Yn ôl y Prif Arolygydd, Owen Evans, mae llawer i fod yn falch ohono, ond mae gwybodaeth a medrau dysgwyr yn wannach nag yr oeddent cyn y pandemig o hyd. Mae ysgolion a darparwyr eraill yn wynebu heriau penodol o ran cyflwyno llythrennedd, rhifedd a’r Gymraeg mewn ysgolion cyfrwng Saesneg. Mae materion ehangach, fel absenoliaeth dysgwyr a recriwtio athrawon a staff cymorth ar draws nifer o arbenigeddau, yn achosi heriau ychwanegol i arweinwyr addysg.

Dywed y Prif Arolygydd, Owen Evans,

Mae ymrwymiad cryf addysgwyr ledled Cymru yn destun balchder, ond mae’n amlwg bod cysgod y pandemig yn effeithio ar les dysgwyr a’r cynnydd a wnânt o hyd. Mae agweddau gwannach ar arfer yn atal gormod o ddysgwyr rhag gwneud cynnydd ac mae angen i hunanwerthuso mewn ysgolion a darparwyr eraill wella i gryfhau’r system.

Mae adroddiad blynyddol PAEM yn edrych yn ôl ar ganfyddiadau o adroddiadau arolygu ac adroddiadau thematig dros y flwyddyn academaidd ddiwethaf. Ar ôl cyhoeddi crynodebau sector Estyn ym mis Hydref, mae adroddiad llawn fis Ionawr yn cynnig cyd-destun manwl ac yn rhoi mewnwelediad dyfnach o lawer i’r hyn sy’n gweithio’n dda a’r hyn sydd angen ei wella ar draws y ddau ar bymtheg o sectorau addysg a hyfforddiant yng Nghymru. Mae ysgolion, lleoliadau meithrin nas cynhelir, colegau, prentisiaethau dysgu yn y gwaith, dysgu oedolion yn y gymuned ac addysg gychwynnol athrawon ymhlith y sectorau sydd wedi’u cynnwys.

Gyda’r nod o gynnig adborth defnyddiol i’r gweithlu addysg a hyfforddiant, mae’r adroddiad blynyddol hefyd yn rhoi crynodeb o bob un o’r adroddiadau thematig cenedlaethol a gyhoeddwyd gan Estyn eleni ac, i gefnogi gwelliant ymhellach, mae’n cyfeirio at adroddiadau arolygu ac astudiaethau achos gan ddarparwyr a arolygwyd ac y canfuwyd eu bod yn gwneud yn arbennig o dda.

Yn ogystal ag ymateb i ganlyniadau PISA 2022 a gyhoeddwyd yn ddiweddar, mae’r adroddiad yn gwerthuso addysg a hyfforddiant yng nghyd-destun ystod o themâu allweddol, y mae llawer ohonynt yn hanfodol i addysgwyr wrth iddynt wynebu’r heriau deuol o adfer ar ôl pandemig COVID-19 a gweithio i roi diwygiadau ar waith sy’n canolbwyntio ar wella.

Mae’r themâu allweddol eleni yn cynnwys:

• agweddau at ddysgu a phresenoldeb
• y Gymraeg mewn addysg a hyfforddiant
• rhoi Cwricwlwm i Gymru ar waith
• lliniaru effaith tlodi ar gyrhaeddiad addysgol
• addysg a chymorth i ffoaduriaid a cheiswyr lloches

Parhaodd y Prif Arolygydd, Owen Evans,

Mae addysgwyr ledled Cymru yn parhau i weithio’n ddiwyd ac ymateb i’r heriau sy’n gysylltiedig â chefnogi ein plant, a dysgwyr o bob oed, i ddysgu a ffynnu. Mae fy adroddiad yn amlygu’r llwyddiannau ac yn amlinellu rhai o’r heriau y mae addysg a hyfforddiant yn eu hwynebu o hyd; rwy’n gobeithio y bydd yn sbarduno myfyrdod a thrafodaeth adeiladol am sut gallwn ni wella ar y cyd.

Mae Estyn wedi lansio Barod yn Barod (Ready Already), sef ymgyrch sy’n mynd i’r afael â rhai o’r camsyniadau yn ymwneud ag arolygiadau mewn ysgolion ac UCDau, sydd â’r nod o roi sicrwydd i ddarparwyr addysg i beidio â gorbaratoi ar gyfer arolygiadau ac addysgu fel y byddant fel arfer.

Cyflwynodd Estyn newidiadau i arolygiadau mewn ysgolion ac Unedau Cyfeirio Disgyblion yn 2022, gan gynnwys cael gwared ar raddau crynodol fel ‘Rhagorol’, ‘Da’, ‘Digonol’ neu ‘Anfoddhaol’. Mae ein hymagwedd wedi creu mwy o gyfleoedd i ddysgwyr, arweinwyr, athrawon a staff cymorth gyfrannu’n adeiladol at sgyrsiau cydweithredol yn ystod y broses arolygu.

Mae Barod yn Barod yn ymgyrch addysgiadol sy’n cynnwys arweinwyr ysgolion ac athrawon o bob rhan o Gymru sydd â phrofiad diweddar o’r fframwaith arolygu diweddaraf ac sy’n rhoi adborth gonest am yr ymagwedd a disgwyliadau darparwyr cyn ac yn ystod arolygiad.

Mae’r ymgyrch hefyd yn cyfleu ffeithiau’n uniongyrchol gan arolygwyr Estyn er mwyn ceisio rhoi eglurder a chwalu llawer o’r chwedlau cyfredol yn ymwneud ag arolygu.

Mae Estyn yn cydnabod y pwysau ychwanegol y gall arolygu ei greu. Mae pob un o’r arolygwyr yn gyn athrawon neu arweinwyr addysg eu hunain, sydd wedi mynd trwy arolygiadau amrywiol, ac maent yn gwerthfawrogi y dylai’r broses fod yn heriol ond yn adeiladol hefyd, gan adlewyrchu gwir ansawdd dysgu mewn ysgol neu Uned Cyfeirio Disgyblion.

Mae arolygwyr yn rhannu eu canfyddiadau ag uwch arweinwyr a’r enwebai trwy gydol yr wythnos arolygu, yn ogystal â rhoi adborth yng nghyfarfod terfynol yr arolygiad.

Mae Kelly Walker, Arweinydd Cynhwysiant a Lles yn Ysgol Gynradd Alexandra yn Wrecsam, yn siarad yn gadarnhaol am ei phrofiad o arolygiad.

Ni ddes i oddi yno’n teimlo fy mod wedi cael fy nghroesholi. Fe ddes i oddi yno’n meddwl fy mod wedi cael sgwrs am beth rwy’n ei wneud yn yr ysgol a sut rydym yn gweithio. Roedd ganddyn nhw ddiddordeb mewn gwybod mwy amdanom ni a’n hethos. Nid oes angen i chi fod â phentwr mawr o bethau i’w cyflwyno i arolygwyr. Y cwbl sydd ei angen arnoch yw gallu siarad a gwybod eich pethau. Maen nhw’n dod i weld beth rydych chi’n ei wneud yn dda. Efallai y bydd pethau y byddant yn awgrymu eu gwella. Dyna eu gwaith. Ond, fel ysgol, dyna rydyn ni ei eisiau, hefyd. Rydyn ni eisiau gwybod sut y gallwn ni wella.”

Dywed Prif Arolygydd Ei Fawrhydi, Owen Evans,

Ein hamcan yw pwysleisio i ddarparwyr dysgu ledled Cymru eu bod nhw’n barod ar gyfer arolygiadau yn barod.

Nid oes angen gorbaratoi ar gyfer arolygiad o gwbl. Rydym yn gwybod bod darparwyr yn wynebu llwythi gwaith heriol ac yn aml yn ychwanegu at y pwysau hwn trwy deimlo bod rhaid iddyn nhw baratoi llwyth o waith papur ychwanegol cyn arolygiad.

Nid yw hynny’n wir. Mae ein timau arolygu eisiau gweld sut mae darparwyr yn addysgu o ddydd i ddydd. Rydyn ni eisiau gweithio ar y cyd i amlygu blaenoriaethau addysg a hyfforddiant, sy’n helpu i lunio’r deilliannau gorau posibl i ddysgwyr.”

Mae adroddiad newydd, a gyhoeddwyd heddiw gan Estyn, yn archwilio sut mae cymwysterau Sgiliau Hanfodol Cymru (SHC) – gan gynnwys medrau llythrennedd, rhifedd a digidol – yn cael eu cyflwyno mewn prentisiaethau dysgu yn y gwaith. Mae’r adroddiad yn amlygu pwysigrwydd medrau hanfodol ac yn awgrymu bod cyfleoedd i wella asesu.

Er bod darparwyr yn galluogi dysgwyr yn effeithiol i gyflawni eu cymwysterau SHC, canfu’r arolygiaeth fod addysgu a dysgu medrau hanfodol mewn prentisiaethau yn canolbwyntio ar baratoi ar gyfer asesiadau allanol. Gallai hyn effeithio ar allu dysgwyr i gadw’r medrau hyn a’r gwerth maent yn eu rhoi arnynt o ran eu defnyddio yn y gwaith neu yn eu bywydau ehangach.

Mae’r astudiaeth hefyd yn dangos fel y gallai asesiadau SHC gyd-fynd yn well ag anghenion dysgwyr. Canfuwyd ei fod yn llawer gwell gan brentisiaid ddysgu medrau llythrennedd, rhifedd a digidol trwy gyd-destun eu gwaith a’u hyfforddiant galwedigaethol. Mae hyn yn groes i fodel asesu SHC sy’n generig, gan mwyaf, ac yn aml heb ei gysylltu â chyd-destun gwaith y prentis.

Dywed Owen Evans, Prif Arolygydd,  

‘‘Mae galluogi prentisiaid i ennill medrau pwysig y gallant fod wedi colli allan arnynt yn flaenorol yn rhan hollbwysig ond heriol o’r jig-so hyfforddiant. Er bod darparwyr dysgu yn y gwaith yn gweithio’n galed i sicrhau bod dysgwyr yn ennill y medrau hanfodol hyn, maen nhw a’u dysgwyr yn wynebu nifer o heriau, yn 
enwedig yn ymwneud ag asesu.’

‘‘Canfu ein hadroddiad fod bron pob un o’r dysgwyr, y tiwtoriaid a’r cyflogwyr a gymerodd ran yn ein hastudiaeth yn gwerthfawrogi datblygu medrau llythrennedd, rhifedd a digidol – ond roedd llawer ohonynt yn mynegi amheuon ynghylch addasrwydd cymhwyster SHC. Dylai’r rhai sy’n llunio polisïau ystyried ein canfyddiadau wrth iddynt adolygu cymhwyster SHC i sicrhau bod prentisiaid yn cael y cyfle gorau posibl i ddysgu a chymhwyso’r medrau sylfaenol hyn’

Mae’r adroddiad yn nodi bod her o ran datblygu’r medrau sydd eu hangen ar gyfer eu hasesiadau SHC i lawer o ddysgwyr yn ystod cyfnod cymharol fyr prentisiaeth.

Er gwaethaf yr heriau hyn, mae’r astudiaeth yn dangos sut mae darparwyr dysgu yn y gwaith yn defnyddio ystod o fodelau cyflwyno i oresgyn y materion hyn. Mae’r adroddiad yn rhannu chwe model cyflwyno gwahanol a’u cryfderau a gwendidau priodol.

Dywed Steve Bell, awdur yr adroddiad, 

‘Mae’r astudiaeth hon yn rhoi llais i’r bron i 1,200 o brentisiaid, cyflogwyr, tiwtoriaid ac aseswyr a ymatebodd i’n harolwg ar-lein – ynghyd â 200 arall a siaradodd â ni wyneb-yn-wyneb yn ystod ein hymweliadau â darparwyr. Mae’r adroddiad yn dod â mewnwelediadau at ei gilydd, ynghyd ag astudiaethau achos diddorol o arfer effeithiol a sawl argymhelliad. Rydym yn gwahodd darparwyr i fyfyrio ar eu modelau cyflwyno ac yn annog Llywodraeth Cymru, Cymwysterau Cymru a phartneriaid eraill i gydweithio’n agosach â’i gilydd i sicrhau bod cymwysterau SHC yn cyd-fynd yn well ag anghenion dysgwyr.’

Gan adeiladu ar ymagwedd y llynedd at sicrhau bod canfyddiadau’r Adroddiad Blynyddol yn haws i’w darllen, eu deall ac ar gael cyn gynted â phosibl, mae Estyn wedi cyhoeddi crynodebau ar gyfer sectorau penodol ar draws dau ar bymtheg o sectorau, gan gynnwys ysgolion, colegau, darparwyr dysgu yn y gwaith, Twf Swyddi Cymru Plws (rhaglen cyflogadwyedd) ac addysg gychwynnol athrawon, ymhlith eraill, gan amlinellu beth sy’n gweithio’n dda a beth sydd angen ei gryfhau.

Mae’r crynodebau, sydd wedi’u tynnu ynghyd o ganfyddiadau arolygiadau Estyn yn ystod 2022-2023, hefyd yn cynnwys cyfres gryno o gwestiynau myfyriol ar gyfer pob sector, sydd â’r nod o helpu darparwyr i ystyried y ffordd orau i wneud cynnydd yn erbyn un o’r blaenoriaethau a nodwyd ar gyfer y sector.

I gefnogi gwelliant ymhellach, mae’r crynodebau sector yn tynnu sylw at adroddiadau arolygu ac astudiaethau achos gan ddarparwyr a arolygwyd ac y canfuwyd eu bod yn gwneud yn arbennig o dda.

Cyn ei Adroddiad Blynyddol llawn, a fydd yn cael ei gyhoeddi ym mis Ionawr, dywed y Prif Arolygydd, Owen Evans, “Mae Estyn wedi ymweld â thros 400 o leoliadau addysg a hyfforddiant dros y flwyddyn ddiwethaf. Mae ein canfyddiadau’n arwydd da o beth sy’n mynd yn dda a lle mae angen i ni wella ac maen nhw wedi’u llunio i’w gwneud yn haws i ni ddeall ein heriau cyffredin. Rwy’n gobeithio y bydd ymarferwyr yn defnyddio’r deunyddiau hyn wrth i bob un ohonom ymdrechu i wella ein harfer. Bydd y crynodebau sector yn galluogi darparwyr i gael cipolwg ar y themâu allweddol a’r heriau a nodwyd ar gyfer pob maes addysg a hyfforddiant yng Nghymru yn ystod y deuddeng mis diwethaf o weithgarwch arolygu.

“Bydd fy adroddiad blynyddol llawn yn cael ei gyhoeddi ym mis Ionawr a bydd yn cynnwys rhagor o fanylion am ganfyddiadau ein harolygiadau, ynghyd â dadansoddiad o nifer o themâu ehangach a fydd yn rhoi mewnwelediad pellach i’n blaenoriaethau cyfredol ar gyfer addysg a hyfforddiant yma yng Nghymru.”

Pwrpas yr adolygiad hwn yw pennu i ba raddau y mae’r strwythurau a’r prosesau presennol yng Nghymru yn sicrhau bod plant yn cael eu gosod ar y Gofrestr Amddiffyn Plant, ac yn cael eu tynnu oddi arni, yn briodol (pan fydd tystiolaeth ddigonol yn nodi ei bod hi’n ddiogel gwneud hynny).
 

Esboniodd Gillian Baranski, Prif Arolygydd AGC y dull y maent wedi’i fabwysiadu hyd yma a pham mae’r gwaith hwn mor bwysig.

Rydym wedi dewis cyhoeddi’r canfyddiadau interim cynnar hyn er mwyn rhannu’r hyn a ddysgwyd a hyrwyddo arfer gorau cyn gynted â phosibl. Mae’r canfyddiadau cychwynnol hyn wedi’u llywio gan adborth gan gymheiriaid mewn addysg, yr heddlu, iechyd, a byrddau diogelu rhanbarthol yn ogystal â siarad yn uniongyrchol â’r plant a’r bobl ifanc sydd ar y gofrestr amddiffyn plant neu sydd wedi bod arni. Mae’r gwaith ymgynghori hwn yn dal i fynd rhagddo, ac rydym yn awyddus iawn i glywed mwy gan y plant a’r bobl ifanc hynny.

Mae’r dull cydweithredol hwn yn amlygu’r ffaith bod diogelu yn fusnes i bawb. Fel arolygiaethau, roeddem am weithio gyda’n gilydd i gael darlun cyfannol o arfer gyfredol ledled Cymru ac i nodi gyda’n gilydd yr hyn sy’n gweithio’n dda a lle mae lle i wella. Mae’r canfyddiadau cychwynnol wedi dangos bod arferion da yn bodoli, fodd bynnag mae angen eu cymhwyso’n gyson yn lleol ac yn genedlaethol. Mae angen i ni sicrhau bod llais y plentyn yn ganolog i wneud penderfyniadau.

Mae’r arolygiaethau’n annog ymarferwyr ledled Gymru sy’n ymwneud â diogelu ac amddiffyn plant i symud ymlaen a dysgu o’r canfyddiadau cynnar hyn, i gryfhau gwaith gyda phlant a phobl ifanc yn y tymor byr ac yn y tymor hwy.

Bydd yr adroddiad llawn, sy’n un o sawl darn o waith sy’n ymwneud â diogelu plant, yn cael ei gyhoeddi yn ystod hydref 2023.

Nod y rhaglen yw amrywiaethu’r gronfa arolygu, rhoi hwb i brofiadau a gyrfaoedd y rhai dan sylw ac felly cyfrannu at fwy o amrywiaeth mewn arweinyddiaeth ym myd addysg ar bob lefel.

Dywed Owen Evans, Prif Arolygydd,

m mis Mawrth 2019, dim ond 15 o unigolion o gefndiroedd ethnig nad ydynt yn wyn a oedd wedi’u cofrestru’n benaethiaid neu’n uwch arweinwyr yng Nghymru – llai nag 1% o’r gweithlu. Ond mae gan Gymru lawer o arweinwyr ysbrydoledig a chymhellol o bob cefndir ar draws y byd addysg sy’n wynebu rhwystrau rhag dilyniant yn eu gyrfaoedd.
Mae gan bawb yng Nghymru ran i’w chwarae i ddatys y sefyllfa hon ac rwy’n falch y gall Estyn chwarae rôl. Mae’r rhaglen beilot hon yn rhan bwysig o’r gwaith rydyn ni’n ei wneud i gynyddu cynrychiolaeth ar draws pob lefel arweinyddiaeth a chronfa’r arolygwyr rydyn ni’n gweithio â nhw, fel bod y gweithlu addysg yn adlewyrchu amrywiaeth Cymru.

Dywed Jeremy Miles, Gweinidog y Gymraeg ac Addysg,

Rwyf wedi ymrwymo i gynyddu cynrychiolaeth ym mhob maes o’n gweithlu addysg. Mae angen i’n pobl ifanc adnabod eu hunain a’u profiadau eu hunain o fewn eu modelau rôl arwain, a dyna pam mae’r rhaglen ddatblygu hon mae Estyn yn ei lansio heddiw mor bwysig.
Rydym yn gwybod bod sefydliadau sy’n denu ac yn datblygu unigolion o’r garfan ehangaf o ddoniau yn perfformio’n well yn gyson.

Dywed yr Academi Genedlaethol ar gyfer Arweinyddiaeth Addysgol Cymru ei bod

yn falch o gefnogi gweithredu’r rhaglen hon trwy ein ffrwd cyllido arloesedd. Fel sefydliad, rydym yn cydnabod pwysigrwydd cynyddu cynrychiolaeth arweinwyr mwyafrif byd-eang ar draws yr holl leoliadau addysg yn y broses arolygu.

Mae ceisiadau ar gyfer y rhaglen ar agor tan ddydd Llun 29 Mehefin. Rhaid i ymgeiswyr fod yn gweithio mewn ysgol yng Nghymru ar hyn o bryd, bod ag o leiaf pum mlynedd o brofiad o addysgu a bod yn gyfrifol am ddatblygu addysgu, dysgu neu les.