Yn ôl adroddiad gan Estyn, nid yw lleiafrif o arweinwyr ysgol yn gweld perthnasedd radicaleiddio ac eithafiaeth i’w hysgol, a allai arwain at golli cyfleoedd i nodi a mynd i’r afael â phryderon cynnar.

Dywed Jassa Scott, Cyfarwyddwr Strategol: Mae gan ysgolion ran allweddol mewn diogelu pobl ifanc rhag dylanwadau radicaleiddio.  Yng Nghymru, mae bron i hanner yr atgyfeiriadau gwrthderfysgaeth ar gyfer pobl 20 oed ac iau, ac mae’r gyfran uchaf o’r rhain yn dod o’r sector addysg.

Gall radicaleiddio i eithafiaeth dreisgar ddigwydd yn y lleoedd mwyaf annisgwyl.  Dylai ysgolion fod yn ymwybodol o fwlio, yn enwedig defnydd o iaith hiliol a gwrthdaro rhyng-hiliol rhwng disgyblion, sy’n gallu dangos safbwyntiau radical neu eithafol.

Ymwelodd arolygwyr ag amrywiaeth o ysgolion a darparwyr eraill i gasglu’r dystiolaeth ar gyfer yr adroddiad hwn.  Mewn un ysgol benodol, gall staff synhwyro problemau neu unrhyw newidiadau mewn ymddygiad yn gyflym trwy arolwg llesiant disgyblion.  Mae’r ysgol yn ymateb i unrhyw dueddiadau sy’n dod i’r amlwg trwy fynd i’r afael â materion trwy’r cwricwlwm mewn meysydd fel addysg bersonol a chymdeithasol, addysg grefyddol, Bagloriaeth Cymru, Saesneg a hanes.

Mae canllawiau Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo ysgolion i ddeall eu dyletswyddau, ond mae Estyn yn argymell bod angen i awdurdodau lleol a chonsortia weithio gyda’i gilydd i wneud defnydd gwell o’r cwricwlwm i gynorthwyo disgyblion i feithrin gwydnwch pan fyddant yn wynebu dylanwadau radical ac eithafol.  

Dywed Jassa Scott, Cyfarwyddwr Strategol,

Mae rhai disgyblion yn wynebu rhwystrau emosiynol, cymdeithasol a datblygiadol rhag dysgu, tra bydd disgyblion eraill dan anfantais oherwydd caledi ariannol a chymdeithasol gartref.

Mae’r ysgolion mwyaf effeithiol nid yn unig yn canolbwyntio ar yr heriau mae’r disgyblion hyn yn eu profi, maen nhw’n nodi diddordebau a doniau unigol hefyd, ac yn adeiladu ar yr elfennau cadarnhaol hyn.  Mae ymchwil yn dangos, o’r holl ffactorau addysg, mai addysgu yn yr ystafell ddosbarth sy’n cael y dylanwad mwyaf ar ddysgu disgyblion.  Mae disgyblion o gefndiroedd difreintiedig yn elwa hyd yn oed yn fwy na’u cyfoedion ar addysgu o ansawdd uchel.

Mae adroddiad heddiw yn cynnwys enghreifftiau o lawer o wahanol ysgolion ledled Cymru y mae eu gwaith wedi cael effaith gadarnhaol ar gynorthwyo dysgwyr sy’n agored i niwed a dysgwyr dan anfantais.

Yn yr adroddiad, amlygwyd yr amgylchedd gofalgar yn Ysgol Gynradd Herbert Thompson yng Nghaerdydd, sydd wedi cael effaith gadarnhaol eang.  Yma, caiff pob disgybl ei atgoffa bob dydd ei fod ‘yn cael ei garu, a’i fod yn gryf, yn bwysig ac yn arbennig’.  Mae athrawon wedi gweld perthnasoedd gwell rhwng staff a disgyblion, gostyngiad mewn digwyddiadau negyddol, ac mae disgyblion yn canolbwyntio ar gyflawni eu llawn botensial.

Mae adroddiad heddiw, sef ‘Cymorth ysgol effeithiol ar gyfer disgyblion dan anfantais a disgyblion sy’n agored i niwed’ yn argymell y dylai pob ysgol ystyried yr arfer orau a amlinellir yn ei hastudiaethau achos i’w helpu i gynyddu effaith y cyllid a mynd i’r afael â phryderon â phresenoldeb a chyflawniad.

Yn ei Adroddiad Blynyddol a gyhoeddwyd heddiw, mae Meilyr Rowlands yn myfyrio ar ddatblygiadau allweddol mewn addysg dros y tair blynedd diwethaf, ac mae’n cymeradwyo’r cynnydd wrth ddiwygio addysg:

Rydym ynghanol newid sylweddol, hanesyddol mewn addysg yng Nghymru.  Mae’r momentwm wedi cynyddu’n ddiweddar, gan ddod â chydweithredu gwell rhwng sefydliadau addysg cenedlaethol, rhanbarthol a lleol.

 

Gan fod y Cwricwlwm newydd i Gymru wedi’i gyhoeddi erbyn hyn, mae’n rhaid i bob ysgol feddwl o ddifrif am yr hyn y mae’r cwricwlwm newydd hwn yn ei olygu i’w cymuned ysgol, a sut gallan nhw wella addysgu a dysgu.

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at Ysgol Uwchradd yr Esgob Hedley ym Merthyr lle maent eisoes wedi rhoi cynnig ar rai ymagweddau diddorol at y cwricwlwm.  Mae rhaglen gyfoethogi arloesol yn helpu’u disgyblion i adeiladu medrau bywyd cryfach, ac mae wedi agor cyfleoedd newydd iddyn nhw ddysgu mewn ffyrdd gwahanol.  Mae astudiaethau achos ar hyd yr adroddiad yn rhannu arfer effeithiol er mwyn helpu ysgolion i wella.

Mae’r Prif Arolygydd yn parhau,

Mae nifer o heriau hirsefydlog yn parhau.  Mae gormod o ysgolion uwchradd yn dal i beri pryder, ac nid yw’r ‘bwlch tlodi’ rhwng dysgwyr sydd dan anfantais a’u cyfoedion wedi cau dros y blynyddoedd diwethaf.

 

Ni all ysgolion wneud hyn i gyd ar eu pennau’u hunain.  Mae’n rhaid i weddill y system weithio gyda’i gilydd a chefnogi ein gweithlu addysg wrth drawsnewid addysg yng Nghymru.  Dyna pam y mae Estyn yn cael seibiant o arolygiadau o fis Medi i ymweld ag ysgolion ac adeiladu darlun cenedlaethol o’r hyn sy’n gweithio’n dda wrth baratoi ar gyfer y cwricwlwm a nodi unrhyw heriau.

Mwy o ganfyddiadau o Adroddiad Blynyddol 2018-19:

• Mae safonau’n dda neu’n well mewn rhyw wyth o bob deg o leoliadau nas cynhelir.  Yn y lleoliadau hyn, mae ein dysgwyr ieuengaf yn gwneud cynnydd cryf, gan ddatblygu medrau llythrennedd, rhifedd, medrau corfforol a medrau personol a chymdeithasol yn effeithiol.
• Mae safonau’n dda neu’n well mewn rhyw wyth o bob deg o ysgolion cynradd ac mae’r gyfran â safonau rhagorol wedi parhau i gynyddu, gydag un o bob deg yn derbyn y farn uchaf.
• Mae safonau’n dda neu’n well ym mron hanner yr ysgolion uwchradd a arolygwyd yn 2018-19, ac mae’r gyfran o’r ysgolion hyn sy’n peri pryder yn parhau yn her.
• Bu gwelliannau yn yr ysgolion arbennig annibynnol a’r unedau cyfeirio disgyblion a arolygwyd gennym, gydag enghreifftiau o ragoriaeth am y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer.  Mae Estyn hefyd wedi nodi mwy o arfer effeithiol mewn ysgolion pob oed.
• Gallai’r diwygiadau yn y sector ôl-16 wneud profiadau pobl ifanc mewn cyfnodau gwahanol o’u haddysg yn fwy di-dor. Fodd bynnag, mae gormod o’r rhai sy’n gadael yr ysgol ar hyn o bryd nad ydyn nhw’n symud ymlaen at y cyfleoedd dysgu sy’n cysylltu orau â’u huchelgeisiau, eu diddordebau a’u galluoedd.

Pen-y-bont ar Ogwr

• Ysgol Cynwyd Sant

Caerffili

• Ysgol Gynradd Cwmfelinfach

Caerdydd

• Ysgol Gynradd Kitchener
• Ysgol Gynradd Llanisien Fach

Sir Gaerfyrddin

• Ysgol Gynradd Gymunedol Porth Tywyn

Ceredigion

• Ysgol Gymunedol y Dderi
• Ysgol Gymraeg Aberystwyth

Sir Ddinbych

• Ysgol Y Faenol

Sir y Fflint

• Ysgol Gynradd Sirol Cornist Park
• Ysgol Gynradd Sirol Bryn Deva

Gwynedd

• Ysgol Gynradd Cae Top

Sir Fynwy

• Ysgol Gynradd Sirol Gwndy

Casnewydd

• Ysgol Gynradd Monnow
• Ysgol Gynradd Glan Usk

Powys

• Ysgol Gynradd Sirol Radnor Valley

Abertawe

• Ysgol Gynradd Gymraeg Lôn Las
• Ysgol Gynradd Penllergaer
• Ysgol Gynradd Hafod

Bro Morgannwg

• Ysgol Gynradd Romilly
• Ysgol Gynradd Tregatwg
• Ysgol Gynradd y Rhŵs

Wrecsam

• Ysgol Heulfan

Canfu adroddiad heddiw, ‘Cynnwys rhieni – Cyfathrebu rhwng ysgolion a rhieni plant o oedran ysgol’, nad yw ysgolion bob amser yn cynnwys tadau cystal â mamau.  Hefyd, weithiau, mae’n anos cyrraedd rhieni o ardaloedd amddifadedd uchel.  Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaethau achos sy’n amlinellu strategaethau arloesol o ysgolion sydd wedi sicrhau cyfathrebu ac ymglymiad effeithiol rhieni yn llwyddiannus.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd,

Caiff ei gydnabod yn gyffredinol fod cymorth rhieni’n gallu cael effaith sylweddol ar gyflawniad disgyblion. Mae llawer o ysgolion yn gwella’r ffyrdd maen nhw’n cynnwys rhieni.  Mae gan yr ysgolion mwyaf llwyddiannus ddull cynlluniedig a strwythuredig sy’n bodloni anghenion yr holl rieni ac mae’n seiliedig ar ddewisiadau rhieni.  Dylai pob ysgol ddarllen adroddiad heddiw i ddarganfod strategaethau i gefnogi’r modd y gallan nhw gynnwys rhieni’n well.

Mabwysiadwyd un strategaeth oedd â’r nod o gynnwys tadau yn fwy gan Ysgol Gynradd Lansdowne yng Nghaerdydd.  Bob bore, mae’r pennaeth yn sefyll wrth giât yr ysgol i groesawu teuluoedd.  Ar ôl sylwi bod grŵp o dadau yn amharod i fynd ar y maes chwarae, gwahoddodd nhw i rannu eu rhesymau am eu hamharodrwydd.  Gweithiodd y pennaeth yn  agos â nhw ac arweiniodd hyn at nifer o newidiadau, fel ehangu’r gwasanaeth negeseuon testun i gynnwys dau rif ffôn a defnyddio grŵp o dadau i drafod a chefnogi penderfyniadau am newidiadau i’r cwricwlwm.  O ganlyniad, bu cynnydd yn nifer y bechgyn sy’n darllen gartref gan ddefnyddio cynllun newydd, ac yn nifer y tadau sy’n mynychu nosweithiau rhieni.

Canfu arolygwyr fod rhieni disgyblion ysgolion uwchradd yn derbyn llai o ohebiaeth ar y cyfan na rhieni plant oedran cynradd.  Fodd bynnag, mae menter arloesol yn Ysgol Uwchradd Ioan Fedyddiwr, Aberdâr, gan ddefnyddio ap gwaith cartref, wedi helpu meithrin ymgysylltu gwell â rhieni.  Ers ei gyflwyno, mae 85% o rieni wedi mynd ati i ddefnyddio’r ap, sydd wedi arwain at welliant sylweddol yn safbwyntiau rhieni am waith cartref.

Yn ogystal ag argymell y dylai ysgolion ymgynghori â rhieni am eu hoff ffyrdd o gyfathrebu, mae Estyn yn amlygu’r angen i ysgolion sicrhau bod adroddiadau a nosweithiau rhieni yn cael eu teilwra yn unol â chryfderau penodol plentyn a’i feysydd i’w datblygu.  Dylai ysgolion gymryd camau hefyd i gynnwys rhieni’n well trwy ei gwneud yn glir sut gellir cysylltu â staff a rhiant-lywodraethwyr a gwrando ar safbwyntiau rhieni o bob cefndir economaidd gymdeithasol.  Yn olaf, mae’r adroddiad yn cynnig argymhellion i awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru am eu rolau priodol mewn cynorthwyo ysgolion â’r gwaith hwn. 

Dywed y Prif Arolygydd, Meilyr Rowlands,

Rwy’n ddiolchgar i’r Athro Donaldson am ei waith ar yr adolygiad hwn, ac rwy’n falch bod yr adroddiad yn cydnabod cryfderau’r system arolygu bresennol.  Rydym nawr yn edrych ymlaen at gydweithio â Llywodraeth Cymru, ysgolion a rhanddeiliaid eraill i ystyried cynigion cynhwysfawr yr adroddiad yn llawn a sut i’w symud ymlaen. Byddwn yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i randdeiliaid wrth i’r gwaith hwn ddatblygu a byddwn yn ceisio eu barn trwy ymgynghoriad er mwyn sicrhau y cânt ddweud eu dweud.

Dywed yr Athro Graham Donaldson,

Mae Cymru’n gweithio i ddatblygu system addysg ddynamig a llwyddiannus, gyda safonau sy’n codi ac ysgolion sy’n ymroddedig i’w gwelliant eu hunain. Mae’r dystiolaeth i’m Hadolygiad yn cadarnhau bod Estyn wrth wraidd y broses honno.  Mae profiad ac arbenigedd proffesiynol unigryw ei AEM ac arolygwyr cymheiriaid yn adnodd cenedlaethol allweddol.  Dylai arolygwyr arfarnu pa mor dda y caiff pobl ifanc yng Nghymru eu gwasanaethu gan eu hysgolion a pha mor dda maent yn cyfrannu’n uniongyrchol at wella ansawdd eu dysgu.  Mae hyn yn golygu mwy o bwyslais ar hunanarfarnu a hunanwella gan ysgolion, adroddiadau arolygu mwy addysgiadol, dull mwy diagnostig ar gyfer ysgolion sy’n peri pryder ac arolygwyr yn ymgysylltu’n fwy uniongyrchol â diwygio.

Mae’r adroddiad yn cynnwys 34 o argymhellion manwl.  Mae’r rhain yn cynnwys:

• Rôl fwy i Estyn o ran darparu arfarnu a chymorth ar lefel ysgolion, awdurdodau lleol, rhanbarthol a chenedlaethol.

• Ymgasglu adnoddau Estyn er mwyn sbarduno diwygio, gyda seibiant byr i’r cylch arolygu i ddechrau er mwyn galluogi arolygwyr ac ysgolion i gydweithio â’i gilydd ar y diwygiadau.

• Mwy o gyfrifoldeb i ysgolion arfarnu eu perfformiad eu hunain, ac Estyn i gadarnhau ansawdd yr hunanarfarnu hwnnw.

• Adroddiadau arolygu mwy addysgiadol gydag arfarniadau cyflawn yn disodli graddau crynodol.

• Ffocws mwy teilwredig ar ysgolion sy’n peri pryder, ac arolygiadau diagnostig sy’n rhoi mewnwelediad gwell i’r newidiadau angenrheidiol.

• Arfarnu cynnydd â’r diwygiadau cenedlaethol yn amserol trwy adroddiadau thematig ac Adroddiad PAEM ar ‘gyflwr y genedl’ bob tair blynedd.

• Sefydlu annibyniaeth Estyn ymhellach.

• Angen alinio ar draws y dirwedd atebolrwydd.

Mae Estyn yn croesawu safbwyntiau ei holl randdeiliaid ar yr adolygiad a bydd yn ymgynghori arno’n eang cyn bo hir.  Yn y cyfamser, gall randdeiliaid fynegi eu barn trwy anfon neges e-bost at