Mae’r adroddiad yn rhoi enghreifftiau o gymorth rhwng ysgolion, gan gynnwys trefniadau anffurfiol wedi’u creu gan yr ysgolion neu drefniadau wedi’u brocera, cydweithrediadau a ffederasiynau. Mae’r adroddiad yn ystyried beth sy’n gweithio, a sut a pham mae’n gweithio. Hefyd, mae’n trafod yr effaith, y ffactorau llwyddiant a’r rhwystrau sy’n wynebu mentrau rhwng ysgolion.

Dim ond lleiafrif o ysgolion â phartneriaethau anffurfiol wedi’u creu ganddynt eu hunain sy’n gallu nodi effaith gwaith ar y cyd ar safonau. Mae’n rhy gynnar eto i arfarnu effaith ysgolion sy’n gweithio mewn ffederasiwn ffurfiol ar safonau.

Darganfu adroddiad Estyn ‘Cymorth a chydweithio rhwng ysgolion’ fod cymorth llwyddiannus rhwng ysgolion yn gweithio orau pan fydd angen clir wedi’i amlygu, ymrwymiad gwirioneddol gan arweinwyr ysgol, a phartneriaeth a luniwyd i fod o fudd i bawb. Hefyd, mae’n hanfodol bod gan ysgolion sy’n gweithio gyda’i gilydd amcanion strategol a meini prawf llwyddiant sydd wedi’u nodi’n glir.

Meddai Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Mae manteision clir i ysgolion yn sgil cydweithio, gan gynnwys gwella deilliannau i ddisgyblion a chreu ymdeimlad ar y cyd o gyfrifoldeb am welliant. Mae bod yn agored, ymddiriedaeth a thryloywder rhwng arweinwyr ysgolion yn hanfodol, yn ogystal â buddsoddi mewn amser staff ar gyfer ymchwil, datblygu a chydweithio. 

“Er bod gweithio rhwng ysgolion yn dod yn fwy cyffredin, mae arno angen mwy o gymorth a chyfeiriad gan awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol. Mae adroddiad heddiw yn cynnwys astudiaethau achos sy’n amlinellu gwahanol fathau o gydweithio rhwng ysgolion ac mae’n nodi’r rhwystrau rhag cydweithio effeithiol rhwng ysgolion.”

Y prif rwystr rhag gweithio effeithiol rhwng ysgolion yw amharodrwydd i fuddsoddi amser staff mewn cydweithio. Mae angen i arweinwyr ysgol fynd i’r afael â phryderon am bwysau ar amser staff, yn enwedig os oes angen rhyddhau staff o ymrwymiadau addysgu.

Mae un enghraifft o weithio rhwng ysgolion a nodwyd yn yr adroddiad yn ymwneud ag Ysgol Gymunedol Cwmtawe, Castell-nedd Port Talbot, a’i gwaith gydag ysgolion eraill, gan gynnwys gwaith ar lythrennedd a rhifedd, gwella datblygiad y Gymraeg, a chefnogi disgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol. O ganlyniad i strategaeth wedi’i diffinio’n glir, mae’r ysgol wedi elwa o rannu arfer dda a dylid ei chanmol am ei diwylliant o ddatblygiad proffesiynol a’r cynnydd yn ei gallu i wella’n barhaus.

Mae’r adroddiad yn argymell bod arweinwyr ysgol yn datgan yn glir beth maent yn dymuno’i gael o ganlyniad i gymorth rhwng ysgolion, eu bod yn nodi meini prawf llwyddiant penodol a’u bod yn gwneud yn siŵr bod y ffocws ar godi safonau. Dylai awdurdodau lleol a chonsortia feddu ar strategaeth glir ar gyfer paru ysgolion i weithio gyda’i gilydd, gosod disgwyliadau ynghylch sut bydd grwpiau o ysgolion yn gweithredu, darparu adnoddau i gefnogi gwaith rhwng ysgolion a lledaenu arfer dda. Dylai Llywodraeth Cymru ystyried ffyrdd o ganiatáu i ffederasiynau gofrestru fel un ysgol a chydlynu cronfa ddata genedlaethol o arfer dda.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio gwybodaeth o ymweliadau â 9 darparwr. Fe’u dewiswyd oherwydd eu bod yn cymryd rhan yn y mathau penodol o gymorth rhwng ysgolion a ystyrir yn yr arolwg hwn. Yn yr ymweliadau hyn, roedd gweithgareddau’n cynnwys:

• trafodaethau ag uwch arweinwyr, athrawon dosbarth a llywodraethwyr
• cyfarfodydd â staff awdurdodau lleol a phartneriaid sydd ynghlwm wrth y gwaith rhwng ysgolion
• deilliannau arolygiadau a holiaduron sampl o ysgolion ym mhob teulu o ysgolion uwchradd

Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaethau achos a:

• Deuluoedd ‘cynradd’ Ynys Môn
• Ysgol Uwchradd Elfed, Sir y Fflint
• Ysgol Tregarth ac Ysgol Bodfeurig, Gwynedd
• Y Ffederasiwn o Ysgolion yng Nghwm Afan Uchaf, Castell-nedd Port Talbot
• Ysgol Gymunedol Cwmtawe, Castell-nedd Port Talbot
• Ysgol Ddydd Arbennig Crownbridge a’i phartneriaid Ysgol Arbennig Portfield, Ysgol Arbennig Greenfields, Ysgol Arbennig Heronsbridge, Ysgol Hen Felin ac Ysgol Arbennig Tŷ Gwyn

Mae adroddiad Estyn ‘Addysg Heblaw yn yr Ysgol: arolwg arfer dda’ yn canolbwyntio ar arfer dda mewn UCDau, ysgolion ac awdurdodau lleol. Mae hyn yn cynnwys mynd ati’n gynnar i nodi disgyblion sydd mewn perygl o ymddieithrio ac ymyrraeth brydlon. Mae’r UCDau yr ymwelwyd â nhw fel rhan o’r arolwg yn darparu’n bennaf ar gyfer disgyblion ag anawsterau cymdeithasol, emosiynol ac ymddygiadol, problemau iechyd meddwl, pryder neu broblemau presenoldeb.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Er ein bod ni wedi gweld arfer dda mewn UCDau, mae angen i bob un o’r rhanddeiliaid wneud mwy o hyd i wneud yn siŵr bod strategaethau effeithiol ar waith i helpu disgyblion sy’n agored i niwed mewn lleoliadau ysgol a thu allan iddynt. 

“Mae darpariaeth addysg ar draws y sector UCDau yn anghyson, ond mae’r enghreifftiau o arfer dda yn yr adroddiad heddiw o UCDau, ysgolion ac awdurdodau lleol, yn gallu cael eu defnyddio i helpu i wella deilliannau ar gyfer disgyblion”.

Mae staff yn y rhan fwyaf o’r UCDau yr ymwelwyd â nhw fel rhan o’r arolwg hwn yn elwa ar y cyfleoedd datblygu proffesiynol sydd ar gael i’w cydweithwyr mewn ysgolion prif ffrwd. Mae hyn yn eu galluogi i ddilyn hynt a helynt datblygiadau pwysig, er enghraifft newidiadau i’r cwricwlwm a’r Fframwaith Llythrennedd a Rhifedd. Fodd bynnag, pan nad yw staff UCD yn cael y cyfleoedd hyn, maent yn teimlo eu bod ar eu pen eu hunain a heb gefnogaeth. Ar draws y consortia rhanbarthol, nid oes trefniadau cyson i gynnwys UCDau mewn gweithgareddau cymorth a her.

Yn yr achosion gorau, mae’r UCD yn ganolfan ragoriaeth ar gyfer addysgu disgyblion ag ymddygiad heriol. Yn yr achosion hyn, mae awdurdodau lleol yn defnyddio arbenigedd staff UCD i ddarparu cymorth i ddisgyblion unigol mewn ysgolion prif ffrwd, yn ogystal â chyngor a hyfforddiant ar gyfer staff prif ffrwd.

Yng nghyfnodau allweddol 3 a 4, mae ystod y pynciau a gynigir mewn UCDau yn amrywio’n sylweddol. Mae ystod yr opsiynau ac elfen o ddewis yn ffactorau pwysig o ran ymgysylltu â disgyblion sydd wedi colli diddordeb mewn addysg yn y gorffennol. Ar eu pen eu hunain, mae UCDau yn annhebygol o allu cynnig cynifer o opsiynau ag y gall ysgolion. I gynyddu ystod yr opsiynau sydd ar gael, mae rhai UCDau yn cysylltu’n dda â darparwyr eraill. Mewn rhai achosion, mae awdurdodau lleol yn gweithio gyda’i gilydd i ymestyn cyfleoedd y cwricwlwm ar gyfer disgyblion UCDau.

Mae angen i awdurdodau lleol fabwysiadu dull strategol mewn perthynas â disgyblion sy’n cael addysg heblaw yn yr ysgol. Daethpwyd o hyd i enghraifft o arfer dda yng Ngheredigion lle cynhaliodd yr awdurdod lleol adolygiad cynhwysfawr o ddarpariaeth i ddisgyblion ag ymddygiad heriol. Arweiniodd hyn at ddatblygu continwwm darpariaeth, gan gynnwys ymyrraeth yn yr ysgol, gwasanaeth cymorth ymddygiad a gyflogir yn ganolog, a darpariaeth UCD. Ers yr adolygiad chwe blynedd yn ôl, ni fu unrhyw waharddiadau parhaol mewn ysgolion ac mae nifer y gwaharddiadau cyfnod penodol o chwe diwrnod neu fwy wedi lleihau’n sylweddol. Y gyfradd presenoldeb mewn ysgolion uwchradd yng Ngheredigion fu’r uchaf yng Nghymru ar gyfer y pedair blynedd ddiwethaf.

Mae’r adroddiad yn argymell y dylai ysgolion, UCDau ac awdurdodau lleol weithio gyda’i gilydd i gyflwyno strategaeth gytûn i gynorthwyo pob disgybl sy’n agored i niwed, nodi disgyblion sydd mewn perygl o ymddieithrio ac ymyrryd yn briodol. Dylai awdurdodau lleol sicrhau bod gan yr holl randdeiliaid ddealltwriaeth glir o rôl darpariaeth addysg heblaw yn yr ysgol, penodi staff UCD sydd ag arbenigedd priodol a sicrhau bod holl staff UCDau yn cael hyfforddiant a datblygiad priodol. Yn olaf, dylai Llywodraeth Cymru ddarparu arweiniad ar rôl darpariaeth UCDau ac ystyried cyflwyno cymhwyster proffesiynol cenedlaethol ar gyfer athrawon sydd â gofal am UCDau.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae’r canfyddiadau yn yr adroddiad hwn yn defnyddio ymweliadau ag awdurdodau lleol, ysgolion cynradd ac uwchradd ac UCDau. Yn yr ymweliadau hyn, fe wnaeth AEM:

• gyfarfod ag aelodau perthnasol o staff a, lle bo’n briodol, grwpiau o ddisgyblion
• adolygu dogfennau ALlau, ysgolion ac UCDau

Defnyddiwyd tystiolaeth ychwanegol o:

• ystadegau Llywodraeth Cymru mewn perthynas ag addysg heblaw yn yr ysgol a gwaharddiadau
• adroddiadau arolygu Estyn o ALlau, ysgolion ac UCDau

Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaethau achos ar:

• Ysgol Uwchradd Fitzalan (Caerdydd)
• Ysgol Gyfun Gymraeg Plasmawr (Caerdydd)
• Cyngor Ceredigion
• Gwasanaeth Addysg Amgen Rhodfa Penrhos (Conwy)
• Ysgol Gynradd Pen Afan (Castell-nedd Port Talbot)
• Ffederasiwn Ysgolion Cwm Afan Uchaf (Castell-nedd Port Talbot)
• Canolfan Gyflawni’r Bont (Casnewydd) (x2)
• Cyngor Dinas Casnewydd
• Ysgol Uwchradd Casnewydd (Casnewydd)
• Canolfan Addysg Tai (Rhondda Cynon Taf)
• Ysgol Gynradd Clase (Abertawe)
• Uned Cyfeirio Disgyblion Torfaen (Torfaen)
• Ysgol Gynradd Gymunedol Woodlands (Torfaen)
• Ysgol Gynradd Holton (Bro Morgannwg)
• Gwasanaeth Cyfeirio Disgyblion Wrecsam (Wrecsam)
• Gwasanaeth Glasoed Gogledd Cymru (GIG Gogledd Cymru)

Mae Estyn, yr arolygaeth addysg a hyfforddiant, yn ceision barn rhieni, athrawon, plant, pobl ifanc a phawb sydd â budd mewn addysg. Mae ymgynghoriad chwe wythnos, sy’n cael ei lansio heddiw, yn ceisio barn am y ffordd y bydd ysgolion, colegau a darparwyr eraill yn cael eu harolygu o Fedi 2017 ymlaen.

Meddai Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Mae addysg yn gwneud cyfraniad holl bwysig at wella bywyd ein plant a’n pobl ifanc.  Mae arolygiadau’n ffordd o sicrhau mai ein system addysg yw’r system addysg orau bosibl.  Rydym yn awyddus i glywed barn unigolion a sefydliadau am bob agwedd ar arolygu, gan gynnwys yr hyn rydym ni’n adrodd arno, ein barnau a sut rydym yn ystyried barn rhieni a dysgwyr.

 

“Dyma gyfle i ddylanwadu ar newidiadau i arolygiadau yng Nghymru.  Rwy’n annog pawb sydd â diddordeb mewn addysg i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad ar sut bydd Estyn yn arolygu yn y dyfodol.”

Mae holiadur yr ymgynghoriad ar gael ar wefan Estyn yn www.estyn.llyw.cymru/ymgynghoriad ac mae’n cynnwys fersiwn i bobl ifanc. Byddwn yn cyfarfod â grwpiau ffocws o arbenigwyr addysgol ac rydym yn croesawu adborth ar y broses arolygu yn ychwanegol at yr holiadur, a gellir ei enfon drwy’r post neu e-bost i Estyn.

Mae’r cyfnod ymgynghori yn para tan ddydd Mercher 11 Tachwedd 2015.

 

Mae adroddiad Estyn, ‘Chwalu rhwystrau rhag prentisiaethau’,yn canolbwyntio ar arfer effeithiol wrth fynd i’r afael â’r anawsterau y mae grwpiau penodol yn eu cael wrth geisio cael prentisiaethau.  Nodwyd llawer o’r rhwystrau mewn adroddiad a gyhoeddodd Estyn y llynedd. Gallai llawer o’r arfer effeithiol a amlygir yn adroddiad heddiw gyfrannu’n sylweddol at fynd i’r afael â’r problemau hyn.

Meddai Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd

“Rwy’n falch o weld yr enghreifftiau niferus o arfer effeithiol. Mae darparwyr dysgu yn y gwaith ac asiantaethau allanol yn dechrau mynd i’r afael â’r rhwystrau sy’n atal dysgwyr ag anableddau a dysgwyr o grwpiau pobl dduon ac ethnig lleiafrifol rhag ymhél â phrentisiaethau.

Rhaid i’r gwaith da hwn barhau. Rhaid i ni barhau i fynd i’r afael â materion cydraddoldeb ac amrywiaeth a pharhau i annog pobl ifanc i gymryd rhan mewn cynlluniau prentisiaeth. Rwy’n annog staff ac arweinwyr dysgu yn y gwaith i ddarllen ac efelychu’r astudiaethau achos yn adroddiad heddiw.”

Gellir grwpio’r rhwystrau y mae dysgwyr anabl yn eu hwynebu yn bedwar maes, yn ymwneud â’r swydd, y cyflogwr, y gweithiwr a’r cymorth. Mae rhwystrau’n bodoli o ran natur y swyddi sy’n cael eu cynnig, y diffyg dealltwriaeth ymhlith cyflogwyr ynglyn ag anghenion gweithwyr anabl, lefel hunanhyder isel darpar weithwyr, a pha mor anodd yw hi i gael at wasanaethau’r Ganolfan Byd Gwaith.

Mae darparwyr dysgu yn y gwaith ac asiantaethau cyflogaeth yn cynorthwyo cyflogwyr i addasu arferion er mwyn integreiddio cleientiaid ag anableddau yn y gweithle yn gyfartal. Fodd bynnag, nid yw rôl darparwyr wrth chwalu rhwystrau wedi’i sefydlu’n ddigon da ac nid oes digon o gysylltiadau rhwng asiantaethau allanol, cyflogwyr a darparwyr.

Mae nifer o fentrau ar waith i chwalu’r rhwystrau hyn i ddysgwyr ag anableddau. Er enghraifft, ffurfiodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf, Elite Supported Employment Agency a Chanolfan Cydraddoldeb a Hawliau Dynol GIG Cymru Project Enable er mwyn cydweithio a chynnig interniaethau gyda gwasanaethau arlwyo Ysbyty Brenhinol Morgannwg i bedwar o bobl ifanc ag anawsterau dysgu. Bu’r fenter yn llwyddiannus, gan fagu hyder yr interniaid a galluogi iddynt ennill cymhwyster mewn hylendid arlwyo.

Rhwystr mawr i ddysgwyr duon ac ethnig lleiafrifol yw amgyffrediad eu rhieni mai i’r rheiny sydd heb wneud yn dda yn yr ysgol y mae prentisiaethau. Mae darparwyr dysgu yn y gwaith yn mynd i’r afael â’r amgyffredion negyddol hyn trwy gyflogi swyddogion recriwtio arbenigol sy’n darparu gwell gwybodaeth, cymorth ac arweiniad i bobl ifanc.

Mae’r adroddiad yn cynnwys nifer o astudiaethau achos ar ffyrdd o oresgyn rhwystrau rhag prentisiaethau, gan gynnwys gwaith a wnaed gan Fwrdd Iechyd Cwm Tawe a Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro.

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglyn â’r adroddiad

• Comisiynwyd adroddiad Estyn Chwalu rhwystrau rhag prentisiaethau gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn yn http://www.estyn.llyw.cymru/adroddiadau-thematig
• Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaethau achos ar
• Futureworks, Sir Benfro
• Quest Supported Employment, Caerdydd
• Project Enable, Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf, Elite Supported Employment Agency a Chanolfan Cydraddoldeb a Hawliau Dynol GIG Cymru
• Gwasanaethau Pontio a Chyflogaeth, Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall(RNIB)
• Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro
• Codi Ymwybyddiaeth Rhieni o Gyfleoedd Prentisiaethau, Quality Skills Alliance, consortiwm dysgu yn y gwaith, Caerdydd a Bro Morgannwg
• Ymateb i anghenion y gymuned, ACT, darparwr dysgu yn y gwaith
• Prosiect Sahan, Caerdydd
• Cynorthwyo dysgwr i gael cyfweliad, Tîm Cymorth Ieuenctid Ethnig Abertawe
• Gwaith Anogwr Dysgu yng Ngwasanaethau Ieuenctid Cyngor Dinas Caerdydd

Mae adroddiad Estyn, ‘Arsylwi addysgu a dysgu yn effeithiol mewn colegau addysg bellach’, yn canolbwyntio ar y modd y mae colegau yn defnyddio arsylwi yn effeithiol i wella safonau cyflawniad ar gyfer dysgwyr.  Mae hefyd yn cynnwys astudiaethau achos o arfer orau.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Caiff ansawdd yr addysgu effaith uniongyrchol ar y safonau y mae dysgwyr yn eu cyflawni.  Gall arsylwi addysgu a dysgu fod yn gyfrwng effeithiol i wella safonau mewn colegau ac o ran sefydlu diwylliant o wella a hunanarfarnu sydd o fudd i athrawon a dysgwyr. 

 

“Mae sefydliadau mawr fel colegau addysg bellach yn wynebu’r her o sut i sicrhau bod addysgu ar draws y coleg yn gyson dda.  Yn sgil colegau’n uno yn ddiweddar, dim ond cynyddu a wnaeth yr her hon.  Rwy’n annog arweinwyr, rheolwyr a staff mewn colegau AB i ddarllen yr astudiaethau achos o arfer orau yn yr adroddiad hwn fel bod arfer effeithiol yn cael ei mabwysiadu’n ehangach.”

Mae polisïau addysgu a dysgu ar waith gan bob coleg, er mai dim ond lleiafrif sy’n amlinellu’r dibenion, y gweithdrefnau a disgwyliadau yn glir ar gyfer arsylwadau o addysgu a dysgu.  Mae hyn yn golygu, mewn ychydig o achosion, nad yw staff sy’n cael eu harsylwi a’r sawl sy’n arsylwi yn gwbl glir ynghylch beth a ddisgwylir ganddynt fel rhan o’r broses arsylwi.

Gall arsylwi gael ei ddefnyddio mewn llawer o ffyrdd.  Mae bron pob coleg yn defnyddio arolygiadau mewnol at ddiben hunanarfarnu.  Pan ddefnyddir arsylwadau fel rhan o fentora, nid yw mentoriaid yn defnyddio arsylwadau wedi’u graddio ond yn hytrach yn canolbwyntio ar gynnydd a meysydd i’w gwella.  Mae pob coleg hefyd yn defnyddio arsylwi cymheiriaid anffurfiol, er mai dim ond lleiafrif sy’n gwireddu budd posibl hyn. 

Un enghraifft effeithiol o arsylwadau cymheiriaid heb eu graddio yw’r defnydd o “arsylwadau datblygu athrawon” yng Ngholeg Gwent.  Mae’r rhain yn arsylwadau cymheiriaid heb eu graddio gan athrawon sy’n dymuno datblygu eu harfer eu hunain trwy weld arfer dda gan athro arall.  Trwy gofnodi’u harsylwadau, gallant fyfyrio a dysgu ar y pwyntiau datblygu addysgu a nodwyd.

Mae bron pob un o’r colegau yr ymwelodd Estyn â nhw ar gyfer yr adroddiad yn defnyddio ffurflenni arsylwi sy’n galluogi’r arsylwr i ysgrifennu sylwadau arfarnol.  Fodd bynnag, mae ychydig iawn o golegau yn defnyddio dull ‘ticio blwch’ syml sy’n cyfyngu arsylwadau ac yn cynnig fawr ddim sylwebaeth.  Mae bron pob un o’r ffurflenni arsylwi graddedig yn cynnwys graddau ar wahân ar gyfer addysgu a dysgu, ac mae hyn yn helpu arsylwyr i ganolbwyntio ar y cynnydd a wneir gan ddysgwyr a pha mor dda y mae strategaethau addysgu yn hyrwyddo dysgu.  Mewn ychydig iawn o achosion, nid yw arsylwadau yn rhoi digon o ystyriaeth i gynnydd dysgwyr.

Mae’r adroddiad yn cynnwys nifer o argymhellion, gan gynnwys y dylai colegau sefydlu diwylliant o wella, hunanarfarnu a dysgu proffesiynol.  Dylent hefyd ddatblygu polisïau clir ar gyfer arsylwi addysgu a dysgu y mae pob aelod o staff yn eu deall, trefnu cyfleoedd ar gyfer datblygiad proffesiynol staff, a gweithio ar y cyd â cholegau eraill i wella cysondeb arsylwadau a rhannu arfer dda.  Dylai ColegauCymru weithio gyda cholegau a Llywodraeth Cymru i hyrwyddo cymunedau dysgu proffesiynol.  Yn olaf, mae’n argymell bod Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo cyfleoedd fel Cronfa Gwella Ansawdd i gynorthwyo colegau. 

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

• Cafodd adroddiad Estyn Arsylwi addysgu a dysgu yn effeithiol mewn colegau addysg bellach ei gomisiynu gan Lywodraeth Cynulliad Cymru ac mae ar gael yn llawn yn https://www.estyn.gov.wales/english/thematic-reports/recent-reports/

• Mae sail dystiolaeth yr adroddiad yn cynnwys:

  • Ymweliadau â’r colegau canlynol:

  • Coleg Pen-y-bont ar Ogwr

  • Coleg Cambria

  • Coleg Gwent

  • Coleg Sir Gâr

  • Coleg Gŵyr Abertawe

  • Grŵp Llandrillo Menai

  • Grŵp NPTC

  • Coleg Sir Benfro

  • Coleg Catholig Dewi Sant

  • Y Coleg, Merthyr Tudful

• Ym mhob coleg, cyfarfu arolygwyr ag uwch reolwyr a rheolwyr a oedd yn gyfrifol am y rhaglen arsylwi addysgu a dysgu, mentoriaid, athrawon a nodwyd fel ymarferwyr rhagorol ac athrawon y nodwyd bod angen eu datblygu.

• Fe wnaeth arolygwyr hefyd fynychu cyfarfodydd o rwydweithiau Rheolwyr Addysgu a Dysgu ac Ansawdd ColegauCymru a chymryd rhan mewn trafodaethau e-bost gyda Choleg Ceredigion.

• Mae’r adroddiad yn cynnwys astudiaethau achos ar y canlynol:

  • Coleg Cambria, Wrecsam
  • Grŵp Llandrillo Menai, Conwy
  • Coleg Gwent, Casnewydd, Torfaen, Mynwy, Blaenau Gwent a Chaerffili
  • Grŵp NPTC, Castell-nedd Port Talbot
  • Coleg Sir Gâr, Sir Gaerfyrddin
  • Coleg Sir Benfro, Sir Benfro
  • Coleg Ceredigion, Ceredigion

Nid yw’r safonau arweinyddiaeth cenedlaethol, y bwriedir iddynt feithrin medrau arweinyddiaeth, yn cael eu defnyddio’n ddigon effeithiol o ran sut caiff perfformiad penaethiaid ei reoli neu gofnodi, yn ôl adroddiad a gyhoeddir heddiw gan Estyn.  Er bod penaethiaid yn cadw cofnodion priodol o’u cyflawniadau yn ystod y flwyddyn, darganfu arolygwyr a ymwelodd â sampl o ysgolion mai dim ond ychydig sy’n defnyddio’r safonau arweinyddiaeth i arfarnu pa mor dda y cyflawnwyd eu hamcanion.

Rhaid i benaethiaid ddangos eu bod yn bodloni safonau arweinyddiaeth Llywodraeth Cymru, a gyhoeddwyd yn 2011.  Bwriedir i’r safonau wella arweinyddiaeth ac maent yn cynnwys chwe thema y dylai gweithwyr proffesiynol eu defnyddio i amlygu meysydd ar gyfer gwella’u medrau.  Mae’r safonau’n llunio rhan o’r broses flynyddol o reoli perfformiad pennaeth, sy’n cael ei chyflawni gan banel o lywodraethwyr a staff yr awdurdod lleol.

Meddai Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

Mae meithrin a datblygu arweinwyr presennol ysgolion ac arweinwyr y dyfodol yn holl bwysig er mwyn i ni wella addysg Cymru.  Mae’r safonau arweinyddiaeth yn cynnig fframwaith ar gyfer datblygu medrau, ynghyd â bod yn sylfaen ar gyfer rheoli perfformiad arweinwyr ysgol yn effeithiol.  Fodd bynnag, nid yw’r safonau’n cyfleu disgwyliadau digon uchel ar gyfer arweinwyr nac yn amlinellu’n ddigon clir sut y dylai arweinwyr ymddwyn.

 

Mae angen i Lywodraeth Cymru fireinio ffocws y safonau arweinyddiaeth ac mae angen i benaethiaid fyfyrio’n ddyfnach yn ystod eu hadolygiadau o berfformiad ar sut maent yn cymhwyso’r safonau.  Bydd y gwelliannau hyn hefyd yn helpu llywodraethwyr i ddwyn penaethiaid i gyfrif yn fwy effeithiol.”

Bwriedir i benaethiaid ddefnyddio’r safonau arweinyddiaeth er mwyn helpu i nodi a datblygu medrau arweinyddiaeth sy’n berthnasol i’r cam datblygu yn eu gyrfa ac i’w rolau a’u cyfrifoldebau.  Fodd bynnag, dim ond ychydig benaethiaid sy’n defnyddio’r safonau arweinyddiaeth i’w herio’u hunain mewn modd cadarn fel hyn. 

Ym mron pob un o’r ysgolion a gafodd ymweliad, mae penaethiaid yn nodi eu hanghenion datblygu proffesiynol eu hunain yn gywir, ar y cyfan.  Fodd bynnag, dywed y rhan fwyaf o benaethiaid bod dod o hyd i gyfleoedd datblygu proffesiynol addas i fynd i’r afael â’r anghenion hyn yn heriol ac yn cymryd amser. Yn fwyaf aml, maent yn gweithio mewn rhwydweithiau lleol o benaethiaid i rannu arfer effeithiol.  Roedd penaethiaid sy’n arolygwyr cymheiriaid o’r farn bod yr hyfforddiant yn eu helpu i ddatblygu medrau dadansoddi ac arfarnu.

Mae’r adroddiad yn cynnwys nifer o argymhellion ar gyfer penaethiaid ac mae’n eu hannog i fyfyrio’n ysgrifenedig pa mor dda y maent wedi bodloni’r safonau arweinyddiaeth, ynghyd â’u hamcanion o ran rheoli perfformiad.  Dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol hefyd herio penaethiaid a chyrff llywodraethol i sicrhau bod cyfleoedd i’r holl staff ddatblygu eu medrau arweinyddiaeth. 

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglyn â’r adroddiad

• Comisiynwyd adroddiad Estyn ‘Defnydd statudol o safonau arweinyddiaeth wrth reoli perfformiad penaethiaid’ gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn ar http://www.estyn.llyw.cymru/adroddiadau-thematig  

• Roedd sylfaen dystiolaeth yr adroddiad yn cynnwys ymweliadau â sampl ar hap o 20 ysgol gynradd, uwchradd ac arbennig cyfrwng Cymraeg a chyfrwng Saesneg

Canfu adroddiad Estyn, ‘Gwasanaethau cymorth i ddysgwyr mewn colegau addysg bellach ar gyfer dysgwyr 16-19 oed’, fod y rhan fwyaf o golegau’n rhoi arweiniad da i ddysgwyr a’u bod yn darparu ystod o gymorth effeithiol i helpu dysgwyr i fanteisio ar y cyfleoedd y mae eu haddysg a’r hyfforddiant yn eu rhoi iddynt. 

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd: 

“Mae rhoi cymorth llawn i ddysgwyr wrth iddyn nhw wneud penderfyniadau ar adegau allweddol yn eu bywyd yn hynod bwysig.  Dylai colegau ddarparu’r cyngor a’r arweiniad i gynnal diddordeb dysgwyr yn eu hastudiaethau a’u helpu i benderfynu ar y camau nesaf yn eu gyrfa wrth iddyn nhw orffen addysg amser llawn.”

Mae colegau’n rhoi cymorth i ddysgwyr trwy eu cyfnod mewn addysg mewn nifer o ffyrdd.  Er enghraifft, mae’r rhan fwyaf ohonynt yn monitro presenoldeb i nodi dysgwyr sydd mewn perygl o roi’r gorau i’w haddysg ac yn darparu cymorth i helpu i leihau nifer yr absenoldebau.  Mae gan y rhan fwyaf o golegau staff sy’n defnyddio eu gwybodaeth dechnegol a galwedigaethol i helpu dysgwyr i wneud penderfyniadau am eu dilyniant y tu hwnt i addysg bellach a darparu arweiniad priodol.  Cyflwynir sesiynau tiwtorial strwythuredig i helpu i ddatblygu medrau cynllunio gyrfa.  Mae’r rhan fwyaf o golegau’n defnyddio’r sesiynau tiwtorial hyn hefyd i helpu dysgwyr i drefnu profiad gwaith ac ennill medrau ychwanegol a amlinellir yn Gyrfaoedd a’r byd gwaith: fframwaith i bobl ifanc 11 i 19 oed yng Nghymru (2008).

Mae gweithio mewn partneriaeth yn ffordd bwysig o gynorthwyo dysgwyr.  Er enghraifft, mae Coleg y Cymoedd yn gweithio’n agos â Choleg Dewi Sant ac Ysgol Gatholig Rufeinig y Cardinal Newman.  Mae hyn yn galluogi disgyblion Blwyddyn 12 o Ysgol y Cardinal Newman sy’n mynychu Coleg y Cymoedd i gynnal cysylltiadau ag addysg yn seiliedig ar ffydd tra byddant yn manteisio ar gyfleoedd dysgu yn y coleg.

Mae’r adroddiad yn cynnwys argymhellion ar gyfer colegau addysg bellach, awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru.  Dylai colegau ddatblygu ffordd gyffredin o fesur cyflawniadau dysgwyr yn erbyn y fframwaith Gyrfaoedd a’r byd gwaith  (2008).  Dylai awdurdodau lleol sicrhau bod pob dysgwr yn ymwybodol o’r dewisiadau cymorth sydd ar gael iddynt a bod colegau’n cael gwybodaeth amserol am gyflawniadau ac anghenion dysgwyr sy’n symud ymlaen i addysg bellach.  Dylai Llywodraeth Cymru weithio gydag ysgolion, Gyrfa Cymru ac awdurdodau lleol i ddatblygu system genedlaethol ar gyfer casglu data ar gyrchfannau gyrfa unigolion sy’n gadael y coleg. 

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglyn â’r adroddiad

• Comisiynwyd adroddiad Estyn Gwasanaethau cymorth i ddysgwyr mewn colegau addysg bellach ar gyfer dysgwyr 16-19 oed gan Lywodraeth Cynulliad Cymru ac mae ar gael yn llawn yn http://www.estyn.llyw.cymru/adroddiadau-thematig

• Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio ymweliadau â’r sefydliadau canlynol:

  • Coleg Penybont, Pen-y-bont ar Ogwr

  • Coleg Sir Gâr, Sir Gaerfyrddin

  • Coleg Ceredigion, Ceredigion

  • Coleg Gwent, Casnewydd

  • Grwp Llandrillo Menai, Gwynedd

  • Coleg Merthyr Tudful, Merthyr Tudful

  • Coleg Penfro, Sir Benfro

  • Coleg Catholig Dewi Sant, Caerdydd

  • Coleg Gwyr Abertawe, Abertawe

  • Coleg Cambria, Sir y Fflint

  • Coleg y Cymoedd, Rhondda Cynon Taf

  • Grwp NPTC, Castell-nedd Port Talbot

Mae’r Gweinidog Addysg a Sgiliau, Huw Lewis, yn cynnig newid rheoliadau i alluogi Estyn i arolygu ysgolion a darparwyr eraill o leiaf unwaith bob saith mlynedd, yn hytrach nag unwaith bob chwe blynedd.  Byddai’r newid yn dod i rym o Fedi 2016 ac yn cael ei adolygu eto ar ôl cyfnod o saith mlynedd (un cylch o arolygiadau).  Bydd y newid yn cyflwyno mwy o hyblygrwydd i gynllunio arolygiadau a neilltuo adnoddau.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd: 

“Rwy’n croesawu’r hyblygrwydd y mae’r cynnig i gyfnod arolygu saith mlynedd yn ei roi i Estyn.  Bydd y cylch arolygu estynedig yn galluogi i ni fod yn fwy ymatebol i weithredu unrhyw newidiadau a allai ddeillio o’n hymgynghoriad diweddar ar arolygiadau.  Mae dadansoddiad cynnar o’r ymatebion yn dangos bod cefnogaeth ar gyfer dull mwy cymesur.  Rydym ni hefyd yn edrych ymlaen at gymryd rhan yn llawn mewn ffurfio’r cwricwlwm newydd.”

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at nifer o ysgolion rhagorol, ond mae ysgolion eraill yn methu dal i fyny â disgwyliadau cynyddol. 

Dywed y Prif Arolygydd Meilyr Rowlands,

“Mae gwahaniaeth mawr rhwng yr ysgolion gorau a’r rhai sy’n ei chael hi’n anodd. I gau’r bwlch gyda’r goreuon, mae angen i ysgolion barhau i ganolbwyntio ar y pethau sylfaenol, a hefyd edrych o’r newydd ar brofiadau addysgu a dysgu – beth sy’n cael ei addysgu, a sut mae’n cael ei addysgu a’i asesu. Mae angen i athrawon ac arweinwyr ddefnyddio’u dychymyg yn yr ystafell ddosbarth a chroesawu’r her i rannu a dysgu gan y goreuon. Mae llawer o’r ysgolion gorau mewn ardaloedd cymharol dlawd, felly nid yw amddifadedd economaidd yn rheswm dros safonau is.

 

“Dylai pob arweinydd ac athro ofyn iddyn nhw eu hunain a oes sylfeini cadarn gan eu hysgol a ph’un a ydynt yn gwbl barod ar gyfer newidiadau a heriau’r dyfodol yn addysg Cymru.  Yn fy Adroddiad Blynyddol, fe welant ddeuddeg cwestiwn i’w hystyried ynglŷn ag addysgu a dysgu, yn canolbwyntio ar feysydd yn amrywio o anghenion datblygu staff i asesu disgyblion.”

Mae’r Adroddiad Blynyddol yn tynnu sylw at ysgolion sy’n arwain y ffordd, yn enwedig y rheini sy’n paratoi’n llwyddiannus ar gyfer newidiadau a ddaw yn sgil y cwricwlwm newydd. Mae disgyblion 11-14 oed Ysgol yr Esgob Gore wedi ffynnu, diolch i’w gwaith arloesol yn ailddylunio model y cwricwlwm sy’n annog cymhwyso medrau o bynciau penodol i brosiectau ar draws themâu amrywiol.

Ysgol arall sydd wedi gweld buddion mynd i’r afael yn fentrus ag addysgu a dysgu yw Ysgol Gynradd Santes Gwladys Bargoed, sydd wedi defnyddio drama i gynnig cysylltiad emosiynol a deallusol i ddisgyblion yn yr ystafell ddosbarth. Law yn llaw â defnyddio llechi digidol i recordio gweithgareddau drama, mae’r dull hwn wedi gwella cyrhaeddiad, yn enwedig cyrhaeddiad bechgyn.

Dywed Meilyr Rowlands eto,

“Dylai darparu profiadau addysgu a dysgu a fydd yn sicrhau bod disgyblion yn ymddiddori’n llawn yn eu dysgu ac yn barod i fyw bywydau cyflawn fod wrth galon pob ysgol.”

Mae Adroddiad Blynyddol y Prif Arolygydd hefyd yn cynnwys trosolwg o’r holl arolygiadau o ddarparwyr addysg a hyfforddiant o flwyddyn academaidd 2014-15.  I fynd law yn llaw â’r adroddiad ar wefan Estyn, cynigir offeryn data newydd i’r rhai sy’n gweithio ym myd addysg sy’n gallu hidlo ac allforio’r holl ganfyddiadau arolygu sydd wedi’u cyhoeddi er 2010-11.

Nodiadau i Olygyddion:

Bydd yr adroddiad yn cael ei gyhoeddi yma: http://www.estyn.llyw.cymru/adroddiad-blynyddol

Mae’r wefan data yma: http://data.estyn.llyw.cymru

Astudiaethau achos arfer orau:

Abertawe
Bishop Gore Comprehensive
Ysgol Gyfun Gwyr

Bro Morgannwg
Romilly Community Primary School
Stanwell Comprehensive

Caerdydd
Rhiwbeina Primary
Howell’s School

Caerffili
St Gwladys Bargoed School

Ceredigion
Ysgol Uwchradd Aberteifi

Conwy
Ysgol Glan Gele

Powys
Gladestry C.I.W. School

Rhondda Cynon Taf
Ysgol Hen Felin

Sir Ddinbych
Pengwern College

Sir Gâr
Llanmiloe Primary
B-wbl

Torfaen
Crownbridge Special School

Wrecsam
Borras Park Infants School

Ynys Môn
Ysgol Y Graig

Canolfan Addysg ac Hyfforddiant Athrawon De Ddwyrain Cymru

 

Yno, gall athrawon, rhieni ac eraill â buddiant mewn addysg hidlo’r barnau a roddwyd i bob cwestiwn allweddol ac agwedd yn hawdd. Gallant gymharu ysgolion a darparwyr eraill, sectorau addysg ac awdurdodau lleol hefyd.

Meddai Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Rwy’n gobeithio bydd y wefan yn ddefnyddiol i arweinwyr ym myd addysg at ddiben eu dadansoddiadau eu hunain a’u hunanarfarnu, ac y byddant yn gallu hidlo, chwilio ac allfudo’r data sy’n berthnasol iddyn nhw. Bob blwyddyn, pan fydd yr Adroddiad Blynyddol yn cael ei gyhoeddi, caiff y wefan ei diweddaru i gynnwys y canfyddiadau o’r flwyddyn academaidd ddiweddaraf.”

Mae’r wefan hefyd yn cynnwys crynodebau o ymatebion i’r holl holiaduron i ddysgwyr a rhieni. 

http://data.estyn.llyw.cymru/