Mae’r adroddiad ‘Saesneg yng nghyfnodau allweddol 2 a 3‘ yn canfod, er bod safonau yn dda yn gyffredinol, bod gwendidau’n parhau ym medrau darllen lefel uwch disgyblion, ac yn eu sillafu, gramadeg ac atalnodi. Hefyd, nid yw disgyblion o gefndiroedd difreintiedig yn cyflawni gystal â’u cyfoedion ac mae’r bwlch hwn yn ehangu wrth i ddisgyblion symud o’r ysgol gynradd i’r ysgol uwchradd.

Dywed Ann Keane, y Prif Arolygydd,

“Mae darllen ac ysgrifennu yn allweddol i lwyddiant ym mhob maes o’r cwricwlwm. Er gwaetha’r duedd o welliant mewn safonau Saesneg, mae cynnydd yn rhy araf o hyd i ddisgyblion 7-14 oed yng Nghymru ddal i fyny ag ardaloedd eraill yn y DU. Mae gwallau mewn sillafu, atalnodi a gramadeg yn lleihau ansawdd ysgrifennu ac yn effeithio ar safonau.

 

“Fodd bynnag, mae rhai ysgolion wedi bod yn llwyddiannus o ran gwella safonau mewn Saesneg, ac rwy’n annog ysgolion eraill i lawrlwytho’r adroddiad a dilyn yr arweiniad a amlinellir yn yr astudiaethau achos arfer orau.”

Mae ‘Saesneg yng nghyfnodau allweddol 2 a 3’ yn adrodd am y modd y mae Ysgol Gynradd Glan Wysg, Casnewydd, wedi datblygu arferion addysgu ac asesu rhagorol i helpu disgyblion gyflawni safonau uchel mewn Saesneg. Nododd yr ysgol fod asesu yn ganolog i addysgu a dysgu effeithiol. Aeth y staff ati i ddefnyddio asesu i helpu disgyblion i ddeall ble’r oeddent arni o ran eu dysgu a sut i wneud cynnydd. Mae’r gwaith wedi arwain at duedd am i fyny ym mherfformiad disgyblion mewn Saesneg, ac mae safonau’n rhagori ar gyfartaleddau lleol a chenedlaethol.

At ei gilydd, mae ansawdd addysgu Saesneg yn dda. Mae’r athrawon gorau yn gwneud defnydd medrus o ddulliau i ddatblygu medrau darllen ac ysgrifennu disgyblion. Fodd bynnag, nid yw addysgu ysgrifennu wedi datblygu digon mewn lleiafrif o ysgolion uwchradd. Mae gormod o waith marcio ansawdd gwael o hyd ar waith disgyblion. Canfu’r adroddiad fod athrawon yn nodi gwendidau disgyblion heb esboniad, ac nid ydynt yn rhoi digon o arweiniad ar sut i wella. Mae asesu’n parhau i fod yn un o’r meysydd gwannaf mewn ysgolion hefyd, ac nid yw cynnydd disgyblion yn cael ei olrhain yn ddigon da.

Mae adroddiad Estyn yn nodi meysydd gwan cyffredin mewn safonau Saesneg, ac yn cynnwys astudiaethau achos arfer orau ac argymhellion i helpu ysgolion wella a chynnal safonau. Mae angen i ysgolion barhau i ganolbwyntio ar wella safonau ysgrifennu annibynnol disgyblion, darparu gwaith heriol yn Saesneg i ymestyn pob disgybl a mynd i’r afael â thanberfformiad

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

• Cyhoeddir yr adroddiad hwn mewn ymateb i gais am gyngor gan Lywodraeth Cymru yng nghylch gwaith blynyddol y Gweinidog i Estyn ar gyfer 2013-2014 ac mae ar gael yn llawn i’w lawrlwytho yma.
• Yr adroddiad hwn yw’r cyntaf o ddau. Bydd yr ail, a gyhoeddir yn 2015, yn ystyried y gwasanaethau cymorth i ddysgwyr a ddarperir gan golegau a darparwyr dysgu yn y gwaith.
• Mae’r adroddiad wedi’i seilio ar ymweliadau ag 20 ysgol uwchradd, sef sampl gynrychioliadol fras o ysgolion uwchradd. Cafwyd tystiolaeth ychwanegol o ddeilliannau arolygu a data am berfformiad yng nghyfnod allweddol 4, presenoldeb a chyrchfannau (gweler Atodiad 1 am fanylion pellach).

Astudiaethau achos arfer orau

• Ysgol Uwchradd y Fflint, Sir y Fflint
• Ysgol y Faenol, Gwynedd
• Ysgol Gynradd Glan Wysg, Casnewydd

Ynglŷn ag Estyn

Estyn yw Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth mewn dysgu i bawb yng Nghymru. Gwnawn hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar, ond yn cael ein hariannu gan Lywodraeth Cynulliad Cymru (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).

I gael rhagor o wybodaeth, ewch i’n gwefan, sef www.estyn.gov.uk

Canfu adroddiad Estyn, ‘Gweithredu ar fwlio’, nad yw hyd yn oed ysgolion sydd â strategaethau da i fynd i’r afael â bwlio yn meddu ar ddealltwriaeth gyffredin o ba mor bwysig yw hi i ganolbwyntio ar grwpiau o ddisgyblion sy’n wynebu risg uwch na’r cyffredin o gael eu bwlio, fel disgyblion hoyw, lesbiaidd a thrawsrywiol, disgyblion ag anabledd a disgyblion o gefndir ethnig lleiafrifol. Ychydig iawn o ysgolion sy’n ymgynghori â grwpiau o ddisgyblion i gael darlun go iawn o raddau a natur bwlio yn yr ysgol. Mae’r adroddiad yn archwilio pa mor effeithiol y mae ysgolion yn gweithredu i fynd i’r afael â phob achos o fwlio.

Dywed Ann Keane, Prif Arolygydd,

“Mae bwlio yn difetha bywydau gormod o ddisgyblion. Dylai ysgolion fod yn lleoedd y mae pob disgybl yn teimlo’n ddiogel ac yn gallu dysgu ynddyn nhw. Mae bwlio nid yn unig yn effeithio ar blentyn yn emosiynol ac yn seicolegol ond gall arwain at bresenoldeb gwael a thangyflawni.

 

“Mae ein hadroddiad yn amlinellu gwendidau cyffredin ac yn darparu rhestr wirio gwrth-fwlio i ysgolion ei defnyddio i weld a ydyn nhw ar y llwybr cywir.

 

“Dylai ysgolion ddarparu hyfforddiant i staff ar sut i nodi, atal a rheoli bwlio er mwyn iddyn nhw allu cael gwared ar yr ymddygiad hwn o’n hystafelloedd dosbarth. Rwy’n annog pob athro i sylwi ar yr argymhellion yn yr adroddiad a helpu i wneud yn siwr bod pob ysgol yn sefydlu ethos lle mae plant yn deall bod ganddyn nhw hawl i fod yn ddiogel”.

Canfu arolygwyr nad yw digon o ysgolion yn cadw cofnod penodol o achosion o fwlio ac nad ydynt yn nodi patrymau o ymddygiad a allai lywio cynllunio gwrth-fwlio. Yn y rhan fwyaf o ysgolion uwchradd, mae’r cynnydd mewn bwlio seiber yn destun pryder ac mae ysgolion yn gweld ei natur ddienw yn anodd i’w rheoli.

Serch hynny, mae mwyafrif y disgyblion yn gwybod sut i roi gwybod am fwlio. Mae’r ysgolion gorau yn defnyddio dull rhagweithiol i atal bwlio. Mae Ysgol Uwchradd Crucywel ym Mhowys, wedi creu amgylchedd mwy goddefgar trwy sicrhau bod materion amrywiaeth a chydraddoldeb yn cael eu harchwilio yn y cwricwlwm. Mae gan yr ysgol swyddog cymorth myfyrwyr hefyd sy’n darparu cwnsela ac yn cynghori staff ar faterion fel bwlio seiber.

Mae astudiaethau achos arfer orau yn yr adroddiad yn archwilio strategaethau i fynd i’r afael â bwlio hefyd, sy’n cynnwys trefnu bod cymorth effeithiol ar gael i ddisgyblion ar amseroedd anstrwythuredig yn ystod y dydd. Mae ysgolion da yn darparu gwasanaethau cwnsela hefyd ac yn defnyddio asiantaethau allanol i gynorthwyo disgyblion sy’n dioddef bwlio.

Mae ‘Gweithredu ar fwlio’ yn cynnwys cyfres o argymhellion i ysgolion ac awdurdodau lleol. Dylai ysgolion sicrhau bod staff yn gwybod sut i ddelio ag achosion o fwlio a’u cofnodi a gwneud yn siŵr eu bod yn gallu mynd i’r afael â’r mathau gwahanol o fwlio. Dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol ddarparu hyfforddiant a chymorth ar gyfer staff a llywodraethwyr ysgol.

Nodiadau i Olygyddion

Ynglŷn â’r adroddiad

Cyhoeddir yr adroddiad hwn i ymateb i gais am gyngor gan Lywodraeth Cymru yn llythyr cylch gwaith blynyddol y Gweinidog i Estyn ar gyfer 2013-2014 ac mae ar gael yn llawn yma.

• Astudiaethau achos arfer orau
• Ysgol Gynradd Abertyleri, Blaenau Gwent
• Ysgol Gynradd Marlborough, Caerdydd
• Ysgol Gyfun Dŵr-y-Felin, Castell-nedd Port Talbot
• Ysgol Bassaleg, Casnewydd
• Ysgol Gynradd Eveswell, Casnewydd
• Ysgol Gynradd Gymunedol Maendy, Casnewydd
• Ysgol Uwchradd Crucywel, Powys
• Ysgol Gynradd Hafod, Abertawe

Ynglŷn ag Estyn

Estyn yw Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth mewn dysgu i bawb yng Nghymru. Gwnawn hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar, ond yn cael ein hariannu gan Lywodraeth Cynulliad Cymru (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).

I gael rhagor o wybodaeth, ewch i’n gwefan, sef www.estyn.gov.uk
 

‘Rhifedd yng nghyfnodau allweddol 2 a 3: adroddiad interim’ yw’r ail o dri adroddiad sy’n bwrw golwg ar sut mae sampl o ysgolion cynradd ac uwchradd yn datblygu medrau rhifedd disgyblion ar draws y cwricwlwm. Yn gyffredinol, mae’r ysgolion hyn wedi gwneud rhywfaint o gynnydd ers blwyddyn gyntaf yr astudiaeth. Fodd bynnag, nid yw llawer o’u strategaethau yn cael effaith gyson ar safonau eto.

Meddai Ann Keane, y Prif Arolygydd,

“Mae’n dda gweld y cynnydd a wnaed gan oddeutu hanner yr ysgolion a arolygom. Fodd bynnag, mae’n bwysig pwysleisio bod llawer o waith i’w wneud o hyd cyn bod ysgolion yn cael effaith lawn a chyson ar wella safonau medrau rhifedd disgyblion. Mae gormod o ddisgyblion o hyd sydd â diffyg hyder mewn agweddau allweddol ar fathemateg, fel rhannu a gweithio gyda chanrannau. At ei gilydd, nid yw medrau rhesymu rhifiadol disgyblion yn ddigon cadarn a gwelwn hyn yn rhy aml mewn arolygiadau ysgolion a gwaith thematig.

 

“Mae angen mwy o gymorth ar staff i ymestyn eu gwybodaeth a’u dealltwriaeth o strategaethau i helpu disgyblion i ddefnyddio rhifedd ar draws y cwricwlwm.

 

“Mae ar athrawon angen dealltwriaeth well o gryfderau a gwendidau disgyblion fel y gallant gynllunio i ddarparu ar gyfer pob gallu, gan gynnwys disgyblion mwy galluog. Yn ogystal, mae angen i ddysgwyr ganolbwyntio’n fwy ar safonau gwaith disgyblion mewn gwersi a llyfrau pan fyddant yn monitro ac yn arfarnu ansawdd rhifedd, yn hytrach na dibynnu ar arsylwi gwersi yn unig.”

Amlygir astudiaethau achos arfer orau yn yr adroddiad hefyd. Mae Ysgol Gynradd Llidiart ym Mhen-y-bont ar Ogwr wedi datblygu adnodd defnyddiol i ddatblygu medrau rhifedd ar draws yr ysgol ac mae athrawon wedi’i ddefnyddio mewn gweithgareddau rhifedd sydd â ffocws manylach. Mae dwy astudiaeth achos arall o arfer orau yn cynnig enghreifftiau o rywfaint o’r addysgu gorau a welwyd yn yr ysgolion yn yr arolwg.

Mae argymhellion yn cynnig ffyrdd i ysgolion, awdurdodau lleol, consortia rhanbarthol a Llywodraeth Cymru wella medrau rhifedd disgyblion. Maent yn cynnwys sicrhau bod disgyblion yn meistroli medrau rhif pwysig, yn datblygu medrau rhesymu rhifiadol mewn gwersi mathemateg a phynciau eraill ac yn gwella asesu ac olrhain. Cyhoeddir yr adroddiad terfynol ymhen dwy flynedd, fel y gellir dal darlun llawnach o effaith y Fframwaith Llythrennedd a Rhifedd a’r Rhaglen Gymorth Genedlaethol.

Nodiadau i Olygyddion

Ynghylch yr adroddiad

Cyhoeddir yr adroddiad hwn mewn ymateb i gais am gyngor gan Lywodraeth Cymru yn llythyr cylch gwaith blynyddol y Gweinidog i Estyn ar gyfer 2013-2014 ac mae ar gael yn llawn yma.

Fe wnaeth sampl gynrychioliadol o 12 ysgol gynradd a 12 ysgol uwchradd gymryd rhan yn yr astudiaeth. Roedd y cyfan ond un o’r rhain yn rhan o astudiaeth gwaelodlin 2013, sydd i’w gweld yma.

Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion hefyd yn defnyddio:

• Canfyddiadau arolygiadau o 2012-2014;
• Deilliannau PISA 2012;
• Deilliannau Profion Rhifedd Cenedlaethol 2013 a 2014;
• Data diwedd cyfnod allweddol 2010-2014
• Safbwyntiau consortia rhanbarthol
• Cyhoeddiadau perthynol.

Astudiaethau achos arfer orau

• Ysgol Gynradd Llidiart, Pen-y-bont ar Ogwr
• Ysgol Gynradd Gymunedol Mountain Lane, Sir y Fflint
• Ysgol Uwchradd Gatholig Sant Richard Gwyn, Bro Morgannwg

Ysgolion yn yr astudiaeth:

• Ysgol Gyfun Bryntirion, Pen-y-bont ar Ogwr
• Ysgol Gynradd Llidiart, Pen-y-bont ar Ogwr
• Ysgol Gyfun Gymraeg Glantaf, Caerdydd
• Ysgol Gymraeg Melin Gruffydd , Caerdydd
• Ysgol Gynradd Stebonheath, Sir Gaerfyrddin
• Ysgol Bryngwyn, Sir Gaerfyrddin
• Ysgol Morfa Rhianedd, Conwy
• Ysgol y Creuddyn, Conwy
• Ysgol Uwchradd Prestatyn, Sir Ddinbych
• Ysgol Melyd, Sir Ddinbych
• Ysgol Uwchradd Elfed, Sir y Fflint
• Ysgol Gynradd Gymunedol Mountain Lane, Sir y Fflint
• Ysgol Bassaleg, Casnewydd
• Ysgol Gynradd Marshfield, Casnewydd
• Ysgol Gynradd Traethmelyn, Port Talbot
• Ysgol Gyfun Sandfields, Port Talbot
• Ysgol Gynradd Brynnau, Rhondda Cynon Taf
• Ysgol Gyfun y Pant, Rhondda Cynon Taf
• Ysgol Gynradd Brynmill, Abertawe
• Ysgol Olchfa, Abertawe
• Ysgol Iau Gatholig Rufeinig San Helen, Bro Morgannwg
• Ysgol Uwchradd Gatholig Sant Richard Gwyn, Bro Morgannwg
• Ysgol y Grango, Wrecsam
• Ysgol Gynradd Gymunedol Penycae, Wrecsam

Ynglŷn ag Estyn

Estyn yw Arolygiaeth Addysg a Hyfforddiant Cymru. Ein nod yw cyflawni rhagoriaeth mewn dysgu i bawb yng Nghymru. Gwnawn hyn trwy ddarparu gwasanaeth arolygu a chyngor annibynnol, o ansawdd uchel.

Ein gweledigaeth yw cael ein cydnabod trwy arbenigedd ein staff fel llais awdurdodol ar ddysgu yng Nghymru.

Rydym yn annibynnol ar, ond yn cael ein hariannu gan Lywodraeth Cynulliad Cymru (o dan Adran 104 Deddf Llywodraeth Cymru 1998).

I gael rhagor o wybodaeth, ewch i’n gwefan, sef www.estyn.gov.uk

Mae adroddiad Estyn, ‘Arfer orau o ran datblygu arweinyddiaeth mewn ysgolion’, yn amlygu sut mae’r arweinwyr mwyaf llwyddiannus yn nodi ac yn meithrin potensial eu staff o ran arwain. Mae astudiaethau achos yn amlinellu sut mae ysgolion cynradd ac uwchradd ledled Cymru wedi datblygu medrau arweinyddiaeth eu staff yn llwyddiannus.

Meddai Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Mae ymddygiadau arwain cadarn ar bob lefel yn rhan allweddol o greu ysgolion llwyddiannus. Mae’n bwysig bod pob ysgol yn cefnogi eu holl staff, gan gynnwys y rhai ar ddechrau eu gyrfa, i ddatblygu eu potensial i arwain.

“Er bod arfer dda mewn rhai ysgolion, nid yw’r cyfle i ddatblygu medrau arwain allweddol ar gael ym mhob ysgol ac mae prinder arbennig o hyfforddiant cyfrwng Cymraeg.”

Mae uwch arweinwyr hyderus sydd wedi sefydlu diwylliant lle caiff pwys ei roi ar ddysgu proffesiynol ym mron pob un o’r ysgolion yr ymwelodd Estyn â nhw ar gyfer yr adroddiad hwn. Mae llawer o’r arweinwyr ysgol yn cynnal dadansoddiadau manwl o’r wybodaeth, y medrau a’r rhinweddau sy’n ofynnol ar gyfer pob rôl arwain yn eu hysgol ac yn datblygu system o ‘arweinyddiaeth wasgaredig’ ymhlith eu staff yn llwyddiannus. Ystyr arweinyddiaeth wasgaredig yw bod yr holl aelodau staff yn cael cyfleoedd i arwain agweddau ar waith ysgol.

Mae Ysgol Gyfun Cwm Rhymni wedi creu ‘Strategaeth Gwireddu Potensial’, sydd wedi’i hadeiladu ar egwyddorion rheoli perfformiad presennol. Diben y strategaeth hon yw cynorthwyo arweinwyr i ddatblygu potensial staff i arwain, yn gynnar yn ystod eu gyrfa. Caiff athrawon dawnus eu nodi er mwyn diogelu gallu i arwain yn y dyfodol.

Fwyfwy, mae ysgolion yn dosbarthu rolau arwain ymhlith staff ar bob lefel. Mae’r arweinwyr ysgol gorau yn cynnwys eu huwch dîm arwain mewn amrywiaeth o weithgareddau i baratoi ar gyfer swydd pennaeth. Maent yn annog yr arweinwyr hyn i chwarae rhan weithgar, strategol wrth arwain agweddau ar yr ysgol.

Mae’r adroddiad yn cynnwys nifer o argymhellion, gan gynnwys argymhellion y dylai ysgolion ddatblygu diwylliant cadarn o ddysgu proffesiynol i staff ar bob lefel, gwella cynllunio ar gyfer olyniaeth, nodi potensial staff i arwain yn gynnar yn ystod eu gyrfa a chefnogi eu datblygiad gyrfaol, a defnyddio’r safonau arweinyddiaeth yn sylfaen ar gyfer arfarnu eu medrau arwain eu hunain. Dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol roi arweiniad i ysgolion a mwy o gyfleoedd i ddatblygu medrau. Yn olaf, mae’n argymell bod Llywodraeth Cymru’n gweithredu strategaeth ar gyfer datblygu arweinyddiaeth mewn ysgolion.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Comisiynwyd adroddiad Estyn Arfer orau o ran datblygu arweinyddiaeth mewn ysgolion gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn ar http://www.estyn.gov.uk/english/thematic-reports/recent-reports/

Mae sail dystiolaeth yr adroddiad yn cynnwys:

• Cyfweliadau ag uwch arweinwyr, arweinwyr canol, athrawon dosbarth a chynorthwywyr cymorth dysgu
• Craffu ar gynllun gwella’r ysgol, ei strwythur staffio, disgrifiadau swydd a chofnodion datblygiad proffesiynol parhaus

Cafwyd tystiolaeth ychwanegol o:

• Adroddiadau arolygiadau ysgolion cynradd ac uwchradd rhwng 2010 a 2014
• Adroddiadau arolygon thematig Estyn
• Astudiaethau arfer orau ychwanegol o wefan Estyn ac ysgolion eraill nad ymwelodd Estyn â nhw

Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaethau achos ar

• Ysgol Gyfun Cwm Rhymni (Caerffili)
• Ysgol Uwchradd Caerdydd (Caerdydd)
• Ysgol Gynradd Herbert Thompson (Caerdydd)
• Ysgol Gyfun Bryngwyn (Sir Gaerfyrddin)
• Ysgol y Foryd (Conwy)
• Ysgol Uwchradd Elfed (Sir y Fflint)
• Ysgol Dyffryn Ogwen (Gwynedd)
• Ysgol Gynradd Glan Wysg (Casnewydd)
• Ysgol Gyfun Gŵyr (Abertawe)
• Ysgol Gynradd Ynys y Bari (Bro Morgannwg)

O 1 Mehefin ymlaen, ef fydd yn gyfrifol am arwain yr arolygiaeth a goruchwylio bron 400 o arolygiadau’r flwyddyn, cynghori’r Gweinidog Addysg a Sgiliau, a chefnogi’r ymdrech i sicrhau gwelliant mewn addysg.

Dywed Meilyr, “Rwyf wrth fy modd ac yn falch iawn o fod yn Brif Arolygydd newydd Estyn. Edrychaf ymlaen at adeiladu ar gryfderau ein system arolygu a gweithio gydag athrawon, uwch arweinwyr, rhieni a dysgwyr.”

I ddysgu rhagor am Meilyr, darllenwch ei fywgraffiad.

Dywed Ann Keane, y Prif Arolygydd,

“Mae’n bwysig bod llais gan bob dysgwyr a bod colegau yn delio’n briodol ag unrhyw bryderon a all fod gan ddysgwyr. Er bod colegau’n cydnabod yr angen i gael mecanwaith ar gyfer delio â chwynion dysgwyr, mae gormod o anghysondeb yn y modd y maent yn ymdrin â chwynion ar draws y sector. 

“Bedair blynedd yn ôl, nododd arolwg gan Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr (UCM) faterion yn ymwneud â chwynion myfyrwyr mewn addysg bellach. Ceir arweiniad gan Lywodraeth Cymru hefyd sy’n argymell gwelliannau penodol. Mae fy adroddiad yn tynnu sylw at gyfres o gamau i sefydliadau addysg bellach eu cymryd i sicrhau bod eu gweithdrefnau cwynion yn glir, yn gynhwysfawr a’u bod yn cael eu gweithredu i safon uchel ar draws y sector.”

Canfu arolygwyr fod pob sefydliad yn darparu rhywfaint o wybodaeth i ddysgwyr am eu gweithdrefnau cwynion. Fodd bynnag, dim ond ar 66% wefannau sefydliadau y mae’r wybodaeth hon i’w chanfod yn hawdd. Dim ond 87% o sefydliadau sy’n trefnu bod eu polisi a’u gweithdrefnau ar gael trwy gyfrwng y Gymraeg.

Mae diffiniadau aneglur o’r hyn yw cwyn a’r hyn nad yw’n gŵyn, yn golygu mai ychydig iawn o sefydliadau sy’n gwahaniaethu’n glir rhwng materion bob dydd a materion o natur fwy difrifol. Fodd bynnag, mae’r rhan fwyaf o sefydliadau yn dweud yn briodol y byddant yn delio â chwynion ynghylch canlyniadau asesu ar wahân i’r drefn cwynion arferol. Er bod pob sefydliad yn trefnu’u gweithdrefnau cwynion yn wahanol, mae pob un ohonynt yn disgrifio’u gweithdrefnau mewn ffyrdd tebyg, sy’n cynnwys tri neu bedwar cam ar gyfer ymdrin â chwyn, yn cynnwys camau ffurfiol, anffurfiol a cham apeliadau. Mae’r rhan fwyaf o sefydliadau yn cynhyrchu adroddiadau cryno rheolaidd ar gyfer eu rheolwyr a llywodraethwyr, ond mae’r rhan fwyaf o’r rhain yn canolbwyntio gormod ar nifer y cwynion yn hytrach nag ar y negeseuon pwysig ynglŷn ag ansawdd y ddarpariaeth.

Mae rhyw hanner y sefydliadau o’r farn y dylai fod corff apeliadau allanol yng Nghymru, gyda phwerau i adolygu cwynion myfyrwyr a’u canlyniadau. Fodd bynnag, cred nifer o sefydliadau eu bod eisoes yn delio’n ddigon da â chwynion eu hunain heb yr angen am gorff allanol o’r fath. Mae sefydliadau eraill yn credu ar gam fod naill ai Llywodraeth Cymru, Estyn neu Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr yn cyflawni’r swyddogaeth hon. Byddai 73% o sefydliadau yn dymuno cael mwy o arweiniad gan Lywodraeth Cymru ar sut i wella gweithdrefnau cwynion dysgwyr.

Mae’r adroddiad yn cynnwys argymhellion ar gyfer sefydliadau addysg bellach a Llywodraeth Cymru. Mae’r rhain yn cynnwys dwyn materion a nodwyd gan UCM yn eu hadroddiad yn 2011 ar gŵynion myfyrwyr yn eu blaen; mynnu bod uwch reolwyr yn gwirio trylwyredd ymchwiliadau i gŵynion; sicrhau bod gwahaniaethau rhwng cwynion lefel isel a chwynion difrifol; a defnyddio’r holl dystiolaeth sydd ar gael i ddadansoddi ansawdd polisi a gweithdrefnau cwynion, gan gynnwys dulliau math gwasanaeth cwsmeriaid i wneud yn siŵr bod profiad dysgwr wrth wneud cwyn yn un cadarnhaol. Yn ogystal, dylai Llywodraeth Cymru gyhoeddi arweiniad i helpu sefydliadau ddatblygu’u gweithdrefnau; sicrhau bod arolwg Llais y Dysgwr Cymru yn cipio profiadau dysgwyr o wneud cwynion yn ddigonol; a gweithio gyda’r sector i ystyried ymarferoldeb sefydlu corff apeliadau cwynion allanol gyda phwerau priodol ar gyfer dysgwyr ôl-16 yng Nghymru.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Comisiynwyd adroddiad Estyn Pa mor dda y mae sefydliadau addysg bellach yn rheoli cwynion gan ddysgwyr? gan Lywodraeth Cynulliad Cymru.

Mae sail y dystiolaeth ar gyfer yr adroddiad yn cynnwys:

• Holiadur ar-lein a lenwyd gan bob un o’r 15 sefydliad addysg bellach yng Nghymru
• Holiadur ar-lein a lenwyd gan dros 1200 o ddysgwyr o bob sefydliad addysg bellach yng Nghymru
• Ymweliadau ag wyth o sefydliadau addysg bellach ar gyfer cynnal cyfweliadau â rheolwyr, adolygiadau manwl o ddogfennau, a chyfweliadau gyda dysgwyr

“Ystyriaf mai braint fu gweithio gyda chymaint o athrawon, penaethiaid ac arweinwyr eraill, swyddogion y llywodraeth a gweithwyr proffesiynol addysg eraill, bob un ohonynt yn uchel eu parch, yn ystod fy nghyfnod fel prif arolygydd, a chyn hynny fel AEM. Wrth i mi drosglwyddo rôl y Prif Arolygydd i’m cydweithiwr, Meilyr Rowlands, dymunaf yn dda iddo yntau a phob un o’m cydweithwyr eraill yn Estyn ar gyfer y dyfodol.”

Meilyr Rowlands fydd Prif Arolygydd Ei Mawrhydi dros Addysg a Hyfforddiant yng Nghymru o 1 Mehefin.

Mae ffilm fer yn cynnwys chwe ysgol gynradd sy’n dangos prif ganfyddiadau’r adroddiad yn cyd-fynd ag adroddiad Estyn, ‘Arfer orau mewn addysgu a dysgu yn y celfyddydau creadigol yng nghyfnod allweddol 2’. Mae enghreifftiau o wersi mewn celf a dylunio, dawns, drama a cherddoriaeth yn dangos yr arfer orau a welodd arolygwyr.

Dywed Ann Keane, Prif Arolygydd,

“Mae gan y celfyddydau creadigol ran bwysig ym mywyd Cymru. Mae cydnabyddiaeth gynyddol y dylai plant a phobl ifanc gael ystod o gyfleoedd cyffrous i gymryd rhan yn y celfyddydau creadigol yn yr ysgol.

“Mae’r ysgolion cynradd gorau yn rhoi ehangder o brofiadau i ddisgyblion trwy addysgu difyr, sy’n defnyddio adnoddau priodol ac ymweliadau â safleoedd treftadaeth a theatrau fel symbyliad. Mae adroddiad Estyn a’r ffilm sy’n cyd-fynd ag ef yn dangos cyfoeth o strategaethau a syniadau ac rwy’n annog ysgolion eraill i’w hystyried a’u defnyddio nhw.”

Canfu arolygwyr fod safonau lles disgyblion yn uchel yn yr ysgolion yr ymwelwyd â nhw. Roedd tystiolaeth hefyd fod llafaredd wedi gwella, yn rhannol am fod y celfyddydau creadigol yn rhoi profiadau cyffrous i ddisgyblion siarad amdanynt.

Mae addysgu brwdfrydig a hyderus yn ffactor hanfodol mewn darpariaeth lwyddiannus ar gyfer y celfyddydau creadigol. Mae safonau disgyblion ar eu gorau pan fydd gan eu hathrawon wybodaeth ac arbenigedd, yn ogystal â bod yn ymarferwyr ystafell ddosbarth da. Yn rhy aml, mae ansawdd darpariaeth yr ysgolion yn dibynnu’n ormodol ar siawns a ph’un a oes athro brwdfrydig â medrau arbenigol yn yr ysgol ai peidio. Ar hyn o bryd, nid oes digon o hyfforddiant neu gymorth i helpu athrawon i fagu hyder yn y celfyddydau creadigol.

Mae Ysgol Gynradd Pillgwenlli yng Nghasnewydd yn hyrwyddo’r celfyddydau i ddathlu amrywiaeth yn yr ysgol a’r gymuned ehangach. Mae athrawon yn cynllunio’n drylwyr fel bod pob disgybl yn cael profiadau eang a chynyddol, tra bod arweinwyr yn ystyried disgyblion a allai fod mewn perygl o dangyflawni. Mae ffilm fer Estyn yn dangos plant yn cynllunio a pherfformio eu dawns frwydr ‘haka’ eu hunain ar ôl trafod a dadansoddi pwysigrwydd diwylliannol defod Seland Newydd. Mae’r wers yn datblygu iaith lafar disgyblion, eu gwaith tîm, eu hyder a’u medrau cynllunio.

Mae’r adroddiad yn cynnwys argymhellion ar gyfer ysgolion, awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol a Llywodraeth Cymru. Mae’r rhain yn cynnwys: ffocws cryfach mewn ysgolion ar gynllunio dilyniant graddol o gyfleoedd dysgu i ddisgyblion brofi’r celfyddydau creadigol wrth iddynt symud trwy’r ysgol; monitro cyflawniad disgyblion; a gweithio’n agosach mewn partneriaeth ag ysgolion eraill ar y celfyddydau creadigol. Yn ychwanegol, dylid darparu mwy o gyfleoedd i athrawon ddatblygu eu medrau mewn addysgu’r celfyddydau creadigol a dylai Llywodraeth Cymru barhau i gefnogi ysgolion i wneud y defnydd gorau o’r cyllid a ddyrennir i gynorthwyo teuluoedd o deuluoedd tlotach i gymryd rhan lawn yn y celfyddydau.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae sail dystiolaeth yr adroddiad yn cynnwys ymweliadau â sampl o 20 ysgol gynradd lle nodwyd arfer dda, ac arolwg ar-lein o 150 o ysgolion ar hap oedd â chyfradd ymateb o 21%.

Astudiaethau achos arfer orau:

• Ysgol Cynwyd Sant, Pen-y-bont ar Ogwr
• Ysgol Gynradd Tredelerch, Caerdydd
• Ysgol Iau Llangewydd, Pen-y-bont ar Ogwr
• Ysgol-Y-Wern, Caerdydd
• Ysgol Twm o’r Nant, Sir Ddinbych
• o Ysgol Gynradd Tywyn, Castell-nedd Port Talbot
• o Ysgol Gynradd Pillgwenlli, Casnewydd
• o Ysgol Iau Aberdaugleddau, Sir Benfro
• o Ysgol Gynradd Fenton, Sir Benfro
• o Ysgol Gynradd Gymunedol Cas-mael, Sir Benfro
• o Ysgol Gynradd Gymunedol Llanidloes, Powys
• o Ysgol Gynradd Ynystawe, Abertawe
• o Ysgol Gynradd Christchurch (yr Eglwys yng Nghymru), Abertawe
• o Ysgol Gynradd Llanyrafon, Torfaen

Mae adroddiad Estyn ar ‘Effaith athrawon ymgynghorol ar leoliadau nas cynhelir a ariennir’ yn archwilio rôl, cyfrifoldebau ac effeithiolrwydd athrawon ymgynghorol y blynyddoedd cynnar ledled Cymru.

Dywed y Prif Arolygydd, Ann Keane,

“Mae rhoi’r dechrau gorau posibl i blant yn eu haddysg a’u datblygiad yn hanfodol. Mae athrawon ymgynghorol y blynyddoedd cynnar yn chwarae rhan bwysig mewn cynorthwyo i gyflwyno’r Cyfnod Sylfaen a herio lleoliadau meithrin i wella.

“Fodd bynnag, mae rôl a blaenoriaethau athrawon ymgynghorol y blynyddoedd cynnar wedi newid dros amser. Mae angen iddynt wneud mwy i fodelu addysgu da a gwella safonau a deilliannau i blant.

“Mae tua 60 o athrawon ymgynghorol yn cynnig cymorth i rhwng chwech a saith cant o leoliadau meithrin yng Nghymru. Mae’n hanfodol bod awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol yn dyrannu digon o amser athrawon ymgynghorol i leoliadau meithrin, i’w galluogi i arddangos arfer dda i ymarferwyr.”

Dylai athrawon ymgynghorol dreulio 10% o’r amser sy’n cael ei dreulio gan y lleoliad ar ddarparu addysg a ariennir â phob lleoliad meithrin, yn unol â gofynion Grant y Cyfnod Sylfaen. Fodd bynnag, mae awdurdodau lleol yn dyrannu llai o amser na hyn i lawer o leoliadau meithrin da, ac felly nid ydynt yn cael digon o gymorth i fod yn rhagorol.

Yn y lleoliadau meithrin lle mae athrawon ymgynghorol yn modelu addysgu da yn rheolaidd, mae ymarferwyr yn fwy hyderus o ran dod o hyd i ffyrdd i wella ac asesu safonau plant. Gall gweithgareddau fel modelu adrodd storïau gael effaith gadarnhaol ar safonau.

Mae’r adroddiad yn amlygu nifer o astudiaethau achos arfer dda. Mae’r rhain yn cynnwys gwaith y consortiwm Gwasanaeth Cyflawni Addysg am eu defnydd o dechnoleg fodern i rannu negeseuon pwysig a darparu syniadau arloesol. Maent yn defnyddio cyfryngau cymdeithasol i arddangos lluniau o waith plant a rhannu adnoddau a syniadau. Mae hyn yn helpu i ysbrydoli’r rhai sy’n gweithio â phlant ifanc, ac mae athrawon ymgynghorol yn hyrwyddo’r dull cyfathrebu hwn ar gyrsiau ac wrth ymweld â lleoliadau.

Gwna’r adroddiad gyfres o argymhellion i awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol, Llywodraeth Cymru ac athrawon ymgynghorol eu hunain. Dylai athrawon ymgynghorol barhau i gynorthwyo arweinyddiaeth a rheolaeth, ond dylent wneud mwy i fodelu arfer effeithiol yn yr ystafell ddosbarth a rhannu syniadau newydd ag ymarferwyr. Dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol sicrhau y darperir 10% o amser athrawon ymgynghorol i bob lleoliad; bod athrawon ymgynghorol yn ymweld â lleoliadau’n rheolaidd, a bod lleoliadau’n cael cymorth a hyfforddiant yn yr iaith y maent yn gweithredu ynddi. I gloi, dylai Llywodraeth Cymru ystyried clustnodi cyllid i sicrhau bod y 10% o amser cymorth ar gael i bob lleoliad, ynghyd â hyfforddiant rheolaidd.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Roedd yr adroddiad wedi’i seilio ar:

• ymweliadau â 14 o leoliadau
• tystiolaeth gan 7 awdurdod lleol
• tystiolaeth arolygu er 2010.

Astudiaethau achos arfer orau:

• Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam
• Cyngor Sir y Fflint
• Cyngor Dinas Casnewydd
• Consortiwm y Gwasanaeth Cyflawni Addysg
• Cyngor Sir Ceredigion
• Cyngor Sir Powys