Mae adroddiad newydd, a gyhoeddwyd heddiw gan Estyn, yn archwilio sut mae cymwysterau Sgiliau Hanfodol Cymru (SHC) – gan gynnwys medrau llythrennedd, rhifedd a digidol – yn cael eu cyflwyno mewn prentisiaethau dysgu yn y gwaith. Mae’r adroddiad yn amlygu pwysigrwydd medrau hanfodol ac yn awgrymu bod cyfleoedd i wella asesu.

Er bod darparwyr yn galluogi dysgwyr yn effeithiol i gyflawni eu cymwysterau SHC, canfu’r arolygiaeth fod addysgu a dysgu medrau hanfodol mewn prentisiaethau yn canolbwyntio ar baratoi ar gyfer asesiadau allanol. Gallai hyn effeithio ar allu dysgwyr i gadw’r medrau hyn a’r gwerth maent yn eu rhoi arnynt o ran eu defnyddio yn y gwaith neu yn eu bywydau ehangach.

Mae’r astudiaeth hefyd yn dangos fel y gallai asesiadau SHC gyd-fynd yn well ag anghenion dysgwyr. Canfuwyd ei fod yn llawer gwell gan brentisiaid ddysgu medrau llythrennedd, rhifedd a digidol trwy gyd-destun eu gwaith a’u hyfforddiant galwedigaethol. Mae hyn yn groes i fodel asesu SHC sy’n generig, gan mwyaf, ac yn aml heb ei gysylltu â chyd-destun gwaith y prentis.

Dywed Owen Evans, Prif Arolygydd,  

‘‘Mae galluogi prentisiaid i ennill medrau pwysig y gallant fod wedi colli allan arnynt yn flaenorol yn rhan hollbwysig ond heriol o’r jig-so hyfforddiant. Er bod darparwyr dysgu yn y gwaith yn gweithio’n galed i sicrhau bod dysgwyr yn ennill y medrau hanfodol hyn, maen nhw a’u dysgwyr yn wynebu nifer o heriau, yn 
enwedig yn ymwneud ag asesu.’

‘‘Canfu ein hadroddiad fod bron pob un o’r dysgwyr, y tiwtoriaid a’r cyflogwyr a gymerodd ran yn ein hastudiaeth yn gwerthfawrogi datblygu medrau llythrennedd, rhifedd a digidol – ond roedd llawer ohonynt yn mynegi amheuon ynghylch addasrwydd cymhwyster SHC. Dylai’r rhai sy’n llunio polisïau ystyried ein canfyddiadau wrth iddynt adolygu cymhwyster SHC i sicrhau bod prentisiaid yn cael y cyfle gorau posibl i ddysgu a chymhwyso’r medrau sylfaenol hyn’

Mae’r adroddiad yn nodi bod her o ran datblygu’r medrau sydd eu hangen ar gyfer eu hasesiadau SHC i lawer o ddysgwyr yn ystod cyfnod cymharol fyr prentisiaeth.

Er gwaethaf yr heriau hyn, mae’r astudiaeth yn dangos sut mae darparwyr dysgu yn y gwaith yn defnyddio ystod o fodelau cyflwyno i oresgyn y materion hyn. Mae’r adroddiad yn rhannu chwe model cyflwyno gwahanol a’u cryfderau a gwendidau priodol.

Dywed Steve Bell, awdur yr adroddiad, 

‘Mae’r astudiaeth hon yn rhoi llais i’r bron i 1,200 o brentisiaid, cyflogwyr, tiwtoriaid ac aseswyr a ymatebodd i’n harolwg ar-lein – ynghyd â 200 arall a siaradodd â ni wyneb-yn-wyneb yn ystod ein hymweliadau â darparwyr. Mae’r adroddiad yn dod â mewnwelediadau at ei gilydd, ynghyd ag astudiaethau achos diddorol o arfer effeithiol a sawl argymhelliad. Rydym yn gwahodd darparwyr i fyfyrio ar eu modelau cyflwyno ac yn annog Llywodraeth Cymru, Cymwysterau Cymru a phartneriaid eraill i gydweithio’n agosach â’i gilydd i sicrhau bod cymwysterau SHC yn cyd-fynd yn well ag anghenion dysgwyr.’

Gan adeiladu ar ymagwedd y llynedd at sicrhau bod canfyddiadau’r Adroddiad Blynyddol yn haws i’w darllen, eu deall ac ar gael cyn gynted â phosibl, mae Estyn wedi cyhoeddi crynodebau ar gyfer sectorau penodol ar draws dau ar bymtheg o sectorau, gan gynnwys ysgolion, colegau, darparwyr dysgu yn y gwaith, Twf Swyddi Cymru Plws (rhaglen cyflogadwyedd) ac addysg gychwynnol athrawon, ymhlith eraill, gan amlinellu beth sy’n gweithio’n dda a beth sydd angen ei gryfhau.

Mae’r crynodebau, sydd wedi’u tynnu ynghyd o ganfyddiadau arolygiadau Estyn yn ystod 2022-2023, hefyd yn cynnwys cyfres gryno o gwestiynau myfyriol ar gyfer pob sector, sydd â’r nod o helpu darparwyr i ystyried y ffordd orau i wneud cynnydd yn erbyn un o’r blaenoriaethau a nodwyd ar gyfer y sector.

I gefnogi gwelliant ymhellach, mae’r crynodebau sector yn tynnu sylw at adroddiadau arolygu ac astudiaethau achos gan ddarparwyr a arolygwyd ac y canfuwyd eu bod yn gwneud yn arbennig o dda.

Cyn ei Adroddiad Blynyddol llawn, a fydd yn cael ei gyhoeddi ym mis Ionawr, dywed y Prif Arolygydd, Owen Evans, “Mae Estyn wedi ymweld â thros 400 o leoliadau addysg a hyfforddiant dros y flwyddyn ddiwethaf. Mae ein canfyddiadau’n arwydd da o beth sy’n mynd yn dda a lle mae angen i ni wella ac maen nhw wedi’u llunio i’w gwneud yn haws i ni ddeall ein heriau cyffredin. Rwy’n gobeithio y bydd ymarferwyr yn defnyddio’r deunyddiau hyn wrth i bob un ohonom ymdrechu i wella ein harfer. Bydd y crynodebau sector yn galluogi darparwyr i gael cipolwg ar y themâu allweddol a’r heriau a nodwyd ar gyfer pob maes addysg a hyfforddiant yng Nghymru yn ystod y deuddeng mis diwethaf o weithgarwch arolygu.

“Bydd fy adroddiad blynyddol llawn yn cael ei gyhoeddi ym mis Ionawr a bydd yn cynnwys rhagor o fanylion am ganfyddiadau ein harolygiadau, ynghyd â dadansoddiad o nifer o themâu ehangach a fydd yn rhoi mewnwelediad pellach i’n blaenoriaethau cyfredol ar gyfer addysg a hyfforddiant yma yng Nghymru.”

Pwrpas yr adolygiad hwn yw pennu i ba raddau y mae’r strwythurau a’r prosesau presennol yng Nghymru yn sicrhau bod plant yn cael eu gosod ar y Gofrestr Amddiffyn Plant, ac yn cael eu tynnu oddi arni, yn briodol (pan fydd tystiolaeth ddigonol yn nodi ei bod hi’n ddiogel gwneud hynny).
 

Esboniodd Gillian Baranski, Prif Arolygydd AGC y dull y maent wedi’i fabwysiadu hyd yma a pham mae’r gwaith hwn mor bwysig.

Rydym wedi dewis cyhoeddi’r canfyddiadau interim cynnar hyn er mwyn rhannu’r hyn a ddysgwyd a hyrwyddo arfer gorau cyn gynted â phosibl. Mae’r canfyddiadau cychwynnol hyn wedi’u llywio gan adborth gan gymheiriaid mewn addysg, yr heddlu, iechyd, a byrddau diogelu rhanbarthol yn ogystal â siarad yn uniongyrchol â’r plant a’r bobl ifanc sydd ar y gofrestr amddiffyn plant neu sydd wedi bod arni. Mae’r gwaith ymgynghori hwn yn dal i fynd rhagddo, ac rydym yn awyddus iawn i glywed mwy gan y plant a’r bobl ifanc hynny.

Mae’r dull cydweithredol hwn yn amlygu’r ffaith bod diogelu yn fusnes i bawb. Fel arolygiaethau, roeddem am weithio gyda’n gilydd i gael darlun cyfannol o arfer gyfredol ledled Cymru ac i nodi gyda’n gilydd yr hyn sy’n gweithio’n dda a lle mae lle i wella. Mae’r canfyddiadau cychwynnol wedi dangos bod arferion da yn bodoli, fodd bynnag mae angen eu cymhwyso’n gyson yn lleol ac yn genedlaethol. Mae angen i ni sicrhau bod llais y plentyn yn ganolog i wneud penderfyniadau.

Mae’r arolygiaethau’n annog ymarferwyr ledled Gymru sy’n ymwneud â diogelu ac amddiffyn plant i symud ymlaen a dysgu o’r canfyddiadau cynnar hyn, i gryfhau gwaith gyda phlant a phobl ifanc yn y tymor byr ac yn y tymor hwy.

Bydd yr adroddiad llawn, sy’n un o sawl darn o waith sy’n ymwneud â diogelu plant, yn cael ei gyhoeddi yn ystod hydref 2023.

Nod y rhaglen yw amrywiaethu’r gronfa arolygu, rhoi hwb i brofiadau a gyrfaoedd y rhai dan sylw ac felly cyfrannu at fwy o amrywiaeth mewn arweinyddiaeth ym myd addysg ar bob lefel.

Dywed Owen Evans, Prif Arolygydd,

m mis Mawrth 2019, dim ond 15 o unigolion o gefndiroedd ethnig nad ydynt yn wyn a oedd wedi’u cofrestru’n benaethiaid neu’n uwch arweinwyr yng Nghymru – llai nag 1% o’r gweithlu. Ond mae gan Gymru lawer o arweinwyr ysbrydoledig a chymhellol o bob cefndir ar draws y byd addysg sy’n wynebu rhwystrau rhag dilyniant yn eu gyrfaoedd.
Mae gan bawb yng Nghymru ran i’w chwarae i ddatys y sefyllfa hon ac rwy’n falch y gall Estyn chwarae rôl. Mae’r rhaglen beilot hon yn rhan bwysig o’r gwaith rydyn ni’n ei wneud i gynyddu cynrychiolaeth ar draws pob lefel arweinyddiaeth a chronfa’r arolygwyr rydyn ni’n gweithio â nhw, fel bod y gweithlu addysg yn adlewyrchu amrywiaeth Cymru.

Dywed Jeremy Miles, Gweinidog y Gymraeg ac Addysg,

Rwyf wedi ymrwymo i gynyddu cynrychiolaeth ym mhob maes o’n gweithlu addysg. Mae angen i’n pobl ifanc adnabod eu hunain a’u profiadau eu hunain o fewn eu modelau rôl arwain, a dyna pam mae’r rhaglen ddatblygu hon mae Estyn yn ei lansio heddiw mor bwysig.
Rydym yn gwybod bod sefydliadau sy’n denu ac yn datblygu unigolion o’r garfan ehangaf o ddoniau yn perfformio’n well yn gyson.

Dywed yr Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol Cymru ei bod

yn falch o gefnogi gweithredu’r rhaglen hon trwy ein ffrwd cyllido arloesedd. Fel sefydliad, rydym yn cydnabod pwysigrwydd cynyddu cynrychiolaeth arweinwyr mwyafrif byd-eang ar draws yr holl leoliadau addysg yn y broses arolygu.

Mae ceisiadau ar gyfer y rhaglen ar agor tan ddydd Llun 29 Mehefin. Rhaid i ymgeiswyr fod yn gweithio mewn ysgol yng Nghymru ar hyn o bryd, bod ag o leiaf pum mlynedd o brofiad o addysgu a bod yn gyfrifol am ddatblygu addysgu, dysgu neu les.

Mae’r arolygiaeth yn adolygu sut bydd yn arolygu o fis Medi 2024 ymlaen. Erbyn hynny, bydd wedi arolygu pob ysgol, coleg a darparwr arall o leiaf unwaith yn ystod yr wyth blynedd diwethaf.
Dywed y Prif Arolygydd, Owen Evans, 

Mae gwneud yn siŵr fod arolygu’n cael effaith gadarnhaol ar fywydau pob dysgwr yng Nghymru wrth wraidd ein gwaith. Gan nad barnau yw’r pennawd yn y rhan fwyaf o adroddiadau arolygu erbyn hyn, gall ysgolion a darparwyr addysg a hyfforddiant eraill ganolbwyntio’n well ar gryfderau a meysydd i’w datblygu.
Nawr, rydym yn cymryd y camau nesaf fel bod ein gwaith yn parhau i gefnogi gwelliant. Wrth i ni symud tuag at y flwyddyn academaidd sy’n dechrau ym mis Medi 2024, rydym yn dechrau adolygu beth fydd ein hymagwedd o’r adeg honno ymlaen.
Cyn hir, byddwn yn cynnwys ein holl randdeiliaid mewn ymgynghoriadau – proses sydd eisoes wedi dechrau yn y sector ieuenctid – er mwyn i ni allu cynnwys syniadau pawb.

O fis Medi 2024 ymlaen, bydd arolygiadau Estyn:

• yn fwy cynnil ac yn canolbwyntio mwy ar beth sy’n ysgogi gwelliant.
• yn hylaw i bob darparwr ac yn ategu eu prosesau gwerthuso a gwella eu hunain.
• yn archwilio sut y gellir teilwra gweithgareddau arolygu ehangach i gefnogi gwelliant ar draws darparwyr a sectorau unigol yn well.
• yn cysylltu ag ysgolion a darparwyr eraill yn fwy rheolaidd ac yn cynnig adborth mwy cyfredol i rieni a gofalwyr.
• yn dod ag arolygiadau allanol a phrosesau gwerthuso mewnol darparwyr yn nes at ei gilydd.
• yn defnyddio adnoddau lle mae eu hangen fwyaf, er enghraifft gyda lleoliadau y mae angen cefnogaeth a monitro arnynt i wella.