Dywed y Prif Arolygydd, Meilyr Rowlands,

Er mwyn i welliant barhau ac i baratoi ar gyfer y cwricwlwm newydd, mae angen i ysgolion roi blaenoriaeth i wella profiad disgyblion yn yr ystafell ddosbarth.  Yn aml, y nodwedd sy’n gwahaniaethu ysgolion y barnwyd eu bod yn rhagorol yn 2017-18 yw ansawdd yr addysgu a’r profiadau dysgu a ddarparant.

Mae’r ysgolion gorau wedi gosod y sylfeini ar gyfer addysg dda, ac yn ogystal maent yn cynnig profiadau ysgogol i ddisgyblion yn yr ystafell ddosbarth sy’n ymwneud â bywyd go iawn yn aml. Yn yr ysgolion hyn, ceir addysgu o ansawdd uchel ac arweinyddiaeth gref.

 Mae llawer i’w wneud i baratoi ar gyfer y cwricwlwm newydd ac rwy’n annog ysgolion i ddarllen f’adroddiad blynyddol a defnyddio’i adnoddau er mwyn helpu’u hunanarfarnu a chynllunio gwelliant.

Mae ysgolion llwyddiannus fel Ysgol-y-Wern, Caerdydd, eisoes wedi mynd i’r afael â newid y cwricwlwm mewn ffordd gadarnhaol a brwdfrydig.  Maent yn cynnig profiadau cyfoethogi yn yr ystafell ddosbarth i herio disgyblon a datblygu’u medrau.  Mae athrawon yn cydnabod bod cynllunio cyfleoedd cyffrous, yn enwedig mewn cyd-destunau go iawn, yn allweddol i ennyn diddordeb disgyblion a’u helpu i ddod yn ddysgwyr gydol oes. 

Mae’r adroddiad yn tynnu sylw at ganfyddiadau arolygu o feysydd addysg eraill a arolygwyd gan Estyn hefyd, gan gynnwys ysgolion pob oed, ysgolion arbennig, ysgolion a cholegau annibynnol, unedau cyfeirio disgyblion, gwasanaethau addysg llywodraeth leol, addysg bellach, dysgu yn y gwaith a Chymraeg i Oedolion.

Pen-y-bont ar Ogwr
Meithrinfa Dydd Banana Moon

Caerdydd
Ysgol -Y -Wern
Ysgol Uwchradd yr Eglwys yng Nghymru Esgob Llandaf
Ysgol Bro Edern

Sir Gaerfyrddin
Cylch Meithrin Cefneithin, Gorslas

Ceredigion
Ysgol Plascrug

Conwy
Ysgol y Gogarth

Sir Ddinbych
Martine’s Childcare
Cyngor Sir Ddinbych

Sir y Fflint
Ysgol yr Esgob
Ysgol Uwchradd Castell Alun

Gwynedd
Meithrinfa Seren Fach
Ysgol Uwchradd Tywyn
Ysgol Aran Hall

Sir Benfro
Ysgol y Preseli
Ysgol Baratoadol Redhill

Powys
Ysgol Gynradd yr Eglwys yng Nghymru Gladestry
Tŷ Bronllys

Torfaen
Meithrinfa Bellevue

Abertawe
Ysgol Olchfa
Coleg Gŵyr Abertawe
Ysgol Gynradd Cwm Glas

Wrecsam
Ysgol Heulfan

Bro Morgannwg
Ysgol Westbourne
Dysgu Cymraeg Morgannwg, Prifysgol De Cymru

Er 2011, bu mwy o blant o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn mynychu’r ysgol, ond mae angen gwella’r profiad addysg ar gyfer y disgyblion hyn a’u teuluoedd, yn ôl Estyn.

Mae adroddiad heddiw gan yr arolygiaeth yn amlygu bod niferoedd y disgyblion sy’n Sipsiwn, Roma a Theithwyr dros yr wyth mlynedd ddiwethaf wedi cynyddu bron 35% mewn ysgolion uwchradd, a 41% mewn ysgolion cynradd.

Mae llawer o ysgolion wedi codi ymwybyddiaeth am ddiwylliant a ffordd o fyw cymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr mewn gwasanaethau a diwrnodau dathlu, ond mae angen hyrwyddo hyn yn fwy ar draws y cwricwlwm.

Dywed Meilyr Rowlands, Prif Arolygydd, “Mae plant o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr ymhlith ein dysgwyr sydd fwyaf agored i niwed.  Mae angen iddyn nhw gael y cymorth cywir yn yr ysgol i helpu gwneud y mwyaf o’u doniau, eu diddordebau a’u galluoedd.

“Dim ond hanner y disgyblion o’r cymunedau hyn sy’n parhau i addysg uwchradd.  Er bod canlyniadau TGAU wedi gwella, disgyblion o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr yw’r rhai sy’n cyflawni isaf o hyd o blith yr holl grwpiau ethnig.

“Mae angen i ysgolion sicrhau bod eu polisïau gwrth-fwlio yn ystyried anghenion penodol disgyblion o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr, a gwerthuso eu strategaethau ar gyfer cyflawniad, presenoldeb a phontio i helpu cynhyrchu gwelliant.”

Mae un astudiaeth achos yn yr adroddiad yn amlygu’r modd y bu Cyngor Caerdydd yn gweithio’n agos â disgyblion a rhieni o gymunedau Sipsiwn, Roma a Theithwyr i’w helpu i symud o ysgol gynradd i ysgol uwchradd.  Trwy drefnu ymweliadau â’u hysgol newydd i helpu cael gwared ar unrhyw bryderon ac ofnau, cynyddodd nifer y disgyblion sy’n pontio i ysgolion uwchradd Caerdydd o 50% yn 2014 i 88% yn 2017.

Mae’r arolygiaeth yn amlygu bod darparwyr sy’n nodi ac yn cynorthwyo gofalwyr ifanc yn gallu helpu i wneud gwahaniaeth go iawn i lwyddiant academaidd a lles ar gyfer y dysgwyr hyn.

Meddai Jassa Scott, Cyfarwyddwr Strategol,

Mae perygl i blant a phobl ifanc sy’n gofalu am aelod o’r teulu golli addysg, maent yn fwy tebygol o roi’r gorau i’r coleg ac nid yw eu hiechyd meddwl a chorfforol cystal â’u cymheiriaid.

Mae darparwyr addysg yn chwarae rhan bwysig yn helpu i ddiwallu anghenion gofalwyr ifanc er mwyn rhoi’r profiadau a’r cyfleoedd gorau posibl iddynt mewn bywyd.

Mae adroddiad heddiw yn argymell bod ysgolion, colegau ac unedau cyfeirio disgyblion yn nodi pa ddysgwyr sydd â rôl ofalu ac yn neilltuo aelod penodol o staff i arwain ar hyrwyddo anghenion gofalwyr ifanc.

Mae’r adroddiad yn dangos yr arfer dda yn Ysgol y Strade, Sir Gaerfyrddin, lle y gwnaeth eu partneriaethau cryf ag asiantaethau allanol a’u hethos cymunedol helpu i gynorthwyo disgyblion o bob cefndir, gan gynnwys y rheiny sy’n gofalu am bobl eraill.  Mae gofalwyr ifanc yn teimlo bod yr ysgol yn cydnabod eu rôl ofalu ac yn addasu eu darpariaeth i gefnogi eu hanghenion lles.

Mae defnyddio asiantaethau allanol i wella’r ddarpariaeth yn ffordd dda i ddarparwyr helpu i gynorthwyo gofalwyr ifanc.  Mae Estyn yn argymell bod darparwyr yn gwneud defnydd gwell o adnoddau arbenigol ac mae wedi llunio rhestr wirio, sydd ar gael yn yr adroddiad llawn, i helpu ysgolion, colegau ac unedau cyfeirio disgyblion i fyfyrio ar ba mor dda y maent yn cynorthwyo gofalwyr ifanc.

Yn yr ysgolion gorau, mae’r negeseuon a roddir am iechyd a llesiant mewn gwersi, gwasanaethau a pholisïau yn gyson â phrofiad disgyblion o ddydd i ddydd.  Mae lle i gymdeithasu, diwylliant anogol, cyfleoedd pleserus i fod yn weithgar yn gorfforol, gofal bugeiliol amserol a gwaith cadarnhaol gyda rhieni ymhlith rhai yn unig o’r dulliau sydd, gyda’i gilydd, yn sicrhau bod disgyblion yn datblygu’n unigolion iach, hyderus, sy’n barod i fyw bywyd gan wireddu eu dyheadau.  

Dywed Claire Morgan, Cyfarwyddwr Strategol,

 Mae’n hanfodol bod ysgolion yn defnyddio dull cysylltiedig o gefnogi iechyd a llesiant ar draws pob agwedd ar fywyd ysgol.  Hefyd, dylai ysgolion roi blaenoriaeth i gryfhau perthnasoedd rhwng athrawon a disgyblion a pherthnasoedd disgyblion â chymheiriaid, gan fod y rhain yn hollbwysig i iechyd meddwl a llesiant emosiynol.

Mae’r adroddiad yn amlygu sawl astudiaeth achos arfer dda, gan gynnwys ysgolion uwchradd lle nad yw profiad disgyblion o iechyd a llesiant bob amser yn cyfateb i negeseuon yr ysgol.  Fe wnaeth Ysgol Uwchradd y Dwyrain wella arweinyddiaeth yr ysgol, a gafodd effaith nodedig o gadarnhaol ar y diwylliant a’r gefnogaeth ar gyfer llesiant disgyblion.  Mae diwylliant yr ysgol yn nodi bod arbenigedd yr athro yn deillio o’i ddealltwriaeth o sut mae pobl ifanc yn dysgu, yn hytrach na dim ond ei wybodaeth am ei bwnc.

Mae diwylliant anogol, lle y mae perthnasoedd cadarnhaol yn galluogi disgyblion i ffynnu, yn bwysig i gryfhau iechyd a llesiant pobl ifanc.  Mae’r adroddiad yn argymell bod athrawon newydd yn cael eu hyfforddi i ddeall datblygiad plant a’r glasoed a’u bod yn cael eu paratoi i gefnogi iechyd a llesiant disgyblion.

Mae gan lawer o’r 72 o ysgolion ffederal yng Nghymru lai na 150 o ddisgyblion, ac mae tua hanner ohonynt yn ysgolion cyfrwng Cymraeg.  Trwy gyfuno adnoddau, mae llawer o ysgolion wedi goresgyn heriau denu staff, rheoli cyllid a niferoedd disgyblion yn gostwng.  

Dywed Claire Morgan, Cyfarwyddwr Strategol,

Mae llawer o fanteision i ffedereiddio ysgolion pan fydd yn digwydd am y rhesymau cywir ac yn cael ei wneud yn briodol.

Cyn ymrwymo i ffedereiddio, dylai arweinwyr ystyried y nodau hirdymor a sut bydd cydweithio â’i gilydd yn ffurfiol o fudd i berfformiad disgyblion.

Mae angen i ffederasiynau gydweithio’r un mor agos â rhieni, dysgwyr a staff o bob un o’r ysgolion dan sylw hefyd, i wrando a gweithredu ar eu safbwyntiau er mwyn osgoi camsyniadau am y bartneriaeth.

Gall ein hadroddiad a’i arfer dda gael eu defnyddio gan ysgolion sy’n ystyried ffedereiddio, ac i helpu’r rhai sydd eisoes yn rhannu trefniadau llywodraethu.

Yn Sir Gaerfyrddin, mae staff sy’n rhan o ffederasiwn o dair ysgol cyfrwng Cymraeg wledig yn ystyried eu hunain yn un tîm.  Mae arweinyddiaeth gref yn Ysgol Carwe, Ysgol Ponthenri ac Ysgol Gwynfryn wedi helpu athrawon a chynorthwywyr i ddeall gwaith y tair ysgol a rhannu strategaeth a nodau ar draws eu cymuned.

Mae ysgolion ffederal sy’n canolbwyntio’n gryf ar wella deilliannau i ddisgyblion ac yn gwrando’n ofalus ar safbwyntiau eu cymuned yn gallu elwa ynghynt yn sgil cydweithio â’i gilydd.

Mae hyfforddiant gan hwb cymorth a ariennir gan Lywodraeth Cymru wedi helpu’n rhannol i gynyddu ymwybyddiaeth ysgolion o effaith profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, a’r modd y gallant gynnwys yr holl staff i gefnogi plant sy’n agored i niwed.

Dywed Jassa Scott, Cyfarwyddwr Strategol, Mae ysgolion yn chwarae rhan bwysig mewn helpu plant adeiladu’u cadernid a gallu i oresgyn caledi difrifol y gallant fod yn ei ddioddef.  Mae ysgolion sy’n darparu’r cymorth gorau yn adnabod eu disgyblion yn dda ac yn deall eu nodweddion bregus. Maent yn darparu amgylchedd anogol lle gall yr holl ddisgyblion deimlo’n ddiogel a hapus.  

Canfu Iechyd Cyhoeddus Cymru fod un o bob saith oedolyn yng Nghymru wedi cael pedwar neu fwy o brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod pan oeddent yn ifanc, ond gydag ymyrraeth gynnar, gellir lleihau effaith profiadau trawmatig.”

Mae staff yn yr ysgolion mwyaf cefnogol, fel Ysgol Gynradd Gymunedol Rhosymedre, yn gweithio’n agos gyda gwasanaethau cyhoeddus eraill a sefydliadau allanol i gefnogi disgyblion sy’n agored i niwed a theuluoedd.  Mae’r ysgol yn gwneud atgyfeiriadau at wasanaethau plant, nyrs yr ysgol, gwasanaethau iechyd ac asiantaethau fel Gweithredu dros Blant. Mae’r gwasanaethau hyn yn cynorthwyo’r ysgol i ddiwallu anghenion eu plant sy’n agored i niwed a’u teuluoedd.

Mae ysgolion cynradd yn fwy tebygol o fod wedi cynnwys eu holl staff yn y gwaith hwn. Mae Estyn yn argymell bod pob ysgol uwchradd yn mabwysiadu dull gweithredu tebyg ac yn hyfforddi ac yn annog eu holl staff i ddeall a chefnogi disgyblion sydd wedi cael profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, nid y rhai sy’n ymwneud â gwaith bugeiliol yn unig. Mae’n argymell hefyd y dylai awdurdodau lleol rannu gwybodaeth berthnasol am ddisgyblion sy’n agored i niwed a’u teuluoedd yn fwy prydlon gydag ysgolion.

Mae arolygwyr Estyn wedi nodi ystod eang o arfer dda yn yr adroddiad.  Gall ysgolion cynradd, ysgolion uwchradd ac ysgolion pob oed ddefnyddio’r arfer hon i’w helpu i wella’u cymorth ar gyfer disgyblion ag AAA a pharatoi ar gyfer newidiadau yn y ddeddfwriaeth.

Dywed Jassa Scott, Cyfarwyddwr Strategol,

Mae anghenion addysgol arbennig gan dros un o bob pum disgybl mewn ysgolion yng Nghymru, felly mae’n hanfodol bod pob ysgol yn addasu’r modd y mae’n addysgu ac yn cefnogi’r disgyblion hyn er mwyn eu galluogi i gyflawni llwyddiant ochr yn ochr â’u cyfoedion.

Mae nodi’n gynnar ac arweinyddiaeth gref yn allweddol i ddarparu cymorth effeithiol, ynghyd â chynnwys teuluoedd ac asiantaethau allanol.  Mae’r adroddiad hwn yn cynnwys cyfoeth o astudiaethau achos i helpu ysgolion wella eu harfer nawr a pharatoi ar gyfer y newidiadau mewn deddfwriaeth yn y dyfodol.

Canfu arolygwyr gymorth cryf a hollgynhwysol ar gyfer disgyblion ag AAA rhwng ysgol arbennig ac ysgol gynradd ac uwchradd yng Nghaerffili.  Yma, mae Ysgol a Chanolfan Adnoddau Trinity Fields yn gweithio gyda’r awdurdod lleol a’r ddwy ysgol arall i ddatblygu dosbarthiadau lloeren fel bod disgyblion yn gallu ymuno â gwersi yn yr ysgolion prif ffrwd.  Mae hyn wedi arwain at welliannau nodedig mewn ymddygiad, mwynhad mewn dysgu a rhyngweithio cymdeithasol.  Mae disgyblion a staff yn yr ysgolion prif ffrwd wedi datblygu dealltwriaeth well o weithio gyda phlant ag AAA.

Mae astudiaeth achos arall yn yr adroddiad yn amlygu sut mae Ysgol Bae Baglan, sef ysgol pob oed yng Nghastell-nedd Port Talbot, wedi sicrhau bod anghenion y disgyblion hyn yn ganolog i gynllunio strategol a chynnwys staff allweddol ar draws yr ysgol i gydgysylltu darpariaeth.  Maent yn cefnogi staff drwy gyfathrebu cryf gan y tîm AAA, gwybodaeth fanwl am anghenion disgyblion unigol a chanllawiau ac adnoddau ymarferol.  O ganlyniad, mae’r holl ddisgyblion yn derbyn gofal, cymorth ac arweiniad o ansawdd uchel ac mae’r rheini ag AAA yn gwneud cynnydd cryf. 

Mae Estyn yn argymell bod ysgolion yn canolbwyntio’n gryfach ar y targedau yng nghynlluniau datblygu unigol disgyblion er mwyn hyrwyddo’u cynnydd mewn dysgu a’u hannibyniaeth.  Hefyd, mae angen i hunanwerthuso ysgolion roi mwy o sylw i’r cynnydd a wneir gan y grŵp hwn o ddisgyblion.

Mae ymgynghoriad sy’n para mis, a lansiwyd heddiw gan Estyn, yn gofyn am farn athrawon, uwch arweinwyr, llunwyr polisi a phawb sydd â diddordeb mewn addysg ar gynigion ar newidiadau i’r ffyrdd y bydd ysgolion a darparwyr eraill yn cael eu harolygu o Fedi 2017. 

Dywed Meilyr Rowlands, y Prif Arolygydd:

“Mae gan arolygiadau ran annatod mewn sicrhau bod ein system addysg y gorau y gall fod.   Y llynedd, fe wnaethom ni ofyn am eich barn ar newidiadau i’r ffordd rydym yn arolygu addysg a hyfforddiant, ac fe gawsom ni dros 2,000 o ymatebion.  Fe wnaethom wrando ar eich adborth a datblygu cynigion.  Hoffem gael eich barn ar y cynigion manwl hyn nawr.”

“Mae hyn yn gyfle arall i ddylanwadu ar newidiadau i arolygiadau yng Nghymru.  Rwy’n annog pawb sydd â diddordeb mewn addysg i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad.”

Mae holiadur yr ymgynghoriad ar gael ar wefan Estyn yn http://www.estyn.llyw.cymru/ymgynghoriad .

Rydym hefyd yn croesawu adborth ar y broses arolygu y tu allan i’r holiadur, y gellir ei anfon trwy’r e-bost neu’i bostio i Estyn.  Mae’r cyfnod ymgynghori yn para tan ddydd Mercher 30 Tachwedd 2016.

Nodiadau i Olygyddion:

• Cyflwynwyd y fframwaith arolygu presennol ym Medi 2010 ar ôl ymgynghori.  Roedd hyn yn nodi cychwyn cylch chwe blynedd o arolygiadau, a bydd Estyn yn arolygu pob darparwr yn ystod y cyfnod hwn. Yn 2014, cyflwynodd rheoliadau newydd Llywodraeth Cymru ddull mwy hyblyg o ran pryd y caiff darparwyr eu harolygu a lleihawyd natur ragweladwy arolygiadau.  Fe wnaeth y newid rheoleiddio hwn ailosod y cylch arolygu o 2010-2016 i 2014-2020 i bob pwrpas. 
• Bydd unrhyw newidiadau i’r broses arolygu yn effeithio ar y rhan fwyaf o sectorau addysg y mae Estyn yn gyfrifol am eu harolygu, ac eithrio arolygiadau darpariaeth feithrin nas cynhelir, Cymraeg i Oedolion ac awdurdodau lleol sy’n cael eu hadolygu ar wahân.
• Defnyddiwch yr hyperddolenni hyn i fynd at Fframwaith Arolygu Cyffredin ac arweiniad arolygu Estyn
• Gall ymatebwyr ysgrifennu i Estyn yn Llys Angor, Heol Keen, Caerdydd, CF24 5JW neu anfon neges e-bost i