfleoedd i weithio yn y byd technolegol ar brosiectau byd-eang a bod yn gyflogedig ar Ynys Môn. Mae rhai o’r disgyblion wedi creu cysylltiadau gyda chwmnïau gemau cyfrifiadurol lleol/rhyngwladol gan sicrhau cyfleoedd am brofiad gwaith.   

Mae’r ysgol wedi manteisio ar y cyfle i feithrin ymwybyddiaeth y disgyblion a’u teuluoedd o bwysigrwydd Deddf Llesiant Cenedlaethau 2015 a chodi ymwybyddiaeth o’r boblogaeth sydd yn heneiddio – yn arbennig ar Ynys Môn fel yn Ōsakikamijima yn nhalaith Hiroshima. Mae’r prosiectau beic a gogls realiti rhithiol wedi esgor ar gyfleoedd pellach, er enghraifft mae disgyblion Blwyddyn 7 yn defnyddio deallusrwydd artiffisial i greu robotiaid a fyddai’n cynorthwyo’r henoed gyda thasgau beunyddiol yn eu cartrefi.  Mae’r gwaith o bontio’r cenedlaethau a chreu gofod i’r hen a’r ifanc i gymdeithasu a dysgu oddi wrth ei gilydd wedi cynnig cyfleoedd ehangach i greu cyd-destunau dilys ar gyfer cyfranogiad ac i hybu cydweithio.   

Mae’r Grŵp Fforwm Gwrth-Hiliaeth Rhieni wedi grymuso rhieni a theuluoedd i ddylanwadu ar bolisiau a gweithdrefnau’r ysgol. Mae gwaith y Grŵp UNICEF a’r Cyngor Ysgol wedi atgyfnerthu cyfranogiad y disgyblion a’u cynorthwyo i arwain ac ysgogi gweithredu mewn ymateb i flaenoriaeth ysgol-gyfan.   

Mae’r Grŵp Cymreictod wedi llwyddo i gynyddu’r nifer o gyfleoedd amrywiol y gall disgyblion gyfranogi mewn digwyddiadau cymdeithasol yn y Gymraeg, boed yn gig, cystadleuaeth bobi neu wrth ddathlu Wythnos Miwsig Cymru. Maent hefyd wedi hyrwyddo’r Gymraeg yn nhref Porthaethwy ac wedi ysgogi diddordeb a brwdfrydedd dros ddathlu’r iaith drwy gydol y flwyddyn.  Mae rhieni a theuluoedd yr ysgol wedi manteisio ar yr arweiniad ar sut y gallent ddatblygu eu gallu yn y Gymraeg.  

Sut ydych chi wedi rhannu eich arfer dda yn yr ysgol, y sector a thu hwnt?

  • Mae Cyngor Ynys Môn wedi penderfynu y dylai pob un o’r ysgolion uwchradd weithio ar brosiect tebyg i’r un realiti rhithwir yn dilyn ein llwyddiant 
  • Mae aelodau o Gynghorau Ysgol ysgolion uwchradd Ynys Môn wedi cyfarfod i rannu syniadau.  
  • Rhannwyd gwaith gwrth-hiliaeth y Grŵp UNICEF mewn seremoni gan Ysgolion Heddwch yng Nghymru yn Eisteddfod Llangollen.  

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Athro a grŵp o fyfyrwyr mewn gwisgoedd yn trafod o amgylch bwrdd yn yr ystafell ddosbarth.

Gwybodaeth am yr ysgol 

Mae Ysgol Gyfun Bryntirion yn ysgol cyfrwng Saesneg i ddisgyblion 11-18 oed, a gynhelir gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr, sydd wedi’i lleoli ar ochr orllewinol Pen-y-bont ar Ogwr. Mae arwyddair yr ysgol, “Dysgwn Sut i Fyw”, yn cwmpasu’r gwerthoedd traddodiadol sy’n ysbrydoli’r disgyblion – dysgu gyda’n gilydd, trwy gydbarch a pherthnasoedd cadarnhaol sydd wedi’u hadeiladu ar ymddiriedaeth a chefnogaeth. 

Mae 1,246 o fyfyrwyr ar y gofrestr, gan gynnwys 204 yn y chweched dosbarth. Mae bron pob un o’r myfyrwyr yn siarad Saesneg fel eu hiaith gyntaf. Mae canran y disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim tuag 16.8%, ar gyfartaledd, dros y tair blynedd diwethaf, sy’n is na’r cyfartaledd cenedlaethol. Canran y disgyblion y nodwyd bod ganddynt anghenion dysgu ychwanegol yw 3%. 

Mae’r uwch dîm arweinyddiaeth (UDRh) yn cynnwys y pennaeth, dirprwy bennaeth, pedwar pennaeth cynorthwyol a rheolwr busnes.  

Cyd-destun a chefndir i’r arfer effeithiol neu arloesol 

Yn Ysgol Gyfun Bryntirion, caiff datblygiad personol a chymdeithasol ei feithrin trwy ystod o strategaethau sydd wedi’u cynllunio’n ofalus ac mae’r cwricwlwm Iechyd a Lles yn chwarae rôl sylweddol yn y broses hon. Mae’r tîm arweinyddiaeth yn sicrhau bod pob grŵp blwyddyn yn cael gwersi ABaCh ac Iechyd a Lles ar yr amserlen, sy’n cefnogi cyflwyniad themâu allweddol mewn modd strwythuredig a chyson ar draws yr ysgol. 

Caiff gwersi Iechyd a Lles eu cyflwyno gan athrawon arbenigol dynodedig sy’n arweinwyr ac arbenigwyr cydnabyddedig mewn ABaCh ac Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb. Mae’r athrawon hyn yn addysgu ar draws pob grŵp blwyddyn, yn archwilio cynnwys y cwricwlwm, yn cefnogi ac yn hyfforddi staff ac yn sicrhau cysondeb o ran geirfa a chyfleu negeseuon iechyd hanfodol. Er mwyn sicrhau bod y cwricwlwm yn berthnasol ac yn ymatebol i anghenion disgyblion, mae arweinwyr yn y maes hwn yn ymgymryd ag ymchwil sy’n seiliedig ar arfer ac yn cydweithio’n agos â thimau bugeiliol a diogelu. Mae hyn yn sicrhau bod dylunio gwersi a dewis adnoddau yn adlewyrchu cyd-destun yr ysgol a’r gymuned ehangach. 

Mae data lleol a chenedlaethol, gan gynnwys gwybodaeth gan y Rhwydwaith Ymchwil Iechyd mewn Ysgolion (SHRN) ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, yn llywio cynllunio’r cwricwlwm i greu profiad dysgu dilys ac ystyrlon. Mae barn disgyblion yn chwarae rôl hollbwysig wrth lunio cwricwlwm myfyriol sy’n esblygu yn unol ag anghenion a safbwyntiau myfyrwyr. 

Mae cyfathrebu a chydweithio effeithiol â rhieni a gofalwyr yn hanfodol o ran cyflwyno’r cwricwlwm yn effeithiol. Er enghraifft, pan fydd pynciau sensitif wedi’u trefnu, mae rhieni’n cael gwybod ymlaen llaw ac yn cael adnoddau perthnasol. Caiff cyfarfodydd eu cynnal hefyd i fynd i’r afael â chwestiynau neu bryderon, gan sicrhau bod disgyblion yn cael cymorth cyson gartref ac yn yr ysgol. 

Elfen allweddol wrth lunio darpariaeth ehangach yr ysgol ar gyfer datblygiad personol a chymdeithasol fu casglu adborth helaeth gan ddisgyblion a staff, sydd wedi helpu i sefydlu dull ysgol gyfan cyson ac effeithiol. Mewn partneriaeth â chymuned ehangach yr ysgol, cyflwynodd yr ysgol y llinyn ‘Be Successful’, yn rhan o weledigaeth gyffredinol ‘Be Bryntirion’ – ochr yn ochr â’r disgwyliadau craidd: ‘Be Ready’, ‘Be Respectful’ a ‘Be Safe’. Mae meini prawf ‘Be Successful’ yn ffurfio sylfaen datblygiad personol a chymdeithasol o fewn ethos ehangach yr ysgol. Mae’r weledigaeth hon yn cael ei hadlewyrchu trwy ffocws thematig a gwasanaethau ysgol gyfan, sydd â’r nod o feithrin unigolion hyderus, cydnerth a myfyriol trwy roi lles disgyblion wrth wraidd pob arfer. Mae amser cofrestru wedi’i strwythuro’n strategol i gefnogi’r weledigaeth hon, gan gynnwys rhaglen wedi’i dylunio’n ofalus sy’n cynnwys mentrau fel ‘Let’s Talk Tuesday’ a ‘Well-being Wednesday’. Mae’r sesiynau hyn yn cynnig cyfleoedd i ddisgyblion gymryd rhan mewn gweithgareddau lles, archwilio materion cymdeithasol pwysig a chymryd rhan mewn trafodaethau agored ac ystyrlon.  

Nodwyd arweinyddiaeth disgyblion yn flaenoriaeth allweddol yng nghynllun datblygu’r ysgol. Mae proses ymgeisio a dethol gynhwysol a difyr yn annog pob disgybl i gymryd rhan mewn rolau arweinyddiaeth. Mae cyngor yr ysgol, a sefydlwyd ac yn cael ei arwain gan ddisgyblion, wedi’i drefnu’n is-bwyllgorau sy’n canolbwyntio ar agweddau amrywiol ar fywyd yr ysgol. Mae’r strwythur hwn yn grymuso disgyblion i chwarae rôl weithredol mewn ysgogi gwelliant yn yr ysgol a’r gymuned ehangach. I ategu hyn a sicrhau cyfleoedd i bob disgybl, mae’r ysgol hefyd yn cynnig ystod o grwpiau strategol, gan gynnwys y Bwrdd Diogelu Iau, Arweinwyr Lles, Criw Cymraeg a Llysgenhadon Pwnc. Mae pob grŵp yn pennu ei flaenoriaethau ei hun ar ddechrau’r flwyddyn academaidd ac mae cynnydd yn cael ei fonitro a’i werthuso drwyddi draw. Mae’r dull hwn yn galluogi disgyblion i gael effaith bwrpasol a mesuradwy ar wella’r ysgol. 

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi’i chael ar ddarpariaeth a safonau dysgwyr?  

Mae’r ymagwedd strategol a strwythuredig tuag at ddatblygiad personol a chymdeithasol yn Ysgol Gyfun Bryntirion wedi cael effaith gadarnhaol sylweddol ar ansawdd y ddarpariaeth a safonau disgyblion. Mae archwiliadau’r cwricwlwm a hyfforddiant staff wedi cefnogi geirfa a dull cytûn, gan godi safon gyffredinol yr addysgu a’r dysgu yn y maes hwn. Mae defnyddio athro arbenigol wedi sicrhau y caiff addysg Iechyd a Lles ei chyflwyno mewn modd cyson, o ansawdd uchel ar draws pob grŵp blwyddyn.  

Mae’r cwricwlwm yn parhau’n berthnasol ac yn ymatebol i anghenion disgyblion trwy ddefnyddio barn disgyblion yn rheolaidd, dadansoddi data lleol a chenedlaethol a chydweithio’n agos â thimau bugeiliol a diogelu. Mae hyn wedi arwain at ddysgwyr mwy ymgysylltiedig a myfyriol, sy’n gallu cysylltu eu dysgu â phrofiadau go iawn. Mae mentrau fel ‘Let’s Talk Tuesday’ a ‘Well-being Wednesday’ yn darparu cyfleoedd strwythuredig i ddisgyblion archwilio materion cymdeithasol allweddol, datblygu llythrennedd emosiynol a chymryd rhan mewn gweithgareddau sy’n cefnogi eu hiechyd meddwl, corfforol ac emosiynol. O ganlyniad, mae lles disgyblion wedi cryfhau’n sylweddol. 

Mae ymgysylltu â disgyblion a’u grymuso hefyd wedi gwella trwy ymrwymiad yr ysgol i arweinyddiaeth disgyblion. Trwy’r cyngor ysgol ac ystod o grwpiau strategol, caiff disgyblion rolau ystyrlon mewn llunio bywyd yr ysgol. Mae hyn yn annog hyder, cyfrifoldeb a dinasyddiaeth weithredol, wrth feithrin ymdeimlad cryf o falchder a pherthyn yng nghymuned yr ysgol. 

Mae cyfathrebu agored yr ysgol â rhieni, yn enwedig ynghylch pynciau sensitif, wedi cryfhau partneriaethau rhwng y cartref a’r ysgol, gan helpu i sicrhau y caiff disgyblion gefnogaeth gyson y tu mewn a’r tu allan i’r ysgol. Ar ben hynny, mae integreiddio gweledigaeth ‘Be Bryntirion’—yn enwedig y llinyn ‘Be Successful’—wedi cyfrannu at ddiwylliant ysgol cadarnhaol sydd wedi’i ymwreiddio mewn gwerthoedd a disgwyliadau cytûn. Mae’r ethos hwn wedi’i adlewyrchu mewn ymddygiad gwell gan ddisgyblion, perthnasoedd cryfach ac amgylchedd dysgu mwy cynhwysol a pharchus. 

At ei gilydd, mae’r gwaith hwn wedi arwain at les cryfach ymhlith disgyblion, lefelau uwch o ymgysylltiad a datblygiad personol a chymdeithasol gwell. Mae disgyblion wedi’u harfogi’n well â’r hyder, medrau a’r gwerthoedd sydd eu hangen arnynt i lwyddo yn yr ysgol a’r tu hwnt. 

Sut ydych chi wedi mynd ati i rannu eich arfer dda? 

 Mae’r ysgol wedi hybu ei harferion yn weithredol yn lleol trwy gylchlythyr yr ysgol, cyfarfodydd llywodraethwyr, gwasanaethau penodedig, ymgysylltu trwy gyfryngau cymdeithasol a chyfathrebu rheolaidd â rhieni. Yn genedlaethol, mae’r ysgol wedi rhannu agweddau ar ei dull trwy flogiau ac erthyglau, wedi ymddangos mewn sawl podlediad ac wedi cyfrannu at ymchwiliadau’r BBC i faterion cyfredol yn ymwneud ag Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb.  

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Ystafell ddosbarth gyda nifer o fyfyrwyr yn codi eu dwylo i ateb cwestiwn, tra bod athro yn sefyll o flaen bwrdd gwyn gyda diagramau a nodiadau.

Gwybodaeth am yr ysgol/y darparwr

Mae’r Coleg Merthyr Tudful yn goleg addysg bellach cyffredinol sy’n cynnig amrywiaeth eang o raglenni addysgu galwedigaethol a chyffredinol. Agorodd campws y coleg yn Ynysfach, Merthyr Tudful, ym mis Medi 2013 yn sgil ad-drefnu trydyddol yn yr awdurdod lleol. Mae’r coleg yn is-gwmni i Brifysgol De Cymru, gyda bwrdd cyfarwyddwyr wedi’u penodi gan y Brifysgol. 

Mae’r coleg wedi’i leoli ym Merthyr Tudful, sef yr awdurdod lleol lleiaf yng Nghymru gyda phoblogaeth gyfan o ryw 58,000 o bobl, a saif o fewn Prifddinas-Ranbarth Caerdydd. Mae gan Ferthyr Tudful rai o’r ardaloedd mwyaf amddifad yng Nghymru, gyda chofnod bod 28 o’i 36 is-ardal yn yr 50% uchaf o ardaloedd amddifad yng Nghymru, yn ôl Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru. Cenhadaeth y coleg yw ‘Trawsnewid Bywydau trwy Gydweithio’. 

Cyd-destun a chefndir yr arfer effeithiol neu arloesol

Cyflwynodd arweinyddiaeth y coleg dîm dysgu ac addysgu, yn cynnwys dau gydlynydd dysgu ac addysgu a chwe anogwr dysgu ac addysgu, i gynorthwyo athrawon â datblygu a gwreiddio amrywiaeth o strategaethau allweddol yn canolbwyntio ar ymgysylltu dysgwyr, amrywiaeth, cyflymder priodol, ymestyn a her, a holi effeithiol. Y tîm addysgu a dysgu sy’n gyfrifol am yrru strategaeth dysgu ac addysgu’r coleg, sy’n canolbwyntio ar bedair elfen allweddol:  

  •  Grymuso Ymarferwyr  
  • Effaith ar Ddysgu  
  • Dysgu ac Addysgu Eithriadol  
  • Rhannu Arfer Dda  

Yn sylfaen i’r strategaeth hon y mae rhaglen dysgu proffesiynol gynhwysfawr, gan sicrhau bod staff yn gallu cael at y technolegau addysgu, yr arloesiadau, yr offer asesu a’r cyfleoedd diweddaraf i gymryd rhan mewn mentrau dysgu ac addysgu’r coleg. Mae staff yn cael adborth rheolaidd ar eu darpariaeth addysgu a mynediad rheolaidd at anogaeth 1:1 a chylchoedd anogaeth fel ffordd o ddatblygu athrawon yn arweinwyr dysgu. 

Bu newid mewn ffocws, gyda dysgu proffesiynol grymusol sy’n meithrin ymarferwyr ac yn eu paratoi â’r offer angenrheidiol i hwyluso sesiynau effeithiol a difyr. O’r newid diwylliannol hwn y deilliodd y Cynllun Dysgu a Datblygu Proffesiynol (PLDP). 

Disgrifiad o natur y strategaeth neu’r gweithgaredd

Trefnodd arweinwyr y coleg i hwylusydd allanol weithio gyda’r tîm dysgu ac addysgu, yn ogystal â gweithgor ehangach, i archwilio fframweithiau dysgu proffesiynol a sefydlu dull cyson a fyddai’n darparu meysydd ffocws unigoledig sy’n cael eu dewis a’u harwain gan yr athro. Mae’r PLDP yn mynnu ymgysylltiad ag ymholi academaidd ac ymchwil weithredol, sy’n cael eu harsylwi, eu gwerthuso a’u rhannu.  

Mae’r broses gytunedig fel a ganlyn: 

  1. Penderfynu beth rydych chi am ei wneud.  
  2.   Cofnodi a chyflwyno eich bwriadau, er enghraifft ‘gwella ymgysylltiad dysgwyr trwy holi’.  
  3. Cwrdd â’ch Pennaeth Is-adran i drafod eich bwriadau.  
  4. Dechrau’r broses ymholi academaidd/ymchwil weithredol.   
  5. Dewis Arsyllydd o’r Rhestr Arsyllwyr Swyddogol. 
  6. Mynychu cyfarfod cyn-arsylwi gyda’r arsyllydd o’ch dewis.  
  7. Cyflwyno sesiwn wedi’i harsylwi.     
  8. Gwerthuso’r broses.  
  9. Cyflwyno eich PLDP terfynol i’ch Pennaeth Is-adran.  
  10. Rhannu eich canfyddiadau yn y fformat cytunedig. 

Mae’r broses yn un ddatblygiadol ac ar wahân i brosesau ansawdd y coleg. Cefnogir y PLDP gan amrywiaeth o fentrau ategol ac ymgysylltu â phartneriaid allanol. Caiff y broses ei hadolygu’n flynyddol i sicrhau ei bod yn berthnasol ac i ymateb i awgrymiadau’r staff am welliannau posibl, yn enwedig i’r ddogfennaeth.

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi’i chael ar y ddarpariaeth a’r deilliannau i ddysgwyr a/neu eu teuluoedd?

Mae effaith y strategaeth ddysgu ac addysgu a’r PLPD yn weladwy a gellir dangos tystiolaeth ohonynt trwy amrywiaeth o ddulliau. Mewn arolwg diweddar o’r staff, mae mwyafrif o’r staff wedi darganfod bod dull y PLDP yn eu grymuso ac yn cefnogi gwelliannau mewn arfer fyfyriol yn effeithiol. Ymatebodd y rhan fwyaf ohonynt fod y drafodaeth gyda’u rheolwr llinell yn ddefnyddiol cyn cwblhau eu PLDP. Mae llawer o staff o’r farn bod y PLDP yn fwy effeithiol wrth gefnogi’u dysgu a’u datblygiad na’r system arsylwi gwersi a oedd yn cael ei graddio yn flaenorol. Mae mwyafrif y staff hefyd o’r farn bod y PLDP wedi gwella ymgysylltiad dysgwyr o gymharu â’r system flaenorol o raddio arsylwadau. Mae mentrau dysgu proffesiynol atodol i ategu’r PLDP wedi cael croeso mawr hefyd, gyda’r rhan fwyaf o athrawon yn dweud bod y rhaglenni’n rhagorol. Mae salwch ymhlith athrawon yn isel ac mae lefelau cadw staff yn uchel.  

Mae’n bosibl bod yr effaith ar ddysgwyr yn fwy arwyddocaol fyth. Mae boddhad dysgwyr wedi gwella flwyddyn ar ôl blwyddyn ac mae’n 97% ar gyfer y flwyddyn bresennol. Mae dysgwyr sy’n sgorio bod ansawdd dysgu ac addysgu yn dda neu’n rhagorol yn 93% ar gyfer y flwyddyn bresennol. Mae deilliannau cyffredinol wedi gwella ar bob lefel ar draws rhaglenni galwedigaethol, mynediad, medrau a Safon Uwch.  

Sut rydych chi wedi rhannu eich arfer dda o fewn yr ysgol, y sector neu’r tu hwnt?

Mae athrawon yn rhannu proses a deilliannau eu PLDP yn ffurfiol fel rhan o gynhadledd dysgu ac addysgu ar ddiwedd y flwyddyn academaidd. Mae ychydig o athrawon yn cyflwyno eu canfyddiadau mewn ‘Dysgyrddau’ sy’n cael eu trefnu gan Rwydwaith Dysgu ac Addysgu De-ddwyrain Cymru. Yn 2024-2025, mae grŵp bach o staff wedi gweithio gyda hwylusydd allanol i ddatblygu llyfr cyhoeddedig o strategaethau sy’n canolbwyntio ar weithio gyda dysgwyr ar raglenni lefel is. Ar gyfer 2025-2026, mae rhai athrawon profiadol yn cael eu gwahodd i gyflwyno Cynnig Arloesi yn lle PDLP, lle gall eu syniadau ymestyn y tu hwnt i’r ystafell ddosbarth ac, o bosibl, gael effaith y tu hwnt i’w hunain a’u maes pwnc. 

Mae’r coleg wedi agor ei ddrysau i ymarferwyr ar draws llawer o sectorau addysgu, gan gynnwys ysgolion arbennig, cynradd, uwchradd a chynrychiolwyr o golegau AB eraill i gymryd rhan mewn amrywiaeth o weithgareddau dysgu proffesiynol ac arsylwi ymarfer mewn ystafelloedd dosbarth, gweithdai a stiwdios. 

Er bod y cyfleoedd ffurfiol hyn i rannu arfer dda ar gael, mae’n bwysig nodi mai’r rhannu arfer lai ffurfiol trwy ddeialog broffesiynol a sgyrsiau yn y coridor sydd efallai’n cael yr effaith fwyaf arwyddocaol. Mae hwn yn ddatblygiad diwylliannol gwreiddiedig sy’n adlewyrchu gwerthoedd a dyheadau Coleg Merthyr Tudful.

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Letters spelling 'cymraeg' which means 'Welsh' in the Welsh language, hanging on a line against a clear blue sky.

Gwybodaeth am yr awdurdod lleol

Sefydlwyd gwasanaeth cefnogi hwyrddyfodiaid i’r Gymraeg yn y sector cynradd gan awdurdod lleol Wrecsam yn 2018 gyda chynnig cefnogaeth allgymorth wythnosol ar gyfer hwyrddyfodiaid cynradd.  Yn 2021 daeth yr uned drochi uwchradd dan ofal yr awdurdod lleol ac yn 2023 sefydlwyd canolfan iaith gynradd ‘Cynefin’. Erbyn hyn, mae 2 ddosbarth trochi uwchradd gyda’r trydydd dosbarth yn agor ym Mehefin 2025, canolfan iaith gynradd a gwasanaeth allgymorth i gefnogi hwyrddyfodiaid. Mae 7 aelod o staff yn perthyn i’r gwasanaeth ac mae’r niferoedd yn cynyddu yn sylweddol o flwyddyn i flwyddyn. O ran demograffeg, mae’r rhan fwyaf o’r ardaloedd yn Wrecsam yn ardaloedd ble mae llai na 12% o’r boblogaeth yn gallu’r Gymraeg ac mae cyfradd amddifadedd a thlodi sylweddol ar draws yr awdurdod. 

Cyd-destun a chefndir i’r arfer effeithiol neu arloesol

Yn ystod cyfnod pontio’r disgyblion, amlygodd bod proffil amlwg ar gyfer canran helaeth y dysgwyr oedd yn dymuno mynediad at ein darpariaethau trochi hwyr / cefnogaeth hwyrddyfodiaid. Roedd y proffil yn amlygu bod y rhan fwyaf o’r plant yn dod o deuluoedd dan anfantais, gyda sgôr o 3 ACE (profiad plentyndod niweidiol). Yn ogystal, nid oeddynt wedi llwyddo i feithrin perthynas cryf gyda’u cyfoedion yn ystod eu cyfnod addysg gynradd. Roedd canran uchel o’r plant gyda diagnosis niwro-amrywiol neu wedi profi trawma sylweddol a oedd wedi cael dylanwad ar eu cyrhaeddiad academaidd. 

Mae ein darpariaeth llesol, sydd wedi’i fodelu ar fodel ardaloedd dysgu cynradd a’n grwpiau trochi bach yn apelio i’r teuluoedd, gyda’r Gymraeg yn aml yn eilradd i’r dewis. Wrth osod strategaethau a chreu darpariaethau sydd yn ystyriol o drawma ac yn gosod lles wrth wraidd ein cynllun caffael iaith, crëwyd awyrgylch ddysgu cefnogol, cynhwysol a llesol sy’n arfogi dysgwyr i oresgyn unrhyw rwystrau i lwyddo yn eu huchelgais i gaffael yr iaith. 

Disgrifiad o natur y strategaeth neu’r gweithgaredd 

Mae plethu prif egwyddorion cefnogi caffael iaith yn unol â rhaglen sy’n ystyriol o drawma yn rhan greiddiol o’n gweledigaeth. Mae hyn yn sicrhau ein bod yn darparu gwasanaeth cynhwysol, llesol ac uchelgeisiol sydd yn meithrin balchder, ymdeimlad o berthyn ac ymrwymiad tuag at yr iaith. Ein prif flaenoriaeth ydy adeiladu perthnasau cryf a chysylltiadau positif gyda’r disgyblion er mwyn meithrin ymddiriedaeth ac ymdeimlad diogel. Yn y cynradd, mae ymweliadau ymgyfarwyddo yn digwydd rhwng y cydlynydd cynradd a’r disgyblion, a gwahoddiad iddynt ddod i ymweld â’r ganolfan cyn cychwyn ar y cwrs dwys. Yn yr uwchradd, mae’r broses bontio cadarn yn cynnwys ymweliadau cyson, cyn trosglwyddo am ragflas o’r cynnig ac yna ymrwymo yn llawn, yn arwain y disgyblion yn raddol tuag at y cyfnod trochi dwys wrth drosglwyddo.   

Mae amgylchedd yr unedau wedi’u cynllunio i greu gofod diogel ble gall disgyblion fynegi eu hunain heb gael eu barnu. Mae ffiniau a disgwyliadau ymddygiad cadarn, ond mae cyfleoedd i ddisgyblion gael mynegi pryder, gofyn am amser oddi ar dasg a thrafod eu hemosiynau yn agored yn yr uned.  Mae pob disgybl yn cael ei gyfarch wrth y drws ac yn penderfynu ar eu cyfarchiad – boed yn ysgwyd llaw, pawen lawen neu’n chwifio llaw. Mae’r ymgysylltu pwrpasol yn treiddio o’r cychwyn cyntaf nes y gloch olaf. Yn unol â’r amgylchedd, mae strategaethau rheoli emosiynau, datblygu gwytnwch ac ymgysylltiad a chadw diddordeb a meddylfryd positif wedi’u plethu i’r cynllun dysgu. Mae pwyslais ar ddysgu wrth chwarae, ymchwilio a bod yn greadigol a chynigir cyfnodau ‘brain break’ yn aml i’r disgyblion. Defnyddir iaith sy’n ystyriol o drawma ac mae’r gwasanaeth yn cefnogi’r ysgol i fabwysiadu’r un dulliau ac iaith cefnogi fel bod cysondeb wrth bontio.  

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi’i chael ar ddarpariaeth a safonau dysgwyr? 

Mae’r rhan fwyaf o ddisgyblion yn gwneud cynnydd cadarn yn eu medrau llafar gan eu bod wedi datblygu hyder a gwytnwch i roi cynnig arni ac i gyfathrebu’n effeithiol. Mae’r rhan fwyaf o ddisgyblion yn dangos agweddau cadarnhaol at eu dysgu, yn barod i ddyfalbarhau ac yn ymddiried yn y gefnogaeth sydd ar gael. Mae gwelliant mawr i’w weld yn ymddygiad y rhan fwyaf o ddisgyblion ac mae eu presenoldeb yn dda.  

Mae’r strategaethau wedi arwain at dwf yn niferoedd y disgyblion sy’n trosglwyddo i addysg uwchradd Gymraeg yn flynyddol. Bellach, mae hyn yn sylweddol uwch na’r targed a osodwyd gan yr awdurdod yn y Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg (CSGA). Yn ogystal, mae 100% o ddisgyblion yn trosglwyddo yn ystod y cyfnod pontio i’r ddarpariaeth uwchradd. 

Sut ydych chi wedi mynd ati i rannu eich arfer dda?

Mae’r gwasanaeth yn cefnogi ysgolion cyfrwng Cymraeg a Saesneg Wrecsam gan gynnig adnoddau, hyfforddiant a chyfle i ddod i arsylwi arferion yr unedau. Yn ogystal â hyn, mae’r awdurdod lleol wedi cynllunio a chyllido hyfforddiant lles ar gyfer staff ysgolion clwstwr Ysgol Morgan Llwyd. Mae rheolwr y ddarpariaeth yn rhannu arfer dda yn genedlaethol fel rhan o rwydwaith sector trochi iaith.   

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Grŵp o ffigurau generig gyda swigod lleferydd yn arddangos baner Cymru uwchben eu pennau.

Gwybodaeth am yr ysgol / darparwr 

Mae gan Gyngor Sir Ceredigion gyfanswm poblogaeth o tua 71,500. Mae cyfran sylweddol o boblogaeth y Sir, 45.6%wedi’u geni y tu allan i Gymru gyda 37.3% wedi eu geni yn Lloegr ac 8.3% wedi eu geni y tu allan i Gymru a Lloegr. Yn ôl Cyfrifiad 2021, mae 45.3% o boblogaeth Ceredigion yn siarad Cymraeg. Mae 71.8% o’r garfan 3-15 oed yn siarad Cymraeg (Cyfrifiad 2021). Hwn yw’r gyfran fwyaf ar draws y grwpiau oedran.  

Mae’r awdurdod lleol yn cynnal 14 adnodd meithrin o fewn ysgolion yn ogystal ag addysg mewn 20 cylch meithrin. Mae 36 ysgol gynradd, pedair ysgol uwchradd a un ysgol pob oed sy’n darparu addysg i ddisgyblion rhwng 3 ac 16 oed a dau ysgol pob oed sy’n darparu addysg i ddisgyblion rhwng 3 ac 19 oed. Mae’r awdurdod hefyd yn cynnal un uned cyfeirio disgyblion rhwng dau safle. 

Cyd-destun a chefndir yr arfer effeithiol neu arloesol   

Gweledigaeth Awdurdod Lleol Ceredigion yw sicrhau bod disgyblion yn ddysgwyr dwyieithog hyderus.  Mae Arolwg Lles Ceredigion yn dangos bod llawer o bobl iau yn teimlo cysylltiad cryf â’r Gymraeg a diwylliant Cymru, ynghyd ag awydd yr un mor gryf i gynnal hynny dros genedlaethau’r dyfodol. 

Trosolwg o sefyllfa’r Gymraeg yng Ngheredigion 

Mae’r diagram isod (Ffigur 1) yn crynhoi prosesau cynllunio strategol Cyngor Sir Ceredigion mewn perthynas â’r Gymraeg a’r berthynas rhwng elfennau Corfforaethol ac Addysgiadol. Mae’r cydweithio rhwng y gwahanol elfennau yn greiddiol i ddatblygiad y Gymraeg yng Ngheredigion.  

Ffigur 1: Prosesau cynllunio strategol Cyngor Sir Ceredigion – Iaith Gymraeg  

Yn ôl Cyfrifiad 2021, mae 45.3% o boblogaeth Ceredigion yn siarad Cymraeg gyda 71.8% o’r garfan  3-15 oed yn siarad Cymraeg (Ffigur 2).  

Ffigur 2: Siaradwyr Cymraeg yn ôl grwpiau oedran – Ceredigion, 2021  

Ffynhonnell: SYG – Cyfrifiad 2021: Tabl TS076 

Mae cyfran sylweddol o boblogaeth y Sir, 45.6%,wedi’u geni y tu allan i Gymru, 37.3% wedi eu geni yn Lloegr ac 8.3% wedi eu geni y tu allan i Gymru a Lloegr (Ffigur 3).  

Ffigur 3: Gwlad Enedigol Poblogaeth Ceredigion, 2021 

Ffynhonnell: SYG –Cyfrifiad 2021: Tabl TS012 

Mae canlyniadau arolwg lles Ceredigion yn dangos bod llawer o bobl iau yn teimlo cysylltiad cryf â’r Gymraeg a diwylliant Cymru, ynghyd ag awydd yr un mor gryf i gynnal hynny dros genedlaethau’r dyfodol. 

Proffil Ysgolion 

Yn yr awdurdod ceir: 

  • 29 Ysgol Gynradd cyfrwng Cymraeg (Categori 3),  
  • 5 Ysgol Gynradd T2,   
  • 3 Ysgol Gydol Oed, ( un 3P, un 3 ac un T3) a  
  • 4 Ysgol Uwchradd (tair T3 ac un Categori 1)  
     

Disgrifiad o natur y strategaeth neu’r gweithgarwch   

Gweledigaeth Awdurdod Lleol Ceredigion yw sicrhau bod disgyblion yn ddysgwyr dwyieithog hyderus.  Mae’r cydweithio ar draws adrannau yn gryfder ac yn galluogi  cynllunio strategol er mwyn datblygu’r Gymraeg gan sicrhau ei bod  yn elfen greiddiol o fyw a bod yng Ngheredigion. Ceir dwy ddogfen allweddol sy’n cyd-blethu er mwyn rhoi cyfeiriad strategol clir ac uchelgeisiol er mwyn cefnogi a datblygu’r Gymraeg  sef : 

  • Strategaeth Hybu a Hyrwyddo  –  gosod nodau clir ar gyfer cynyddu defnydd a chyfleoedd i siarad y Gymraeg ar draws y sir. Rhoddir pwyslais ar gynllun fydd yn mynd i’r afael â datblygu’r Gymraeg ar draws pob agwedd o fywyd yng Ngheredigion gan ddefnyddio y bedair prif thema: Dysgu, Byw, Perthyn a Llwyddo. 
  • Cynllun Strategol Cymraeg mewn Addysg (CSCA)  – yn uchelgeisiol ac wedi pennu ffocws clir ar symud ysgolion ar hyd y continwwm a chynyddu’r defnydd o’r Gymraeg. Cytunwyd ar gategori trosiannol 2 ar gyfer 5 ysgol gynradd  a gosodwyd y weithred o ymgynghori ar addasu cyfrwng Iaith y Dysgu Sylfaen yn y 5. Mae’r ALl wedi  gweithredu’n gyflym ac yn rymus i gwrdd â thargedau uchelgeisiol y CSCA, a bellach mae disgyblion meithrin yr ysgolion hyn yn derbyn addysg drochi cyfrwng Cymraeg  

Cefnogi Ysgolion 

Mae gweithredoedd y CSCA yn llywio gwaith tîm Cefnogi’r Gymraeg Ceredigion. Mae’r gefnogaeth yn cynnwys: 

  • Tîm profiadol o ymarferwyr canolog  
  • Tair Canolfan Iaith Cynradd er mwyn integreiddio newydd-ddyfodiaid i addysg Gymraeg  
  • Arwain a chydweithio gyda Phenaethiaid a Llywodraethwyr Ysgolion Trosiannol gan lunio Cynlluniau Gweithredu miniog yn sgil Categoreiddio Ysgolion 
  • Cefnogi Ymarferwyr Ysgolion Trosiannol mewn Methodoleg Trochi, cyd ddysgu a pharatoi adnoddau 
  • Cefnogi rhieni a chymuned yr ysgol wrth ddysgu Cymraeg mewn cydweithrediad â Dysgu Cymraeg Ceredigion drwy Brifysgol Aberystwyth 
  • Adnabod y gweithlu a’u anghenion ieithyddol personol a’u gosod ar lwybr addas o ddysgu Cymraeg 
  • Peilota diwygio cyfrwng iaith mewn un ysgol dwy ffrwd gan werthuso’r camau yn arfarnol 
  • Priodi gwaith y Siarter Iaith gyda gwaith cwricwlaidd gan benodi swyddog penodol i arwain ar y gwaith 
  • Llunio adnoddau safonol sy’n cefnogi blaenoriaethau lleol a chenedlaethol gan greu, lawnsio a rhannu gwefan gynhwysfawr – CÂR-DI-IAITH 
  • Defnydd effeithiol o Grant Trochi wedi ei dargedu er mwyn cyrraedd nodau CSCA a’r sector Uwchradd yn benodol  

Cyfoethogi a Chefnogi 

Cyfoethogir y ddarpariaeth addysgiadol gan ystod o bartneriaethau ond yn fwy penodol trwy Adran Ddiwylliant y Cyngor Sir sydd yn rhan o’r Gwasanaeth Ysgolion a Dysgu Gydol Oes. Mae hybu y Gymraeg a diwylliant Cymreig yn greiddiol i waith yr Adran a cheir cyd-weithio agos i hwyluso profiadau creadigol a diwylliannol, sy’n cwrdd â gofynion Cwricwlwm i Gymru ac yn cefnogi darpariaethau megis ADY a rhieni sy’n addysgu yn y cartref.  

Tabl 1: Enghreifftiau o brosiectau cyfoethogi addysgiadol  

Theatr FelinfachGwasanaeth CerddCERED
Cynllun Cynefin – uwchsgilio athrawon yng nghyd-destun Cwricwlwm i Gymru gan ffocysu ar iaith, diwylliant a chynefin  Darpariaeth Therapi Cerdd cyfrwng Cymraeg Cyfleoedd allgyrsiol – Theatr Fach Llandysul, Clybiau Lego, Cynllun Gohebwyr Ifanc, Gweithdai cerddoriaeth Gymraeg  
Bore da Drama/Creu yn y coed – cynllun creadigol sy’n hyrwyddo iaith a diwylliant i rieni a disgyblion sy’n addysgu gartref  Cyfleoedd perfformio a gweithdai cerddorol gan gynnwys cynllun Profiad Cyntaf yn hybu Cerddoriaeth Cymraeg a Diwylliant Cymreig Cefnogi cynlluniau Tîm Cefnogi’r Gymraeg a’r CSCA trwy gynnig gweithgareddau  cymdeithasol Cymraeg/Cymreig penodol ar gyfer rhieni a theuluoedd yn yr ysgolion trosiannol 
Rhaglen o brosiectau creadigol i Ganolfannau ADY gyda phwyslais ar iaith a diwylliant  Targedu ardal Aberteifi ar gyfer perfformiadau er mwyn hybu cerddoriaeth Gymraeg i ddisgyblion Uwchradd yr ardal  

Yn ogystal:  

  • Cytundebau gyda phartneriaid allanol e.e. Cwmni theatr leol, y Gwasanaeth Ieuenctid, yr Urdd a Chlwb Ffermwyr Ifanc. 
  • Grŵp Prifio’r Gymraeg y Cyngor  – yn tynnu partneriaid at ei gilydd i drafod darpariaeth all- gyrsiol Cymraeg i blant a phobl ifanc ac adnabod cyfleoedd i gydweithio 

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi’i chael ar ddarpariaeth ac ar safonau dysgwyr? 

Mae’r cydweithio ar draws adrannau yn gryfder ac yn galluogi cynllunio strategol er mwyn datblygu’r Gymraeg gan sicrhau ei bod yn elfen greiddiol o fyw a bod yng Ngheredigion. 

Cyfoethogir y ddarpariaeth addysgiadol gan ystod o bartneriaethau ond yn fwy penodol trwy Adran Ddiwylliant y Cyngor Sir sydd yn rhan o’r Gwasanaeth Ysgolion a Dysgu Gydol Oes. 

Mae gweithredu targedau’r CSCA wedi sicrhau darpariaeth gyson ar draws yr Awdurdod gan roi cyfle cyfartal i bob disgybl yng Ngheredigion i ddatblygu eu sgiliau Cymraeg. Mae canrannau disgyblion 3 oed sy’n derbyn addysg Gymraeg wedi cyrraedd 100% ers Medi 2024.  

Dros y bum mlynedd ddiwethaf mae 3 Canolfan Iaith y Sir wedi darparu addysg drochi hwyr-ddyfodiaid i 190 disgybl i’w galluogi i gael mynediad at addysg Gymraeg yn eu hysgolion. 

O ganlyniad i ddefnydd effeithiol o Grant y Gymraeg 2050 a chefnogaeth Tîm Cefnogi’r Gymraeg mae niferoedd yr ymarferwyr ysgol sydd yn parhau ar eu siwrnai ieithyddol ers Haf 2022 fel a ganlyn: 

Tabl 2: Cyrsiau Cymraeg/ ategol yn ôl nifer yr athrawon a’r cynorthwywyr (2022 ymlaen) 

CwrsAthrawonCynorthwywyr
Sabothol Uwch 5  
Sabothol Canolradd 9  
Sabothol Sylfaen  2  
Cyrsiau ategol 
Blas ar y Gymraeg( Lefel Mynediad)  19 
Codi Hyder ( 2 ddiwrnod dwys) 5 6 
Ymwybyddiaeth Iaith Staff cyfan 4 Ysgol Gynradd a 5 Ysgol Uwchradd/Gydol oed  
60 awr Sylfaen gyda chefnogaeth Tiwtor  11 
Codi Hyder Ymarferwyr Uwchradd -Nant Gwrtheyrn 2  

Yn gorfforaethol mae’r Cyngor yn darparu gwersi Cymraeg ar bob lefel i weithwyr ar draws y Cyngor yn ogystal a darparu sesiynau grŵp wedi eu teilwra i weithwyr mewn meysydd arbenigol megis Gofalwyr, Gweithwyr Hamdden ayb. Yn 2024 rhoddwyd cynllun gwersi Cymraeg penodol ar waith i Gwnselwyr plant a phobl ifanc.  

Ar gyfer 2023/24 mae nifer y gwersi a ddarperir fel a ganlyn: 

LefelNifer
Mynediad – Blasu 10 
Mynediad 24 
Sylfaen 13 
Canolradd 15 
Uwch 1 7 
Uwch 2 5 
Uwch 3 5 
CYFANSWM 79 

Mesur Effaith: Adborth a dderbyniwyd  

Diwylliant 

 “It was creative, fun, brilliant introduction to Welsh. Variety of activities.”  (Theatr Felinfach- Cynllun i rieni sy’n addysgu adref – Adborth Rhiant)   “I like that all the teachers are there because it’s fun and I like how they help us to learn Welsh. One of the things I liked best of all the activities was the story about the giant.”  (Theatr Felinfach- Cynllun i rieni sy’n addysgu adref – Adborth Disgybl)  
 “Rydym yn defnyddio’r Gymraeg yma i ymarfer ac ysbrydoli ein gilydd. Mae’n brofiad arbennig i ni fel teulu.”  (Clwb Lego Cered- Adborth Rhiant)   “Mae drama’n gwneud i fi deimlo fel superhero, mae’n helpu gyda fy nerfau ac yn gwneud fi’n fwy hyderus i siarad Cymraeg!”  (Theatr Fach CERED – Adborth disgybl)  
 “Yr uchafbwynt oedd gweld y plant yn perfformio ar y p-buzz yn hyderus yn ystod yr Eisteddfod ac yn ystod achlysur Cawl a Chan.”  (Cynllun Profiad Cyntaf Cerdd – Adborth Athro)    “Mae’r cynllun yma wedi bod yn antur newydd i ni o ran y Gwasanaeth ADY yng Ngheredigion, ac mae’n sicr yn sylfaen gadarn ar gyfer gwaith y dyfodol.”  (Cynllun ADY Theatr Felinfach – Adborth Athro)  
 “Ardderchog, bywiog, creadigol a chwbl gymwys”   (Cynllun ADY Theatr Felinfach – Adborth Athro)   “It’s great that my children pick up the Welsh language before they start Meithrin and it’s a safe place for me to hear Welsh being spoken and to ymarfer my Cymraeg without feeling anxious or worried about making a mistake”   (Clwb Tic Toc Theatr Felinfach – Adborth rhiant)   

Addysg 

 “Mae’r disgyblion i gyd yn fwy hyderus wrth ddechrau sgyrsiau yn y Gymraeg ac mae eu patrymau brawddegol wedi gwella llawer.”  (Canolfannau Iaith – Adborth Pennaeth)  “My daughter reads better and faster, her vocabulary has expanded … And is not afraid to communicate.”  (Canolfannau Iaith – Adborth Rhiant)  
 “I feel extremely lucky to have had this support for my family and it far exceeded my expectations . The benefit of this course was immeasurable . The small group , supportive environment and dedication of the staff was amazing . I don’t know how to thank you enough.”  (Canolfannau Iaith – Adborth Rhiant)   “I feel like a proper Welsh speaker.”  (PYPC – Gemau Buarth – Adborth Disgybl)  
 “Happy and surprised because when I came I thought that I would never be able to speak Welsh…but now I feel I could speak to someone fluently and understand what they are saying.”  (PYPC – Gemau Buarth – Adborth Disgybl)   “Mae hwn yn rili cŵl miss, ni mynd i rhoi Tregaron ar y map!”   (Hac y Gymraeg – Ysgol Henry Richard– Adborth Disgybl)  
 “Rydw i’n hapus iawn bod ni wedi cael gwneud tudalen ar gyfer y stori gadwyn, ni yn awduron. Roedd y lawnsiad yn hwyl. Mae llyfrau yn gallu dysgu llawer i ti ond nawr dwi’n teimlo bod fi’n gallu creu llyfrau hefyd! Dwi’n mynd i gofio’r diwrnod yma am byth.”   (Bant a Ni – Seren a Sbarc – Adborth Disgybl)   “Mae’r dyddiau trochi yn helpu gan ei fod yn rhoi llawer o weithgareddau i ni ddefnyddio yn y dosbarth, ac mae llawer o syniadau da.”  (Rhwydwaith Datblygu Ysgolion Trosiannol T2- Adborth Athro)    
“Un o brif effeithiau y weithgaredd oedd yr effaith a gafwyd ar unigolyn penodol. Mae XXXX yn dod o Bakistan yn wreiddiol ac wedi symud i Aberystwyth gan fod eu rhieni yn gweithio yn yr Ysbyty. Doedd XXXX cyn y weithgaredd ddim yn meddwl fod y Gymraeg yn berthnasol iddo nac o fawr ddiddordeb. Fodd bynnag wrth i Ameer siarad am ei berthynas ef a’r Gymraeg a’r ffaith ei fod wedi medru cyfathrebu gyda XXXXX yn ei famiaith, gwelwyd newid agwedd sylweddol a dywedodd XXXX “He’s just like me, and he can speak Welsh” Ers y weithgaredd mae XXXX yn sylweddoli bod y Gymraeg yn perthyn i bawb ac yn fwy parod i ddysgu mwy ac i ddefnyddio y Gymraeg sydd ganddo.”  (Digwyddiad “1 miliwn o siaradwyr” – Ysgol Plascrug)  

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Dau ddisgybl yn cyflwyno gwers gemeg i ystafell ddosbarth, gan ddefnyddio bwrdd gwyn gyda strwythurau moleciwlaidd wedi'u llunio arno.

Gwybodaeth am yr ysgol  

Ysgol Gyfun Cwm Rhymni yw’r unig ysgol uwchradd cyfrwng Cymraeg o fewn sir Caerffili. Mae’r ysgol wedi’i lleoli ar ddau safle, sef safle Gellihaf ger pentref Fleur de Lys a safle’r Gwyndy yn nhref Caerffili. Mae 1764 o ddisgyblion ar y gofrestr gan gynnwys 196 o ddisgyblion yn y chweched dosbarth. Canran y disgyblion sy’n siarad Cymraeg ar yr aelwyd yw 11.7%. Mae 15.2% o ddisgyblion yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Mae gan 9.0% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol. Mae’r uwch dîm arwain yn cynnwys y pennaeth, dirprwy bennaeth, dau ddirprwy bennaeth gweithredol, saith pennaeth cynorthwyol a rheolwr busnes.  

Cyd-destun a chefndir i’r arfer effeithiol neu arloesol  

Ers 2022, mae’r ysgol wedi esblygu ei gweithdrefnau hunan werthuso a chynllunio ar gyfer gwelliant yn bwrpasol er mwyn rhoi cynnydd y disgybl wrth galon y cyfan. O ganlyniad, mae cysylltiad clir rhwng hunan werthuso, gwireddu potensial (prosesau rheoli perfformiad staff), dysgu proffesiynol a chynllunio ar gyfer gwelliant ysgol gyfan.  Rhoddir ffocws pendant a chyson ar fesur effaith unrhyw ddarpariaethau ar gynnydd yn safonau a medrau’r disgyblion.  Mae arweinwyr yn addasu’r cynnig dysgu proffesiynol yn rheolaidd i ymateb i ganfyddiadau’r gweithgareddau hunan werthuso. Maent yn targedu meysydd ar gyfer gwella yn nysgu a medrau’r disgyblion gan sicrhau gwelliannau, er enghraifft yn safonau llafaredd disgyblion. 

Disgrifiad o natur y strategaeth neu’r gweithgaredd

Mae gan yr ysgol galendr cynhwysfawr o weithgareddau i gasglu gwybodaeth am ansawdd yr addysgu a’r dysgu. Mae arweinwyr yn canolbwyntio’n gryf ar ba effaith mae’r ddarpariaeth a’r addysgu yn gael ar gynnydd a lles disgyblion. Yn ogystal, mae arweinwyr yn dadansoddi ac arfarnu pa mor effeithiol y gweithredir gweledigaeth yr ysgol gan adnabod meini prawf llwyddiant penodol sy’n ymgorffori’r weledigaeth hon.

Mae arweinwyr yn ystyried ystod eang o dystiolaeth o deithiau dysgu, arsylwadau gwersi, craffu ar waith disgyblion, data mewnol ac allanol a gweithgareddau holi barn disgyblion, staff a rhieni er mwyn creu adroddiadau cynhwysfawr am ansawdd yr addysgu a dysgu.  Yn dilyn cynnal amrediad o’r gweithgareddau hyn, mae arweinwyr yn cyfarfod i gynnal trafodaeth agored a phwrpasol am y dystiolaeth. Ble mae’r ffocws ar ddysgu ac addysgu, mae sgyrsiau yn rhoi ffocws cadarn ar drafod a dadansoddi cynnydd a medrau disgyblion. Mae arweinwyr yn ystyried a gwerthuso faint o effaith mae camau gweithredu a strategaethau i wella addysgu wedi’u cael ar gyflawniad disgyblion. Rhoddir ystyriaeth gofalus i fedrau llythrennedd, rhifedd a digidol disgyblion er mwyn ystyried os yw darpariaeth rhaglenni dysgu proffesiynol athrawon yn cael effaith gadarnhaol ar y medrau hyn.  Er enghraifft, trafodir medrau llafar disgyblion gan ystyried os yw gwaith datblygol athrawon i fwydo geirfa a phatrymau brawddegau ynghyd a holi effeithiol yn cael effaith gadarnhaol ar ansawdd ymatebion disgyblion. O ganlyniad, nodwedd gref o waith arweinwyr yw’r ffordd maent yn gwerthuso ansawdd addysgu yn sgil ei effaith ar ddysgu. Defnyddir proses tebyg i ystyried effaith y ddarpariaeth gofal, cymorth ac arweiniad ar les disgyblion. O ganlyniad i’r gwerthuso manwl a thrylwyr yma, mae gan y rhan fwyaf o arweinwyr yr ysgol ymwybyddiaeth glir o’r prif gryfderau a’r agweddau i’w gwella yn eu meysydd cyfrifoldeb.

Mae arweinwyr yn hunan-feirniadol, gan arfarnu effaith eu gwaith yn barhaus. Cyflwynir adroddiad interim ysgol gyfan ar ddysgu ac addysgu yn dilyn gweithgareddau sicrhau ansawdd Medi hyd Ionawr i grynhoi’r canfyddiadau a gosod cyfeiriad ar gyfer y cynllun datblygu ysgol.  Yn dilyn adnabod blaenoriaethau gwella ym medrau disgyblion, mae arweinwyr yn gweithredu proses ‘Cynllunio, Addysgu, Myfyrio’ (CAM) sy’n canolbwyntio ar ddatblygu a gwella ymarfer proffesiynol staff. Cynigir rhaglen dysgu proffesiynol penodol ac ystyrlon i ymateb i’r blaenoriaethau a gafodd eu hadnabod, gan gynnwys sesiynau CAM wythnosol ar gyfer holl aelodau staff yr ysgol.  Er enghraifft, mae ffocws wedi bod ar ddatblygu medrau llafaredd disgyblion ac ansawdd cwestiynu athrawon. Mae hyn yn cael effaith gadarnhaol ar ddatblygiad staff, ar arferion yr ystafell ddosbarth a chynnydd disgyblion.  Mae’r rhaglen dysgu proffesiynol yn cael ei theilwra i anghenion staff unigol gan gynnwys staff sydd yn dysgu tu hwnt i’w harbenigedd neu athrawon sy’n ifanc yn eu gyrfa. Yn ogystal, grymusir medrau arwain staff trwy weithgareddau dysgu proffesiynol parhaus ar gyfer rheolwyr canol.

Mae uwch dîm arwain yr ysgol yn hyrwyddo awyrgylch o dryloywder a gonestrwydd er mwyn galluogi hunan werthuso craff a gweithredu amserol ac effeithiol ar feysydd i’w datblygu. Mae arweinwyr canol yr ysgol yn chwarae rol ganolog yn hyn gan ddefnyddio amrediad o brosesau hunan werthuso i fonitro ac arfarnu’n effeithiol gynnydd yn erbyn blaenoriaethau’r cynlluniau datblygu disgyblaethau (meysydd cwricwlaidd) a lles. Caiff hyn effaith gadarnhaol ar addysgu a dysgu a lles disgyblion a staff.

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi’i gael ar ddarpariaeth a safonau dysgwyr?

Mae miniogi prosesau hunan werthuso a chynllunio gwelliant ysgol gyfan wedi cael effaith gadarnhaol ar waith arweinwyr canol ac uwch arweinwyr yr ysgol, gan olygu eu bod yn adnabod cryfderau a meysydd i’w gwella eu hadrannau neu’u meysydd cyfrifoldeb yn dda. Rhoddir rôl flaenllaw i arweinwyr canol warchod a datblygu safonau o fewn eu disgyblaethau ar lawr yr ystafell ddosbarth a thu hwnt. Mae’r rhaglen dysgu proffesiynol cynhwysfawr yn golygu bod staff yn gwerthfawrogi’r gefnogaeth sydd ar gael ac yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi yn dda i ddatblygu yn eu rolau.

Dros amser, mae llawer o ddisgyblion yn gwneud cynnydd cadarn yn eu gwybodaeth a’u dealltwriaeth bynciol. Gall y disgyblion hyn adalw eu gwybodaeth flaenorol yn hyderus ac mae mwyafrif ohonynt yn ei gymhwyso’n addas mewn cyd-destunau newydd. Mewn llawer o wersi, mae athrawon yn esbonio’n effeithiol ac yn cwestiynu yn gyson er mwyn profi gwybodaeth y disgyblion a sicrhau eu bod yn deall. O ganlyniad, mae llawer o ddisgyblion yn datblygu eu medrau llafar yn dda. Maent yn strwythuro eu hymatebion yn drefnus a defnyddio patrymau brawddegau yn ddeallus.  Mae’r myfyrio parhaus a thryloyw am ddysgu ac addysgu yn cael effaith cadarnhaol ar ddatblygiad staff, addysgeg, lles a chynnydd disgyblion. Yn ogystal, mae hyn yn caniatáu’r ysgol i lunio ei blaenoriaethau yn gydlynol gan ystyried ei gweledigaeth yn ddoeth. 

Sut ydych chi wedi mynd ati i rannu eich arfer dda?

Rhennir arfer dda o fewn yr ysgol trwy sesiynau CAM wythnosol a diwrnodau hyfforddiant mewn swydd gan gynnwys dyddiau a gynhelir ar y cyd ag ysgolion cynradd partner. Yn ogystal, mae’r ysgol wedi cyflwyno ei harferion mewn rhwydwaith o ysgolion uwchradd cyfrwng Cymraeg o fewn y rhanbarth ac ar draws Cymru.

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Ystafell ddosbarth gyda myfyrwyr yn codi eu dwylo i ateb cwestiwn gan hyfforddwr sy'n sefyll wrth ymyl bwrdd gwyn.

Gwybodaeth am yr ysgol  

Ysgol Gyfun Cwm Rhymni yw’r unig ysgol uwchradd cyfrwng Cymraeg o fewn sir Caerffili. Mae’r ysgol wedi’i lleoli ar ddau safle, sef safle Gellihaf ger pentref Fleur de Lis a safle’r Gwyndy yn nhref Caerffili. Mae 1771 o ddisgyblion ar y gofrestr gan gynnwys 196 o ddisgyblion yn y chweched dosbarth. Canran y disgyblion sy’n siarad Cymraeg ar yr aelwyd yw 11.7%. Mae 14.8% o ddisgyblion yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Mae gan 9.5% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol. Mae’r uwch dîm arwain yn cynnwys y pennaeth, dirprwy bennaeth, dau ddirprwy bennaeth gweithredol, saith pennaeth cynorthwyol a rheolwr busnes.  

Cyd-destun a chefndir i’r arfer effeithiol neu arloesol

Mae Ysgol Gyfun Cwm Rhymni wedi ymgynghori yn helaeth gyda rhan-ddeiliaid yr ysgol er mwyn llunio gweledigaeth sydd yn seiliedig ar ‘ddarparu’r addysg orau ar gyfer holl aelodau’r ysgol’.  Fel rhan o hyn mae’r ysgol yn blaenoriaethu hapusrwydd, iechyd a lles pawb o fewn amgylchedd cynhwysol. Mae ffocws cryf ar ddatblygu a chynnal perthnasau gwaith cadarnhaol gyda holl rhan-ddeiliaid yr ysgol. Mae’r egwyddor greiddiol ‘Perthynas yw popeth’ yn treiddio trwy holl waith yr ysgol, gan gynnwys sut mae’r ysgol yn ymdrin â chynhwysiant, presenoldeb, lleihau effaith tlodi ar gyrhaeddiad disgyblion a’r ffordd mae’n cyfathrebu a chaffael barn disgyblion, rhieni a staff.   

Disgrifiad o natur y strategaeth neu’r gweithgaredd 

Mae sawl agwedd yn rhan o waith yr ysgol i hyrwyddo’i egwyddor greiddiol ‘Perthynas yw popeth’ gan gynnwys hyrwyddo presenoldeb da, lleihau effaith tlodi ar gyrhaeddiad disgyblion, cynhwysiant a sicrhau cyfleoedd i randdeiliaid fynegi barn.  

Mae’r ysgol yn rhoi ffocws cyson a pharhaus ar wella presenoldeb disgyblion. Mae’r tîm presenoldeb yn cynnwys uwch arweinydd lles, cydlynydd llesiant a swyddog llesiant addysg yr Awdurdod Lleol. Mae’r tîm yn cyfarfod yn wythnosol er mwyn craffu ar, ac ymateb i ddata presenoldeb yn ofalus. Maent yn edrych ar bresenoldeb unigolion a grwpiau o ddisgyblion er mwyn adnabod patrymau ffactorau sy’n effeithio ar bresenoldeb. Golyga’r cyfarfodydd rheolaidd bod ffocws cryf ar ymateb i anghenion disgyblion yn amserol a buan. Mae arweinwyr yn sicrhau bod disgyblion, rhieni a staff yn deall pwysigrwydd presenoldeb da. Mae gweithdrefnau tynn yn golygu bod disgyblion sy’n peri pryder oherwydd eu presenoldeb yn cael eu hadnabod yn fuan. Trefnir ymateb graddedig sy’n cynnwys cefnogaeth gan y swyddog llesiant addysg ac ymyraethau pwrpasol. Er enghraifft, mae’r swyddog yn cydweithio gydag arweinwyr lles er mwyn targedu presenoldeb unigolion a grwpiau o ddisgyblion. Mae’r ysgol yn adeiladu calendr yr ysgol er mwyn sicrhau bod gweithgareddau pwrpasol ar gyfnodau ble bu presenoldeb yn is yn y gorffennol, er enghraifft diwrnodau olaf tymor ysgol. Yn ogystal, cynigir gwobrau i bob disgybl ar hyd y flwyddyn ysgol i ysgogi presenoldeb cyson dda. Nodwedd gref o waith yr ysgol yw’r gynhaliaeth bwrpasol a roddir i ddisgyblion sydd wedi bod yn absennol dros gyfnod hwy. Mae staff yn cyfarfod gyda’r disgyblion hyn a’u rhieni mewn lleoliadau cyfleus iddyn nhw er mwyn sicrhau cyswllt gyda’r ysgol. Gwahoddir y disgyblion i fynychu’r safle wedi oriau’r diwrnod ysgol arferol i ddechrau ail-gysylltu gyda staff ac ymgyfarwyddo gyda’r adeilad. Yn raddol, mae’r disgyblion yn ail-ymgysylltu gyda’u haddysg er mwyn dychwelyd i wersi gyda’u cyfoedion. 

Mae hyrwyddo lles yn rhan greiddiol o waith yr ysgol. Mae gwersi lles yn rhan o gwricwlwm blwyddyn 7 i 11 ac yn cael eu seilio ar ganfyddiadau holiaduron llesiant, anghenion lleol a digwyddiadau cenedlaethol a rhyngwladol. Mae’r Tîm Lles yn cyfarfod yn wythnosol fel bod ymateb buan i unrhyw bryderon am ddisgyblion. Mae ystafelloedd lles ar safle Gellihaf a’r Gwyndy i gynnig cefnogaeth emosiynol ac ystod o ymyraethau gwerthfawr i ddisgyblion. Yn ogystal, mae’r ysgol yn gweithio’n bwrpasol er mwyn lleihau effaith tlodi ar gyrhaeddiad disgyblion. Er enghraifft, mae’n darparu banciau hylendid, gwisg ysgol, gwisg prom a chymorth ariannol er mwyn lleihau effaith tlodi ar deuluoedd. Ail gydiwyd yn y Gymdeithas Rhieni, Gofalwyr ac Athrawon i lansio Cymuned Teulu Cwm Rhymni. Mae cyfrif e-bost pwrpasol wedi’i sefydlu i sicrhau bod teuluoedd yn gallu cyfathrebu gyda’r ysgol heb deimlo unrhyw feirniadaeth. Cynhelir clwb brecwast poblogaidd ar y ddau safle i roi cyfle i bob disgybl ymbaratoi ar gyfer eu dysgu. Mae’r ysgol yn hyfforddi disgyblion i arwain mentrau o fewn yr ysgol megis gwaith y mentoriaid mislif a’r Pwyllgorau Lles a Dinasyddiaeth.  

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi’i chael ar ddarpariaeth a safonau dysgwyr? 

Rhwng blynyddoedd academaidd 2018-2019 a 2022-2023 gostyngodd cyfradd presenoldeb yr ysgol yn llai na’r hyn a welwyd yn genedlaethol Roedd presenoldeb yr ysgol 1.0% yn uwch na chyfartaledd ysgolion tebyg yn 2022-2023 ac 0.7% yn uwch yn 2023-2024.  Roedd cyfartaledd presenoldeb disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn uwch na’r hyn a welwyd mewn ysgolion tebyg dros yr un cyfnod. Yn ogystal, roedd cyfraddau disgyblion sy’n absennol yn barhaus yn llai na’r hyn a welwyd mewn ysgolion tebyg. Gostyngodd y ganran o ddisgyblion oedd yn absennol yn barhaus am 20% neu fwy o’r amser o 12% yn 2022-2023 i 10.7% yn 2023-2024. Er bod y ganran o ddisgyblion oedd yn absennol yn barhaus am 10% neu fwy o’r amser wedi aros yn debyg, roedd yn cymharu’n ffafriol â’r hyn a welwyd mewn ysgolion tebyg. 

Mae teuluoedd yn cael mynediad at nifer o adnoddau angenrheidiol o fanciau amrywiol yr ysgol fel bod gan bawb gyfleoedd hafal yn yr ysgol. Mae hyn wedi cael effaith cadarnhaol ar y berthynas rhwng yr ysgol a theuluoedd. Mae dros 200 o deuluoedd yn defnyddio’r banc gwisg ysgol rhad ac am ddim a rhwng 15-30 o deuluoedd yn defnyddio’r banc hylendid yn fisol. Mae hyn yn sicrhau bod disgyblion yn teimlo balchder wrth ddod i’r ysgol ac yn cael effaith gadarnhaol ar bresenoldeb. Roedd cynnydd yng nghyfradd presenoldeb disgyblion sy’n gymwys am brydau ysgol am ddim a disgyblion anghenion dysgu ychwanegol rhwng 2022-2023 a 2023-2024. 

Sut ydych chi wedi mynd ati i rannu eich arfer dda?  

Cynhelir gweithdy rhannu arfer dda gydag ysgolion cyfrwng Cymraeg lleol trwy fforwm ‘Gyda’n Gilydd.’ Fel rhan o hyn, gwahoddir arweinwyr lles a bugeiliol ysgolion eraill i glywed am strategaeth yr ysgol a chynnal teithiau dysgu i arddangos y ddarpariaeth. Mae’r ysgol yn cyflwyno a rhannu’r strategaethau trwy rwydweithiau’r Awdurdod Lleol, er enghraifft cyfarfodydd arweinwyr bugeiliol a chyfarfodydd Ysgolion Iach Caerffili. Mae cyd-weithio clos gydag ysgolion cynradd yr ardal er mwyn ffurfioli trefniadau pontio a sicrhau dilyniant.  Mae’r ysgol yn cynhyrchu cylchlythyr pob tymor, a rhennir hwn yn fwriadus gyda’r gymdeithas ehangach yn ogystal â’r gymdeithas ysgol. 

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

Rhannu'r dudalen hon
Plant yn cymryd rhan mewn dosbarth dawns, yn codi eu breichiau uwchben mewn symudiad cydlynol.

Gwybodaeth am y lleoliad  

Mae Cylch Meithrin Y Drenewydd yn lleoliad a reolir yn wirfoddol sy’n darparu addysg y blynyddoedd cynnar a gofal plant. Mae’r lleoliad, sydd wedi’i leoli yn nhref Y Drenewydd ar safle Ysgol Dafydd Llwyd, wedi’i gofrestru ar gyfer hyd at 56 o blant rhwng 2 a 5 oed.  

Mae’r lleoliad yn darparu ar gyfer ystod o blant o gefndiroedd amrywiol. Mae mwyafrif y plant sy’n mynychu yn dod o deuluoedd sy’n siarad Saesneg. Mae gweledigaeth y darparwr yn canolbwyntio ar y canlynol: “Dychmygu, Chwarae, Creu / Imagine, Create, Play.” 

Mae’r staff, yr unigolyn cyfrifol a’r pwyllgor yn dod â chyfoeth o brofiad ac ymroddiad i’r lleoliad.  

Cyd-destun a chefndir yr arfer effeithiol neu arloesol  

Gwelir elfen gref o lwyddiant y lleoliad yn ei bartneriaethau rhagorol. Mae ymarferwyr yn gwerthfawrogi’r gymuned ac yn cynllunio profiadau cyfoethog ac ystyrlon i’r plant ddysgu am eu hardal leol a’i chyd-destun cymdeithasol. 

Mae’r lleoliad yn trefnu ymweliadau rheolaidd â siopau cyfagos a pharc lleol, yn ogystal â thripiau i ysgolion lleol i gefnogi ymgyfarwyddo a’r broses bontio. Un o’r uchafbwyntiau arbennig yw’r ymweliadau rheolaidd â chartref gofal lleol i’r henoed, lle mae plant yn cymryd rhan mewn gweithgareddau pontio’r cenedlaethau fel canu, adrodd storïau a chwarae gemau. Mae’r cyfleoedd hyn yn cefnogi datblygiad cymdeithasol, emosiynol a moesol plant. 

Mae gan arweinwyr yn y lleoliad weledigaeth gref ac unedig. Maent yn gweithio’n eithriadol o dda gyda’i gilydd ac mae ganddyn nhw ddisgwyliadau uchel o ran nhw eu hunain ac eraill. Maent hefyd yn mynd ati i ymgysylltu â rhieni trwy gylchlythyrau a mentrau rheolaidd fel sied y Cwb Cylch, lle gall teuluoedd fenthyca adnoddau fel llyfrau, gemau neu ddillad. 

Mae arweinwyr hefyd yn gweithio’n agos gyda’r ysgolion lleol, gan sicrhau bod system bontio gref ar waith, ac yn cydweithio â swyddogion datblygu’r awdurdod lleol a sefydliadau ymbarél i gefnogi ac ymestyn y ddarpariaeth. 

Disgrifiad o’r strategaeth neu’r gweithgarwch  

Mae’r lleoliad yn meithrin cysylltiadau cryf a rhagweithiol â’r gymuned, gan sicrhau bod plant yn cymryd rhan yn rheolaidd mewn ymweliadau ystyrlon â’r ardal leol. Mae’r profiadau hyn yn ymestyn eu hymwybyddiaeth o’u hamgylchoedd ac yn meithrin ymdeimlad cryf o berthyn. Mae partneriaethau effeithiol â’r awdurdod lleol a swyddog Mudiad Meithrin yn cefnogi datblygiad parhaus. Mae’r partneriaethau hyn wedi galluogi’r lleoliad i esblygu, myfyrio ar ei arferion, a mabwysiadu dulliau newydd ar gyfer gwelliant parhaus. Mae’r strategaeth i ymgorffori ymglymiad cymunedol fel elfen greiddiol o ddysgu wedi bod yn nodwedd ddiffiniol yn narpariaeth y lleoliad. 

Pa effaith y mae’r gwaith hwn wedi’i chael ar y ddarpariaeth ac ar safonau plant? 

Mae plant yn teimlo’n hapus ac yn gwbl ddiogel yn y lleoliad, gan wybod eu bod yn cael eu parchu a’u gwerthfawrogi gan bob un o’r staff. Maent yn datblygu ymdeimlad cryf o berthyn, a rhoddir llais ystyrlon iddynt o ran sut mae’r amgylchedd yn cefnogi eu dysgu. Mae hyn yn cyfrannu at fagu eu hyder a’u parodrwydd wrth iddynt agosáu at y cam nesaf yn eu haddysg. Mae staff yn gweithio’n effeithiol fel tîm, gan hyrwyddo lles, gwydnwch a datblygiad cadarnhaol ym mhob un o’r plant. Mae ymglymiad rheolaidd â’r gymuned leol yn helpu plant i feithrin medrau cymdeithasol gwerthfawr ac ymwybyddiaeth emosiynol, gan hefyd feithrin cysylltiadau cryf â’u hamgylchoedd. Mae’r profiadau hyn yn gwella’u lles cyffredinol yn sylweddol, ac yn cyfrannu at eu twf fel dysgwyr ifanc hyderus ac egwyddorol. 

Sut ydych chi wedi rhannu eich arfer dda? 

Mae’r awdurdod lleol wedi rhannu elfennau o waith y lleoliad ar gyfryngau cymdeithasol, gan helpu amlygu gwerth ei ymagwedd sy’n canolbwyntio ar y gymuned. Yn ychwanegol, mae staff yn mynychu cyfarfodydd “Rhwydweithio a Chlebran” (“Network and Natter”) yr awdurdod lleol a chyfarfodydd Mudiad Meithrin yn rheolaidd, lle maent yn trafod ac yn rhannu arfer effeithiol gyda lleoliadau eraill y blynyddoedd cynnar. 

Mae ffotograffau ac enghreifftiau o waith o’r lleoliad hefyd wedi cael eu cynnwys yn neunyddiau hyfforddiant yr awdurdod lleol, gan gefnogi datblygiad proffesiynol ar draws y sector.