Canfu adroddiad a gyhoeddwyd heddiw gan Estyn ar Addysg ariannol mewn ysgolion cynradd ac uwchradd yng Nghymru fod newidiadau diweddar i’r cwricwlwm wedi helpu’r rhan fwyaf o ysgolion i nodi cyfleoedd i ddisgyblion ddatblygu eu medrau ariannol mewn gwersi mathemateg ac mewn pynciau eraill.  

Yn yr ysgolion gorau, mae athrawon yn cynllunio amrywiaeth o weithgareddau sy’n gweddu i oedran a gallu disgyblion ac yn eu herio i ddatblygu eu medrau ariannol ar draws y cwricwlwm.  Er enghraifft, mewn un ysgol gynradd, mae disgyblion yn mynychu clwb cynilo wythnosol ble maent yn bancio ac yn cadw golwg ar eu cynilion a chwarae gemau sy’n datblygu eu medrau trin arian. 

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd,

“Mae gan ysgolion gyfrifoldeb i sicrhau bod disgyblion yn datblygu’r wybodaeth, y medrau a’r agweddau i allu trin arian yn hyderus.  I wneud hyn, dylen nhw ddarparu digon o gyfleoedd i ddisgyblion ddatblygu a chymhwyso eu medrau ariannol ar draws y cwricwlwm.  Er enghraifft, mewn ysgolion cynradd, gallai disgyblion gymharu gwahanol wefannau i gynllunio gwyliau a dysgu am gyllidebu a gwerth am arian.” 

Canfu’r adroddiad hefyd, er bod mwyafrif yr ysgolion yn asesu medrau rhifedd, mai ychydig iawn ohonynt sy’n canolbwyntio’n benodol ar fedrau ariannol.  Mae’r adroddiad yn argymell y dylai ysgolion fonitro ac arfarnu ansawdd yr addysgu a’r dysgu yn y maes hwn yn agosach. 

Dylai ysgolion ddarparu hyfforddiant priodol ar gyfer staff i wella’r addysg ariannol y maent yn ei chynnig, a dylai awdurdodau lleol a chonsortia adolygu eu rhaglenni hyfforddiant rhifedd.  Dylai Llywodraeth Cymru hyrwyddo ei harweiniad ar addysg ariannol effeithiol a’i gynnwys mewn cronfa ddata o adnoddau defnyddiol i gynorthwyo athrawon. 

Ynglŷn â’r adroddiad

Comisiynwyd adroddiad Estyn ‘Rheoli Arian: Addysg ariannol mewn ysgolion cynradd ac uwchradd yng Nghymru’ gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn yn https://www.estyn.llyw.cymru/adroddiadau-thematig

Mae canfyddiadau ac argymhellion yr adroddiad hwn yn defnyddio dadansoddiad o ganfyddiadau arolygu, cyfweliadau ffôn ag ysgolion yr ymwelwyd â nhw ar gyfer yr adroddiad cylch gwaith blaenorol neu ysgolion sydd ag arfer dda mewn addysg ariannol, ac arolygon ar-lein o ysgolion a chynrychiolwyr consortia rhanbarthol.

Dyma’r ysgolion a gymerodd ran yn yr arolwg ffôn: 

• Ysgol Uwchradd Gatholig yr Esgob Hedley, Merthyr Tudful 
• Ysgol Gynradd Y Coed-duon, Caerffili 
• Ysgol Uwchradd Fitzalan, Caerdydd 
• Ysgol Gynradd Kymin View, Trefynwy 
• Ysgol Gyfun Pontarddulais, Abertawe 
• Ysgol Gynradd Tredelerch, Caerdydd 
• Ysgol Gynradd Ton-yr-Ywen, Caerdydd 
• Ysgol Golwg y Cwm, Powys 
• Ysgol Gyfun Gymraeg Glantaf, Caerdydd 

Fodd bynnag, yn ôl adroddiad a gyhoeddir heddiw gan Estyn, dylai ysgolion cynradd sicrhau bod gwersi gwyddoniaeth yn herio pob disgybl, yn enwedig y rhai mwy abl, ac yn lleihau’r bwlch o ran cyflawniad rhwng disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a’u cyfoedion. 

Mae adroddiad Estyn, Gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg yng nghyfnod allweddol 2, yn canolbwyntio ar safonau, darpariaeth ac arweinyddiaeth mewn gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg mewn ysgolion cynradd yng Nghymru.  Mae’n argymell y dylai ysgolion wneud yn siŵr eu bod yn addysgu holl feysydd y cwricwlwm dylunio a thechnoleg.  Canfu’r adroddiad fod yr ysgolion nad ydynt yn gwneud hynny, yn tueddu i hepgor maes ‘systemau a rheolaeth’ y cwricwlwm, ble mae disgyblion yn defnyddio eitemau a reolir gan gyfrifiadur, fel teganau rhaglenadwy, a’u rheoli trwy greu cyfarwyddiadau.  

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd, 

“Er mwyn i ysgolion nodi ble mae eu cryfderau a’u gwendidau mewn gwyddoniaeth ac mewn dylunio a thechnoleg, rhaid iddyn nhw gael prosesau hunanarfarnu cryf ar waith.  Mae ein hadroddiad yn cynnwys un deg pedwar cwestiwn hunanarfarnu y gall ysgolion eu defnyddio fel man cychwyn ar gyfer adolygu eu harfer bresennol.”

Yn ôl yr adroddiad, dylai ysgolion sicrhau hefyd fod disgyblion yn gwybod ac yn deall yr hyn y mae angen iddynt ei wneud i wella.  Mewn enghraifft o arfer orau yn  Ysgol Gynradd Castell-nedd, canfu arfarniad athro fod mwyafrif y disgyblion yn ei chael yn anodd penderfynu ar y math gorau o graff i’w ddefnyddio i gyflwyno gwahanol fathau o ddata gwyddoniaeth.  Arweiniodd hyn at gyfres o wersi i fynd i’r afael â’r mater, a daeth bron pob disgybl yn hyderus yn darlunio’r graff cywir pan wnaethant eu hymchwiliad nesaf. 

Mae’r adroddiad yn argymell hefyd y dylai awdurdodau lleol a chonsortia ddarparu mwy o gyfleoedd hyfforddi ar gyfer athrawon i wella eu haddysgu a’u hasesu mewn gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg, a hwyluso rhannu arfer dda. 

Ynglŷn â’r adroddiad

Comisiynwyd adroddiad Estyn ‘Gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg yng nghyfnod allweddol 2’ gan Lywodraeth Cymru, ac mae ar gael yn llawn yn https://www.estyn.llyw.cymru/adroddiadau-thematig

Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio’r dadansoddiad o arolygiadau ysgolion cynradd dros y tair blynedd ddiwethaf a dadansoddiad o ddata cyfnod allweddol 2 am y pum mlynedd ddiwethaf.  Cefnogwyd y dystiolaeth hon gan ymweliadau â 20 o ysgolion cynradd a chyfweliadau dros y ffôn â chwe ysgol arall.  Nododd Estyn yr ysgolion ar hap, gan sicrhau bod arolygwyr yn ymweld ag ystod o ysgolion ar sail maint, lleoliad daearyddol, cyfran y disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim, iaith y cyfarwyddyd a nodwedd grefyddol. 

Yn ystod eu hymweliadau, bu arolygwyr: 

• yn arsylwi gwersi gwyddoniaeth a dylunio a thechnoleg yng nghyfnod allweddol 2 
• yn craffu ar waith disgyblion yn y ddau bwnc 
• yn cyfarfod â grwpiau cynrychioliadol o ddisgyblion 
• yn adolygu cynlluniau a dogfennau’r cwricwlwm 
• yn cyfweld ag athrawon ac arweinwyr ysgol 

Mae astudiaethau achos o’r ysgolion canlynol wedi eu cynnwys yn yr adroddiad:

• Ysgol Gynradd Victoria, Wrecsam
• Ysgol Gynradd Castell-nedd, Castell-nedd
• Ysgol Gynradd Llys Malpas
• Ysgol Gymraeg Castellau, Rhondda Cynon Taf
• Ysgol Gymunedol Llwyn yr Eos, Ceredigion

Mae’r adroddiad ‘Gweithredu’r fframwaith gyrfaoedd a’r byd gwaith mewn ysgolion uwchradd’  yn bwrw golwg ar y graddau y mae ysgolion yn cyflwyno’r fframwaith statudol y bwriedir iddo helpu i baratoi pobl ifanc ar gyfer eu bywyd gwaith.  Canfu arolygwyr fod lefel yr amser mewn gwersi a’r dulliau o roi cyngor ar yrfaoedd a phrofiad o fyd gwaith i ddisgyblion yn amrywio’n ormodol rhwng ysgolion.  Er bod yr amser mae ysgolion yn ei neilltuo i weithgareddau gyrfaoedd a gwaith wedi cynyddu ar gyfartaledd, mewn sawl achos, mae’r ddarpariaeth hon bellach yn cael ei chynllunio yn ôl gofynion Cymhwyster Bagloriaeth Cymru yn hytrach na’r fframwaith Gyrfaoedd a’r Byd Gwaith.

Meddai Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

“Mae adroddiad heddiw yn amlygu nad yw pob disgybl yn cael yr un lefel o gymorth i’w helpu i wneud penderfyniadau pwysig am eu haddysg a’u gyrfa yn y dyfodol.

 

“Mae angen i bob ysgol sicrhau bod eu holl ddisgyblion yn cael cymorth llawn wrth wneud y penderfyniadau hyn.  Dylai’r ystod lawn o opsiynau ôl-16 gael eu cynnig iddynt, dylent gael cynnig profiad gwaith perthnasol a dylent gael cyfweliad i drafod eu gyrfa.”

Hefyd, mae’r adroddiad yn dweud bod angen i ysgolion arfarnu pa mor dda y maent yn cynorthwyo disgyblion â chynllunio ar gyfer eu dyfodol.  Mae angen i arweinwyr sicrhau bod staff wedi’u hyfforddi’n dda a’u bod yn gwneud defnydd gwell o wybodaeth i fonitro cyflawniad er mwyn helpu i gynllunio gwelliant.

Mae argymhellion pellach wedi’u hamlinellu yn yr adroddiad i ysgolion, awdurdodau a chonsortia, a Llywodraeth Cymru, gan gynnwys cynyddu cysylltiad llywodraethwyr, yn ogystal ag adolygu fframwaith y llywodraeth er mwyn adlewyrchu egwyddorion y cwricwlwm newydd.

Ynglŷn â’r adroddiad

Cafodd adroddiad Estyn ‘Gweithredu’r fframwaith gyrfaoedd a’r byd gwaith mewn ysgolion uwchradd’ ei gomisiynu gan Lywodraeth Cymru ac mae ar gael yn llawn yn https://www.estyn.gov.wales/thematic-reports

Adroddiadau blaenorol:

• Gwasanaethau cymorth dysgwyr i ddisgyblion 14 – 16 oed – Mai 2014
• Penderfyniadau gwybodus: Gweithredu’r fframwaith Gyrfaoedd a’r Byd Gwaith – Hydref 2012

Fe wnaeth sail dystiolaeth yr adroddiad hwn gynnwys tystiolaeth o adroddiadau arolygu 156 o ysgolion uwchradd, holiaduron gan 21 ysgol uwchradd, cyfweliadau dros y ffôn â naw ysgol a phum arolygiad yn canolbwyntio’n benodol ar yrfaoedd a’r byd gwaith.

Mae’r adroddiad ‘Gweithredu’r fframwaith gyrfaoedd a’r byd gwaith mewn ysgolion uwchradd’ yn bwrw golwg ar y graddau y mae ysgolion yn cyflwyno’r fframwaith statudol y bwriedir iddo helpu i baratoi pobl ifanc ar gyfer eu bywyd gwaith.  Canfu arolygwyr fod lefel yr amser mewn gwersi a’r dulliau o roi cyngor ar yrfaoedd a phrofiad o fyd gwaith i ddisgyblion yn amrywio’n ormodol rhwng ysgolion.  Er bod yr amser mae ysgolion yn ei neilltuo i weithgareddau gyrfaoedd a gwaith wedi cynyddu ar gyfartaledd, mewn sawl achos, mae’r ddarpariaeth hon bellach yn cael ei chynllunio yn ôl gofynion Cymhwyster Bagloriaeth Cymru yn hytrach na’r fframwaith Gyrfaoedd a’r Byd Gwaith.

Meddai Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd,

“Mae adroddiad heddiw yn amlygu nad yw pob disgybl yn cael yr un lefel o gymorth i’w helpu i wneud penderfyniadau pwysig am eu haddysg a’u gyrfa yn y dyfodol.
 

“Mae angen i bob ysgol sicrhau bod eu holl ddisgyblion yn cael cymorth llawn wrth wneud y penderfyniadau hyn.  Dylai’r ystod lawn o opsiynau ôl-16 gael eu cynnig iddynt, dylent gael cynnig profiad gwaith perthnasol a dylent gael cyfweliad i drafod eu gyrfa.”

Hefyd, mae’r adroddiad yn dweud bod angen i ysgolion arfarnu pa mor dda y maent yn cynorthwyo disgyblion â chynllunio ar gyfer eu dyfodol.  Mae angen i arweinwyr sicrhau bod staff wedi’u hyfforddi’n dda a’u bod yn gwneud defnydd gwell o wybodaeth i fonitro cyflawniad er mwyn helpu i gynllunio gwelliant.

Mae argymhellion pellach wedi’u hamlinellu yn yr adroddiad i ysgolion, awdurdodau a chonsortia, a Llywodraeth Cymru, gan gynnwys cynyddu cysylltiad llywodraethwyr, yn ogystal ag adolygu fframwaith y llywodraeth er mwyn adlewyrchu egwyddorion y cwricwlwm newydd.

-DIWEDD-

Ynglŷn â’r adroddiad

• Adroddiadau blaenorol:
  • Gwasanaethau cymorth dysgwyr i ddisgyblion 14 – 16 oed – Mai 2014
  • Penderfyniadau gwybodus: Gweithredu’r fframwaith Gyrfaoedd a’r Byd Gwaith – Hydref 2012
• Fe wnaeth sail dystiolaeth yr adroddiad hwn gynnwys tystiolaeth o adroddiadau arolygu 156 o ysgolion uwchradd, holiaduron gan 21 ysgol uwchradd, cyfweliadau dros y ffôn â naw ysgol a phum arolygiad yn canolbwyntio’n benodol ar yrfaoedd a’r byd gwaith.

Gyda chefnogaeth 16 sefydliad, gan gynnwys Estyn, Llywodraeth Cymru, consortia rhanbarthol ac undebau, mae’r adnoddau yn cydnabod ar y cyd y baich y gall y gweithlu addysg ei deimlo. Mae poster i ystafell y staff a chanllaw poced yn amlygu beth ddylai ac na ddylai athrawon ei wneud wrth gynllunio gwersi, marcio ac asesu, a chasglu data, yn ogystal ag egluro disgwyliadau Estyn.

Wrth siarad yn Ysgol Gynradd Palmerston, y Barri, meddai’r Ysgrifennydd Addysg, Kirsty Williams:

“Rydym yn benderfynol o roi mwy o amser i athrawon wneud beth maen nhw’n ei wneud orau: cynllunio ac addysgu’r gwersi gorau posibl i’w disgyblion.

“Yn rhy aml, rwy’n clywed sut mae athrawon yn teimlo’u bod yn cael eu rhwystro gan ofynion ‘ticio blychau’ nad ydynt yn canolbwyntio ar godi safonau yn ein hystafelloedd dosbarth.  Mae angen i ni gywiro ambell gamsyniad am yr hyn sy’n ofynnol i athrawon ei wneud a bod yn hollol glir yn ein harweiniad.

“Mae lleihau biwrocratiaeth ddiangen a galluogi athrawon i dreulio mwy o amser yn cefnogi dysgu disgyblion yn flaenoriaeth i’r llywodraeth hon.  Rydym am wneud yn siŵr bod gwaith marcio, cynllunio ac asesu gan athrawon yn effeithiol ac yn gymesur.

“Bydd y canllaw newydd hwn, a ddatblygwyd gydag amrywiaeth o bartneriaid, yn helpu athrawon i fwrw ymlaen ag addysgu fel y gallwn barhau i godi safonau.”

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd

“Mae baich gwaith athrawon yn fater y mae Estyn yn ei gymryd o ddifrif a’m gobaith yw y bydd y canllaw hwn yn helpu i egluro disgwyliadau a helpu athrawon i hoelio’u hamser a’u hymdrechion ar yr hyn sydd bwysicaf – addysgu a dysgu.”

Anfonir y canllaw poced at bob athro cofrestredig yng Nghymru a bydd pob ysgol yn cael poster ar gyfer ystafell y staff.  Hefyd, byddant ar gael ar-lein yn https://www.estyn.llyw.cymru/arfer-orau/lleihau-baich-gwaith-athrawon-phenaethiaid

Nodiadau i Olygyddion:

Datblygwyd yr adnoddau ar y cyd gan:

• Lywodraeth Cymru
• Estyn
• CSC
• EAS
• ERW
• GwE
• Cyngor y Gweithlu Addysg
• National Education Union 
• NASUWT
• NAHT Cymru
• UNISON Cymru / Wales
• UCAC
• Cymdeithas Cyfarwyddwyr Addysg Cymru
• Voice Cymru
• ASCL
• Esgobaethau – Yr Eglwys yng Nghymru

Mae’r adroddiad, sef ‘Gwyddoniaeth yng nghyfnod allweddol 3 a chyfnod allweddol 4’, yn argymell y dylai ysgolion uwchradd ddarparu gweithgareddau heriol ac ysgogol ym mhob gwers wyddoniaeth i wella safonau.

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Yn y gwersi gwyddoniaeth gorau, mae athrawon yn meddu ar wybodaeth bynciol gref ac maen nhw’n datblygu dealltwriaeth disgyblion gydag ystod o weithgareddau diddorol.  Maen nhw’n esbonio cysyniadau’n glir, yn darparu gwaith ymarferol wedi’i gynllunio’n dda, yn gwneud defnydd da o TGCh, ac mae ganddyn nhw ddisgwyliadau uchel.”

Mae un o’r astudiaethau achos yn yr adroddiad yn amlygu’r ffordd y mae Ysgol Gyfun Bryngwyn yn cyflwyno gwers yng nghyfnod allweddol 4 ar y broses gemegol ar gyfer cynhyrchu ammonia.  Ymgymerodd y disgyblion ag amrywiaeth o dasgau yn seiliedig ar ymarfer labelu graffiau a thrafodaeth dosbarth cyfan a gynigiodd her ysgogol a oedd yn cynnwys rhesymu cymhleth.

Yn ôl yr adroddiad, dylai ysgolion sicrhau hefyd fod hunanarfarniadau adrannau gwyddoniaeth yn drylwyr ac yn seiliedig ar ystod o dystiolaeth ar safonau ac addysgu sy’n benodol i bwnc.  Mae’r adroddiad yn cynnwys 14 cwestiwn ar safonau, darpariaeth ac arweinyddiaeth i ysgolion eu hystyried fel rhan o’u hunanarfarniad.

Canfu’r adroddiad hefyd, er bod ysgolion yn ymwybodol o ddatblygiadau’r cwricwlwm newydd yn dilyn cyhoeddi adolygiad ‘Dyfodol Llwyddiannus’, mai ychydig iawn o ysgolion sydd wedi dechrau ystyried argymhellion yr adolygiad.  Mae’r adroddiad yn argymell y dylai ysgolion arfarnu eu cwricwlwm gwyddoniaeth i baratoi ar gyfer datblygiadau’r cwricwlwm yn y dyfodol.

Mae’r adroddiad hefyd yn argymell y dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol ddarparu mwy o gymorth sy’n benodol i bwnc ar gyfer athrawon gwyddoniaeth ar wella addysgu ac asesu a hwyluso rhannu arfer dda.  Dylai Llywodraeth Cymru ymgyrchu i ddenu mwy o raddedigion gwyddoniaeth i addysgu yng Nghymru gan nad yw nifer yr athrawon gwyddoniaeth ôl-raddedig sy’n cael eu hyfforddi wedi bodloni targedau cenedlaethol dros sawl blwyddyn.

Nodiadau i Olygyddion:

Mae canfyddiadau ac argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio:

• data o asesiadau athrawon ar ddiwedd cyfnod allweddol 3 a deilliannau arholiadau ar ddiwedd cyfnod allweddol 4
• ymweliadau â 20 darparwr, gan gynnwys ysgolion uwchradd ac ysgolion pob oed

Dewiswyd ysgolion ar ôl dadansoddi data, ystyried canfyddiadau arolygiadau ac adborth gan AEM.  Barnwyd bod mwyafrif yr ysgolion yr ymwelwyd â nhw yn dda neu’n rhagorol ar gyfer safonau mewn arolygiadau craidd er 2010.  Fel arall, mae’r sampl mor amrywiol ag y bo modd, ac wedi’i seilio ar nifer gymesur o ysgolion cyfrwng Saesneg a chyfrwng Cymraeg, lleoliad daearyddol a ffactorau economaidd gymdeithasol.  Mae’r sampl yn cynnwys nifer fach o ysgolion arloesi’r cwricwlwm hefyd. 

Roedd yr ymweliadau’n cynnwys:

• cyfweliadau ag uwch arweinwyr, arweinwyr pwnc a disgyblion
• arsylwi dwy wers i arfarnu safonau ac ansawdd yr addysgu yn y ddau gyfnod allweddol
• cyfweliadau â disgyblion i gynnwys craffu ar eu gwaith gwyddoniaeth a chasglu eu safbwyntiau ar y ddarpariaeth a’r dewisiadau sydd ar gael yn yr ysgol  
• craffu ar ddogfennau ysgol cyn ymweliad, gan gynnwys adroddiadau a chynlluniau gwella diweddaraf ysgolion ac adrannau gwyddoniaeth

Cyfwelwyd â phob swyddog pwnc gwyddoniaeth consortiwm rhanbarthol yn unigol.  Hefyd, ystyriwyd data ar gyfer recriwtio athrawon gwyddoniaeth ac o sefydliadau addysg a hyfforddiant cychwynnol i athrawon.

Mae astudiaethau achos o’r sefydliadau canlynol wedi eu cynnwys yn yr adroddiad:

• Ysgol Gyfun Cymer Rhondda, Porth
• Ysgol Gyfun Bryngwyn, Llanelli
• Ysgol John Bright, Llandudno
• Ysgol Uwchradd Yr Eglwys Newydd, Caerdydd
• Consortiwm rhanbarthol ERW

Ymwelodd arolygwyr ag ysgolion cynradd ac uwchradd y nodwyd bod ganddynt gryfderau o ran y ffordd y maent yn cyflwyno daearyddiaeth a hanes.  Mae adroddiad Estyn, ‘Arfer dda yn y dyniaethau’ yn edrych ar y safonau, y ddarpariaeth a’r arweinyddiaeth yn y pynciau hyn yng nghyfnodau allweddol 2, 3 a 4, yn ogystal ag amlygu astudiaethau achos i athrawon eu defnyddio. 

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd,

“Mae arfer dda sydd wedi cael ei nodi yn yr adroddiad hwn yn cynnwys arweinwyr ysgol sy’n deall rôl y dyniaethau mewn cwricwlwm cytbwys, ac athrawon sy’n cyfuno datblygu gwybodaeth a medrau pynciol yn fedrus, yn defnyddio ystod eang o adnoddau, ac yn gwneud defnydd effeithiol o’r ardal leol.”

Canfu’r adroddiad fod cynllunio ar gyfer dilyniant yn y dyniaethau o’r Cyfnod Sylfaen i gyfnod allweddol 2 wedi’i ddatblygu’n dda.  Fodd bynnag, mae cynllunio ar gyfer dilyniant o gyfnod allweddol 2 i gyfnod allweddol 3 yn wannach.  Y rheswm am hyn yw bod trefniadau pontio’r cwricwlwm rhwng ysgolion cynradd ac uwchradd yn canolbwyntio amlaf ar y pynciau craidd  yn hytrach nag ar hanes a daearyddiaeth, a gall hyn olygu bod disgyblion yn ailadrodd gwaith ar lefel debyg.

Mae’r adroddiad yn cynnwys saith astudiaeth achos, gan gynnwys Ysgol Gynradd Rhiwbeina yng Nghaerdydd ble mae disgyblion yn cael profi byd faciwîs trwy chwarae rôl a mynd ar daith mewn trên i neuadd eglwys leol er mwyn cael llety.  Mae aelodau o’r gymuned leol a oedd yn faciwîs yn rhannu eu profiadau gyda disgyblion hefyd.

Canfu arolygwyr hefyd fod gan y dyniaethau ran bwysig o ran rhoi’r ddealltwriaeth, y medrau, y gwerthoedd a’r agweddau i ddysgwyr gymryd rhan yn y gymdeithas amrywiol yng Nghymru.  Dylai’r arfer dda a rennir yn yr adroddiad hwn gael ei defnyddio gan ysgolion i fyfyrio ar eu harfer eu hunain er mwyn iddynt allu paratoi eu disgyblion yn well ar gyfer bywyd fel dinasyddion byd-eang. 

Mae’r adroddiad yn argymell y dylai ysgolion sicrhau bod profiadau dysgu disgyblion yn y dyniaethau yn amrywiol, yn ddiddorol, yn ddilyniadol ac yn heriol, yn enwedig yng nghyfnod allweddol 4.  Dylai ysgolion fonitro’r cynnydd a wna disgyblion yn y dyniaethau yn agosach ac arfarnu eu cwricwlwm dyniaethau i baratoi ar gyfer datblygiadau’r cwricwlwm yn y dyfodol.

Dylai awdurdodau lleol a chonsortia rhanbarthol ddarparu cyfleoedd dysgu proffesiynol gwell ar gyfer athrawon y dyniaethau, a dylai Llywodraeth Cymru sicrhau bod rhaglenni hyfforddiant cychwynnol i athrawon yn sicrhau bod gan athrawon newydd y medrau sydd eu hangen i addysgu’r dyniaethau yn llwyddiannus, ac ymateb i newidiadau i’r cwricwlwm yn y dyfodol. 

Nodiadau i Olygyddion:

Ynglŷn â’r adroddiad

Mae’r canfyddiadau a’r argymhellion yn yr adroddiad hwn yn defnyddio ymweliadau ag 19 o ysgolion.  Nodwyd bod arfer arloesol o ran cynllunio’r cwricwlwm a/neu ddeilliannau cryf yn y dyniaethau yn yr ysgolion a ddewiswyd ar gyfer ymweliadau.  Wrth ymweld â’r ysgolion hyn, bu arolygwyr:

• yn arsylwi gwersi’r dyniaethau yng nghyfnodau allweddol 2, 3 neu 4
• yn cynnal trafodaethau ag arweinwyr canol ac uwch arweinwyr
• yn cyfarfod â grwpiau o ddisgyblion gyda’u gwaith
• yn adolygu cynlluniau’r cwricwlwm a dogfennau’r ysgol

Mae astudiaethau achos o’r sefydliadau canlynol wedi eu cynnwys yn yr adroddiad:

• Ysgol yr Esgob Gore, Abertawe
• Ysgol Gymunedol Cefn Hengoed, Abertawe
• Ysgol Uwchradd Elfed, Sir y Fflint
• Ysgol Gynradd Garnteg, Torfaen
• Ysgol Gynradd Rhiwbeina, Caerdydd
• Ysgol Gynradd Cae Top, Gwynedd
• Ysgol Gynradd Llanllechid, Gwynedd

Cydnabu’r gwobrau’r 34 o ysgolion, colegau a lleoliadau eraill y barnwyd bod un o’r barnau cyffredinol ar gyfer eu perfformiad presennol a’u rhagolygon gwella, neu’r ddwy ohonynt, yn rhagorol mewn tri maes arolygu neu fwy yn ystod blwyddyn academaidd 2016-2017.

Dywed Meilyr Rowlands,

“Bydd dathlu rhagoriaeth yn ein system addysg a chydnabod sut cafodd y rhagoriaeth honno ei chyflawni yn helpu i ysbrydoli ac annog gwelliant ledled Cymru.  Mae gwobrau Estyn yn canmol gwaith caled ac ymroddiad, gan amlygu strategaethau sy’n arwain at lwyddiant.  Rwy’n argymell i bob darparwr addysg a hyfforddiant ymweld â’n gwefan i archwilio astudiaethau achos sy’n disgrifio rhagoriaeth gan y 34 ysgol a darparwr addysg arall a gyflawnodd ragoriaeth yn ystod arolygiadau 2016-2017.”

Pen-y-Bont ar Ogwr
Bryntirion Comprehensive School
Ysgol Cynwyd Sant

Caerffili
Hendredenny Park Primary School

Caerdydd
Fitzalan High School
Ysgol Pencae

Sir Gaerfyrddin
Ysgol Bryngwyn School
Heol Goffa School
Ysgol Glan-Y-Môr School
Ysgol Gynradd Bynea
Ysgol Gynradd Parcyrhun
Ysgol Gynradd Saron

Ceredigion
Gogerddan Childcare
Ysgol Comins Coch
Ysgol Gymraeg Aberystwyth

Sir y Fflint
Ysgol Pen Coch Special School

Gwynedd
Ysgol Bodfeurig
Ysgol Gynradd Bontnewydd
Ysgol Gynradd Talysarn

Merthyr Tudfil
Greenfield Special School

Sir Fynwy
Llandogo Early Years

Castell-nedd Port Talbot
Dŵr-y-Felin Comprehensive School

Casnewydd
Rougemont School
Ysgol Gymraeg Casnewydd

Sir Benfro
Pembroke Dock CP School

Rhondda Cynon Taf
Ton Pentre Infants School
Y Pant Comprehensive School
Ysgol Ty Coch

Abertawe
Llanrhidian Primary School
Oakleigh House

Bro Morgannwg
Llansannor C.I.W. Primary School
Palmerston Primary School
United World College of the Atlantic Ltd

Colegau addysg bellach
Grŵp Llandrillo Menai
Coleg Sir Benfro

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd, “Un o gryfderau arwyddocaol addysg yng Nghymru yw ethos ac egwyddorion y cyfnod sylfaen. Yn ganolog i’w lwyddiant y mae cynllunio gofalus gan ymarferwyr fel bod yr amgylchedd dysgu yn adlewyrchu diddordebau disgyblion a’u cam datblygu, fel y gallant ddatblygu ac ymarfer eu medrau.
“Mae canllaw a ffilm heddiw yn dod â’r ffordd y dylai ysgolion ledled Cymru fod yn darparu’r cyfnod sylfaen yn fyw.  O chwarae rôl paratoadau ar gyfer dathliadau pen-blwydd y Frenhines i redeg becws dros dro, mae syniadau lu i ysbrydoli pawb sy’n gweithio yn y cyfnod sylfaen i helpu gwella’r ddarpariaeth a’r deilliannau ar gyfer plant.”

Dywed y Prif Arolygydd Meilyr Rowlands, “Wrth edrych yn ôl dros y cylch saith mlynedd diwethaf o arolygiadau, bu symud tuag at fwy o gydweithio mewn addysg yng Nghymru. Mae’n amlwg o’n harolygiadau o dros 2,700 o ysgolion, lleoliadau nas cynhelir, colegau a sefydliadau addysg a hyfforddiant eraill, bod yna ddigon o ragoriaeth ledled addysg yng Nghymru i gefnogi gwelliant a helpu lleihau amrywiant. 
 
“Mae’r ysbryd hwn o gydweithredu yn fwyaf amlwg yn y ffordd y mae’r cwricwlwm newydd yn cael ei ddatblygu gyda’r proffesiwn addysgu a sut mae ysgolion eu hunain yn dechrau datblygu arferion addysgu a dysgu arloesol.  Mae consortia o awdurdodau lleol yn gweithio gyda’i gilydd ac ysgolion i gynorthwyo’i gilydd i wella medrau proffesiynol athrawon.” 

• Mae canfyddiadau arolygu eleni yn debyg ar y cyfan i ganfyddiadau ar gyfer y saith mlynedd diwethaf yn gyffredinol.  Mae saith o bob deg ysgol gynradd a arolygwyd eleni yn dda neu’n rhagorol, sy’n debyg i’r llynedd, tra bod hanner yr ysgolion uwchradd a arolygwyd yn dda neu’n rhagorol, sef fymryn yn well na’r llynedd
• Mae llawer o gryfderau mewn lleoliadau meithrin, ysgolion arbennig a gynhelir ac mewn colegau addysg bellach, lle mae ansawdd yr addysg a ddarperir yn dda neu’n well yn y rhan fwyaf o achosion. Mae amrywiant o fewn a rhwng darparwyr yn parhau’n her yn y rhan fwyaf o sectorau eraill. 
• Mae’r ysgolion sydd fwyaf llwyddiannus o ran codi safonau ar gyfer eu holl ddisgyblion ac i gau’r bwlch mewn perfformiad disgyblion sy’n gymwys i dderbyn prydau ysgol am ddim o gymharu â’u cyfoedion, yn annog mwy o ymgysylltiad â rhieni a’r gymuned, ac yn creu diwylliant lle caiff addysg ei pharchu a’i gwerthfawrogi.
• Yn y chwarter o ysgolion sy’n cyflwyno’r Cyfnod Sylfaen yn dda, mae disgyblion yn gwneud cynnydd da, yn dod yn ddysgwyr hyderus, ac wedi’u paratoi’n dda ar gyfer dysgu yn y dyfodol. Ond mae llawer o ysgolion yn dal i ddibynnu ar ddulliau addysgu mwy traddodiadol, yn enwedig ar gyfer plant 5 i 7 oed.
• Wrth i’r system atebolrwydd ysgolion uwchradd gael ei chysylltu’n gynyddol â chanlyniadau arholiadau, canolbwyntiodd rhai ysgolion yn ormodol ar dechneg arholiadau yn hytrach nag ar ddarparu addysg eang.  Mae’r ysgolion gorau yn datblygu gwybodaeth, medrau ac agweddau dysgwyr at ddysgu wrth gipio’u diddordeb drwy brofiadau dysgu difyr. 
• Mae uno colegau addysg bellach wedi arwain at nifer lai o ddarparwyr mawr.  Mae timau arwain newydd y sefydliadau hyn wedi goruchwylio darpariaeth well yn y sector hwn dros y saith mlynedd diwethaf.