Cyd-destun

Mae Ysgol Gynradd yr Hafod, sydd wedi’i lleoli mewn ardal Cymunedau yn Gyntaf ddynodedig, yn gwasanaethu hen ardal ddiwydiannol ger canol dinas Abertawe, lle mae’r rhan fwyaf o ddisgyblion yn byw o fewn y 30% o’r ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru.  Mae 242 o ddisgyblion ar y gofrestr, gan gynnwys 39 o ddisgyblion yn y dosbarth meithrin.  Mae lleiafrif o’r disgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim.  Mae gan leiafrif o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol ac mae gan rai ohonynt ddatganiadau o anghenion addysgol arbennig.

Mae tua hanner y disgyblion yn wyn Prydeinig, ac mae tua hanner ohonynt yn siarad Saesneg fel iaith ychwanegol.  Daw mwyafrif y disgyblion hyn o gefndiroedd ethnig lleiafrifol neu gefndiroedd cymysg.  Mae’r disgyblion yn siarad 15 o wahanol ieithoedd, a’r iaith fwyaf cyffredin o’r rhain yw Sylheti.  Mae ychydig iawn o ddisgyblion yn siarad rhywfaint o Gymraeg gartref.

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Er bod yr ysgol eisoes yn cynnig cwricwlwm arloesol, mae wedi arfarnu ei darpariaeth yn ddiweddar i sicrhau ei bod wedi’i pharatoi’n llawn ar gyfer newidiadau sydd ar fin digwydd.  Fel rhan o’r gwaith hwn, mae’r ysgol wedi ad-drefnu’r uwch dîm arweinyddiaeth i ymgorffori swydd â chyfrifoldeb addysgu a dysgu ar gyfer llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol.  Mae wedi datblygu timau ac unigolion sydd â chyfrifoldeb am oruchwylio’r chwe maes dysgu, yn ogystal â staff sydd â chyfrifoldeb am asesu ar gyfer dysgu a sicrhau parhad yn nysgu disgyblion rhwng tair ac un deg chwech oed.  Er bod timau ar gyfer pob maes dysgu, nid yw’r ysgol yn galluogi staff i weithio ‘ar wahân’.  Mae monitro a datblygiad staff effeithiol gan uwch arweinwyr, er enghraifft ar ddiwrnodau dysgu proffesiynol, yn sicrhau bod y cysylltiad rhwng meysydd dysgu yn aros.

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Mae uwch arweinwyr, arweinwyr meysydd dysgu penodol a’u timau yn arfarnu’r cwricwlwm a’i effaith ar ddysgu trwy galendr wedi’i gynllunio’n ofalus o weithgareddau monitro.  Mae’r rhain yn cynnwys craffu ar lyfrau, arsylwadau gwersi, ac, yn fwy diweddar, teithiau dysgu.  Mae’r gwaith hwn wedi nodi camau nesaf clir a phriodol.  Er enghraifft, mae’r tîm cymhwysedd digidol yn deall, er bod cyflwyniad a medrau creadigol disgyblion yn gryf, mai megis dechrau datblygu y mae agweddau ar waith o ran trin data.

Cam 3:  Cyflawni newid

Mae’r ysgol yn croesawu’n llawn bedwar diben y cwricwlwm a nodwyd yn Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), ac mae’n gweithio’n effeithiol i’w cyflawni.  Mae ethos yr ysgol yn deillio o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn (CCUHP).  O’r man cychwyn hwn, mae’r ysgol wedi sefydlu set o 10 o werthoedd ar y cyd sy’n treiddio trwy ei gwaith.  Mae’r rhain yn cynnwys cariad, symlrwydd a goddefgarwch.  Mae’r ysgol yn gwneud defnydd effeithiol iawn o grefyddau enwog a llai adnabyddus o bob cwr o’r byd i ysgogi dysgu.  Mae’n gweithio’n arbennig o dda gydag ysgolion eraill yn rhyngwladol i ddatblygu dealltwriaeth disgyblion o fywydau plant eraill.  Mae disgyblion o’r ysgol yn cynorthwyo plant eraill mewn amgylchiadau llai ffafriol i fanteisio ar eu hawliau yn unol â CCUHP.  Er enghraifft, maent yn noddi disgyblion ac yn gweithio’n agos ag Ysgol Kabbila yn Affrica.  Mae testunau hefyd yn cynnwys astudio pobl sydd wedi cael dylanwad cadarnhaol ar wella bywydau pobl eraill, er enghraifft Y Fam Theresa, Ghandi a Martin Luther King.  Gyda’i gilydd, mae’r gwaith hwn yn golygu bod disgyblion yn cael pob cyfle i fod yn ddinasyddion moesegol a gwybodus. 

Mae datblygu’r cwricwlwm yn yr ysgol yn sicrhau bod athrawon yn manteisio’n llawn ar gyd-destunau lleol gwerthfawr ar gyfer dysgu i alluogi disgyblion i ddatblygu a chymhwyso medrau yn eu cyd-destun.  Er enghraifft, mae prosiect ‘Copperopolis’ yn defnyddio’r hanes lleol cyfoethog am gloddio am gopr yn ardal yr Hafod yn Abertawe.  Mae pob testun yn dechrau ag ymweliad addysgol neu brofiad trochi.  Er enghraifft, bu’r disgyblion ym Mlwyddyn 5 yn cerdded ar hyd ‘Llwybr y Gweithfeydd Copr’ yn yr Hafod â phadiau braslunio, dyfeisiau llechen a chlipfyrddau i ddefnyddio ffynonellau dilys o dystiolaeth hanesyddol i ysgogi gweithgareddau llythrennedd, rhifedd a chreadigol.  Mae disgyblion yn gwneud defnydd hynod effeithiol o dechnoleg sgrin werdd i gofnodi a chyflwyno eu gwaith.  Mae disgyblion hŷn yn cydweithio’n dda ar dasgau o’r fath, gan ddangos yr agweddau y mae’r ysgol yn eu hannog ganddynt.  

Ceir pwyslais cryf ar ddatblygu gwerthfawrogiad disgyblion o’r celfyddydau creadigol.  Mae prosiectau fel ‘tynnu un llun’ yn datblygu dealltwriaeth a gwerthfawrogiad disgyblion o gelf yn llwyddiannus.  O fewn y gwaith hwn, mae disgyblion yn astudio’r llun a ddewiswyd o safbwynt yr arlunydd, yr hanesydd a’r addysgwr.  Mae hyn yn hyrwyddo dysgu effeithiol, er enghraifft trwy ddefnyddio’r adeiladau yn y lluniau fel symbyliad ar gyfer gwaith mathemateg ar siapiau tri dimensiwn.  Arweiniodd y prosiect hwn at greu’r oriel gelf yn neuadd yr ysgol, sef arddangosfa o waith celf enwog ar raddfa fawr.  Mae’r ysgol yn defnyddio’r oriel yn dda iawn i gefnogi dysgu.  Mae safon gwaith celf disgyblion yn uchel ar y cyfan, ac mae’n elwa ymhellach ar addysgu arbenigol yn ystod amser cynllunio, paratoi ac asesu athrawon eraill.  Mae’r gwaith hwn yn datblygu dyheadau disgyblion yn dda.  Mae’n eu cynorthwyo i ddatblygu dealltwriaeth o’r angen i ddyfalbarhau i lwyddo.

Cyd-destun

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

• arsylwi gwersi – bu’r pennaeth yn arsylwi pob un o’r athrawon ochr yn ochr ag aelod arall o staff, yn canolbwyntio ar un neu fwy o’r dibenion
• craffu ar waith disgyblion – cynnwys pob aelod o staff a llywodraethwyr
• holi disgyblion am eu dealltwriaeth o’r pedwar diben
• craffu ar gynlluniau gwaith ac arfarnu pa mor dda yr oedd athrawon yn cynllunio i ddatblygu’r pedwar diben

• cyfranogiad disgyblion yn natblygiadau’r cwricwlwm
• sicrhau bod disgyblion yn elwa ar eu gwaith, ac yn cael mwynhad ohono
• sicrhau bod ansawdd y ddarpariaeth ar gyfer codi safonau llythrennedd, rhifedd a thechnoleg gwybodaeth a chyfathrebu (TGCh) yn dda
• sicrhau her gadarn i bob disgybl gan athrawon sydd â disgwyliadau uchel
• sicrhau bod ethos Cymreig yn rhan annatod o’r ddarpariaeth

• mwy o waith cartref yn seiliedig ar y dyniaethau, ac iechyd a lles
• mwy o gyfleoedd perthnasol i ddisgyblion ddefnyddio eu medrau llythrennedd a rhifedd y tu allan i’r ystafell ddosbarth
• rhagor o gyfleoedd i gymryd rhan mewn prosiectau celfyddydau creadigol
• cyfleoedd cynyddol i ddatblygu hunaniaeth Gymreig disgyblion

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Cyd-destun

Mae Ysgol Gynradd Gymunedol Cornist Park yn y Fflint.  Mae 325 o ddisgyblion ar y gofrestr ar hyn o bryd, gan gynnwys tua 40 o ddisgyblion yn y dosbarth meithrin.  Mae 11 o ddosbarthiadau oedran cymysg yn yr ysgol.  Mae tua 15% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. 

Mae gan ryw 17% o ddisgyblion yr ysgol anghenion dysgu ychwanegol.  Ychydig iawn o ddisgyblion sydd â datganiad o anghenion dysgu ychwanegol.  Ychydig iawn o ddisgyblion sy’n siarad Cymraeg gartref, yn dod o gefndiroedd ethnig lleiafrifol neu’n derbyn cymorth ar gyfer Saesneg fel iaith ychwanegol. 

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Archwiliodd yr ysgol ei darpariaeth bresennol ar gyfer y cwricwlwm i arfarnu cryfderau a meysydd i’w gwella.  Yn benodol, bu’r ysgol yn ystyried pa mor dda yr oedd ei chwricwlwm a’i haddysgeg yn cyd-fynd â’r pedwar diben a’r meysydd dysgu a phrofiad a amlinellir yn Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015).

Sicrhaodd arweinwyr yr ysgol fod staff a llywodraethwyr yn cymryd rhan mewn arfarnu’r cwricwlwm trwy gyfarfodydd pwyllgor cwricwlwm a diwrnodau hyfforddi.  Nodwyd cryfderau nodedig yng ngwaith hunanarfarnu’r ysgol. 
Roedd y rhain yn cynnwys:

• dull thematig o gynllunio a chyflwyno’r cwricwlwm
• defnydd effeithiol o lais y disgybl wrth gynllunio profiadau dysgu
• darpariaeth i ddatblygu medrau meddwl a dysgu ar y cyd y disgyblion
• defnyddio strategaethau asesu ar gyfer dysgu yn llwyddiannus

Nododd yr ysgol hefyd ei bod yn llwyddiannus o ran datblygu agwedd ‘gallu gwneud’ ymhlith disgyblion, gan eu helpu i ddod yn bobl ifanc hyderus ac uchelgeisiol.  Canfu arweinwyr nad oedd disgyblion yn ofni gwneud camgymeriadau a’u bod yn fodlon mentro’n bwyllog, gyda chymorth gan oedolyn. 

At ei gilydd, dangosodd gweithgarwch hunanarfarnu fod gan yr ysgol lawer o flociau adeiladu ar gyfer y cwricwlwm newydd sydd ar waith, a’i bod mewn sefyllfa gadarnhaol iawn i gyflwyno rhagor o newidiadau yng ngoleuni Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015).

Nododd yr ysgol feysydd i’w datblygu trwy archwilio’r cynllunio.  Roedd y rhain yn cynnwys yr angen i wella darpariaeth ar gyfer y celfyddydau mynegiannol.  Defnyddiodd yr ysgol y wybodaeth hon i gynllunio ar gyfer gwelliant pellach.

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Daeth yr agweddau llai datblygedig ar y ddarpariaeth yn ganolbwynt i ‘wythnosau cwricwlwm creadigol’.  Roedd yr ysgol eisiau darparu cyfleoedd gwell i ddisgyblion ddefnyddio doniau a medrau creadigol fel dawns, drama a cherddoriaeth trwy gydol y flwyddyn.  Cynhaliodd yr ysgol arbrawf ag wythnosau thema ar destunau fel ‘wythnos amlddiwylliannol’ ac ‘wythnos Ysgolion Iach’.  Bu timau o athrawon yn cynllunio’r wythnosau o dan benawdau’r meysydd dysgu a phrofiad.  Buont yn chwilio am gyfleoedd i ddatblygu ystod lawn o fedrau ar draws y meysydd dysgu a phrofiad a gwnaed cysylltiadau effeithiol rhwng y meysydd dysgu o fewn cyd-destunau difyr. 

Erbyn hyn, mae athrawon yn cynllunio gan ddefnyddio’r meysydd dysgu a phrofiad fel penawdau tra’n sicrhau bod llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol yn parhau i fod yn ganolog i gynllunio.  Maent yn fwy cyfarwydd a hyderus â’r meysydd dysgu a phrofiad ac yn meddwl yn fwy cydwybodol ynglŷn â sut i wneud y mwyaf o gyfleoedd dysgu.

Mae’r ysgol yn rhoi blaenoriaeth uchel i gyfathrebu rheolaidd ac effeithiol tra’n cynllunio ar gyfer newid.  Mae uwch arweinwyr yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i randdeiliaid am ddatblygiadau.  Maent yn mabwysiadu ymagwedd gadarnhaol a brwdfrydig, gan sicrhau staff bod mentro’n bwyllog yn dderbyniol ac yn ofyniad wrth roi newid ar waith.  Maent yn annog staff i fod yn ‘gyfranwyr uchelgeisiol, abl, moesegol, iach, cymwys, mentrus a chreadigol’.

Hyd yma, mae arweinwyr wedi neilltuo amser hyfforddi ar gyfer staff er mwyn iddynt ymgyfarwyddo â ‘Dyfodol Llwyddiannus’, (Donaldson, 2015) ac i archwilio arferion presennol ochr yn ochr â’i argymhellion.  Mae’r cyfarfodydd hyn yn creu cyfleoedd gwerthfawr i rannu arfer orau ‘yn fewnol’, er enghraifft trwy gyfarfodydd tîm ar y cyd.  Mae staff yn elwa ar hyfforddiant a gynigir gan y consortiwm rhanbarthol a’r awdurdod addysg lleol.  Cynhelir ymweliadau rheolaidd ag ysgolion eraill, a chan ysgolion eraill, i rannu arfer dda a syniadau ynglŷn â newid i gwricwlwm mwy arloesol.

Mae disgyblion hŷn yn ymwybodol o adroddiad yr Athro Donaldson ac o rai o oblygiadau hyn ar gyfer eu dysgu.  Mae’r ysgol yn rhoi cyfleoedd gwerthfawr iddynt weithio yn unol â’r pedwar diben.  Caiff disgyblion gyfleoedd gwerth chweil i fod yn greadigol a defnyddio technoleg ddigidol i wella eu profiadau a’u dealltwriaeth yn yr ystafell ddosbarth.  Maent yn deall bod angen defnyddio a datblygu eu medrau llythrennedd a rhifedd ar draws y cwricwlwm a’i bod yn bwysig cael nodau ac uchelgeisiau i wneud eu gorau.  

Mae llywodraethwyr yn mynychu cyfarfodydd y pwyllgor cwricwlwm i gael dealltwriaeth gadarn o ddatblygiadau cenedlaethol o ran datblygu’r cwricwlwm.  Maent yn ymwybodol o’r targedau yng nghynllun datblygu’r ysgol a’r modd y mae’r rhain yn ymwneud â Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015).

Cam 3:  Cyflawni newid

Mae gwaith hunanarfarnu a pharatoadol yr ysgol wedi eu galluogi i newid y cwricwlwm yn esmwyth ac effeithiol.  I ddechrau, aeth yr ysgol i’r afael â gwendidau neu fylchau yn y meysydd dysgu a phrofiad trwy gynllunio wythnosau cwricwlwm creadigol.  Erbyn hyn, mae’r ysgol yn sicrhau bod addysgu a dysgu o ddydd i ddydd yn cynnal ffocws cyson ar nodau’r cwricwlwm newydd.  Mae athrawon yn cynllunio’r cwricwlwm yn thematig ar draws y meysydd dysgu a phrofiad, gyda chysylltiadau eglur â Fframwaith y Cyfnod Sylfaen, y Cwricwlwm Cenedlaethol, y Fframwaith Llythrennedd a Rhifedd a’r Fframwaith Cymhwysedd Digidol.  O ganlyniad, caiff disgyblion gyfleoedd rheolaidd a chynlluniedig i ddatblygu, ymestyn a chymhwyso eu medrau ar draws pob maes dysgu.

Mae athrawon yn defnyddio strategaethau penodol i ddatblygu medrau ac ymddygiadau hanfodol ymhlith disgyblion, er enghraifft i wella medrau darllen ac agweddau ar les, fel ymddygiad a pherthnasoedd iach.  Mae’r defnydd effeithiol o brofiadau dysgu digidol a’r ‘ysgol goedwig’ wedi gwella cymhelliant dysgwyr, ymgysylltu â dysgwyr a safonau dysgwyr. 

Mae rhieni ar draws yr ysgol wedi cael cyfle hefyd i ddod i ddosbarthiadau ar gyfer boreau ‘rhannu’r dysgu’.  Mae hyn yn gyfle i athrawon dosbarth ddangos ymagweddau dysgu thematig trwy amrywiaeth eang o feysydd pwnc.

Cam 4:  Arfarnu newid

Mae’r ysgol yn gweithredu cylch cyson o arfarnu, adolygu, monitro a newid.  Caiff targedau ar gyfer datblygu’r ysgol gyfan eu gosod mewn tri maes craidd llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol fel ysgogwyr y cwricwlwm newydd.  Mae arweinwyr yn arfarnu effaith gwelliannau trwy ganolbwyntio ar berfformiad disgyblion yn erbyn targedau penodol sydd ynghlwm wrth bob maes.  Bydd y meysydd hyn yn dod yn ffocws hefyd ar gyfer rheoli perfformiad, arsylwadau gwersi a chraffu ar waith.

Enghraifft benodol o newid sydd eisoes wedi gwella safonau yw dysgu digidol, sydd wedi dangos cymwyseddau gwell o ran TGCh, wedi cyfoethogi’r cyfleoedd llythrennedd a rhifedd, ac wedi cynyddu dawn greadigol, hunan-barch a chymhelliant disgyblion.  Mae enghraifft arall, sef Grym Darllen, wedi galluogi’r disgyblion i ddatblygu ymatebion mwy ystyrlon i’r hyn y maent yn ei ddarllen, gan ddarparu strategaethau i archwilio testunau’n fanylach a gyda dealltwriaeth fanylach.

Cyd-destun

Mae Ysgol Gymraeg Aberystwyth wedi’i lleoli ar gyrion Aberystwyth yng Ngheredigion.  Mae 400 o ddisgyblion, gan gynnwys 54 o blant oedran meithrin rhan-amser.

Ychydig iawn o ddisgyblion sy’n gymwys am brydau ysgol am ddim.  Mae llawer o ddisgyblion yn siarad Cymraeg gartref, ac ychydig iawn ohonynt sydd o gefndiroedd ethnig lleiafrifol.  Mae’r ysgol wedi nodi bod gan leiafrif o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol, ond bod gan ychydig iawn ohonynt ddatganiad o anghenion dysgu ychwanegol.

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Mae’r pennaeth a’r llywodraethwyr yn rhoi rhyddid dirwystr i arweinwyr fod yn greadigol er mwyn datblygu cwricwlwm arloesol.  Maent yn frwdfrydig ynglŷn â darparu cyfleoedd rheolaidd i staff arbrofi ag ymagweddau addysgu amrywiol sy’n cryfhau eu gallu i ddatblygu medrau disgyblion.  Cefnogir hyn gan weledigaeth yr ysgol i sicrhau bod gan staff ddealltwriaeth drylwyr a llwyddiannus o’i chryfderau a’i gwendidau mewn addysgeg.  Mae arweinwyr yn gweithio’n galed i gyflwyno cymorth a hyfforddiant effeithiol pan fydd angen fel bod pob aelod o staff yn ymwybodol o’u galluoedd addysgu.  Er mwyn gwneud hyn yn effeithiol, mae’r pennaeth yn defnyddio’r safonau proffesiynol newydd ar gyfer athrawon i arfarnu effeithiolrwydd yr addysgu a’r ddarpariaeth.

Ym mis Medi 2015, penderfynodd yr ysgol ystyried un maes dysgu a phrofiad ar y tro er mwyn arfarnu’r cwricwlwm presennol.  Dechreuodd yr ysgol â’r celfyddydau mynegiannol.

Y cam cyntaf oedd craffu ar lyfrau disgyblion a gofyn “Beth allem ni ei hepgor – beth sy’n ddiangen?”  Sylwodd arweinwyr fod cerddoriaeth yn aml yn cael ei chynnwys mewn gwaith thematig, ond nad oedd athrawon yn cynllunio ar y cyd er mwyn datblygu medrau disgyblion yn effeithiol.  Felly, penderfynodd staff arbrofi â ‘diwrnodau cerddoriaeth greadigol’, a oedd yn canolbwyntio ar gyfansoddi gan ddefnyddio TGCh, a chanolbwyntiwyd yn glir ar ddatblygu medrau llythrennedd.

Er mwyn arfarnu effeithiolrwydd y ddarpariaeth hon, bu athrawon yn arsylwi ei gilydd dros dymor.  Trwy weithio’n agos mewn timau o bedwar, roedd un o’r pedwar athro yn addysgu gwers.  Bu’r athrawon eraill yn arsylwi’r wers ac yn rhoi adborth.  Yr wythnos ganlynol, tro athro arall oedd cael ei arsylwi’n addysgu.  Ar ôl darparu adborth, bu athrawon yn golygu’r cynllunio, a dylanwadodd canlyniadau’r arsylwadau ar wersi yn y dyfodol.  Bu’r athrawon yn cynllunio gweithgareddau a fyddai’n meithrin datblygiad medrau llythrennedd a TGCh disgyblion trwy’r gwersi cerddoriaeth greadigol.  Wedi i bob un o’r athrawon gael eu harsylwi, bu staff yn trafod y canlyniadau mewn cyfarfod staff ac fe wnaethant gytuno ar argymhellion sydd bellach yn flaenoriaethau yng Nghynllun Datblygu’r Ysgol.  Y tymor canlynol, TGCh ac iechyd a lles oedd ffocws yr arsylwadau.

Ym mis Medi 2016, wedi blwyddyn o fonitro agweddau penodol ar y chwe maes dysgu, roedd yr ysgol yn barod i arbrofi trwy gynllunio themâu yn seiliedig ar y dyniaethau, y celfyddydau mynegiannol, iechyd a lles a gwyddoniaeth a thechnoleg. 

Mae arweinwyr yn sicrhau bod themâu’n datblygu dealltwriaeth disgyblion o’r medrau allweddol trwy brofiadau uniongyrchol.  Enghraifft o hyn oedd defnyddio gwaith ‘T Llew Jones’ fel thema ganolog ar gyfer gweithgareddau drama, dawns a cherddoriaeth.  Bu’r ysgol hefyd yn datblygu medrau TGCh trwy dasgau barddoniaeth ac ysgrifennu creadigol cyfoethog.  Mae gweithgareddau rheolaidd o’r fath yn galluogi disgyblion i ddatblygu eu medrau llythrennedd, rhifedd a TGCh i lefel gyson uchel.

Mae arfarnu effeithiolrwydd y cwricwlwm, ei addasrwydd, ei berthnasedd a’i effaith ar godi safonau, wedi bod yn rhan annatod o brosesau hunanarfarnu’r ysgol ers dwy flynedd.  Mae athrawon o’r ddau gyfnod allweddol wedi arfarnu ehangder a chynnwys y gweithgareddau sydd ar gael i ddisgyblion.  Mae prosesau hunanarfarnu’r ysgol yn edrych yn benodol ar lyfrau thema’r disgyblion ac yn ystyried yr agweddau sy’n berthnasol i’r pedwar diben.  Maent hefyd yn arfarnu pa gynnwys cwricwlwm y mae angen ei leihau neu’i hepgor o bob blwyddyn academaidd. 

Mae arweinwyr yn canolbwyntio’n barhaus ar sicrhau bod pob aelod o staff yn deall pwysigrwydd dilyniant medrau fel bod pob gweithgaredd yn datblygu medrau fel man cychwyn.  O ganlyniad, mae pob gwers ar draws yr ysgol bellach yn wers rifedd, lythrennedd neu TGCh.

Er mwyn cefnogi’r gwaith hwn, mae aelod o staff ac aelod o’r uwch dîm rheoli yn mynychu pob cyfarfod ysgol arloesi.  Mae hyn yn sicrhau bod pawb yn clywed yr un negeseuon gan Lywodraeth Cymru.  O ganlyniad, datblygodd pob aelod o staff ddealltwriaeth gadarn o ofynion Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), yn ogystal â’r wybodaeth angenrheidiol i arfarnu effeithiolrwydd, addasrwydd a dichonoldeb eu darpariaeth bresennol o ran y cwricwlwm. 

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Mae’r llywodraethwyr wedi ymateb yn synhwyrol i Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), ac maent yn awyddus i osgoi brysio i ddechrau newid hyd nes bydd y cwricwlwm wedi cael ei gyflwyno ar ffurf ddrafft.  Maent yn annog staff i archwilio ymagwedd bresennol yr ysgol at addysgeg trwy rymuso staff â medrau pellach. 

Mae pob un o’r rhanddeiliaid yn gweithio gyda’i gilydd trwy brosesau ‘Rhannu Dysgu’ er mwyn nodi arfer dda ac agweddau y mae angen eu gwella neu’u newid.  Mae pob aelod o’r uwch dîm rheoli wedi cyfrannu’n llawn at ymglymiad yr ysgol â’r cynllun arloesi, ac wedi sicrhau bod cynllun datblygu’r ysgol yn cynnwys blaenoriaethau addas i ddechrau newid.  Er enghraifft, mae adeiladu ar strategaethau a phartneriaethau Ysgolion Arloesi gan ddefnyddio’r Fframwaith Digidol fel offeryn trawsgwricwlaidd yn un o bedair prif flaenoriaeth yr ysgol.  Mae cyllid ychwanegol gan Lywodraeth Cymru wedi galluogi’r ysgol i fynd i’r afael â’r flaenoriaeth hon yn effeithiol ac mae arweinwyr yn arfarnu cynnydd a’i effaith ar addysgu a dysgu yn rheolaidd.  Mae’r ysgol yn defnyddio’r cyllid hwn yn effeithiol i roi amser digyswllt i bob aelod o staff fonitro addysgu yn yr ysgol ac ymestyn eu datblygiad proffesiynol eu hunain trwy hyfforddiant ac ymchwil.  Mae hyn wedi datblygu dealltwriaeth fanwl ymhlith y staff o elfennau sylfaenol addysgeg effeithiol sydd wedi eu galluogi i ddatblygu syniadau cynllunio newydd gyda staff ym Mhrifysgol y Drindod Dewi Sant yng Nghaerfyrddin, a Chwmni Theatr Arad Goch.  Mae staff wedi elwa ar weithio’n agos gydag arbenigwyr ym maes dawns a TGCh, sydd wedi cyfoethogi’r profiadau sydd ar gael i’r disgyblion.  Roedd prosiect arloesol, ‘Meintoli Medrau Trwy’r Celfyddydau Mynegiannol’ yn cynnwys 15 o fyfyrwyr prifysgol yn gweithio’n agos ag athrawon o’r ysgol er mwyn cynllunio gweithgareddau’r celfyddydau yn seiliedig ar waith awduron o Gymru.  Roeddent yn canolbwyntio ar weithdai ysgrifennu creadigol a drama gan ddefnyddio arbenigedd cyfarwyddwr artistig Cwmni Theatr Arad Goch.  Mae athrawon yn gweithio gyda’r myfyrwyr o’r brifysgol i ddarparu cyfleoedd gwerthfawr iddynt arsylwi gwersi am bedair wythnos cyn cynllunio eu medrau llythrennedd a rhifedd eu hunain trwy’r celfyddydau mynegiannol. 

Er mwyn cynllunio’n effeithiol ar gyfer datblygu’r cwricwlwm, mae’r pennaeth wedi datblygu pecyn arsylwi at ddefnydd pob un o’r athrawon.  Mae’n nodi’n glir pa agweddau y mae angen eu cofnodi a’u harfarnu.  Mae hyn yn rhoi ffocws cadarn iawn ar ddatblygu medrau arwain athrawon o ran y safonau proffesiynol newydd, ac yn eu cymell i gymryd cyfrifoldeb am eu datblygiad eu hunain.  Yn ystod y tymor cyntaf yn adolygu’r cwricwlwm, bu athrawon yn craffu ar lyfrau mewn timau o bedwar, yn yr un ffordd ag y maent yn arsylwi addysgu ei gilydd.  Yn ystod yr ail dymor, gwahoddwyd athro o ysgol arall i ymuno â’r broses a rhannwyd canlyniadau’r arfarniadau ar lwyfan dysgu digidol Llywodraeth Cymru, sef HWB360.  

Cam 3:  Cyflawni newid

Mae’r ysgol wedi diwygio’r ffordd y mae athrawon yn cynllunio gweithgareddau er mwyn gweithio o fewn prosiectau byr a grymus, gan greu is-themâu o amgylch agweddau ar gerddoriaeth greadigol, ysgrifennu creadigol, dawns, celf, TGCh, barddoniaeth a drama.  Mae’r ysgol yn rhannu’r gwaith cynllunio ar gyfer TGCh ac ysgrifennu creadigol yn genedlaethol gydag ysgolion eraill trwy Hwb360.  Mae staff yn rhannu’r holl newidiadau i gynllunio mewn cyfarfodydd staff, sy’n deillio o graffu ar lyfrau ac arsylwadau tîm o wersi ei gilydd.  Mae’r newidiadau hyn yn sicrhau bod newid yn digwydd yn raddol.  Caiff pob un o’r staff eu cynnwys mewn gwneud penderfyniadau, ac nid ydynt dan bwysau i newid eu cynllunio’n rhy gyflym.

Mae aelodau o’r uwch dîm rheoli yn cyflwyno adroddiadau manwl i’r corff llywodraethol, sy’n wybodus iawn am y gwaith a wneir yn yr ysgol.  Mae hyn yn eu galluogi i gynorthwyo cyrff llywodraethol eraill trwy gyflwyniadau ymarferol ar ddatblygu’r cwricwlwm yn eu cyfarfodydd. 

Cam 4:  Arfarnu newid

Mae’r ysgol yn arfarnu’r cwricwlwm a ddarperir yn barhaus ac mae’n symud tuag at ‘ddiwrnodau o ddysgu’ sy’n seiliedig ar agenda Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015).  Mae hyn yn galluogi athrawon i fod yn fwy hyblyg yn eu hymagwedd at gynllunio a chyflwyno profiadau cwricwlaidd cyfoethog.

Cyd-destun

Mae Ysgol Heulfan yng Ngwersyllt ger Wrecsam.  Ar hyn o bryd, mae 380 o ddisgyblion, gan gynnwys 40 o ddisgyblion sy’n mynychu’r dosbarth meithrin.  Mae 15 dosbarth yn yr ysgol, sy’n cynnwys canolfan adnoddau arbenigol ar gyfer disgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol. 

Mae gan leiafrif o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol.  Mae gan ychydig iawn ohonynt ddatganiad o anghenion addysgol arbennig.  Mae’r rhan fwyaf o ddisgyblion o ethnigrwydd gwyn Prydeinig ac yn siarad Saesneg fel iaith eu cartref.  Mae lleiafrif o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim, ac mae ychydig iawn ohonynt yn siarad Cymraeg gartref.

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn y trefniadau hunanarfarnu ehangach

Yn dilyn arfarniad trylwyr o’r cwricwlwm presennol, daeth arweinwyr i’r casgliad fod medrau ac arferion dysgu disgyblion sy’n dechrau yng nghyfnod allweddol 2 yn wahanol i rai carfanau blaenorol, o ganlyniad i ddysgu trwy athroniaeth y cyfnod sylfaen.  Roeddent yn fwy annibynnol ac yn meddu ar allu cynyddol i gyfarwyddo eu dysgu eu hunain.  Er mwyn parhau i ddatblygu’r ymddygiadau hyn a bodloni anghenion disgyblion, bu’r ysgol yn arbrofi â pharthau dysgu.  I ddechrau, roedd y gwaith hwn wedi’i gyfyngu i ddosbarth cymysg Blwyddyn 2 a Blwyddyn 3.  Trwy fonitro’r addysgu a’r dysgu ymhellach, nodwyd lefelau uchel o ymgysylltiad a chymhelliant disgyblion, a safonau uchel o waith yn y parthau dysgu, felly estynnodd arweinwyr y ddarpariaeth hon i bob dosbarth yng nghyfnod allweddol 2. 

Trwy arfarnu’r cwricwlwm presennol, dangoswyd bod darpariaeth effeithiol y cyfnod sylfaen yn fan cychwyn allweddol i ddatblygu addysgeg yr ysgol ar gyfer addysgu a dysgu.

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid – parthau dysgu

Mae athrawon yn Heulfan yn cynllunio gweithgareddau pwrpasol sy’n cael eu trefnu’n ofalus yn feysydd dysgu a phrofiad sy’n cyd-fynd â’r rheiny a amlinellir yn Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015).  Maent yn amlinellu adnoddau ysgogol yn y meysydd hyn sy’n gweddu i anghenion a diddordebau disgyblion yn dda fel bod gweithgareddau’n adlewyrchu’r testunau a gwmpesir ar hyn o bryd neu a gwmpaswyd yn y dosbarth yn y gorffennol.  Mae hyn yn annog disgyblion i atgyfnerthu eu medrau, eu gwybodaeth a’u dealltwriaeth mewn ystod eang o gyd-destunau.  Mae enghreifftiau’n cynnwys y Gofod, Anturiaethwyr ac Archwilwyr a Siocled.  Yn gyffredinol, mae disgyblion yn dewis pa faes yr hoffent weithio ynddo, er enghraifft y meysydd mathemateg neu ddigidol.  Mae staff yn monitro gwaith disgyblion yn ofalus i sicrhau eu bod yn elwa ar ystod eang o brofiadau ac yn cynhyrchu gwaith o safon briodol o uchel.  Mae disgyblion hefyd yn dewis p’un a ydynt yn ymgymryd â gwaith prosiect annibynnol neu’n ymateb i heriau.  

Mae’r parthau dysgu ar gael i ddisgyblion bob adeg o’r dydd.  Er enghraifft, nid oes rhaid i ddisgyblion fynd y tu allan amser egwyl.  Yn hytrach, gallent ddewis ymweld â’r gampfa a’r ardaloedd chwarae meddal, i chwarae ag adnoddau a gynigir neu barhau â gwaith prosiect.  Mae’r ysgol yn rhoi blaenoriaeth uchel i ddarparu cyfleoedd i ddisgyblion chwarae yng nghyfnod allweddol 2.  Mae’r ysgol yn defnyddio ymchwil a cheisiadau disgyblion i ddarparu teganau ac adnoddau addas mewn blychau chwarae. 

Mae’r ysgol wedi newid ei strwythur staffio i gefnogi datblygu’r cwricwlwm a gwella addysgu a dysgu.  Mae’r tîm arweinyddiaeth yn cynnwys pennaeth a thri phennaeth cynorthwyol sydd â chydbwysedd da o gyfrifoldebau adrannol ac ysgol gyfan.  Mae ganddynt rôl allweddol o ran cynorthwyo staff eraill i gyflawni’r cyfrifoldebau trawsgwricwlaidd o ran addysgu llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol. 

Mae gan un pennaeth cynorthwyol gyfrifoldeb cyffredinol am gynllunio’r ysgol.  Mae hyn yn cefnogi parhad a dilyniant effeithiol a lefelau uchel o hyblygrwydd mewn cyflwyno’r cwricwlwm sy’n ymateb yn dda i anghenion a diddordebau disgyblion.  Mae’r ymagwedd hon wedi arwain at ostyngiad sylweddol mewn ‘cynllunio papur’ ar gyfer athrawon dosbarth ac wedi eu galluogi i feddwl am weithgareddau heriol addas y bydd disgyblion yn eu mwynhau.

Nodweddion cynllunio allweddol y mae’r ysgol wedi eu newid:

• Nid oes amserlenni ffurfiol ar gyfer gwersi – mae disgyblion yn parhau â phrofiadau dysgu sy’n ennyn eu diddordeb am gyfres o wersi, yn hytrach na symud ymlaen i weithgaredd arall i fodloni amserlen a arweinir gan gynnwys.
• Caiff meysydd dysgu eu mapio’n ofalus i sicrhau ymdriniaeth lawn â’r cwricwlwm a’u bod yn cael eu haddysgu mewn blociau a allai bara sawl wythnos.
• Ceir ymagwedd ysgol gyfan thematig at gynllunio sy’n ymwneud yn agos iawn â chyd-destunau bywyd go iawn.
• Mae’r ysgol gyfan yn dilyn yr un prif destun ar unrhyw adeg benodol.
• Mae gweithgareddau’n cynnwys cyfleoedd helaeth ar gyfer dysgu pwrpasol yn yr awyr agored i ddatblygu medrau a dealltwriaeth o gysyniadau.
• Yn dilyn ymgynghori â disgyblion, mae athrawon a staff eraill yn cynllunio gweithgareddau y byddai disgyblion yn eu mwynhau.
• Mae’r pennaeth cynorthwyol sydd â chyfrifoldeb am gynllunio yn coladu syniadau i greu cynllun ysgol gyfan.
• Ar ddechrau pob thema newydd, cynhelir diwrnod ‘Man Dechrau’.  Mae’r rhain yn cynnwys digwyddiadau fel blasu bwyd a helfeydd trysor.  Cynhelir digwyddiad ‘Man Gorffen’ hefyd i ddathlu dysgu a chyflawniadau disgyblion, a myfyrio arnynt.  Mae’r rhain yn cynnwys digwyddiadau fel sioeau ffasiwn, creu amgueddfa, neu weithgareddau marchnad i werthu cynnyrch disgyblion.
• Yn ogystal â’r themâu hyn, mae pob grŵp blwyddyn yn dysgu am gyfnod hanesyddol penodol, ffydd a gwlad dramor.  Mae disgyblion yn gwneud cysylltiadau rhwng testunau, fel byw yn iach a’r wlad y maent yn dysgu amdani, yn aml trwy ymchwil annibynnol.  Er enghraifft, maent yn dysgu am fyw yn iach ym Mhacistan neu Ffrainc ac yn cymharu hyn â Chymru.

Cam 3:  Cyflawni newid – Arddulliau addysgu ac addysgeg i gefnogi’r pedwar diben

Mae arweinwyr yr ysgol wedi cynorthwyo staff yn effeithiol ar bob lefel i ddatblygu dealltwriaeth ar y cyd o sut gellir cynnwys y pedwar diben yng ngwaith yr ysgol.  Yn ychwanegol, mae’r strwythur staffio yn cynnwys timau sydd â chyfrifoldeb am bob un o’r meysydd dysgu a phrofiad.  Mae gan bob tîm arweinydd sydd â chyfrifoldeb am arsylwi gwersi, dadansoddi gwybodaeth am berfformiad a nodi’r camau nesaf ar gyfer gwella.  Ar draws yr ysgol, ceir llawer o nodiadau atgoffa gweledol ar gyfer staff a disgyblion am ddibenion y cwricwlwm ac addysgu a dysgu.

Mae cyfarfodydd staff rheolaidd yn datblygu dealltwriaeth ar y cyd o ddiwygio’r cwricwlwm.  Maent yn darparu cyfleoedd gwerthfawr ar gyfer trafodaethau am y theori y tu ôl i ymagweddau at addysgu.  Er enghraifft, mae ymchwil ryngwladol o’r Ffindir yn annog athrawon a disgyblion i roi cynnig ar syniadau ac ymagweddau newydd trwy roi chwilfrydedd, dychymyg a chreadigrwydd wrth wraidd y dysgu.

Mae arweinwyr yn gwneud yn siwr fod athrawon yn defnyddio strategaethau addysgu profedig yn effeithiol.  Er enghraifft, maent yn creu llawer o gyfleoedd ar gyfer addysgu a dysgu rhwng cyfoedion mewn gwersi ar y cyd ar gyfer disgyblion y cyfnod sylfaen a chyfnod allweddol 2.  Mae cyfleoedd o’r fath yn cyfrannu’n dda at gyflawni’r pedwar diben, er enghraifft trwy alluogi disgyblion hŷn i gymryd cyfrifoldeb am eu gweithredoedd.  Nid yw sesiynau dysgu unigol yn para mwy na 45 munud.  Yn ystod y cyfnod hwn, mae’r addysgu a’r dysgu’n symud yn gyflym.  Mae athrawon yn defnyddio strategaethau asesu ar gyfer dysgu yn dda i sicrhau bod disgyblion yn glir ynglŷn â diben eu dysgu.  Maent yn darparu cydbwysedd da o ran addysgu uniongyrchol, gwaith pâr a grŵp mewn sesiynau strwythuredig.  Er enghraifft, maent yn addysgu medrau ffonolegol a mathemateg yn uniongyrchol i gwmpasu cynnwys hanfodol a datblygu medrau.  Maent yn darparu cyfleoedd gwerthfawr i ddisgyblion ddatblygu a chymhwyso’r medrau hyn mewn parthau dysgu trwy gydol y cyfnod sylfaen a chyfnod allweddol 2. 

Mae athrawon yn defnyddio cynllun thematig yr ysgol gyfan i roi cyd-destun ar gyfer dysgu.  Defnyddiant wybodaeth asesu disgyblion yn bwrpasol ac yn effeithiol i gynllunio gwersi sy’n herio pob un o’r disgyblion i gyflawni’n dda.  Mae hyn yn cynnwys darpariaeth i gynorthwyo disgyblion i symud ymlaen â medrau a amlinellir yn y Fframwaith Llythrennedd a Rhifedd, ac yn fwy diweddar, y Fframwaith Cymhwysedd Digidol.  Mae disgyblion, yn enwedig yng nghyfnod allweddol 2, yn meddu ar ddealltwriaeth glir o’r hyn y mae angen iddynt ei wneud i wella’u medrau allweddol, er enghraifft i wella ansawdd eu hysgrifennu.

Yn ogystal â’r cynllunio thematig, mae’r ysgol wedi cyflwyno cyfres o ‘Ddiwrnodau Dysgu Arbennig’.  Mae testunau wedi cynnwys datrys problemau trwy ‘Laniad Estroniaid’ a’r ‘Fforest Law’.  Mae pob diwrnod yn dechrau â gweithgaredd ‘Deffro a Symud’ (Wake Up, Shake Up) a chyflwyniad ysbrydoledig, er enghraifft gan ddarlithwyr prifysgol.  Mae profiadau o’r fath wedi rhoi cyfleoedd i ddisgyblion ddatblygu eu huchelgeisiau eu hunain a nodi beth mae angen iddynt eu gwneud i’w cyflawni.

Mae dull yr ysgol o ymgysylltu â theuluoedd a’r gymuned yn cefnogi datblygiadau diweddar i’r cwricwlwm ac addysgeg yn arbennig o dda.  Mae arweinwyr yn cynllunio cyfleoedd gwerthfawr i bob un o’r rhieni weithio gyda’u plentyn yn yr ysgol bob blwyddyn.  Mae bron pob un o’r rhieni’n cymryd rhan yn y gweithgareddau hyn yn frwdfrydig.  Er enghraifft, maent yn coginio gyda’u plant fel rhan o’r prosiect bwyta’n iach.  Mae’r ysgol hefyd yn cynnig teithiau dysgu i rieni rannu datblygiadau’r cwricwlwm a’u helpu i gynorthwyo eu plant â’u dysgu.