Cyd-destun

Mae Ysgol Gynradd Gymraeg Lôn Las ym mhentref Llansamlet ger Abertawe.  Mae 520 o ddisgyblion ar y gofrestr.  Mae ychydig iawn o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim.  Mae’r ysgol wedi nodi bod gan rai disgyblion anghenion dysgu ychwanegol ac mae gan ychydig iawn ohonynt ddatganiad o anghenion dysgu ychwanegol.  Daw rhai ohonynt o gartrefi Cymraeg eu hiaith.  Daw ychydig iawn o ddisgyblion o gefndiroedd ethnig lleiafrifol neu gefndiroedd cymysg. 

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Ar ôl cyhoeddi Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), bu arweinwyr yn canolbwyntio ar ddatblygu’r pedwar diben gan fod angen i staff ymgyfarwyddo â’r agweddau hyn fel y prif ystyriaethau wrth ddatblygu cwricwlwm arloesol.  Er mwyn dechrau’r gwaith, cynhaliodd aelodau o’r uwch dîm arweinyddiaeth archwiliad ysgol gyfan o ofynion y pedwar diben.  Bu staff yn gweithio mewn timau grwpiau blwyddyn i arfarnu’r hyn yr oeddent eisoes yn ei wneud yn dda ac yn ystyried agweddau yr oedd angen eu datblygu ymhellach.  Buont yn craffu ar dystiolaeth uniongyrchol yn drylwyr i gefnogi’r arfarniad ac fe wnaethant benderfynu datblygu agweddau nad oeddent yn cael eu targedu eisoes yng nghynllun gwella presennol yr ysgol.

Er mwyn casglu tystiolaeth a monitro pa elfennau o’r pedwar diben a oedd eisoes yn cael eu hymgorffori yng nghwricwlwm presennol yr ysgol, canolbwyntiodd arweinwyr ar lyfrau disgyblion i ddechrau.  Mae disgyblion yn cyflwyno eu gwaith mewn llyfrau profiad thematig, sy’n darparu cyfleoedd gwerth chweil iddynt gaffael medrau ar draws y cwricwlwm.  Rhoddodd y llyfrau hyn dystiolaeth werthfawr i staff a’u galluogi i arfarnu eu darpariaeth bresennol.  Bu arweinwyr yn ystyried safbwyntiau disgyblion a staff hefyd.  Bu disgyblion yn arfarnu’r themâu yr oeddent wedi’u hastudio bob hanner tymor ac yn ystyried i ba raddau yr oeddent wedi ymgysylltu â’r gwaith a ph’un a oedd y themâu yn cynnig cyfleoedd iddynt ddatblygu medrau a oedd yn gysylltiedig â’r pedwar diben ai peidio.  Gofynnwyd i staff ystyried llwyddiant y themâu hefyd.  Buont yn trafod pa rai a oedd yn rhoi cyfleoedd iddynt gynllunio a datblygu medrau sy’n berthnasol i’r pedwar diben.  Nododd disgyblion y medrau y gwnaethant eu datblygu yn y dosbarth a’u cysylltu â gwahanol elfennau’r pedwar diben.  Fe wnaethant hefyd nodi’r agweddau nad oeddent wedi cael cyfleoedd i’w datblygu, yn eu barn nhw. 

Ar ddiwedd pob hanner tymor, mae disgyblion yn mynd â’u llyfrau thematig adref i drafod eu gwaith â’u rhieni.  Mae hyn yn sicrhau bod rhieni’n gwbl ymwybodol o’r cyfleoedd dysgu y mae’r ysgol yn eu darparu ar gyfer eu plant.  Cânt drafodaeth agored â’u plant am eu cyflawniadau, y camau nesaf a’r targedau yn eu dysgu.  Mae rhieni’n llenwi ffurflen i ymateb i waith disgyblion, ac mae’r ysgol yn defnyddio’r ffurflen i gasglu barn rhieni ar ddarpariaeth yr ysgol.  Bu arweinwyr yn ystyried dogfen hunanarfarnu a data perfformiad yr ysgol hefyd er mwyn sefydlu meysydd pwysig i’w datblygu.  Roedd y meysydd hyn yn cynnwys y canlynol:

• Cydnabu’r ysgol fod eu hymagwedd bresennol at gynllunio’r cwricwlwm yng nghyfnod allweddol 2 wedi’i hymgorffori’n dda, ac yn cefnogi Dyfodol Llwyddiannus. 
• Cydnabu arweinwyr fod angen cyflwyno’r pedwar diben yn eu cynllunio a phenderfynwyd ailstrwythuro eu cynllunio i sicrhau mai’r pedwar diben fydd y ffocws allweddol ar gyfer yr holl weithgareddau sydd wedi’u cynllunio.
• Bu arweinwyr yn mapio medrau o’r dosbarth meithrin i Flwyddyn 6 i sicrhau continwwm clir ar gyfer y medrau a addysgwyd.
• Bu athrawon ystafell ddosbarth yn arbrofi â themâu newydd i ennyn diddordeb disgyblion yn llawn a thargedu’r pedwar diben.
• Roedd rhieni’n gwerthfawrogi’n llawn y cyfle i weld llyfrau gwaith eu plentyn a chafwyd ymatebion cadarnhaol a chefnogol iawn.

Cam 2:  Cynllunio ar gyfer newid

Cynhaliodd y pennaeth gyfarfodydd i rannu canfyddiadau’r hunanarfarniad â phob un o’r staff a’r llywodraethwyr er mwyn i’r ysgol allu cynllunio’r camau nesaf.  Mynychodd aelodau o staff gyfarfodydd gyda chlwstwr o ysgolion lleol i gasglu syniadau ac ailystyried cynllunio ar gyfer themâu bob hanner tymor.  Roedd staff yn awyddus i greu themâu newydd a fyddai’n tanio dychymyg disgyblion, rhai a fyddai’n galluogi disgyblion i gynllunio ar gyfer gweithgareddau ymchwiliol, mentrus, creadigol ac uchelgeisiol.  Sicrhaodd staff fod y themâu yn rhoi mwy o bwyslais ar ddatblygu’r Cwricwlwm Cymreig.  Er bod arweinwyr yn credu bod hon yn elfen hanfodol o Gwricwlwm newydd i Gymru, roeddent hefyd eisiau sicrhau bod disgyblion yn datblygu dealltwriaeth gadarn o’r byd.  O ganlyniad, mae pob dosbarth yn astudio gwlad wahanol fel un o’u themâu er mwyn datblygu eu dealltwriaeth o ryng-genedlaetholdeb, amrywiaeth ddiwylliannol a dinasyddiaeth fyd-eang.

Penderfynodd arweinwyr ailstrwythuro eu cynlluniau er mwyn ymgorffori’r pedwar diben craidd a rhoi cyfle i staff arbrofi â strategaethau amrywiol, fel ‘tasgau cyfoethog thematig’; ‘gweithgareddau entrepreneur’; gweithgareddau digidol fel defnyddio technoleg sgrin werdd a chodio Lego; a sesiynau rhifedd a llafaredd bob dydd.  Wrth gynllunio gweithgareddau, roedd athrawon yn canolbwyntio’n gadarn ar ddarparu cyfleoedd ystyrlon i ddatblygu dealltwriaeth disgyblion o’r pedwar diben.

O ganlyniad i’r archwiliad cychwynnol, sylweddolodd arweinwyr fod addysgeg yng nghyfnod allweddol 2 yn cyd-fynd yn fras ag egwyddorion ac ideoleg Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015).  Mae’r ysgol wedi addasu ymagwedd integredig at addysgu a dysgu yn seiliedig ar Effaith Leonardo.  Mae hyn wedi cael ei ymgorffori ac wedi cael ei ddatblygu dros gyfnod o 10 mlynedd.  Mae ymagwedd yr ysgol at gynllunio ac addysgeg yn annog disgyblion i ymchwilio, arsylwi, cofnodi, arbrofi, datblygu syniadau, dychmygu a bod yn greadigol.  Mae’r ymagwedd yn mynd y tu hwnt i gysyniad confensiynol addysgu trawgwricwlaidd.  Mae disgyblion yn cynllunio ar gyfer eu dysgu eu hunain gan fod arweinwyr yn credu nad yw disgyblion cynradd yn rhoi dysgu mewn blychau, neu ‘bynciau’.  Mae ymagwedd yr ysgol at gynllunio ac addysgeg yn cynnig dull creadigol o addysgu sy’n ennyn diddordeb pob disgybl ac athro.

O ganlyniad i’w harfer bresennol, roedd arweinwyr o’r farn nad oedd angen i’r ysgol newid er mwyn newid.  Penderfynon nhw barhau i ddatblygu’r ymagwedd addysgegol hon yng nghyfnod allweddol 2 ac ymgorffori rhai agweddau ar ddiwedd y cyfnod sylfaen er mwyn cefnogi pontio. 

Trefnodd arweinwyr yr ysgol gyflwyniad ar gyfer y llywodraethwyr er mwyn rhoi gwybod iddynt am y newidiadau sy’n digwydd.  Roedd hyn yn cynnwys noson holi ac ateb, a chafwyd ymateb cadarnhaol i’r newidiadau cyffrous.  Yn dilyn hyn, cynhaliodd llywodraethwyr deithiau dysgu er mwyn iddynt allu arsylwi gwersi a gweithgareddau.  Roedd hyn yn rhywbeth newydd a gyflwynodd yr ysgol yn dilyn llwyddiant digwyddiad ‘Wythnos dod â rhiant i’r ysgol’ yn yr ysgol.  Canolbwyntiodd y teithiau dysgu ar y canlynol:

• ymgysylltiad disgyblion â’u dysgu
• y rhyngweithio rhwng disgyblion ac athrawon
• ethos ysgol a dosbarth
• y gweithgareddau amrywiol a gyflwynir ym mhob grŵp blwyddyn
• llais y disgybl
• addysgeg

Rhoddodd y teithiau dysgu gipolwg i’r corff llywodraethol ar y newidiadau sy’n digwydd yn yr ysgol a’r modd y mae’r ysgol gyfan yn croesawu gweledigaeth Donaldson ar gyfer y dyfodol.

Er mwyn rheoli a pharatoi’n llawn ar gyfer newid, penderfynodd arweinwyr ailstrwythuro cyfrifoldebau’r staff, ac yn hytrach na chael cydlynwyr pwnc, trefnodd yr ysgol weithgorau ardal gyda chynrychiolwyr o bob adran.  Mae hyn yn ffordd effeithiol o fonitro ar draws yr ysgol, trwy graffu ar gynllunio a gwaith disgyblion, yn ogystal ag arsylwi gwersi.  Mae hyn yn sicrhau bod arweinwyr yr ysgol yn cydweithio â phob un o’r athrawon i gynllunio gweithgareddau.  Maent hefyd yn monitro addysgu ac yn cymedroli asesiadau disgyblion, ac yn olrhain eu cyrhaeddiad yn ofalus i sicrhau safonau uchel o ddarpariaeth ar draws y cwricwlwm.

Mae arweinwyr yn parhau i ystyried llais y disgybl wrth ddarparu cyfleoedd i gynllunio gweithgareddau a thrywyddau ymholi ar gyfer themâu.  Yn sgil hyn, mae disgyblion yn cynnig syniadau ar gyfer ymweliadau addysgol sy’n cefnogi ac ysgogi eu dysgu.

Cyn dechrau pob hanner tymor, mae athrawon yn ystyried cynlluniau disgyblion.  Yn yr adrannau, maent yn cynllunio ar y cyd ar gyfer gweithgareddau posibl.  Mae athrawon yn eu haddasu bob wythnos, trwy ystyried trywyddau ymholi newydd sy’n dod i’r amlwg, yn ogystal â datblygiadau presennol ac eitemau newyddion o bob cwr o’r byd o’u cwmpas.

Ffactor allweddol wrth newid ac ymateb i ddeilliannau hunanarfarnu yw bod arweinwyr yn caniatáu digon o amser i arbrofi ag unrhyw gynlluniau a methodoleg addysgu.  Ni chaiff unrhyw beth ei newid nes bydd yr holl randdeiliaid yn deall pam mae angen ei newid.

Cyd-destun

Mae Ysgol Gynradd Penllergaer ym mhentref Penllergaer, yn Abertawe.  Mae 386 o ddisgyblion ar y gofrestr ar hyn o bryd.  Mae dau ddosbarth un oedran, a naw dosbarth oedran cymysg, yn ogystal â dau ddosbarth meithrin rhan-amser, a dau gyfleuster addysgu arbenigol ar gyfer disgyblion ag anawsterau dysgu dwys a lluosog o bob cwr o’r awdurdod lleol.

Mae rhai disgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim, ac mae gan leiafrif ohonynt anghenion dysgu ychwanegol.  Mae gan ychydig iawn o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol, maent o gefndir ethnig lleiafrifol neu’n derbyn cymorth mewn Saesneg fel iaith ychwanegol.  Ychydig iawn o ddisgyblion sy’n siarad Cymareg fel eu mamiaith.

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Ym mis Medi 2015, ymatebodd yr ysgol i argymhellion Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015) trwy ofyn cwestiwn i rieni, sef “Beth ydych chi am i’n hysgol ei wneud i’ch plant?”  Hwylusodd y pennaeth gyfres o weithdai gyda rhieni i gael eu syniadau a’u safbwyntiau ar wahanol adegau o’r dydd a gyda’r nos.  Buan y sefydlwyd thema’r cyfarfodydd, sef “Mae’r Cwricwlwm yn newid” ac anogwyd rhieni i siarad yn agored am ba fath o ysgol yr oeddent ei heisiau ar gyfer eu plant.  Trwy wneud hynny, fe wnaethant ystyried beth oedd yn dda ynglŷn â’r ysgol, yn eu barn nhw.  Rhannwyd rhieni yn grwpiau a rhoddwyd dalen fawr o bapur iddynt ei defnyddio er mwyn rhannu syniadau, safbwyntiau a barn.  Bu pob grŵp yn ystyried y cwestiynau canlynol:

• Pa fath o ysgol hoffech chi i Ysgol Gynradd Penllergaer fod?
• Pa fath o athrawon hoffech chi ar gyfer eich plentyn?
• Pa fath o ddisgyblion hoffech chi i’ch plentyn gymysgu â nhw?

Canolbwyntiodd canlyniadau’r cyfarfodydd hyn yn gadarn ar ddatblygu cwricwlwm a fyddai:

• yn galluogi eu plant i fod yn greadigol a pheidio â bod ofn gwneud camgymeriadau
• yn galluogi eu plant i wneud dewisiadau gwybodus am eu hiechyd
• yn rhoi cyfleoedd da iddynt ddatblygu eu medrau bywyd

Yn syth ar ôl y gweithdai rhieni, bu’r pennaeth yn ymgysylltu â disgyblion.  Cyflwynodd y meysydd dysgu a phrofiad arfaethedig yn ogystal â’r pedwar diben a’r tri medr trawsgwricwlaidd cyn gofyn iddynt, “Sut mae hyn yn wahanol i’r hyn rydym ni’n ei wneud yn barod?”  Cytunodd bron pob un ohonynt eu bod eisiau bod mewn ysgol a oedd yn hyrwyddo:

• hawliau plant
• iechyd a ffitrwydd
• dinasyddiaeth dda
• unigolion cyfrifol sy’n gofalu am yr amgylchedd a’r blaned
• balchder yn yr iaith Gymraeg a’i diwylliant
• parch, goddefgarwch a dealltwriaeth o ddiwylliannau a chrefyddau eraill
• medrau a gwybodaeth 
• paratoi ar gyfer swydd yn y dyfodol

Yn dilyn y cyfarfodydd hyn, cyfarfu’r pennaeth a’r uwch arweinwyr â’r corff llywodraethol i gyflwyno’r prif negeseuon a amlinellwyd gan y disgyblion a’r rhieni fel ei gilydd.  Roedd llywodraethwyr yn cytuno â’r egwyddorion hyn ac roeddent o’r farn ‘nad oes angen cynhyrfu’.  Fodd bynnag, fe wnaethant gytuno i werthusiad cwricwlwm ysgol gyfan, o’r cyfnod sylfaen i gyfnod allweddol 2.  Teimlai arweinwyr fod hyn yn angenrheidiol cyn rhoi unrhyw newidiadau posibl ar waith i gynllunio’r cwricwlwm ac addysgeg.  Roeddent yn credu’n gadarn bod angen iddynt ystyried canlyniadau arfarnu cyn datblygu unrhyw gynlluniau ar gyfer y dyfodol.

Dilynwyd hyn ag arfarniad 360 gradd trylwyr a oedd yn cynnwys pob aelod o staff a disgyblion.  Defnyddiodd arweinwyr ystod o dystiolaeth i lywio’u harfarniad o arfer bresennol, a ganolbwyntiodd yn gadarn ar effaith yr addysgu ar allu disgyblion i ddysgu a datblygu eu medrau.  Roedd y ffocws bob amser ar ba mor dda yr oedd athrawon yn darparu cyfleoedd i ddisgyblion sicrhau bod yr holl weithgareddau yn berthnasol a hwyliog, a’u bod yn galluogi disgyblion i ddysgu medrau newydd ac adeiladu ar rai a gyflwynwyd eisoes.  Roedd arfarnu addysgeg a datblygu dealltwriaeth gytûn o ddulliau addysgu yn allweddol i ddatblygu cwricwlwm cryf.

Roedd rhanddeiliaid yr ysgol yn dymuno datblygu ymagwedd eang, gytbwys, berthnasol ac aml-synhwyraidd at addysgu a dysgu.  Yn ystod y cyfnod arfarnu, anogwyd staff i fentro a bod yn greadigol â thestunau.  Cawsant eu sicrhau na fyddent yn cael eu barnu am fentro, ac os nad oedd rhywbeth yn llwyddo, byddent yn darganfod pam ac yn cynllunio i wella’r cyflwyno y tro nesaf.  Roedd Astudiaethau Gwersi a gweithio fesul triadau yn cefnogi meithrin gallu a sefydlu addysgeg effeithiol.
Rhoddodd staff bwyslais ar symud oddi wrth y dysgu sy’n seiliedig ar bwnc a phenderfynon nhw beidio â dilyn y pecyn cynllunio masnachol yr oeddent wedi bod yn ei ddefnyddio’n llwyddiannus ers sawl blwyddyn.  Fe wnaethant ddisodli’r cynlluniau gwersi sefydledig a manwl hyn, a oedd yn canolbwyntio mwy ar ymdrin â’r cwricwlwm, â thasgau cyfoethog a oedd yn darparu cyfleoedd gwerth chweil i ddisgyblion ddatblygu eu medrau. 

Mae’r ysgol yn diffinio ‘tasg gyfoethog’ fel gweithgaredd sy’n cysylltu gwahanol bynciau ac yn cynnwys amrywiaeth o ddulliau addysgu a dysgu.  Mae’n ennyn diddordeb, yn cysylltu â materion a phrofiadau gwirioneddol ac yn helpu disgyblion i ddatblygu medrau gydol oes.  Mae’r tasgau hyn yn hyrwyddo dysgu gweithredol ac yn annog disgyblion i ymgysylltu â’u gwaith.  Yn ystod gweithgareddau cynlluniedig a gwahaniaethol, sy’n gyfoethog o ran tasgau, mae disgyblion yn defnyddio eu mentrau eu hunain ac yn archwilio’r testun yn fanwl.

Yn ystod y cyfnod arfarnu, bu staff yn gweithio mewn grwpiau sy’n cael eu hadnabod fel ‘Triawdau Ymddiriedaeth’ (‘Trust Trios’).  Roedd hyn yn cynnwys tri o athrawon yn cynllunio gyda’i gilydd cyn arsylwi ei gilydd yn addysgu.  Roedd arweinwyr eisiau meithrin y ddawn greadigol a oedd eisoes yn bodoli er mwyn i staff newydd ac amhrofiadol allu datblygu eu dychymyg o ran eu haddysgu. 

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Yn dilyn canfyddiadau cychwynnol, arfarnodd yr uwch dîm rheoli fod cynllunio yn rhy fanwl o lawer.  Codwyd pryderon am gydbwysedd rhwng bywyd a gwaith, ac roedd llawer o athrawon yn gweithio oriau hir yn creu cynlluniau tymor canolig manwl, ac yn aml yn ysgrifennu cynlluniau gwersi unigol.  O ganlyniad, penderfynodd yr ysgol ganolbwyntio ar gynllunio tasgau cyfoethog a oedd yn amlinellu’n glir y gweithgarwch, yr adnoddau a’r profiadau a ddarperir i ddatblygu medrau disgyblion.
Cyflwynwyd tasgau manylach yng nghyfnod allweddol 2, a oedd yn canolbwyntio ar ddarparu her effeithiol, yn enwedig ar gyfer bechgyn a’r rheiny y mae eu cyflawniad yn ganolig.  Heriau penagored yw’r tasgau hyn, ac maent yn galluogi disgyblion i arwain eu dysgu eu hunain trwy ddefnyddio a chymhwyso medrau y maent wedi’u dysgu.  Maent yn annog disgyblion i ddefnyddio eu medrau meddwl a bod yn greadigol.  Maent yn dasgau estynedig y mae disgyblion yn dychwelyd atynt ar adegau gwahanol.  Cafodd yr agwedd hon ar addysgu ei chynnwys fel amcan ysgol gyfan ac roedd yn darged ar gyfer rheoli perfformiad pob athro.

Daeth arweinwyr i’r casgliad fod y rhan fwyaf o wersi’n symud yn rhy gyflym.  Nid oedd disgyblion yn cael cyfleoedd i feddwl a sefydlu’r hyn y maent eisoes yn ei wybod.  O ganlyniad, nid oeddent yn cynllunio’n ddigon da ar gyfer yr hyn yr oedd angen iddynt ei ddysgu.  Roedd arweinwyr yn awyddus i gael gwared ar y sesiwn dal i fyny wythnosol sy’n cael ei hadnabod yn yr ysgol fel ‘Anhrefn dydd Gwener’ (‘Friday chaos’) a oedd yn deillio o gynllunio rhy uchelgeisiol.

Yn dilyn yr arfarniad, roedd arweinwyr yn holi effeithiolrwydd darparu ‘dwy seren a dymuniad’ a ph’un a oedd hyn yn cyfrannu at godi safonau a gwella gwaith disgyblion ai peidio.  Er bod bron pob un o’r disgyblion yn gwneud cynnydd da o’u gwaelodlinau, roedd yr arweinwyr yn credu nad oedd hyn wedi digwydd o ganlyniad i  farcio athrawon.  Pan oedd angen, roeddent yn cyfyngu adborth ysgrifenedig i ychydig iawn o eiriau allweddol, a oedd yn cael eu cofnodi yn ystod adborth ar lafar ym mhresenoldeb y disgybl.  Ni chaiff targedau eu cofnodi’n ysgrifenedig, ond mae’r disgybl yn eu gwybod ac yn eu deall gyda llawer mwy o drylwyredd nag o’r blaen.

Yn dilyn yr arfarniad, penderfynodd yr ysgol mai’r prif ffocws ar gyfer newid oedd addysgeg.  Roedd pob un o’r staff wedi ymrwymo i’r syniad fod ‘addysgu da yn arwain at ddysgu da’.  Yn dilyn eu hymglymiad fel Triawdau Ymddiriedaeth (‘Trust Trios’), roeddent yn deall pwysigrwydd cynllunio yn erbyn y pedwar diben. 

Mae’r ysgol yn adolygu ymdriniaeth â’r cwricwlwm ac ansawdd yn rheolaidd yn dda ac mae arweinwyr yn monitro ac arfarnu cynnydd yn rheolaidd.  Newidiodd y llywodraethwyr y strwythur staffio trwy drefnu staff yn dimau meysydd dysgu a phrofiad.  Rhoddir amser i’r timau hyn yn y calendr cyfarfodydd staff i adolygu arfer bresennol a gwneud gwelliannau.  Nid oes brys mawr i newid teitlau themâu neu newidiadau sydyn yng nghynnwys y cwricwlwm.  Mae’r ffocws ar newid y ffordd y mae athrawon yn addysgu trwy arfarnu addysgeg mewn ffordd fesuradwy yn erbyn ymgysylltu â disgyblion, a’u deilliannau.  Mae adborth pwrpasol trwy’r uwch grŵp arweinyddiaeth yn sicrhau bod pob arweinydd meysydd dysgu a phrofiad yn gwybod beth sy’n digwydd ac yn nodi cyfleoedd ar gyfer cydweithio. 

Ychydig iawn o rwystrau sydd gan yr ysgol rhag newid, ac mae wedi datblygu agwedd iach iawn tuag at ddiwygio trwy weithio’n agos â’i gilydd a gydag ysgolion eraill mewn clystyrau lleol a chenedlaethol.  Eir i’r afael ag unrhyw ansicrwydd mewn diwylliant o ddidwylledd ac uniondeb.  

Cyd-destun

Mae Ysgol Cynwyd Sant ym Maesteg.  Mae 300 o ddisgyblion ar y gofrestr, gan gynnwys 40 o ddisgyblion oedran meithrin.  Mae 11 o ddosbarthiadau, sy’n cynnwys pum dosbarth oedran cymysg.

Daw rhai disgyblion o gartrefi Cymraeg eu hiaith.  Mae’r ysgol wedi nodi bod gan 23% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol, gan gynnwys ychydig iawn o ddisgyblion sydd â datganiad o anghenion dysgu ychwanegol.  Mae rhai o’r disgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim.  Daw ychydig iawn o ddisgyblion o gefndiroedd ethnig lleiafrifol neu gefndiroedd cymysg. 

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Mae’r ysgol wedi datblygu gweithdrefnau hunanarfarnu trylwyr ac effeithiol sy’n ganolog i allu’r arweinwyr i gynllunio a sicrhau gwelliant.  Mae gan yr holl randdeiliaid rôl weithredol yn y broses i nodi cryfderau a meysydd i’w datblygu ymhellach.  Mae llais y disgybl yn nodwedd gref yn nhrefniadau hunanarfarnu’r ysgol.  Mae disgyblion yn cyfrannu’n ystyrlon at y broses trwy gynnal arsylwadau gwersi, cyfrannu at gynllunio’r cwricwlwm a helpu ffurfio polisïau.  Caiff eu llais ddylanwad cryf ar sicrhau cwricwlwm llwyddiannus a sicrhau trefniadau llwyddiannus ar gyfer y celfyddydau creadigol.  Mae’r system lle mae athrawon yn arsylwi gwersi mewn triadau yn nodwedd ragorol o’r broses hon hefyd.  Rhoddir arweiniad clir i staff ar sut i arfarnu effaith yr addysgu ar gynnydd disgyblion trwy arsylwadau cyfoedion mewn triadau sefydledig.

Mae’r trefniadau hyn wedi galluogi’r ysgol i newid yn gyflym.  Mae arweinwyr yr ysgol yn ymgysylltu’n rheolaidd â rhanddeiliaid eraill i arfarnu darpariaeth bresennol er mwyn datblygu cwricwlwm eang a chyffrous ar gyfer pob un o’r disgyblion.  Nododd adroddiadau monitro cychwynnol nad oedd cynlluniau gwaith yn ddigon cynhwysfawr i fodloni anghenion pob agwedd ar y cwricwlwm.  Er enghraifft, nid oedd y cynllun gwaith ar gyfer gwyddoniaeth yn cynnig digon o her i ddisgyblion, ac roedd cyfleoedd iddynt ddefnyddio eu medrau ymchwiliol i weithio’n annibynnol yn gyfyngedig.  O ganlyniad, rhoddodd yr ysgol y gorau i ddefnyddio cynlluniau gwaith masnachol i gynllunio gwersi, a datblygwyd eu cynllunio eu hunain yn unol â gweledigaeth yr ysgol i ddarparu ystod eang o brofiadau a chyfleoedd ar gyfer disgyblion, fel eu bod yn gwneud dewisiadau a phenderfyniadau gwybodus yn seiliedig ar y profiadau hyn yn y dyfodol. 

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Nodwedd gref o gynllunio ar gyfer gwella yn yr ysgol yw dealltwriaeth y staff o’u rôl a’u cyfrifoldeb eu hunain.  Mae blaenoriaethau gwella’r ysgol yn cynnwys amcanion a chamau gweithredu penodol i ddatblygu gweithlu gwybodus a fydd yn cyflwyno’r cwricwlwm newydd.  Mae arweinwyr yn sicrhau amseroedd penodol i’r triadau athrawon gyfarfod er mwyn cynllunio ac arfarnu eu gwaith yn rheolaidd.  Maent yn ystyried ymchwil ac arferion o wledydd eraill yn rheolaidd, fel y ddarpariaeth ar gyfer y celfyddydau mynegiannol yn Quebec, Canada, i gael cymorth ac arweiniad ar ddiwygio’r cwricwlwm.

Mae’r ysgol yn cynnwys pob un o’r rhanddeiliaid yn llwyddiannus ym mhroses sefydlu’r cwricwlwm newydd.  Mae cyfathrebu effeithiol â staff, llywodraethwyr a rhieni yn sicrhau eu dealltwriaeth o unrhyw ddatblygiadau neu newidiadau yn y ddarpariaeth, a’u hymrwymiad iddynt.  Mae agwedd gadarnhaol yr holl randdeiliaid tuag at gael eu cynnwys mewn gwelliant parhaus yn rhan allweddol o’r ysgol.  O ganlyniad, mae athrawon yn arbrofi ag unrhyw newidiadau ac yn eu rhoi ar waith, er enghraifft themâu ysgol gyfan sy’n hyrwyddo’r pedwar diben, a 12 egwyddor addysgeg arloesol.  Mae cydweithio mewn triadau ar draws sectorau yn atgyfnerthu’r gwaith hwn yn effeithiol ac yn galluogi staff i gydweithio ac arsylwi gwersi ei gilydd.

Mae gan y disgyblion hynaf ymwybyddiaeth dda iawn o’r cwricwlwm newydd ac o’r pedwar diben.  Wrth baratoi disgyblion ar gyfer newid, mae’r ysgol yn darparu cyfleoedd gwerth chweil i ddisgyblion drafod y pedwar diben a chyfrannu tuag at y paratoadau.  Mae’r matiau dysgu a grëwyd ganddynt yn enghraifft dda o hyn.  Mae disgyblion yn cyfrannu’n effeithiol at gynllunio prosiect ysgol gyfan hefyd.  Er enghraifft, mae disgyblion ym Mlwyddyn 6 yn rhannu syniadau ar gyfer themâu fel “Pengwiniaid”, “Cwestiynau Mawr Gwyddoniaeth” ac “O, na, problemau!” trwy gynnig gweithgareddau aml-gyfrwng i ddatblygu elfennau o’r fframwaith cymhwysedd digidol. 

Mae arweinwyr yn cynllunio’n bwrpasol i ddatblygu addysgeg effeithiol sy’n adlewyrchu 12 egwyddor addysgeg Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015).  Mae arsylwadau gwersi gan driadau yn arwain at adborth heriol a hyfforddiant penodol ar sut i ddatblygu agweddau ar addysgeg.  Mae’r ysgol yn ganolfan hyfforddi ar gyfer athrawon ar draws pob un o’r pedwar consortiwm, ac mae staff sy’n cyflwyno’r hyfforddiant yn elwa ar ddysgu a rhannu arfer dda gyda chynrychiolwyr.  Caiff hyn effaith gadarnhaol iawn ar eu medrau addysgu eu hunain gan eu bod yn cryfhau eu hymwybyddiaeth o amlinelliadau arddulliau addysgu yn y 12 egwyddor addysgeg.  Mae arweinwyr yn cynnig cymorth o ansawdd da ar gyfer staff ac yn gwneud penderfyniadau ar y cyd ynglŷn â beth, sut a phryd i gyflwyno arddulliau newydd trwy ystyried risgiau pwyllog, a gweithredu yn unol â nhw. 

Cam 3:  Cyflawni newid

Yn ogystal â rhoi strategaethau addysgu newydd ar waith ar draws yr ysgol, mae’r staff wedi ysgrifennu eu diffiniadau eu hunain o’r 12 egwyddor addysgegol a nodwyd yn Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015).  Mae athrawon yn defnyddio ystod o arddulliau addysgu sy’n annog datblygu medrau meddwl disgyblion a’u gallu i ddefnyddio dulliau asesu ar gyfer dysgu i wella’u gwaith eu hunain.  Rhennir hyn yn llwyddiannus ag ysgolion eraill wrth eu cynorthwyo i nodi eu camau eu hunain ar gyfer datblygu’r cwricwlwm. 

Caiff staff eu hannog i arbrofi â gwahanol ffyrdd o ddarparu profiadau uchelgeisiol ar gyfer eu disgyblion sy’n hyrwyddo’r pedwar diben a’r fframwaith cymhwysedd digidol.  Mae aelodau o’r cyngor ysgol wedi creu a brandio sticeri a phosteri i gynrychioli’r pedwar diben.  Cyflwynir y rhain i ddisgyblion pan fydd eu cyfoedion neu aelodau o staff yn teimlo y buont yn ddysgwyr uchelgeisiol a medrus neu’u bod wedi ymddwyn fel dinasyddion moesegol.  Er enghraifft, dyfarnwyd sticer ‘dinesydd moesegol’ i ddisgyblion, ar ôl sefydlu banc bwyd yn y dref.  Yn ychwanegol, mae staff wedi cael rhyddid i gynllunio cyfres o wersi ar thema ysgol gyfan er mwyn ceisio cynnwys llais y disgybl, y pedwar diben a’r 12 egwyddor addysgeg mewn cynllunio.  Sicrhaodd prosiect ysgol gyfan byr ar ‘bengwiniaid’ gyfleoedd gwerthfawr i ddisgyblion ddatblygu eu medrau rhifedd, llythrennedd a TGCh, ac ymgyfarwyddo â’r pedwar diben.  Creodd disgyblion ym Mlwyddyn 6 gynllun ar gyfer busnes ‘balm gwefus’, gan ymchwilio i’r farchnad, marchnata’r cynnyrch a chyfrifo elw a cholled.  Galluogodd y prosiect hwn i’r disgyblion ymarfer eu medrau llythrennedd, rhifedd a TGCh mewn cyd-destun bywyd go iawn, a’u hannog i ddefnyddio eu medrau creadigol a pherfformiadol at ddiben.

Mae’r ysgol yn gweithio’n agos â Chyngor y Celfyddydau i gynllunio gweithgareddau cyffrous i ddatblygu medrau llafaredd disgyblion, eu hunanhyder a’u dawn greadigol.  Mae disgyblion yn cydweithio ag ysgolion eraill yn ogystal ag asiant ac ymarferwyr creadigol.  Mae gan arweinwyr ffocws clir ar ddatblygu aelodau o staff fel ymarferwyr creadigol.  Er mwyn ysbrydoli natur greadigol staff a disgyblion, mae’r ysgol yn credu’n gryf bod angen dileu’r ofn o fod yn anghywir yn y lle cyntaf.  Mae hyn yn ganolog i addysgeg yr ysgol er mwyn datblygu i fod yn gymuned ddysgu greadigol ac arloesol. 

Cyd-destun

Mae Ysgol Gynradd Llanisien Fach yn Rhiwbeina, yng ngogledd Caerdydd.  Mae 494 o ddisgyblion ar y gofrestr, gan gynnwys 78 o blant meithrin rhan-amser.  Mae dau ddosbarth gallu cymysg ym mhob grŵp blwyddyn.  Mae gan yr ysgol uned sylfaen adnoddau arbennig hefyd ar gyfer disgyblion o bob rhan o’r ddinas sydd ag ystod eang o anghenion dysgu ychwanegol.

Mae bron pob un o’r disgyblion yn siarad Saesneg fel eu mamiaith.  Mae ychydig iawn o ddisgyblion yn siarad Cymraeg gartref.  Mae ychydig iawn o ddisgyblion o gefndiroedd ethnig lleiafrifol neu gefndiroedd hil gymysg.  Nid yw unrhyw ddisgyblion yn cael cymorth ar gyfer dysgu Saesneg fel iaith ychwanegol.  Mae ychydig iawn o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. 

Mae’r ysgol yn nodi bod gan rai disgyblion anghenion dysgu ychwanegol, gan gynnwys y disgyblion yn yr uned sylfaen adnoddau arbennig.  Mae gan ychydig iawn o ddisgyblion ddatganiad o anghenion dysgu ychwanegol.

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Yn dilyn cyhoeddi Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), mae arweinwyr yr ysgol wedi cynnwys cymuned yr ysgol mewn arfarnu ei diben, ei gweledigaeth a’i gwerthoedd cyffredinol.  Mae arweinwyr yn gofyn i’r holl randdeiliaid ystyried tri chwestiwn, a myfyrio arnynt, sef:

• Pa fath o ysgol ydym ni’n dyheu i’w chael?
• Beth ydym ni’n ceisio’i gyflawni?
• Sut ydym ni am i’n disgyblion fod pan fyddant yn gadael Llanisien Fach?

Roedd rhanddeiliaid wedi’u synnu o ddarganfod bod eu barn ar yr hyn yr oeddent yn ceisio’i gyflawni ar gyfer disgyblion Llanisien Fach a pha fath o ysgol yr oeddent yn dyheu amdani yn cyd-fynd yn dda â’r rheiny a amlinellir gan yr Athro Donaldson.  Arweiniodd canlyniad y broses hon at gytundeb ar unwaith gan staff ac ymrwymiad  parod i ddatblygu’r cwricwlwm.  Teimlai staff fod Cwricwlwm arfaethedig Cymru yn cyd-fynd â gwerthoedd a dyheadau dilys ymarferwyr o’r diwedd. 

O ganlyniad i’r broses hon, daeth staff i’r casgliad hefyd eu bod wedi bod yn addysgu cwricwlwm “cuddiedig” ers sawl blwyddyn, lle byddent yn cynllunio a meithrin profiadau i gyflawni gwerthoedd yr ysgol yn ogystal â’r cwricwlwm cenedlaethol statudol.  Er bod athrawon yn datblygu gwerthoedd fel cydweithrediad, addasrwydd a mentro, gwnaed hyn yn bennaf trwy weithgareddau ar wahân.  Yn dilyn diwrnod hyfforddiant ysgol gyfan i drafod y “cwricwlwm cuddiedig” hwn, penderfynodd staff gynnal archwiliad o ddarpariaeth bresennol yr ysgol i arfarnu’r graddau yr oedd y pedwar diben eisoes yn cael eu datblygu.  Cydnabu staff bwysigrwydd cynnwys llawer o weithgareddau cyfredol yn y cwricwlwm newydd ac roedd eisiau sicrhau nad oeddent yn “colli syniadau gwerthfawr wrth geisio gwaredu’r hyn nad oes ei eisiau”, fel oedd wedi digwydd â newid blaenorol i’r cwricwlwm.

Cam cyntaf yr archwiliad oedd i uwch arweinwyr gynnal cyfres o deithiau dysgu, yn arsylwi a gwrando ar ddisgyblion er mwyn cael amcan o brofiadau dysgu bob dydd oedd eisoes wedi cyflawni pedwar diben y cwricwlwm.  Cofnodwyd hyn mewn taith ffotograffau digidol, a gafodd ei chynhyrchu a’i harddangos yn eang ar draws yr ysgol gan roi proffil uchel i’r pedwar diben.

Bu arweinwyr yn canolbwyntio ar gofnodi’n fwy cryno pa mor rheolaidd yr oedd y pedwar diben yn cael eu bodloni.  Buont yn arfarnu addysgu a dysgu i nodi pa mor aml yr oedd pedwar diben y cwricwlwm yn amlwg yn y ddarpariaeth bresennol.  Fe wnaethant ystyried ble roedd y bylchau’n bodoli a siarad am yr hyn yr oedd angen ei addasu gyda phob un o’r staff.  Bu pob aelod o staff yn gweithio mewn sesiynau grŵp ffocws bach gyda thrawstoriad o gymuned yr ysgol, a bu grwpiau’n myfyrio ar y profiadau dysgu a ddarparwyd eisoes.  Roedd staff yn awyddus i ddarganfod ble roedd eu cwricwlwm presennol yn annog disgyblion i adeiladu ar bob un o nodweddion y pedwar diben.  Datblygwyd y broses hon o weithgaredd nodyn ‘post-it’ i fersiwn ar y we wedi’i hintegreiddio ar wefan yr ysgol.

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Yn ystod diwrnod hyfforddi’r cwricwlwm, bu staff yn ystyried eu dehongliad o ‘gyd-destun cyfoethog’.  Dosbarthodd arweinwyr gopïau o Bennod 5 Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), a gofyn i ddau grŵp ddethol geiriau ac ymadroddion allweddol a fyddai’n nodi nodweddion cyd-destun cyfoethog yn glir.  Fe wnaethant gymharu’r ddwy restr a llunio rhestr o feini prawf i ‘ddysgu ystyrlon a dilys’ ddigwydd.  Daeth y staff i’r casgliad y dylai ‘cyd-destun ystyrlon a dilys’:

• gynnwys dull dynamig o addysgu agwedd ar ddysgu sy’n darparu byd o brofiadau a chyfleoedd ar gyfer dysgu mewn amgylchedd cyffrous sy’n llawn posibiliadau
• darparu profiadau uniongyrchol sy’n ddifyr a heriol, a datblygu penderfyniad, addasrwydd, magu hyder, mentro a menter
• darparu cyfleoedd cynlluniedig i ailedrych ar fedrau a’u hymgorffori mewn gwahanol ffyrdd fel bod dysgu’n dod bron yn isymwybodol

Gyda’u credoau presennol ac egwyddorion Donaldson mewn cof, bu athrawon a chynorthwywyr addysgu yn gweithio mewn grwpiau ar draws sectorau mewn gweithgareddau carwsél.  Fe wnaethant rannu syniadau ar addasu a diweddaru cyd-destunau presennol i ddatblygu cwricwlwm cyfoethog a chreadigol.  Roedd hyn yn cynnwys annog staff i fentro, meddwl yn eang a rhoi’r ‘waw’ ffactor mewn dysgu.  Bu athrawon yn ystyried llais y disgybl yn llawn trwy ofyn i ddisgyblion beth roeddent am ei ddysgu.  Yn bwysicaf oll, fe wnaethant eu hannog i feddwl am ffyrdd ysbrydoledig a chreadigol yr hoffent ddysgu ynddynt, fel defnyddio rhieni yn yr ystafell ddosbarth i osod problemau y byddent yn eu hwynebu yn eu gweithle.  Datblygodd hyn i fod yn brosiect “Ysbrydoli Cenhedlaeth” yr ysgol, sy’n galluogi rhieni i fynd i’r ysgol i drafod eu her gyrfa ac ysbrydoli plant yn eu maes gwaith.

Er mwyn sefydlu ethos lle mae staff yn gwneud dysgu’n fwy deniadol, sicrhaodd arweinwyr fod staff yn cael digon o amser er mwyn i hynny allu digwydd.  Sylweddolodd arweinwyr fod angen iddynt helpu athrawon i reoli eu baich gwaith yn fwy effeithlon a newid eu disgwyliadau ynglŷn â chynllunio.  Mae’r ysgol wedi diddymu cynlluniau wythnosol o blaid “Dalenni Pacer” fel offeryn cynllunio.  Mae Dalenni Pacer yn cymryd “waw” ffactor a phwynt mynediad y cyd-destun, fel bod athrawon yn mapio’r medrau i’w cwmpasu ym mhob maes dysgu dros hanner tymor.  Mae cynllunio yn cyfuno dysgu trawsgwricwlaidd sy’n cwmpasu nifer o feysydd pwnc lle bo’n briodol, ond yn cynnal ffocws ar safonau a dilyniant medrau.  Mae’r ffocws ar addysgeg a datblygu profiadau dysgu deniadol ar gyfer y plant.

Trwy ddadansoddi’r gweithgareddau arbrofi hyn, amlygwyd y cyswllt sylfaenol rhwng dibenion y cwricwlwm ac addysgeg.  Fe wnaethant greu templed addysgu, archwilio pob un o’r meysydd dysgu a phrofiad ac ystyried y 12 egwyddor addysgegol.  Mae arweinwyr wedi datblygu rhaglen dysgu proffesiynol bwrpasol a oedd yn dehongli a chyflwyno’r 12 maes hyn trwy sesiynau hyfforddi.

Mae hyn yn galluogi staff i fodelu medrau a strategaethau newydd; i ymarfer ac arbrofi â syniadau newydd yn eu hystafelloedd dosbarth fel eu bod yn rhannu a mireinio addysgeg yn barhaus.  Mae’r ffocws ar athrawon yn mynd ati i ymchwilio a dysgu yn yr ystafell ddosbarth, mentro a gweithio y tu allan i’w meysydd cyfarwydd mewn amgylchedd diogel a chefnogol.

Mae Llanisien Fach wedi datblygu diwylliant cryf o rannu arfer ac mae gan staff y rhyddid i drefnu ac arsylwi arfer ei gilydd, gan ganolbwyntio ar ddatblygu medrau penodol.  Yn fwy diweddar, mae ymarferwyr arweiniol wedi datblygu model hyfforddi, gyda staff yn canolbwyntio ar ddatblygu a chryfhau medrau addysgegol yn yr ystafell ddosbarth.  Trwy ddefnyddio egwyddorion hyfforddi, mae staff yn gweithio gyda’i gilydd mewn timau grwpiau blwyddyn cyn cydweithio ar ddatblygiad addysgegol gyda grŵp ar draws sectorau.  Mae arweinwyr yn canolbwyntio ar ragoriaeth mewn dysgu ac addysgu i sicrhau bod yr ysgol yn gosod sylfaen gadarn i gyflawni pedwar diben y cwricwlwm yn y dyfodol.

Cam 3:  Cyflawni newid

Mae’r ymateb i Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015) gan staff wedi bod yn un angenrheidiol a chadarnhaol ac wedi cael ei weld fel cyfle i ailedrych ar y rhesymau dros pam y gwnaethant ddewis addysgu yn y lle cyntaf.  Mae staff yn gwerthfawrogi’r berchnogaeth sydd ganddynt mewn dylanwadu a phennu newidiadau.  Er bod staff yn wyliadwrus o fentro a meddwl “y tu allan i’r blwch” i ddechrau yn ystod cyfnodau cynnar arfarnu’r cwricwlwm, maent bellach yn croesawu diwygio ac yn ystyried sut byddant yn arfarnu effaith ar safonau addysgu a dysgu.

Mae arweinwyr yn cydnabod bod cadw gweledigaeth yr ysgol yn ganolog i’r broses a hyrwyddo meddylfryd ‘mae unrhyw beth yn bosibl’ yn hanfodol i annog y rheiny a oedd yn gyfforddus â dulliau cyfarwydd, i groesawu newid.  Mae parhau â’r model hyfforddi â ffocws, cyfleoedd i arsylwi arfer dda, rhaglen berthnasol o ddatblygiad proffesiynol a rhwydweithio ag ysgolion eraill yn sicrhau bod gan staff y medrau gofynnol i roi’r cwricwlwm newydd ar waith.

Yn Llanisien Fach, mae athrawon wedi rheoli’r cwricwlwm ‘cuddiedig’ i ffurfio a llywio’r cwricwlwm newydd.  Mae gwerthoedd yr ysgol yn cyd-fynd â’r pedwar diben ac yn ganolog i bopeth a wnânt.  Mae profiadau ystyrlon yn darparu cyd-destunau cyfoethog i ddyfnhau dysgu sy’n croesawu llais y disgybl i sicrhau bod dysgu yn ddeniadol.  Mae staff yn rheoli baich gwaith yn fwy effeithiol ac yn sicrhau bod dysgu’n ganolog, ac yn parhau i fod yn ganolog.

Cyd-destun

Er mis Mehefin 2016, mae pob ysgol gynradd yng nghlwstwr Y Barri ym Mro Morgannwg wedi bod yn gweithio gyda’i gilydd i baratoi ar gyfer datblygu’r cwricwlwm.  Mae Ysgol Gynradd Romilly ac Ysgol Gynradd Tregatwg, ill dwy wedi’u lleoli yn Y Barri, wedi hwyluso’r cydweithio hwn. 

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Mae pob ysgol yn y clwstwr wedi enwebu ‘Hyrwyddwr Donaldson’.  Nid swydd â thâl a chyflog ychwanegol yw hon, ac nid yw’r hyrwyddwyr yn aelodau o uwch dîm arweinyddiaeth eu hysgolion.  Fodd bynnag, mae’r athrawon sydd wedi ymgymryd â’r rôl ym mhob ysgol yn dangos yr ymroddiad, yr ymdrech a’r brwdfrydedd i symud y prosiect ymlaen a dylanwadu ar bobl eraill.  Mae’r cynrychiolwyr o bob ysgol yn cyfarfod bob mis trwy gydol y flwyddyn ysgol.  O’r cychwyn, cytunodd y penaethiaid i ddarparu adnoddau priodol ar gyfer y prosiect.  Mae hyn wedi sicrhau bod staff, llywodraethwyr a rhanddeiliaid eraill wedi deall gwerth a statws uchel gwaith y grŵp.  Mae’n golygu bod y grŵp yn cyfarfod mewn lleoliad priodol i ffwrdd o ysgolion yr aelodau, a’u bod yn neilltuo hanner diwrnod llawn i bob agenda heb gael eu hamharu.

Mae cyfarfodydd grŵp bob amser yn cynnwys agenda glir ac allbwn fwriadedig, er bod digon o hyblygrwydd bob amser i drafod materion y mae unigolion yn eu codi o’r gwaith a wna ysgolion rhwng cyfarfodydd.  Mae cyfarfodydd yn cynnwys ethos gweithio cadarnhaol, fel gweithdy, ac yn cynhyrchu llawer o syniadau.  Mae strwythur y sesiynau’n hyblyg ac wedi newid dros gyfnod, gan ymateb i ble mae ysgolion wedi cyrraedd ar eu taith i ddatblygu’r cwricwlwm, neu’r ffordd y mae gwahanol bobl eisiau gweithio.  Er enghraifft, dechreuodd y grŵp trwy ddatblygu meysydd diddordeb penodol yn y cwricwlwm, fel ymwybyddiaeth ddiwylliannol, dysgu yn yr awyr agored a datblygiad creadigol.  Fodd bynnag, canfu aelodau nad oedd hyn yn gweithio cystal ag yr oeddent wedi gobeithio, felly penderfynwyd newid cyfeiriad a gweithio’n benodol gyda’r pedwar diben a amlinellir yn Dyfodol Llwyddiannus (Donaldson, 2015).  Mae pob cyfarfod yn caniatáu trafod a dadlau sylweddol, ac mae aelodau’n codi cwestiynau pwysig, fel:

• Beth yw cwestiwn mawr, a pha mor rhagnodol ydyw?
• Sut ydym ni’n sicrhau bod y profiadau rydym ni’n eu darparu i ddisgyblion yn eu helpu i ddysgu’n fwy effeithiol?
• A yw’n ddigon fod disgybl yn cymryd rhan mewn profiad neu a ydym yn disgwyl iddo ymateb i’r profiad hwnnw neu brofi ei fod wedi dysgu rhywbeth oddi wrtho?

Mae aelodau’n gadael pob cyfarfod gyda syniad clir o’r hyn y maent yn bwriadu ei wneud yn eu hysgol cyn y cyfarfod nesaf.  Mae hyn bob amser yn cynnwys adborth i staff yr ysgol, wedi’i ddilyn gan dasgau i’w cwblhau.  Efallai mai’r tasgau fydd ymgymryd ag ymchwil weithredu yn yr ystafell ddosbarth mewn maes dysgu a phrofiad penodol, er enghraifft i greu ac arbrofi ag adnoddau, neu roi dull addysgu newydd ar waith. 

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Yn ôl yn eu hysgolion, mae hyrwyddwyr Donaldson yn cyflwyno sesiynau i athrawon, cynorthwywyr cymorth dysgu, disgyblion a llywodraethwyr.  I sicrhau neges a dealltwriaeth gyson, mae ysgolion wedi rhannu dulliau ac adnoddau.  Er enghraifft, bu pob ysgol yn y clwstwr yn ystyried beth roedd y pedwar diben yn ei olygu iddynt yn un o’r meysydd dysgu a phrofiad.  Arweiniodd un ysgol gynradd y ffordd trwy ddefnyddio amlinelliad o berson bach sinsir i egluro eu meddyliau am iechyd a lles.  Bu athrawon, staff cymorth a disgyblion yn meddwl am y math o weithgareddau y dylai eu disgyblion eu profi fel rhan o iechyd a lles ac yn ystyried sut roeddent yn cyfrannu at ddatblygu’r pedwar diben.  Roeddent yn cynnwys gweithgareddau fel rhedeg milltir, cymryd rhan mewn ymweliad preswyl â chanolfan gweithgareddau awyr agored a choginio pryd bwyd iach.  Cymerodd ysgolion eraill y syniadau hyn a’u haddasu yn ôl eu cyd-destunau eu hunain, ac anghenion eu staff a’u disgyblion.

Roedd tasg dros dro arall i ysgolion yn cynnwys meddwl am y pedwar diben yn fwy beirniadol ac ystyried sut gallai disgybl ddatblygu pob un o’r pedwar diben wrth iddynt symud trwy’r ysgol.  Bu staff pob ysgol yn ystyried pa un o’r dibenion oedd gryfaf yn eu hysgol yn eu barn nhw, ac fe wnaethant geisio esbonio pam.  Wedyn, fe wnaethant geisio egluro sut olwg, er enghraifft, fyddai ar unigolyn iach a hyderus yn eu hysgol ym mhob grŵp blwyddyn, o’r dosbarth meithrin i Flwyddyn 6.

O ganlyniad i’r gwaith sydd wedi digwydd hyd yma, mae rhai ysgolion wedi adolygu a diwygio eu cynllunio tymor canolig i adlewyrchu’r newidiadau a wnaed.  Yn ychwanegol, mae pob ysgol wedi cofrestru ar gyfer Adduned Y Barri, sef cyfres o brofiadau yn gysylltiedig â phob un o’r pedwar diben a amlinellir yn Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), y mae pob ysgol wedi cytuno bod eu hangen ar eu disgyblion wrth iddynt symud trwy eu gyrfa yn yr ysgol.  Mae’n golygu y bydd unrhyw ddisgybl sy’n mynychu ysgol yn Y Barri yn cael yr un cyfleoedd.  Ymgynghorodd yr ysgolion â disgyblion i greu’r rhestr hon o brofiadau.  Er enghraifft, i annog disgyblion i fod yn unigolion iach a hyderus, bydd pob disgybl yn cymryd rhan mewn amrywiaeth o brofiadau dysgu yn yr awyr agored, gan gynnwys gosod pabell a gwersylla’r tu allan, hedfan barcud, a syllu ar y sêr.  Maent yn ystyried creu ap ar gyfer ffonau symudol a fydd yn galluogi disgyblion i gasglu e-fathodynnau i gydnabod eu cyflawniadau. 

Mae llawer o gryfderau wedi deillio o gydweithio helaeth ac aeddfed rhwng yr ysgolion yn y clwstwr.  Mae’r lefel uchel o ymddiriedaeth y mae penaethiaid wedi’i rhoi yn yr unigolion sy’n gysylltiedig â’r grŵp wedi helpu datblygu medrau arwain a hyder yr athrawon hynny.  Maent yn teimlo eu bod wedi’u grymuso i wneud penderfyniadau ar ran eu hysgolion, ac wedi’u cymell i gynnal y partneriaethau a grëwyd.  Mae wedi bod yn bwysig fod yr unigolyn dynodedig o’r ysgol arloesi wedi darparu arweinyddiaeth gref mewn cyfarfodydd.  Mae hyn yn sicrhau bod gan y grŵp gyfeiriad clir, ei bod yn parhau i weithio’n ddiwyd, ac yn gwneud cynnydd.  Fodd bynnag, mae cynrychiolwyr o ysgolion eraill wedi magu hyder erbyn hyn, ac maent yn dechrau ymgymryd â chyfrifoldebau arwain o fewn y grŵp, gan gynnwys cynllunio agendâu, arwain sesiynau a chydlynu dulliau rhwng ysgolion. 

Er gwaethaf ei lwyddiannau, mae’r grŵp yn ddigon realistig i nodi bod rhai rhwystrau’n parhau.  Rhaid i bob ysgol annog y rheiny sy’n amheus ymhlith y staff, sydd wedi bod yn amharod neu’n araf i newid.  Ar y cyfan, mae aelodau wedi ymdrin â hyn trwy atgoffa cydweithwyr bod y cwricwlwm newydd ynglŷn â gwneud y gorau glas ar gyfer y disgyblion yn eu hystafelloedd dosbarth a’u paratoi ar gyfer y byd y byddant yn byw ynddo.  Mae aelodau hefyd yn cydnabod ei bod weithiau’n heriol fod agendâu yn parhau’n ysgogol er mwyn sicrhau llwyddiant parhaus y prosiect.  Fodd bynnag, maent yn credu bod elfennau canlynol eu gwaith wedi galluogi i’r ysgol lwyddo hyd yma, a chynnal hyn yn y dyfodol:

• penodi Hyrwyddwr Donaldson dynodedig ac enwebedig ym mhob ysgol
• cyfarfodydd rheolaidd ar yr un pryd ac yn yr un lleoliad bob mis, fel bod ysgolion ac unigolion yn ymrwymo i hyn ac yn cynllunio o’i gwmpas
• cyfeiriad ac agendâu clir fel bod pob aelod yn gwybod beth mae’n ei wneud mewn cyfarfodydd a beth sy’n ddisgwyliedig yn ystod y cyfnod dros dro rhwng cyfarfodydd
• meithrin cyfathrebu a hyder yn raddol o fewn y grŵp
• ysgolion nad ydynt yn ysgolion arloesi yn ymrwymo i’r prosiect ac yn rhyddhau pobl i fynychu
• cydweithio dilys rhwng ysgolion, gyda pharodrwydd i rannu llwyddiannau a methiannau ac ethos o onestrwydd ac uniondeb
• cynnwys yn y grŵp athrawon o wahanol oedrannau sydd â gwahanol safbwyntiau a chyfoeth o brofiad o gefndiroedd amrywiol ac amrywiaeth o ysgolion
• parodrwydd yr ysgol arloesi i rannu adborth o gyfarfodydd y grŵp meysydd dysgu a phrofiad, a chasglu gwybodaeth i’w rhannu â’r grwpiau hynny yn y pen draw
• cydraddoldeb o fewn y grŵp, lle nad oes synnwyr o statws a lle caiff pob barn ei gwerthfawrogi
• hwyluso’r grŵp yn gryf gan athrawon dosbarth
• ymrwymiad ariannol a phroffesiynol penaethiaid, uwch arweinwyr a llywodraethwyr ym mhob ysgol sy’n cymryd rhan, gan gynnwys amser rhyddhau ar gyfer cyfarfodydd ac amser HMS i ymgymryd â gweithgareddau dros dro
• adeiladu ar rwydweithiau presennol, gan gynnwys clystyrau, grwpiau gwella ysgolion, grwpiau anffurfiol o ysgolion
• ymateb yn gadarnhaol i adborth gan uwch arweinwyr a staff eraill ym mhob ysgol i ffurfio gwaith yn y dyfodol

Cyd-destun

Er mis Mehefin 2016, mae pob ysgol gynradd yng nghlwstwr Y Barri ym Mro Morgannwg wedi bod yn gweithio gyda’i gilydd i baratoi ar gyfer datblygu’r cwricwlwm.  Mae Ysgol Gynradd Romilly ac Ysgol Gynradd Tregatwg, ill dwy wedi’u lleoli yn Y Barri, wedi hwyluso’r cydweithio hwn. 

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Mae pob ysgol yn y clwstwr wedi enwebu ‘Hyrwyddwr Donaldson’.  Nid swydd â thâl a chyflog ychwanegol yw hon, ac nid yw’r hyrwyddwyr yn aelodau o uwch dîm arweinyddiaeth eu hysgolion.  Fodd bynnag, mae’r athrawon sydd wedi ymgymryd â’r rôl ym mhob ysgol yn dangos yr ymroddiad, yr ymdrech a’r brwdfrydedd i symud y prosiect ymlaen a dylanwadu ar bobl eraill.  Mae’r cynrychiolwyr o bob ysgol yn cyfarfod bob mis trwy gydol y flwyddyn ysgol.  O’r cychwyn, cytunodd y penaethiaid i ddarparu adnoddau priodol ar gyfer y prosiect.  Mae hyn wedi sicrhau bod staff, llywodraethwyr a rhanddeiliaid eraill wedi deall gwerth a statws uchel gwaith y grŵp.  Mae’n golygu bod y grŵp yn cyfarfod mewn lleoliad priodol i ffwrdd o ysgolion yr aelodau, a’u bod yn neilltuo hanner diwrnod llawn i bob agenda heb gael eu hamharu.

Mae cyfarfodydd grŵp bob amser yn cynnwys agenda glir ac allbwn fwriadedig, er bod digon o hyblygrwydd bob amser i drafod materion y mae unigolion yn eu codi o’r gwaith a wna ysgolion rhwng cyfarfodydd.  Mae cyfarfodydd yn cynnwys ethos gweithio cadarnhaol, fel gweithdy, ac yn cynhyrchu llawer o syniadau.  Mae strwythur y sesiynau’n hyblyg ac wedi newid dros gyfnod, gan ymateb i ble mae ysgolion wedi cyrraedd ar eu taith i ddatblygu’r cwricwlwm, neu’r ffordd y mae gwahanol bobl eisiau gweithio.  Er enghraifft, dechreuodd y grŵp trwy ddatblygu meysydd diddordeb penodol yn y cwricwlwm, fel ymwybyddiaeth ddiwylliannol, dysgu yn yr awyr agored a datblygiad creadigol.  Fodd bynnag, canfu aelodau nad oedd hyn yn gweithio cystal ag yr oeddent wedi gobeithio, felly penderfynwyd newid cyfeiriad a gweithio’n benodol gyda’r pedwar diben a amlinellir yn Dyfodol Llwyddiannus (Donaldson, 2015).  Mae pob cyfarfod yn caniatáu trafod a dadlau sylweddol, ac mae aelodau’n codi cwestiynau pwysig, fel:

• Beth yw cwestiwn mawr, a pha mor rhagnodol ydyw?
• Sut ydym ni’n sicrhau bod y profiadau rydym ni’n eu darparu i ddisgyblion yn eu helpu i ddysgu’n fwy effeithiol?
• A yw’n ddigon fod disgybl yn cymryd rhan mewn profiad neu a ydym yn disgwyl iddo ymateb i’r profiad hwnnw neu brofi ei fod wedi dysgu rhywbeth oddi wrtho?

Mae aelodau’n gadael pob cyfarfod gyda syniad clir o’r hyn y maent yn bwriadu ei wneud yn eu hysgol cyn y cyfarfod nesaf.  Mae hyn bob amser yn cynnwys adborth i staff yr ysgol, wedi’i ddilyn gan dasgau i’w cwblhau.  Efallai mai’r tasgau fydd ymgymryd ag ymchwil weithredu yn yr ystafell ddosbarth mewn maes dysgu a phrofiad penodol, er enghraifft i greu ac arbrofi ag adnoddau, neu roi dull addysgu newydd ar waith. 

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Yn ôl yn eu hysgolion, mae hyrwyddwyr Donaldson yn cyflwyno sesiynau i athrawon, cynorthwywyr cymorth dysgu, disgyblion a llywodraethwyr.  I sicrhau neges a dealltwriaeth gyson, mae ysgolion wedi rhannu dulliau ac adnoddau.  Er enghraifft, bu pob ysgol yn y clwstwr yn ystyried beth roedd y pedwar diben yn ei olygu iddynt yn un o’r meysydd dysgu a phrofiad.  Arweiniodd un ysgol gynradd y ffordd trwy ddefnyddio amlinelliad o berson bach sinsir i egluro eu meddyliau am iechyd a lles.  Bu athrawon, staff cymorth a disgyblion yn meddwl am y math o weithgareddau y dylai eu disgyblion eu profi fel rhan o iechyd a lles ac yn ystyried sut roeddent yn cyfrannu at ddatblygu’r pedwar diben.  Roeddent yn cynnwys gweithgareddau fel rhedeg milltir, cymryd rhan mewn ymweliad preswyl â chanolfan gweithgareddau awyr agored a choginio pryd bwyd iach.  Cymerodd ysgolion eraill y syniadau hyn a’u haddasu yn ôl eu cyd-destunau eu hunain, ac anghenion eu staff a’u disgyblion.

Roedd tasg dros dro arall i ysgolion yn cynnwys meddwl am y pedwar diben yn fwy beirniadol ac ystyried sut gallai disgybl ddatblygu pob un o’r pedwar diben wrth iddynt symud trwy’r ysgol.  Bu staff pob ysgol yn ystyried pa un o’r dibenion oedd gryfaf yn eu hysgol yn eu barn nhw, ac fe wnaethant geisio esbonio pam.  Wedyn, fe wnaethant geisio egluro sut olwg, er enghraifft, fyddai ar unigolyn iach a hyderus yn eu hysgol ym mhob grŵp blwyddyn, o’r dosbarth meithrin i Flwyddyn 6.

O ganlyniad i’r gwaith sydd wedi digwydd hyd yma, mae rhai ysgolion wedi adolygu a diwygio eu cynllunio tymor canolig i adlewyrchu’r newidiadau a wnaed.  Yn ychwanegol, mae pob ysgol wedi cofrestru ar gyfer Adduned Y Barri, sef cyfres o brofiadau yn gysylltiedig â phob un o’r pedwar diben a amlinellir yn Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), y mae pob ysgol wedi cytuno bod eu hangen ar eu disgyblion wrth iddynt symud trwy eu gyrfa yn yr ysgol.  Mae’n golygu y bydd unrhyw ddisgybl sy’n mynychu ysgol yn Y Barri yn cael yr un cyfleoedd.  Ymgynghorodd yr ysgolion â disgyblion i greu’r rhestr hon o brofiadau.  Er enghraifft, i annog disgyblion i fod yn unigolion iach a hyderus, bydd pob disgybl yn cymryd rhan mewn amrywiaeth o brofiadau dysgu yn yr awyr agored, gan gynnwys gosod pabell a gwersylla’r tu allan, hedfan barcud, a syllu ar y sêr.  Maent yn ystyried creu ap ar gyfer ffonau symudol a fydd yn galluogi disgyblion i gasglu e-fathodynnau i gydnabod eu cyflawniadau. 

Mae llawer o gryfderau wedi deillio o gydweithio helaeth ac aeddfed rhwng yr ysgolion yn y clwstwr.  Mae’r lefel uchel o ymddiriedaeth y mae penaethiaid wedi’i rhoi yn yr unigolion sy’n gysylltiedig â’r grŵp wedi helpu datblygu medrau arwain a hyder yr athrawon hynny.  Maent yn teimlo eu bod wedi’u grymuso i wneud penderfyniadau ar ran eu hysgolion, ac wedi’u cymell i gynnal y partneriaethau a grëwyd.  Mae wedi bod yn bwysig fod yr unigolyn dynodedig o’r ysgol arloesi wedi darparu arweinyddiaeth gref mewn cyfarfodydd.  Mae hyn yn sicrhau bod gan y grŵp gyfeiriad clir, ei bod yn parhau i weithio’n ddiwyd, ac yn gwneud cynnydd.  Fodd bynnag, mae cynrychiolwyr o ysgolion eraill wedi magu hyder erbyn hyn, ac maent yn dechrau ymgymryd â chyfrifoldebau arwain o fewn y grŵp, gan gynnwys cynllunio agendâu, arwain sesiynau a chydlynu dulliau rhwng ysgolion. 

Er gwaethaf ei lwyddiannau, mae’r grŵp yn ddigon realistig i nodi bod rhai rhwystrau’n parhau.  Rhaid i bob ysgol annog y rheiny sy’n amheus ymhlith y staff, sydd wedi bod yn amharod neu’n araf i newid.  Ar y cyfan, mae aelodau wedi ymdrin â hyn trwy atgoffa cydweithwyr bod y cwricwlwm newydd ynglŷn â gwneud y gorau glas ar gyfer y disgyblion yn eu hystafelloedd dosbarth a’u paratoi ar gyfer y byd y byddant yn byw ynddo.  Mae aelodau hefyd yn cydnabod ei bod weithiau’n heriol fod agendâu yn parhau’n ysgogol er mwyn sicrhau llwyddiant parhaus y prosiect.  Fodd bynnag, maent yn credu bod elfennau canlynol eu gwaith wedi galluogi i’r ysgol lwyddo hyd yma, a chynnal hyn yn y dyfodol:

• penodi Hyrwyddwr Donaldson dynodedig ac enwebedig ym mhob ysgol
• cyfarfodydd rheolaidd ar yr un pryd ac yn yr un lleoliad bob mis, fel bod ysgolion ac unigolion yn ymrwymo i hyn ac yn cynllunio o’i gwmpas
• cyfeiriad ac agendâu clir fel bod pob aelod yn gwybod beth mae’n ei wneud mewn cyfarfodydd a beth sy’n ddisgwyliedig yn ystod y cyfnod dros dro rhwng cyfarfodydd
• meithrin cyfathrebu a hyder yn raddol o fewn y grŵp
• ysgolion nad ydynt yn ysgolion arloesi yn ymrwymo i’r prosiect ac yn rhyddhau pobl i fynychu
• cydweithio dilys rhwng ysgolion, gyda pharodrwydd i rannu llwyddiannau a methiannau ac ethos o onestrwydd ac uniondeb
• cynnwys yn y grŵp athrawon o wahanol oedrannau sydd â gwahanol safbwyntiau a chyfoeth o brofiad o gefndiroedd amrywiol ac amrywiaeth o ysgolion
• parodrwydd yr ysgol arloesi i rannu adborth o gyfarfodydd y grŵp meysydd dysgu a phrofiad, a chasglu gwybodaeth i’w rhannu â’r grwpiau hynny yn y pen draw
• cydraddoldeb o fewn y grŵp, lle nad oes synnwyr o statws a lle caiff pob barn ei gwerthfawrogi
• hwyluso’r grŵp yn gryf gan athrawon dosbarth
• ymrwymiad ariannol a phroffesiynol penaethiaid, uwch arweinwyr a llywodraethwyr ym mhob ysgol sy’n cymryd rhan, gan gynnwys amser rhyddhau ar gyfer cyfarfodydd ac amser HMS i ymgymryd â gweithgareddau dros dro
• adeiladu ar rwydweithiau presennol, gan gynnwys clystyrau, grwpiau gwella ysgolion, grwpiau anffurfiol o ysgolion
• ymateb yn gadarnhaol i adborth gan uwch arweinwyr a staff eraill ym mhob ysgol i ffurfio gwaith yn y dyfodol

Cyd-destun

Er mis Mehefin 2016, mae pob ysgol gynradd yng nghlwstwr Y Barri ym Mro Morgannwg wedi bod yn gweithio gyda’i gilydd i baratoi ar gyfer datblygu’r cwricwlwm.  Mae Ysgol Gynradd Romilly ac Ysgol Gynradd Tregatwg, ill dwy wedi’u lleoli yn Y Barri, wedi hwyluso’r cydweithio hwn. 

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Mae pob ysgol yn y clwstwr wedi enwebu ‘Hyrwyddwr Donaldson’.  Nid swydd â thâl a chyflog ychwanegol yw hon, ac nid yw’r hyrwyddwyr yn aelodau o uwch dîm arweinyddiaeth eu hysgolion.  Fodd bynnag, mae’r athrawon sydd wedi ymgymryd â’r rôl ym mhob ysgol yn dangos yr ymroddiad, yr ymdrech a’r brwdfrydedd i symud y prosiect ymlaen a dylanwadu ar bobl eraill.  Mae’r cynrychiolwyr o bob ysgol yn cyfarfod bob mis trwy gydol y flwyddyn ysgol.  O’r cychwyn, cytunodd y penaethiaid i ddarparu adnoddau priodol ar gyfer y prosiect.  Mae hyn wedi sicrhau bod staff, llywodraethwyr a rhanddeiliaid eraill wedi deall gwerth a statws uchel gwaith y grŵp.  Mae’n golygu bod y grŵp yn cyfarfod mewn lleoliad priodol i ffwrdd o ysgolion yr aelodau, a’u bod yn neilltuo hanner diwrnod llawn i bob agenda heb gael eu hamharu.

Mae cyfarfodydd grŵp bob amser yn cynnwys agenda glir ac allbwn fwriadedig, er bod digon o hyblygrwydd bob amser i drafod materion y mae unigolion yn eu codi o’r gwaith a wna ysgolion rhwng cyfarfodydd.  Mae cyfarfodydd yn cynnwys ethos gweithio cadarnhaol, fel gweithdy, ac yn cynhyrchu llawer o syniadau.  Mae strwythur y sesiynau’n hyblyg ac wedi newid dros gyfnod, gan ymateb i ble mae ysgolion wedi cyrraedd ar eu taith i ddatblygu’r cwricwlwm, neu’r ffordd y mae gwahanol bobl eisiau gweithio.  Er enghraifft, dechreuodd y grŵp trwy ddatblygu meysydd diddordeb penodol yn y cwricwlwm, fel ymwybyddiaeth ddiwylliannol, dysgu yn yr awyr agored a datblygiad creadigol.  Fodd bynnag, canfu aelodau nad oedd hyn yn gweithio cystal ag yr oeddent wedi gobeithio, felly penderfynwyd newid cyfeiriad a gweithio’n benodol gyda’r pedwar diben a amlinellir yn Dyfodol Llwyddiannus (Donaldson, 2015).  Mae pob cyfarfod yn caniatáu trafod a dadlau sylweddol, ac mae aelodau’n codi cwestiynau pwysig, fel:

• Beth yw cwestiwn mawr, a pha mor rhagnodol ydyw?
• Sut ydym ni’n sicrhau bod y profiadau rydym ni’n eu darparu i ddisgyblion yn eu helpu i ddysgu’n fwy effeithiol?
• A yw’n ddigon fod disgybl yn cymryd rhan mewn profiad neu a ydym yn disgwyl iddo ymateb i’r profiad hwnnw neu brofi ei fod wedi dysgu rhywbeth oddi wrtho?

Mae aelodau’n gadael pob cyfarfod gyda syniad clir o’r hyn y maent yn bwriadu ei wneud yn eu hysgol cyn y cyfarfod nesaf.  Mae hyn bob amser yn cynnwys adborth i staff yr ysgol, wedi’i ddilyn gan dasgau i’w cwblhau.  Efallai mai’r tasgau fydd ymgymryd ag ymchwil weithredu yn yr ystafell ddosbarth mewn maes dysgu a phrofiad penodol, er enghraifft i greu ac arbrofi ag adnoddau, neu roi dull addysgu newydd ar waith. 

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Yn ôl yn eu hysgolion, mae hyrwyddwyr Donaldson yn cyflwyno sesiynau i athrawon, cynorthwywyr cymorth dysgu, disgyblion a llywodraethwyr.  I sicrhau neges a dealltwriaeth gyson, mae ysgolion wedi rhannu dulliau ac adnoddau.  Er enghraifft, bu pob ysgol yn y clwstwr yn ystyried beth roedd y pedwar diben yn ei olygu iddynt yn un o’r meysydd dysgu a phrofiad.  Arweiniodd un ysgol gynradd y ffordd trwy ddefnyddio amlinelliad o berson bach sinsir i egluro eu meddyliau am iechyd a lles.  Bu athrawon, staff cymorth a disgyblion yn meddwl am y math o weithgareddau y dylai eu disgyblion eu profi fel rhan o iechyd a lles ac yn ystyried sut roeddent yn cyfrannu at ddatblygu’r pedwar diben.  Roeddent yn cynnwys gweithgareddau fel rhedeg milltir, cymryd rhan mewn ymweliad preswyl â chanolfan gweithgareddau awyr agored a choginio pryd bwyd iach.  Cymerodd ysgolion eraill y syniadau hyn a’u haddasu yn ôl eu cyd-destunau eu hunain, ac anghenion eu staff a’u disgyblion.

Roedd tasg dros dro arall i ysgolion yn cynnwys meddwl am y pedwar diben yn fwy beirniadol ac ystyried sut gallai disgybl ddatblygu pob un o’r pedwar diben wrth iddynt symud trwy’r ysgol.  Bu staff pob ysgol yn ystyried pa un o’r dibenion oedd gryfaf yn eu hysgol yn eu barn nhw, ac fe wnaethant geisio esbonio pam.  Wedyn, fe wnaethant geisio egluro sut olwg, er enghraifft, fyddai ar unigolyn iach a hyderus yn eu hysgol ym mhob grŵp blwyddyn, o’r dosbarth meithrin i Flwyddyn 6.

O ganlyniad i’r gwaith sydd wedi digwydd hyd yma, mae rhai ysgolion wedi adolygu a diwygio eu cynllunio tymor canolig i adlewyrchu’r newidiadau a wnaed.  Yn ychwanegol, mae pob ysgol wedi cofrestru ar gyfer Adduned Y Barri, sef cyfres o brofiadau yn gysylltiedig â phob un o’r pedwar diben a amlinellir yn Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), y mae pob ysgol wedi cytuno bod eu hangen ar eu disgyblion wrth iddynt symud trwy eu gyrfa yn yr ysgol.  Mae’n golygu y bydd unrhyw ddisgybl sy’n mynychu ysgol yn Y Barri yn cael yr un cyfleoedd.  Ymgynghorodd yr ysgolion â disgyblion i greu’r rhestr hon o brofiadau.  Er enghraifft, i annog disgyblion i fod yn unigolion iach a hyderus, bydd pob disgybl yn cymryd rhan mewn amrywiaeth o brofiadau dysgu yn yr awyr agored, gan gynnwys gosod pabell a gwersylla’r tu allan, hedfan barcud, a syllu ar y sêr.  Maent yn ystyried creu ap ar gyfer ffonau symudol a fydd yn galluogi disgyblion i gasglu e-fathodynnau i gydnabod eu cyflawniadau. 

Mae llawer o gryfderau wedi deillio o gydweithio helaeth ac aeddfed rhwng yr ysgolion yn y clwstwr.  Mae’r lefel uchel o ymddiriedaeth y mae penaethiaid wedi’i rhoi yn yr unigolion sy’n gysylltiedig â’r grŵp wedi helpu datblygu medrau arwain a hyder yr athrawon hynny.  Maent yn teimlo eu bod wedi’u grymuso i wneud penderfyniadau ar ran eu hysgolion, ac wedi’u cymell i gynnal y partneriaethau a grëwyd.  Mae wedi bod yn bwysig fod yr unigolyn dynodedig o’r ysgol arloesi wedi darparu arweinyddiaeth gref mewn cyfarfodydd.  Mae hyn yn sicrhau bod gan y grŵp gyfeiriad clir, ei bod yn parhau i weithio’n ddiwyd, ac yn gwneud cynnydd.  Fodd bynnag, mae cynrychiolwyr o ysgolion eraill wedi magu hyder erbyn hyn, ac maent yn dechrau ymgymryd â chyfrifoldebau arwain o fewn y grŵp, gan gynnwys cynllunio agendâu, arwain sesiynau a chydlynu dulliau rhwng ysgolion. 

Er gwaethaf ei lwyddiannau, mae’r grŵp yn ddigon realistig i nodi bod rhai rhwystrau’n parhau.  Rhaid i bob ysgol annog y rheiny sy’n amheus ymhlith y staff, sydd wedi bod yn amharod neu’n araf i newid.  Ar y cyfan, mae aelodau wedi ymdrin â hyn trwy atgoffa cydweithwyr bod y cwricwlwm newydd ynglŷn â gwneud y gorau glas ar gyfer y disgyblion yn eu hystafelloedd dosbarth a’u paratoi ar gyfer y byd y byddant yn byw ynddo.  Mae aelodau hefyd yn cydnabod ei bod weithiau’n heriol fod agendâu yn parhau’n ysgogol er mwyn sicrhau llwyddiant parhaus y prosiect.  Fodd bynnag, maent yn credu bod elfennau canlynol eu gwaith wedi galluogi i’r ysgol lwyddo hyd yma, a chynnal hyn yn y dyfodol:

• penodi Hyrwyddwr Donaldson dynodedig ac enwebedig ym mhob ysgol
• cyfarfodydd rheolaidd ar yr un pryd ac yn yr un lleoliad bob mis, fel bod ysgolion ac unigolion yn ymrwymo i hyn ac yn cynllunio o’i gwmpas
• cyfeiriad ac agendâu clir fel bod pob aelod yn gwybod beth mae’n ei wneud mewn cyfarfodydd a beth sy’n ddisgwyliedig yn ystod y cyfnod dros dro rhwng cyfarfodydd
• meithrin cyfathrebu a hyder yn raddol o fewn y grŵp
• ysgolion nad ydynt yn ysgolion arloesi yn ymrwymo i’r prosiect ac yn rhyddhau pobl i fynychu
• cydweithio dilys rhwng ysgolion, gyda pharodrwydd i rannu llwyddiannau a methiannau ac ethos o onestrwydd ac uniondeb
• cynnwys yn y grŵp athrawon o wahanol oedrannau sydd â gwahanol safbwyntiau a chyfoeth o brofiad o gefndiroedd amrywiol ac amrywiaeth o ysgolion
• parodrwydd yr ysgol arloesi i rannu adborth o gyfarfodydd y grŵp meysydd dysgu a phrofiad, a chasglu gwybodaeth i’w rhannu â’r grwpiau hynny yn y pen draw
• cydraddoldeb o fewn y grŵp, lle nad oes synnwyr o statws a lle caiff pob barn ei gwerthfawrogi
• hwyluso’r grŵp yn gryf gan athrawon dosbarth
• ymrwymiad ariannol a phroffesiynol penaethiaid, uwch arweinwyr a llywodraethwyr ym mhob ysgol sy’n cymryd rhan, gan gynnwys amser rhyddhau ar gyfer cyfarfodydd ac amser HMS i ymgymryd â gweithgareddau dros dro
• adeiladu ar rwydweithiau presennol, gan gynnwys clystyrau, grwpiau gwella ysgolion, grwpiau anffurfiol o ysgolion
• ymateb yn gadarnhaol i adborth gan uwch arweinwyr a staff eraill ym mhob ysgol i ffurfio gwaith yn y dyfodol

Cyd-destun

Mae Ysgol Gynradd yr Hafod, sydd wedi’i lleoli mewn ardal Cymunedau yn Gyntaf ddynodedig, yn gwasanaethu hen ardal ddiwydiannol ger canol dinas Abertawe, lle mae’r rhan fwyaf o ddisgyblion yn byw o fewn y 30% o’r ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru.  Mae 242 o ddisgyblion ar y gofrestr, gan gynnwys 39 o ddisgyblion yn y dosbarth meithrin.  Mae lleiafrif o’r disgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim.  Mae gan leiafrif o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol ac mae gan rai ohonynt ddatganiadau o anghenion addysgol arbennig.

Mae tua hanner y disgyblion yn wyn Prydeinig, ac mae tua hanner ohonynt yn siarad Saesneg fel iaith ychwanegol.  Daw mwyafrif y disgyblion hyn o gefndiroedd ethnig lleiafrifol neu gefndiroedd cymysg.  Mae’r disgyblion yn siarad 15 o wahanol ieithoedd, a’r iaith fwyaf cyffredin o’r rhain yw Sylheti.  Mae ychydig iawn o ddisgyblion yn siarad rhywfaint o Gymraeg gartref.

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

Er bod yr ysgol eisoes yn cynnig cwricwlwm arloesol, mae wedi arfarnu ei darpariaeth yn ddiweddar i sicrhau ei bod wedi’i pharatoi’n llawn ar gyfer newidiadau sydd ar fin digwydd.  Fel rhan o’r gwaith hwn, mae’r ysgol wedi ad-drefnu’r uwch dîm arweinyddiaeth i ymgorffori swydd â chyfrifoldeb addysgu a dysgu ar gyfer llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol.  Mae wedi datblygu timau ac unigolion sydd â chyfrifoldeb am oruchwylio’r chwe maes dysgu, yn ogystal â staff sydd â chyfrifoldeb am asesu ar gyfer dysgu a sicrhau parhad yn nysgu disgyblion rhwng tair ac un deg chwech oed.  Er bod timau ar gyfer pob maes dysgu, nid yw’r ysgol yn galluogi staff i weithio ‘ar wahân’.  Mae monitro a datblygiad staff effeithiol gan uwch arweinwyr, er enghraifft ar ddiwrnodau dysgu proffesiynol, yn sicrhau bod y cysylltiad rhwng meysydd dysgu yn aros.

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid

Mae uwch arweinwyr, arweinwyr meysydd dysgu penodol a’u timau yn arfarnu’r cwricwlwm a’i effaith ar ddysgu trwy galendr wedi’i gynllunio’n ofalus o weithgareddau monitro.  Mae’r rhain yn cynnwys craffu ar lyfrau, arsylwadau gwersi, ac, yn fwy diweddar, teithiau dysgu.  Mae’r gwaith hwn wedi nodi camau nesaf clir a phriodol.  Er enghraifft, mae’r tîm cymhwysedd digidol yn deall, er bod cyflwyniad a medrau creadigol disgyblion yn gryf, mai megis dechrau datblygu y mae agweddau ar waith o ran trin data.

Cam 3:  Cyflawni newid

Mae’r ysgol yn croesawu’n llawn bedwar diben y cwricwlwm a nodwyd yn Dyfodol Llwyddiannus, (Donaldson, 2015), ac mae’n gweithio’n effeithiol i’w cyflawni.  Mae ethos yr ysgol yn deillio o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn (CCUHP).  O’r man cychwyn hwn, mae’r ysgol wedi sefydlu set o 10 o werthoedd ar y cyd sy’n treiddio trwy ei gwaith.  Mae’r rhain yn cynnwys cariad, symlrwydd a goddefgarwch.  Mae’r ysgol yn gwneud defnydd effeithiol iawn o grefyddau enwog a llai adnabyddus o bob cwr o’r byd i ysgogi dysgu.  Mae’n gweithio’n arbennig o dda gydag ysgolion eraill yn rhyngwladol i ddatblygu dealltwriaeth disgyblion o fywydau plant eraill.  Mae disgyblion o’r ysgol yn cynorthwyo plant eraill mewn amgylchiadau llai ffafriol i fanteisio ar eu hawliau yn unol â CCUHP.  Er enghraifft, maent yn noddi disgyblion ac yn gweithio’n agos ag Ysgol Kabbila yn Affrica.  Mae testunau hefyd yn cynnwys astudio pobl sydd wedi cael dylanwad cadarnhaol ar wella bywydau pobl eraill, er enghraifft Y Fam Theresa, Ghandi a Martin Luther King.  Gyda’i gilydd, mae’r gwaith hwn yn golygu bod disgyblion yn cael pob cyfle i fod yn ddinasyddion moesegol a gwybodus. 

Mae datblygu’r cwricwlwm yn yr ysgol yn sicrhau bod athrawon yn manteisio’n llawn ar gyd-destunau lleol gwerthfawr ar gyfer dysgu i alluogi disgyblion i ddatblygu a chymhwyso medrau yn eu cyd-destun.  Er enghraifft, mae prosiect ‘Copperopolis’ yn defnyddio’r hanes lleol cyfoethog am gloddio am gopr yn ardal yr Hafod yn Abertawe.  Mae pob testun yn dechrau ag ymweliad addysgol neu brofiad trochi.  Er enghraifft, bu’r disgyblion ym Mlwyddyn 5 yn cerdded ar hyd ‘Llwybr y Gweithfeydd Copr’ yn yr Hafod â phadiau braslunio, dyfeisiau llechen a chlipfyrddau i ddefnyddio ffynonellau dilys o dystiolaeth hanesyddol i ysgogi gweithgareddau llythrennedd, rhifedd a chreadigol.  Mae disgyblion yn gwneud defnydd hynod effeithiol o dechnoleg sgrin werdd i gofnodi a chyflwyno eu gwaith.  Mae disgyblion hŷn yn cydweithio’n dda ar dasgau o’r fath, gan ddangos yr agweddau y mae’r ysgol yn eu hannog ganddynt.  

Ceir pwyslais cryf ar ddatblygu gwerthfawrogiad disgyblion o’r celfyddydau creadigol.  Mae prosiectau fel ‘tynnu un llun’ yn datblygu dealltwriaeth a gwerthfawrogiad disgyblion o gelf yn llwyddiannus.  O fewn y gwaith hwn, mae disgyblion yn astudio’r llun a ddewiswyd o safbwynt yr arlunydd, yr hanesydd a’r addysgwr.  Mae hyn yn hyrwyddo dysgu effeithiol, er enghraifft trwy ddefnyddio’r adeiladau yn y lluniau fel symbyliad ar gyfer gwaith mathemateg ar siapiau tri dimensiwn.  Arweiniodd y prosiect hwn at greu’r oriel gelf yn neuadd yr ysgol, sef arddangosfa o waith celf enwog ar raddfa fawr.  Mae’r ysgol yn defnyddio’r oriel yn dda iawn i gefnogi dysgu.  Mae safon gwaith celf disgyblion yn uchel ar y cyfan, ac mae’n elwa ymhellach ar addysgu arbenigol yn ystod amser cynllunio, paratoi ac asesu athrawon eraill.  Mae’r gwaith hwn yn datblygu dyheadau disgyblion yn dda.  Mae’n eu cynorthwyo i ddatblygu dealltwriaeth o’r angen i ddyfalbarhau i lwyddo.

Cyd-destun

Cam 1:  Arfarnu’r cwricwlwm presennol o fewn trefniadau hunanarfarnu ehangach

• arsylwi gwersi – bu’r pennaeth yn arsylwi pob un o’r athrawon ochr yn ochr ag aelod arall o staff, yn canolbwyntio ar un neu fwy o’r dibenion
• craffu ar waith disgyblion – cynnwys pob aelod o staff a llywodraethwyr
• holi disgyblion am eu dealltwriaeth o’r pedwar diben
• craffu ar gynlluniau gwaith ac arfarnu pa mor dda yr oedd athrawon yn cynllunio i ddatblygu’r pedwar diben

• cyfranogiad disgyblion yn natblygiadau’r cwricwlwm
• sicrhau bod disgyblion yn elwa ar eu gwaith, ac yn cael mwynhad ohono
• sicrhau bod ansawdd y ddarpariaeth ar gyfer codi safonau llythrennedd, rhifedd a thechnoleg gwybodaeth a chyfathrebu (TGCh) yn dda
• sicrhau her gadarn i bob disgybl gan athrawon sydd â disgwyliadau uchel
• sicrhau bod ethos Cymreig yn rhan annatod o’r ddarpariaeth

• mwy o waith cartref yn seiliedig ar y dyniaethau, ac iechyd a lles
• mwy o gyfleoedd perthnasol i ddisgyblion ddefnyddio eu medrau llythrennedd a rhifedd y tu allan i’r ystafell ddosbarth
• rhagor o gyfleoedd i gymryd rhan mewn prosiectau celfyddydau creadigol
• cyfleoedd cynyddol i ddatblygu hunaniaeth Gymreig disgyblion

Cam 2:  Cynllunio a pharatoi ar gyfer newid