Bydd arolygwyr yn ymweld ag ysgolion ddiwedd mis Medi a dechrau mis Hydref, gan gyhoeddi adroddiad ym mis Rhagfyr 2021. 

Hefyd, bydd arolygwyr o Arolygiaeth Gofal Cymru (AGC) yn cyfrannu at ymweliadau ag ysgolion annibynnol â darpariaeth breswyl. 

Dywedodd y Gweinidog: “Mae unrhyw fath o aflonyddu rhywiol yn gwbl annerbyniol, ac ni ddylid ei oddef. Mae’n parhau i fod yn flaenoriaeth ar draws Llywodraeth Cymru fod pob plentyn a pherson ifanc yn cael ei gefnogi, a’u bod yn teimlo y gallan nhw roi gwybod am unrhyw bryderon sydd ganddynt.

“Bydd arolygwyr Estyn yn ymweld ag ysgolion yn ystod tymor yr hydref, a byddwn ni’n aros am y casgliadau a amlinellir yn eu hadolygiad.”

Ychwanegodd y Gweinidog: “Bydd canlyniad yr adolygiad yn arwain ein gwaith wrth i ni geisio gwneud mwy i gadw plant a phobl ifanc yn ddiogel – yn cynnwys ychwanegiad statudol Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb at y Cwricwlwm newydd i Gymru, o 2022.”

Nodau’r adolygiad

Ystyried:

• achosion o aflonyddu rhywiol¹ rhwng cyfoedion mewn ysgolion yng Nghymru
• sut mae diwylliannau diogelu ysgolion yn annog a grymuso disgyblion i wrthwynebu eu cyfoedion a rhoi gwybod am bob math o aflonyddu rhywiol²
• canllawiau a chymorth presennol ar gyfer ysgolion ac asiantaethau perthnasol eraill sy’n gweithio’n uniongyrchol gyda phlant a phobl ifanc 
• arfer effeithiol a welir gan arolygwyr yn ystod ymweliadau i helpu ysgolion wrth iddynt baratoi ar gyfer y cwricwlwm newydd – yn enwedig ar gyfer Addysg Cydberthynas a Rhywioldeb.
   

Sail y dystiolaeth:

• ymweliadau â sampl gynrychioliadol o ysgolion uwchradd ac ysgolion preswyl annibynnol ledled Cymru. Ni fydd yr ysgolion hyn yn cael eu henwi yn yr adroddiad. Bydd arolygwyr yn cyfarfod â phenaethiaid, uwch arweinwyr, athrawon, staff cymorth a grwpiau ffocws disgyblion, ac yn gofyn i ddisgyblion lenwi holiadur byr.
• cyfweliadau ag asiantaethau sy’n gweithio gyda phlant a phobl ifanc / yn cefnogi ysgolion.
• adolygiad cynhwysfawr o ymchwil, arweiniad, pecynnau cymorth sydd ar gael i gefnogi dioddefwyr, cyflawnwyr a staff ysgolion.

¹ mae cam-drin rhywiol yn digwydd rhwng plant o oedran neu gam datblygu tebyg.  Gall ddigwydd rhwng unrhyw nifer o blant, a gall effeithio ar unrhyw grŵp oedran (Adran Addysg (DfE), 2021a).  Gall fod yn niweidiol i’r plant sy’n ei arddangos, yn ogystal â’r rhai sy’n ei brofi.

² ymddygiad dieisiau parhaus o natur rywiol gan blentyn tuag at blentyn arall sy’n gallu digwydd ar-lein ac oddi ar-lein.  Mae aflonyddu rhywiol yn debygol o: darfu ar urddas plentyn, a/neu wneud iddo deimlo dan fygythiad, yn israddol neu’n llawn cywilydd a/neu greu amgylchedd gelyniaethus, ymosodol a rhywioledig. (Adran Addysg, Llywodraeth y Deyrnas Unedig, Sexual violence and sexual harassment between children in schools and colleges: advice for governing bodies, proprietors, headteachers, principals, senior leadership teams and designated safeguarding leads).

Gall mwy o ffocws ar les, gwydnwch ac annibyniaeth dysgwyr, mwy o brofiad o ddysgu digidol, a chyfathrebu agosach â theuluoedd roi ysgol mewn sefyllfa well i baratoi ar gyfer y Cwricwlwm i Gymru.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd

Bu’n flwyddyn anodd iawn i ddysgwyr ac yn flwyddyn bryderus i’w teuluoedd. Mae heriau cymhleth y pandemig wedi mynnu bod arweinwyr a staff ar hyd addysg a hyfforddiant yn gwneud penderfyniadau mewn amgylchiadau anodd a gweithio mewn ffyrdd newydd. Maent wedi ymateb yn dda i’r her a bu mwy o werthfawrogiad o’u gwaith ac o bwysigrwydd disgyblion yn mynd i’r ysgol.

Mae’r pandemig wedi creu’r angen i arloesi. Mae’r cyfnod dysgu gartref wedi golygu bod pob ysgol wedi gorfod meddwl o’r newydd am y ffordd y mae disgyblion yn dysgu a sut orau y gall addysgu wyneb yn wyneb hybu gwydnwch a sgiliau dysgu annibynnol.

Hefyd, mae’r arolygiaeth wedi cyhoeddi canfyddiadau o’i gwaith ymgysylltu ag ysgolion a darparwyr eraill yn ystod y cyfnod hwn. Mae Meilyr Rowlands yn parhau,

Gallai effaith hirdymor yr argyfwng hwn gryfhau’r paratoadau ar gyfer y Cwricwlwm i Gymru. Yn y cyfamser, mae athrawon wedi asesu cynnydd disgyblion a ddychwelodd i’r ysgol yr hydref hwn. Mae rhai wedi gwneud yn dda, ond gall sgiliau llawer ohonynt fod wedi llithro’n ôl, gan gynnwys mewn llythrennedd a rhifedd. Bydd helpu’r dysgwyr, yn enwedig y rhai agored i niwed a’r rhai dan anfantais, i ddal i fyny yn dasg fawr i’r system addysg a hyfforddiant at y dyfodol. Mae fy adroddiad blynyddol yn helpu i nodi’r arfer dda a ddatblygwyd yn ystod y cyfnod hwn.

Mae ysgolion a darparwyr eraill addysg a hyfforddiant wedi blaenoriaethu lles eu dysgwyr yn ystod y pandemig, gan gynnwys eu hiechyd corfforol a meddyliol. Mae Adroddiad Blynyddol y Prif Arolygydd yn amlygu Ysgol Gynradd Gymunedol Woodlands, Torfaen, sydd eisoes yn defnyddio amrywiaeth o strategaethau i gefnogi lles emosiynol disgyblion trwy feithrin gwydnwch a datblygu’u hunan-barch a’u medrau cymdeithasol. Mae’r ysgol wedi gweld gwelliannau clir mewn presenoldeb, ymddygiad a chyflawniad disgyblion o ganlyniad.

Hefyd, mae’r adroddiad yn cyflwyno canfyddiadau o arolygiadau a gynhaliwyd yn ystod rhan gyntaf y flwyddyn academaidd mewn ysgolion, colegau a darparwyr eraill. Cyn y pandemig, cynhaliwyd rhyw dri o bob pum arolygiad a gynlluniwyd ar gyfer y flwyddyn academaidd. Ar y cyfan, mae darlun tebyg i ddarlun y blynyddoedd diwethaf yn dod i’r amlwg o’r cyfnod hwn. Mae safonau yn dda neu’n well mewn rhyw wyth o bob deg ysgol gynradd ac mewn ychydig dros hanner yr ysgolion uwchradd.

Yn ôl adroddiad gan Estyn, nid yw lleiafrif o arweinwyr ysgol yn gweld perthnasedd radicaleiddio ac eithafiaeth i’w hysgol, a allai arwain at golli cyfleoedd i nodi a mynd i’r afael â phryderon cynnar.

Dywed Jassa Scott, Cyfarwyddwr Strategol: Mae gan ysgolion ran allweddol mewn diogelu pobl ifanc rhag dylanwadau radicaleiddio.  Yng Nghymru, mae bron i hanner yr atgyfeiriadau gwrthderfysgaeth ar gyfer pobl 20 oed ac iau, ac mae’r gyfran uchaf o’r rhain yn dod o’r sector addysg.

Gall radicaleiddio i eithafiaeth dreisgar ddigwydd yn y lleoedd mwyaf annisgwyl.  Dylai ysgolion fod yn ymwybodol o fwlio, yn enwedig defnydd o iaith hiliol a gwrthdaro rhyng-hiliol rhwng disgyblion, sy’n gallu dangos safbwyntiau radical neu eithafol.

Ymwelodd arolygwyr ag amrywiaeth o ysgolion a darparwyr eraill i gasglu’r dystiolaeth ar gyfer yr adroddiad hwn.  Mewn un ysgol benodol, gall staff synhwyro problemau neu unrhyw newidiadau mewn ymddygiad yn gyflym trwy arolwg llesiant disgyblion.  Mae’r ysgol yn ymateb i unrhyw dueddiadau sy’n dod i’r amlwg trwy fynd i’r afael â materion trwy’r cwricwlwm mewn meysydd fel addysg bersonol a chymdeithasol, addysg grefyddol, Bagloriaeth Cymru, Saesneg a hanes.

Mae canllawiau Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo ysgolion i ddeall eu dyletswyddau, ond mae Estyn yn argymell bod angen i awdurdodau lleol a chonsortia weithio gyda’i gilydd i wneud defnydd gwell o’r cwricwlwm i gynorthwyo disgyblion i feithrin gwydnwch pan fyddant yn wynebu dylanwadau radical ac eithafol.  

Dywed Jassa Scott, Cyfarwyddwr Strategol,

Mae rhai disgyblion yn wynebu rhwystrau emosiynol, cymdeithasol a datblygiadol rhag dysgu, tra bydd disgyblion eraill dan anfantais oherwydd caledi ariannol a chymdeithasol gartref.

Mae’r ysgolion mwyaf effeithiol nid yn unig yn canolbwyntio ar yr heriau mae’r disgyblion hyn yn eu profi, maen nhw’n nodi diddordebau a doniau unigol hefyd, ac yn adeiladu ar yr elfennau cadarnhaol hyn.  Mae ymchwil yn dangos, o’r holl ffactorau addysg, mai addysgu yn yr ystafell ddosbarth sy’n cael y dylanwad mwyaf ar ddysgu disgyblion.  Mae disgyblion o gefndiroedd difreintiedig yn elwa hyd yn oed yn fwy na’u cyfoedion ar addysgu o ansawdd uchel.

Mae adroddiad heddiw yn cynnwys enghreifftiau o lawer o wahanol ysgolion ledled Cymru y mae eu gwaith wedi cael effaith gadarnhaol ar gynorthwyo dysgwyr sy’n agored i niwed a dysgwyr dan anfantais.

Yn yr adroddiad, amlygwyd yr amgylchedd gofalgar yn Ysgol Gynradd Herbert Thompson yng Nghaerdydd, sydd wedi cael effaith gadarnhaol eang.  Yma, caiff pob disgybl ei atgoffa bob dydd ei fod ‘yn cael ei garu, a’i fod yn gryf, yn bwysig ac yn arbennig’.  Mae athrawon wedi gweld perthnasoedd gwell rhwng staff a disgyblion, gostyngiad mewn digwyddiadau negyddol, ac mae disgyblion yn canolbwyntio ar gyflawni eu llawn botensial.

Mae adroddiad heddiw, sef ‘Cymorth ysgol effeithiol ar gyfer disgyblion dan anfantais a disgyblion sy’n agored i niwed’ yn argymell y dylai pob ysgol ystyried yr arfer orau a amlinellir yn ei hastudiaethau achos i’w helpu i gynyddu effaith y cyllid a mynd i’r afael â phryderon â phresenoldeb a chyflawniad.

Yn ei Adroddiad Blynyddol a gyhoeddwyd heddiw, mae Meilyr Rowlands yn myfyrio ar ddatblygiadau allweddol mewn addysg dros y tair blynedd diwethaf, ac mae’n cymeradwyo’r cynnydd wrth ddiwygio addysg:

Rydym ynghanol newid sylweddol, hanesyddol mewn addysg yng Nghymru.  Mae’r momentwm wedi cynyddu’n ddiweddar, gan ddod â chydweithredu gwell rhwng sefydliadau addysg cenedlaethol, rhanbarthol a lleol.

 

Gan fod y Cwricwlwm newydd i Gymru wedi’i gyhoeddi erbyn hyn, mae’n rhaid i bob ysgol feddwl o ddifrif am yr hyn y mae’r cwricwlwm newydd hwn yn ei olygu i’w cymuned ysgol, a sut gallan nhw wella addysgu a dysgu.

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at Ysgol Uwchradd yr Esgob Hedley ym Merthyr lle maent eisoes wedi rhoi cynnig ar rai ymagweddau diddorol at y cwricwlwm.  Mae rhaglen gyfoethogi arloesol yn helpu’u disgyblion i adeiladu medrau bywyd cryfach, ac mae wedi agor cyfleoedd newydd iddyn nhw ddysgu mewn ffyrdd gwahanol.  Mae astudiaethau achos ar hyd yr adroddiad yn rhannu arfer effeithiol er mwyn helpu ysgolion i wella.

Mae’r Prif Arolygydd yn parhau,

Mae nifer o heriau hirsefydlog yn parhau.  Mae gormod o ysgolion uwchradd yn dal i beri pryder, ac nid yw’r ‘bwlch tlodi’ rhwng dysgwyr sydd dan anfantais a’u cyfoedion wedi cau dros y blynyddoedd diwethaf.

 

Ni all ysgolion wneud hyn i gyd ar eu pennau’u hunain.  Mae’n rhaid i weddill y system weithio gyda’i gilydd a chefnogi ein gweithlu addysg wrth drawsnewid addysg yng Nghymru.  Dyna pam y mae Estyn yn cael seibiant o arolygiadau o fis Medi i ymweld ag ysgolion ac adeiladu darlun cenedlaethol o’r hyn sy’n gweithio’n dda wrth baratoi ar gyfer y cwricwlwm a nodi unrhyw heriau.

Mwy o ganfyddiadau o Adroddiad Blynyddol 2018-19:

• Mae safonau’n dda neu’n well mewn rhyw wyth o bob deg o leoliadau nas cynhelir.  Yn y lleoliadau hyn, mae ein dysgwyr ieuengaf yn gwneud cynnydd cryf, gan ddatblygu medrau llythrennedd, rhifedd, medrau corfforol a medrau personol a chymdeithasol yn effeithiol.
• Mae safonau’n dda neu’n well mewn rhyw wyth o bob deg o ysgolion cynradd ac mae’r gyfran â safonau rhagorol wedi parhau i gynyddu, gydag un o bob deg yn derbyn y farn uchaf.
• Mae safonau’n dda neu’n well ym mron hanner yr ysgolion uwchradd a arolygwyd yn 2018-19, ac mae’r gyfran o’r ysgolion hyn sy’n peri pryder yn parhau yn her.
• Bu gwelliannau yn yr ysgolion arbennig annibynnol a’r unedau cyfeirio disgyblion a arolygwyd gennym, gydag enghreifftiau o ragoriaeth am y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer.  Mae Estyn hefyd wedi nodi mwy o arfer effeithiol mewn ysgolion pob oed.
• Gallai’r diwygiadau yn y sector ôl-16 wneud profiadau pobl ifanc mewn cyfnodau gwahanol o’u haddysg yn fwy di-dor. Fodd bynnag, mae gormod o’r rhai sy’n gadael yr ysgol ar hyn o bryd nad ydyn nhw’n symud ymlaen at y cyfleoedd dysgu sy’n cysylltu orau â’u huchelgeisiau, eu diddordebau a’u galluoedd.