Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Ysgol 3-19 oed ddwyieithog yn Llanbedr Pont Steffan, Ceredigion, yw Ysgol Bro Pedr. Mae’r ysgol yn derbyn disgyblion i’r adran gynradd yn dair oed. Mae disgyblion o ysgolion cynradd partner eraill yn yr awdurdod lleol a thu hwnt yn ymuno â’r adran uwchradd yn 11 oed. Mae tua 1,050 o ddisgyblion ar y gofrestr, gyda thua 360 o ddisgyblion yn yr adran gynradd a 151 yn y chweched dosbarth. Sefydlwyd yr ysgol trwy uno dwy ysgol flaenorol, sef Ysgol Gynradd Ffynnonbedr ac Ysgol Gyfun Llanbedr Pont Steffan. Mae ‘Canolfan y Bont’, sef adnodd yr awdurdod lleol ar gyfer disgyblion oedran uwchradd ag anghenion dwys, yn rhan annatod o’r ysgol hefyd. Ceir uned arbenigol hefyd ar gyfer disgyblion ag anghenion addysgol dwys a disgyblion sy’n agored i niwed sydd ag anghenion ymddygiadol.

Mae tua 14% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim.Mae’r ysgol yn nodi bod gan dros 40% o’i disgyblion anghenion dysgu ychwanegol.Mae gan ryw 5% o ddisgyblion ddatganiad o anghenion addysgol arbennig.Daw tua 60% o ddisgyblion o gartrefi di-Gymraeg.Mae dros 8% o ddisgyblion yn siarad Saesneg fel iaith ychwanegol, sy’n llawer uwch na’r cyfartaledd cenedlaethol.

Penodwyd y pennaeth ym mis Ionawr 2016. Ar yr adeg honno, roedd gan yr ysgol un dirprwy bennaeth a dau bennaeth cynorthwyol. Yn dilyn cyfnod o ailstrwythuro, mae ganddi ddau ddirprwy bennaeth a thri phennaeth cynorthwyol cyfwerth ag amser llawn erbyn hyn. Mae gan bob un o’r uwch staff gyfrifoldebau penodol sy’n ymwneud â datblygu’r ysgol yn gymuned ddysgu effeithiol.

Mae’r ysgol yn ysgol arloesi ar hyn o bryd ac mae’n gweithio gyda Llywodraeth Cymru ac ysgolion eraill i fwrw ymlaen â datblygiadau sy’n ymwneud â’r cwricwlwm a dysgu proffesiynol arall.

Strategaeth a chamau gweithredu

Mae gan y pennaeth weledigaeth glir sy’n seiliedig ar yr egwyddor fod ‘Pob plentyn yn cyfrif yn Ysgol Bro Pedr’.

Fel rhan o’i gwaith fel ysgol arloesi, mae’r ysgol yn ystyried beth yw’r ffordd orau i ddatblygu’r 12 egwyddor addysgegol a ddyfynnir yn Dyfodol Llwyddiannus (Donaldson, 2015).

Y flaenoriaeth gyntaf yng nghynllun datblygu’r ysgol ar gyfer 2016-2017 oedd ‘Codi safonau dysgu ac addysgu er mwyn gwella cynnydd a chyflawniad disgyblion 2017-2018.

Wrth ddechrau’r gwaith fel ysgol arloesi, nododd arweinwyr fod angen:

Sefydlu hinsawdd briodol i alluogi athrawon i addysgu’n llwyddiannus ac i ddisgyblion gyflawni hyd eithaf eu gallu
Arfarnu effeithiolrwydd yr addysgu
Sicrhau cysondeb, rhannu arfer dda a datblygu addysgeg

1 Sefydlu hinsawdd briodol i alluogi athrawon i addysgu’n llwyddiannus ac i ddisgyblion gyflawni hyd eithaf eu gallu.

I ddechrau, cafodd staff drafodaeth gynhyrchiol am y prif rwystrau a oedd yn eu hatal rhag addysgu’n effeithiol a chyflwyno’r gwersi roeddent wedi’u cynllunio ar gyfer disgyblion. Daethant i’r casgliad mai treulio amser yn delio â mân achosion o gamymddwyn oedd y prif rwystr ar draws yr ysgol. Codwyd problemau’n ymwneud â lles disgyblion gan athrawon yn y sector cynradd hefyd.

Er mwyn sicrhau ei bod yn rhoi cyfle i athrawon addysgu heb orfod delio â’r problemau ymddygiadol parhaus hyn, rhoddodd yr ysgol gamau gweithredu priodol ar waith.

Yn y sector cynradd, penderfynodd arweinwyr gael ystafell gymorth ddynodedig lle gallai disgyblion fynd os oeddent yn tarfu’n ormodol ar ddysgu. Penododd yr ysgol aelod o staff cymorth lefel 3 yn gydlynydd yr ystafell gymorth. Os bydd disgybl yn tarfu ar wersi’n ormodol mewn dosbarth cynradd, bydd aelod o staff yn mynd ag ef i’r ystafell gymorth. Bydd cydlynydd yr ystafell gymorth yn trafod y materion gyda’r disgybl dan sylw ac yn ceisio datrys ei broblemau ac yn mynd i’r afael ag unrhyw bryderon. O dan oruchwyliaeth y cydlynydd, mae’r disgyblion yn cwblhau’r tasgau y byddai wedi eu gwneud yn y dosbarth. Pan fydd angen, mae’r cydlynydd yn cysylltu â rhieni hefyd i geisio datrys unrhyw broblemau gwaelodol neu broblemau ymddygiadol a allai fod gan y disgybl.

Yn y sector uwchradd, mae’r ysgol wedi sefydlu cod ymddygiad y mae’n ei alw yn ‘Hawl i Ddysgu Bro Pedr’. Mae’r cod yn amlinellu rheolau ymddygiad clir ar gyfer disgyblion ac yn eu gwneud yn gyfrifol am y dewisiadau y maent yn eu gwneud ynglŷn â’u hymddygiad eu hunain yn yr ystafell ddosbarth ac o gwmpas yr ysgol. Mae athrawon yn cofrestru disgyblion ar ddechrau pob gwers ac yn rhoi gradd i bob disgybl ar ddiwedd pob gwers. Mae’r graddau’n mynd o un i bedwar. Mae gradd un am waith rhagorol neu ymddygiad da tuag at ddysgu, mae gradd dau am yr ymddygiad disgwyliedig, mae gradd tri yn golygu bod yr athro wedi rhoi rhybudd ac mae gradd pedwar yn golygu bod y disgybl wedi cael ei dynnu o’r ystafell ddosbarth i gwblhau ei waith yn yr ystafell gymorth. Mae staff yn defnyddio system gofrestru electronig i gofnodi gradd pedwar ac yn cofnodi’r rhesymau pam y gwnaethant y penderfyniad i dynnu disgybl o’r ystafell ddosbarth. Mae arweinwyr yn dadansoddi’r wybodaeth hon yn effeithiol i fynd i’r afael â chamymddwyn parhaus a nodi patrymau ymddygiad disgyblion.

O ganlyniad i gyflwyno’r systemau hyn, buan y dywedodd staff fod gwelliant sylweddol yn ymddygiad disgyblion a gwelliant yn eu lles personol. Roedd athrawon yn gallu addysgu trwy gydol y wers heb i rywun darfu, ac roedd cynnydd gwell gan ddisgyblion yn amlwg, nid yn unig ymhlith disgyblion a oedd wedi camymddwyn yn y gorffennol, ond ymhlith eu cyfoedion hefyd.

2 Arfarnu effeithiolrwydd yr addysgu

Mae arweinwyr yn gosod targedau rheoli perfformiad i athrawon ac yn seilio eu harfarniadau am effeithiolrwydd addysgu trwy farnu ansawdd safonau disgyblion. Mae gan bob athro o leiaf un targed meintiol sy’n ymwneud â deilliannau disgwyliedig grŵp o ddisgyblion ar ddiwedd y cyfnod allweddol perthnasol. Mae arweinwyr yn sicrhau bod pob un o’r athrawon yn gyfarwydd â’r safonau proffesiynol cenedlaethol ac yn eu rhoi ar waith yn gyson. Mae arweinwyr yn disgwyl i athrawon ddefnyddio data disgyblion i lywio eu cynlluniau gwersi a’r adnoddau addysgu a baratowyd ganddynt. Mae hyn yn cynnwys gosod gwaith dosbarth diddorol, gwahaniaethol a heriol a thasgau gwaith cartref sy’n galluogi pob disgybl i wneud cynnydd priodol.

Mae’r ysgol yn darparu cymorth unigol ychwanegol ar gyfer athrawon sy’n derbyn barn ddigonol neu’n is mewn dau arsylwad ystafell ddosbarth neu fwy.

3 Sicrhau cysondeb, rhannu arfer dda a datblygu addysgeg

Gan fod yr ysgol yn ysgol arloesi ac yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru ac ysgolion eraill i arwain gwaith yn ymwneud â dysgu proffesiynol, rhoddir blaenoriaeth i ddatblygu addysgeg effeithiol yn Ysgol Bro Pedr.

Penderfynodd arweinwyr ddefnyddio triawdau proffesiynol i ddatblygu’r 12 egwyddor addysgegol a ddyfynnir yn Dyfodol Llwyddiannus (Donaldson, 2015). Mae’r ysgol yn credu bod y triawdau yn ffordd effeithiol o arsylwi arfer dda, rhannu syniadau, magu hyder a chynorthwyo staff. Mae triawdau proffesiynol yn cynnwys tri athro yn gweithio gyda’i gilydd dros gyfnod i gynllunio, rhoi cynnig ar syniadau newydd, arsylwi, addysgu ac arfarnu arfer ei gilydd.

Cylch cynllunio triawdau proffesiynol

Cyfarfod 1: Mae’r tri athro yn cynllunio ar y cyd, ac mae un o’r tri ohonynt yn addysgu’r wers, tra bod y ddau athro arall yn arsylwi. Wedyn, maent yn llenwi taflen arsylwi gwers.

Cyfarfod 2: Mae’r athrawon yn rhoi adborth ar eu harsylwadau o’r wers gyntaf ac wedyn yn cyd-gynllunio’r wers nesaf. Mae’r ail athro o’r triawd yn addysgu a’r ddau athro arall yn arsylwi. Wedyn, maent yn llenwi taflen arsylwi gwers.

Cyfarfod 3: Mae’r athrawon yn rhoi adborth ar eu harsylwadau o’r ail wers ac wedyn yn cyd-gynllunio’r wers nesaf. Mae’r athro olaf o’r triawd yn addysgu a’r ddau athro arall yn arsylwi. Wedyn, maent yn llenwi taflen arsylwi gwers.

Cyfarfod 4: Mae’r athrawon yn rhoi adborth ar eu harsylwadau o’r drydedd wers ac yn llenwi ffurflen adborth ar y cyd y maent yn ei chyflwyno i’r tîm arweinyddiaeth.

Mae’r adborth gan athrawon yn rhoi trosolwg strategol i uwch arweinwyr o ba mor dda y mae’r system driawdau yn gweithio ac mae’n eu helpu i wneud penderfyniadau am y ffordd orau o addasu’r system wrth iddi gael ei hymgorffori ar draws yr ysgol.

Mae’r triawdau wedi eu trefnu yn y ffyrdd canlynol:

tri athro sydd â’r un lefel o gyfrifoldeb
athrawon amhrofiadol yn gweithio gydag athrawon profiadol
triawdau ar draws pynciau

Yn y cylch cyntaf, canolbwyntiodd y triawdau ar un o’r egwyddorion addysgegol canlynol:

meddylfryd a grym ymdrech
asesu ar gyfer dysgu
diben cyffredinol

Eleni, mae pob un o’r triawdau yn canolbwyntio ar egwyddor addysgu cyfunol. Mae’r ysgol wedi penderfynu defnyddio’r agwedd hon i wella medrau athrawon er mwyn eu helpu i ddatblygu cymhwysedd digidol ar draws yr ysgol.

Mae rhai o’r triawdau, ac athrawon unigol, yn cofnodi eu gwersi gan ddefnyddio offer fideo i’w galluogi i arfarnu eu hunain a’u cymheiriaid. Mae hyn wedi bod yn llwyddiannus iawn.

I sicrhau cysondeb a gwella addysgu ar draws yr ysgol, mae pob un o’r staff yn dilyn polisïau cytûn yr ysgol ar arfer ystafell ddosbarth. Mae’r rhain yn cynnwys defnyddio cod marcio cyffredin, athrawon yn trafod gwaith disgyblion gyda nhw yn hytrach na rhoi adborth ysgrifenedig iddynt yn unig, ac athrawon yn rhoi mwy o ystyriaeth i lais y disgybl mewn gwersi i sicrhau lefel well o her i bawb.

I gynorthwyo athrawon i ddarparu her briodol i bob disgybl, mae’r ysgol wedi creu llawlyfr staff ar wahaniaethu. Mae’r llawlyfr yn cadarnhau pwysigrwydd creu gwersi sy’n mynd i’r afael ag anghenion pob disgybl i sicrhau dysgu effeithiol ym mhob dosbarth. Mae’n rhoi esboniad clir i athrawon am yr hyn y mae’r ysgol yn ei olygu wrth y term gwahaniaethu ac mae’n darparu syniadau, strategaethau ac enghreifftiau defnyddiol iddynt eu defnyddio yn eu gwersi. Mae’r rhain yn cynnwys cyngor ar y canlynol:

cyflwyno, arddangos a thrafod geiriau allweddol
modelu sgyrsiau
cynlluniau eistedd
rhoi enghreifftiau o atebion
dangos enghreifftiau o waith da
gwahaniaethu yn ôl canlyniad
tasgau estynedig
sicrhau cyflymdra priodol i wersi
gwaith grŵp
rhoi amser i feddwl
holi medrus
defnyddio fframiau ysgrifennu

Mae athrawon, gan gynnwys staff cyflenwi, yn gwerthfawrogi’r llawlyfr. Maent yn meddwl ei fod yn adnodd gwerthfawr, sy’n eu helpu i wella ansawdd eu haddysgu ac yn codi safonau dysgu disgyblion.

I sicrhau bod arferion yn y sector cynradd ac uwchradd mor gyson ag y bo modd, mae’r ysgol yn datblygu elfen thematig yr addysgu a ddefnyddir gan y sector cynradd yn rheolaidd ar gyfer disgyblion Blwyddyn 7 mewn pynciau fel hanes, daearyddiaeth a TGCh. Mae hyn yn hwyluso’r cyfnod pontio ar gyfer disgyblion ac yn paratoi staff a disgyblion yn effeithiol i fodloni gofynion y Fframwaith Cymhwysedd Digidol.

Deilliannau

Un o’r prif ddeilliannau yw’r gwelliant yn ymddygiad disgyblion mewn dosbarthiadau. Mae disgyblion yn cymryd mwy o gyfrifoldeb am eu hymddygiad, yn canolbwyntio’n well ac yn dangos ymrwymiad gwell i ddysgu. Yn annisgwyl, mae hunanhyder llawer o ddisgyblion a oedd wedi camymddwyn yn hanesyddol wedi cynyddu, ac maent yn dechrau sylweddoli y gallant lwyddo mewn tasgau. O ganlyniad, mae ganddynt ddyheadau uwch ar gyfer eu dyfodol. Mae athrawon wedi adrodd am safonau cyflawniad gwell, nid yn unig ar gyfer disgyblion sydd wedi camymddwyn yn y gorffennol, ond hefyd ar gyfer y disgyblion eraill yn eu dosbarthiadau. Bu cynnydd yng nghyrhaeddiad disgyblion yn y mwyafrif o ddangosyddion ar ddiwedd y cyfnodau allweddol.

Mae lles staff wedi gwella. Mae athrawon yn ymfalchïo yn y ffaith eu bod yn gallu canolbwyntio ar addysgu trwy gydol eu gwersi, yn hytrach na gwastraffu amser yn delio â chamymddwyn a thanberfformio.

Mae athrawon yn gweld gwerth gweithio mewn triawdau ac yn teimlo bod arweinwyr yn eu cynorthwyo’n barhaus i wella eu harfer addysgu.

Mae gan arweinwyr ddealltwriaeth dda o safon yr addysgu a dysgu ar draws yr ysgol, ac maent yn cydnabod bod cysondeb ac arfer well mewn addysgu erbyn hyn.

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Sicrhau bod systemau i wella addysgu a dysgu yn cael eu hymgorffori
Gwella gallu athrawon ymhellach i asesu ansawdd eu harfer eu hunain, ac arfer eu cymheiriaid
Sicrhau bod athrawon yn gwybod pa agweddau ar ddysgu disgyblion y mae angen eu gwella i’w galluogi i gyrraedd eu potensial

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Cyd-destun

Ysgol gymunedol gymysg 11-19 cyfrwng Saesneg yw Ysgol Uwchradd Llysweri, sy’n gwasanaethu ardaloedd preswyl ar ochr ddwyreiniol Casnewydd. Mae tua 800 o ddisgyblion ar y gofrestr gydag oddeutu 150 o ddisgyblion yn y chweched dosbarth.

Mae tua 31% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. Mae’r ysgol yn nodi bod gan ryw 29% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol ac mae gan bron i 3% o ddisgyblion ddatganiad o anghenion addysgol arbennig.

Mae tua 23% o ddisgyblion yn siarad Saesneg fel iaith ychwanegol. Mae’r gyfran hon yn sylweddol uwch na chyfartaledd yr awdurdod lleol. Mae un deg chwech y cant o ddisgyblion ar gyfnod caffael iaith A neu B Llywodraeth Cymru; nid oes gan rai o’r disgyblion hyn unrhyw brofiad blaenorol o addysg. Mae gan yr ysgol ddisgyblion o ystod eang o gefndiroedd ethnig. Nid yw tua 15% o ddisgyblion o gefndir gwyn Prydeinig. Mae ychydig iawn o ddisgyblion yn siarad Cymraeg gartref.

Mae’r tîm arweinyddiaeth yn cynnwys y pennaeth, sydd wedi bod yn ei swydd er mis Medi 2017, dirprwy bennaeth a ymunodd â’r ysgol yn 2013, a dau bennaeth cynorthwyol. Ymunodd y pennaeth cynorthwyol sydd â chyfrifoldeb am addysgu a dysgu â’r ysgol ym mis Ebrill 2014.

Strategaeth a chamau gweithredu

Dros y tair blynedd ddiwethaf, mae uwch arweinwyr ac arweinwyr canol wedi canolbwyntio’n ddiflino ar wella addysgeg a chreu diwylliant o ddisgwyliadau cyson uchel ar gyfer addysgu a dysgu. Mae arweinwyr wedi egluro a chryfhau eu disgwyliadau gofynnol o arfer yn yr ystafell ddosbarth a chyfrifoldebau ar y cyd. Mae arweinwyr wedi darparu cyfleoedd dysgu proffesiynol perthnasol ac amserol ar gyfer staff ac maent wedi bod yn ofalus i beidio â gorlethu staff â gormod o newid.

Mae diwylliant arfarnol cryf yr ysgol wedi galluogi arweinwyr i farnu cryfderau a meysydd i’w datblygu yn onest, a nodi anghenion dysgu proffesiynol yn gywir.

Mae gan yr ysgol gynllun tair blynedd manwl ar gyfer gwella addysgu. Mae hwn yn amlinellu cyfleoedd wedi eu cynllunio ac sy’n amserol i gyflwyno strategaethau newydd i sicrhau cynnydd gwell ar gyfer dysgwyr. Y prif ffocysau ar gyfer gwella addysgu dros y ddwy flynedd ddiwethaf oedd cyflwyno acronym addysgegol i sicrhau cyflymdra a her, ochr yn ochr ag ystod o strategaethau i herio’r credoau sylfaenol am ddysgu a deallusrwydd a bennwyd ymlaen llaw. Mae pob un o’r staff addysgu yn glir am eu cyfrifoldebau ar y cyd o ran addysgeg a’u hatebolrwydd personol o fewn y system.

Mae pob un o’r staff yn aelodau o un o rwydweithiau dysgu proffesiynol yr ysgol. Mae’r rhwydweithiau hyn yn defnyddio ymchwil weithredu i wella agweddau ar addysgu. Mae’r rhwydweithiau’n dilyn arweiniad Llywodraeth Cymru (Llywodraeth Cymru, 2013) i sicrhau eu bod yn canolbwyntio’n briodol ac y gallant ddangos effaith eu gwaith. Mae rhwydweithiau diweddar wedi canolbwyntio ar flaenoriaethau cenedlaethol yn ogystal â blaenoriaethau’r ysgol. Mae pob rhwydwaith yn ysgrifennu adroddiad am eu canfyddiadau, y maent yn ei rannu â phob un o’r staff. Mae arweinwyr yn ystyried deilliannau ymchwil weithredu’r rhwydweithiau pan fyddant yn adolygu polisi a dulliau’r ysgol. Oherwydd bod uwch arweinwyr yn ystyried safbwyntiau staff, maent yn teimlo eu bod yn cael eu cynnwys mewn gwella’r ysgol, a gwerthfawrogir eu barn broffesiynol.

Mae staff yn cymryd rhan mewn sesiynau dysgu arfer ar y cyd hefyd. Hyfforddi cymheiriaid yw hyn gan ddefnyddio model GROW ac mae hefyd yn ymgorffori agweddau ar astudio mewn gwersi. Mae cydweithwyr yn cytuno ar ffocws, yn cynorthwyo ei gilydd wrth iddynt baratoi gwelliannau ac yn myfyrio ar arfer ystafell ddosbarth trwy hyfforddi cymheiriaid. Trwy gymunedau dysgu a grwpiau dysgu arfer ar y cyd, anogir athrawon i ddefnyddio tystiolaeth a defnyddio arfer effeithiol brofedig. Mae ystod y cymorth sydd ar gael i’r grwpiau yn cynnwys technoleg fideo i gofnodi gwersi a llyfrgell ddysgu gyda chyhoeddiadau perthnasol a chyfle i ymchwilio.

Mae’r ysgol yn cynllunio’i gweithgareddau dysgu proffesiynol yn ofalus iawn. Mae arweinwyr yn sicrhau bod gan staff yr adnoddau angenrheidiol i gefnogi eu dysgu. Mae’r arfarnu yn drylwyr a gonest. Mae pob un o’r staff yn teimlo eu bod yn cael eu cynnwys ac maent yn gwybod bod eu cyfraniad yn cael ei werthfawrogi. Maent yn deall eu cyfrifoldeb i wella eu haddysgu. Mae staff yn trafod eu rhan yn y gweithgareddau hyn yn ystod sesiynau rheoli perfformiad sy’n cysylltu â’r safonau proffesiynol newydd.

Mae prosesau arfarnu yn cynnwys olrhain a monitro trylwyr i gynorthwyo a herio pob un o’r staff. O ganlyniad i weithgareddau hunanarfarnu rheolaidd a thrylwyr, mae gan bob athro broffil addysgu a dysgu personol. Mae uwch arweinwyr ac arweinwyr canol yn trafod y proffiliau personol mewn cyfarfodydd rheolwyr llinell i ddathlu cryfderau a nodi cyfleoedd dysgu proffesiynol priodol. Mae staff yn gwerthfawrogi’r rhain gan eu bod yn gwerthfawrogi’r cyfle i siarad am eu harfer a natur bwrpasol y cyfleoedd dysgu proffesiynol manwl gywir a gynigir. Mae gan bob adran broffil addysgu a dysgu hefyd, sy’n cynorthwyo arweinwyr canol i deilwra eu cynlluniau gwella yn unol â hynny. Mae addysgu a dysgu yn eitem ar yr agenda ym mhob cyfarfod rheolwyr llinell a chyfarfod adrannol.

O ganlyniad i’r gweithgareddau hunanarfarnu trylwyr a manwl hyn a thrafodaethau rheolwyr llinell, gall yr ysgol gynllunio ac amlinellu gweithgarwch dysgu proffesiynol buddiol ar gyfer y flwyddyn i ddod.

Deilliannau

Adeg yr arolygiad yn 2013, roedd athrawon yn frwdfrydig ac roedd ganddynt ddisgwyliadau uchel o ymddygiad a safonau gwaith disgyblion mewn tua hanner o wersi yn unig. Yn 2017, mae ansawdd yr addysgu wedi gwella’n sylweddol fel y dangosir gan ganlyniadau arsylwadau gwersi, craffu ar waith disgyblion a chan ymatebion staff a disgyblion i arolygon cyfadrannau am ansawdd addysgu a dysgu. Mae deilliannau disgyblion wedi gwella hefyd; er enghraifft yn 2017, mae’r ysgol yn y chwarter uchaf o ysgolion tebyg sy’n seiliedig ar gymhwyster disgyblion am brydau ysgol am ddim ar gyfer lefel 2, gan gynnwys Saesneg a mathemateg (Llywodraeth Cymru, 2017c).

Mae disgyblion yn gryf o’r farn fod addysgu ac ymddygiad wedi gwella’n sylweddol yn ystod eu cyfnod yn yr ysgol. Mae athrawon yn hynod werthfawrogol o’r gweithgareddau dysgu proffesiynol sydd ar gael iddynt a’r modd y mae’r ysgol yn cefnogi eu datblygiad personol yn llwyddiannus.

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Ymgorffori cyfrifoldebau ar y cyd ar gyfer pob un o’r staff sy’n deillio o ddiwrnodau dysgu proffesiynol ac yn cysylltu’n benodol â meddylfryd twf a datblygu llafaredd
Datblygu llais y dysgwr trwy ddeialogau tymhorol am addysgu
Datblygu edrych ar lyfrau trwy sgwrsio â dysgwyr
Ymgorffori iaith y 12 egwyddor addysgegol
Cyflwyno proffiliau addysgu a dysgu personol ar gyfer staff cymorth (gan adlewyrchu staff addysgu) i’w galluogi i gymryd perchnogaeth o’u dysgu a’u datblygiad proffesiynol

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Cyd-destun

Ysgol ddwyieithog 11-19 yng Nghaernarfon yng Ngwynedd yw Ysgol Syr Hugh Owen. Mae 853 o ddisgyblion ar y gofrestr gyda 171 o ddisgyblion yn y chweched dosbarth. At ei gilydd, mae bron i 100 o ddisgyblion yn fwy nag adeg yr arolygiad craidd ym mis Mawrth 2016.

Mae tua 16% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. Mae bron i 90% o ddisgyblion yn siarad Cymraeg gyda’u teuluoedd ac mae 92% yn rhugl yn yr iaith. Daw’r rhan fwyaf o ddisgyblion o gefndir gwyn Prydeinig. Mae’r ysgol yn nodi bod gan ryw 13% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol.

Ers yr arolygiad craidd, mae’r pennaeth parhaol wedi cael ei secondio i weithio mewn consortiwm rhanbarthol ac mae’r dirprwy bennaeth wedi ymgymryd â swydd pennaeth dros dro. Mae un o’r pedwar pennaeth cynorthwyol wedi ymgymryd â swydd dirprwy bennaeth dros dro. Er mwyn cefnogi’r tîm arweinyddiaeth, mae pedwar arweinydd canol wedi ymgymryd â chyfrifoldebau arwain dros dro.

Strategaeth a chamau gweithredu

Mae gwella addysgu yn brif flaenoriaeth yn y cynllun gwella ysgol gyfan, ac mae’r ysgol yn datgan ei bod yn ceisio ‘creu awyrgylch sy’n galluogi’r ysgol i wthio ffiniau addysgu a dysgu’. Gweledigaeth y pennaeth dros dro yw y dylai’r ysgol fod mor gynhwysol ag y bo modd. Mae’n credu’n gryf fod pob disgybl yn haeddu addysgu o ansawdd uchel a lefelau uchel o gymorth ac arweiniad. Er mwyn adlewyrchu’r lefel uwch hon o ddisgwyliad ac atebolrwydd cynyddol staff, fe wnaeth uwch arweinwyr ddiwygio neu ailysgrifennu polisïau a gweithdrefnau’r ysgol.

Un o gyfrifoldebau craidd pob uwch arweinydd yw gwella addysgu a dysgu. Mae hyfforddiant pwrpasol wedi digwydd i sicrhau bod uwch arweinwyr ac arweinwyr canol yn deall rhinweddau gwersi llwyddiannus. Mae gan bob un o’r athrawon darged rheoli perfformiad sy’n gysylltiedig ag addysgu. Mae athrawon yn deall bod ganddynt gyfrifoldeb proffesiynol i wella agweddau ar eu haddysgu er mwyn cyfrannu at weledigaeth yr ysgol gyfan. Mae llywodraethwyr yn cefnogi’r flaenoriaeth hon yn dda. Maent wedi blaenoriaethu gwariant i alluogi athrawon i fynychu digwyddiadau dysgu proffesiynol buddiol. Yn gyfnewid am hyn, mae arweinwyr yn disgwyl i staff rannu eu methodolegau dysgu am addysgu a materion addysgegol gyda’u cydweithwyr, naill ai mewn cyfarfodydd adrannol neu mewn digwyddiadau ysgol gyfan.

Nododd y pennaeth parhaol a’r dirprwy bennaeth (y pennaeth dros dro erbyn hyn) fod disgwyliadau isel a diffyg uchelgais llawer o ddisgyblion yn gallu rhwystro’r ysgol rhag cyflawni ei nod o wella addysgu a dysgu. I’r perwyl hwn, maent yn rhannu pob grŵp blwyddyn yn ddau fand cyfochrog. Galluogodd hyn yr ysgol i neilltuo dau ddosbarth ar gyfer athrawon pynciau craidd ym mhob grŵp blwyddyn, pe bai angen. O ganlyniad i rannu carfanau blwyddyn yn ddwy set o 1, 2 a 3 yn hytrach na chael setiau 1-6, codwyd dyheadau disgyblion a hyrwyddwyd eu cred mewn gallu cyrraedd eu potensial.

Nododd uwch arweinwyr fod angen gwneud arweinyddiaeth yn fwy dosbarthedig ar draws yr ysgol. Fe wnaethant gynyddu atebolrwydd arweinwyr canol pynciau, gan roi cyfeiriad clir iddynt o ran eu cyfrifoldeb am addysgu a dysgu yn eu hadrannau. Daeth pob arweinydd canol pwnc yn atebol am ansawdd yr addysgu a chysondeb marcio ac asesu o fewn eu pwnc. O ganlyniad i’r arweinyddiaeth ddosbarthedig gynyddol, roedd cyfradd y gwelliant a’r newid yn gyflym.

Roedd y rhan fwyaf o staff yn deall bod angen gwella addysgu ac yn rhannu gweledigaeth ac uchelgais yr ysgol am gysondeb gwell yn ansawdd yr addysgu. Gwirfoddolodd rhai athrawon i arwain rhaglenni addysgegol i ymestyn eu dysgu eu hunain a chael profiad arwain. Fodd bynnag, roedd lleiafrif o athrawon yn gwrthwynebu newidiadau radical i drefniadaeth dosbarthiadau ac i’r diwylliant hunanfyfyrio a hunanwella oedd yn tyfu’n gyflym. Roedd cryn dipyn yn llai ohonynt yn bryderus am gyflymdra’r newid. Er mwyn lleihau pryder, rhoddodd y pennaeth arferion ar waith i hyrwyddo diwylliant o ddidwylledd a rhannu ymhlith staff.

Cyflwynodd yr ysgol arfer o weithio mewn triawdau a roddodd gyfle i athrawon gydweithio â chydweithwyr. Sicrhaodd arweinwyr eu bod nhw a staff allweddol eraill ar gael i gynorthwyo’r triawdau â chynllunio a chyflwyno gwersi pe bai angen. Trefnodd arweinwyr gyfleoedd gwerth chweil hefyd i athrawon ymweld ag ysgolion eraill i arsylwi ymarferwyr cryf. Cyn i uwch arweinwyr arsylwi gwersi, cafodd pob un o’r athrawon gyfle i gydgynllunio’r wers gyda chymheiriad o’u dewis.

Dangosodd deilliannau o weithgareddau monitro fod angen gwella cyflymdra dysgu disgyblion. Treuliodd arweinwyr amser yn ymchwilio i ffyrdd llwyddiannus o ennyn diddordeb disgyblion yn eu dysgu. Fe wnaethant rannu eu canfyddiadau â staff, gan bwysleisio pwysigrwydd sicrhau mai disgyblion yw canolbwynt y wers a lleihau faint mae’r athro’n siarad.

Trefnodd yr ysgol ddiwrnodau a digwyddiadau dysgu proffesiynol ysgol gyfan pwrpasol, wedi’u harwain gan ymarferwyr adnabyddus sydd â chefndir llwyddiannus mewn rheoli newid. Llwyddodd y strategaethau hyn i helpu lleihau pryder ymhlith athrawon, gan gyfrannu at ddiwylliant mwy agored yn yr ysgol.

O ganlyniad i’r angen i baratoi ar gyfer cyflwyno’r Fframwaith Cymhwysedd Digidol (Llywodraeth Cymru, 2016), buddsoddodd yr ysgol yn sylweddol mewn gwella’i chaledwedd TGCh. Prynodd arweinwyr gyfrifiaduron llechen, byrddau gwyn, adnoddau digidol a chaledwedd arbenigol ar gyfer athrawon. Fe wnaethant ddarparu hyfforddiant pwrpasol ar gyfer staff ar sut i ddefnyddio’r adnoddau hyn. Sicrhawyd bod disgwyliadau sut y dylai staff ddefnyddio’r adnoddau newydd mewn gwersi yn eglur. Mewn cyfnod cymharol fyr, mae bron pob un o’r athrawon wedi datblygu arferion da mewn defnyddio technoleg ddigidol yn eu gwersi.

Mae arweinwyr yn rhoi pwyslais cryf ar ddathlu arfer dda mewn addysgu ac asesu ar draws yr ysgol. Er enghraifft, ar ôl pob cyfnod o graffu ar waith, maent yn creu compendiwm sy’n cynnwys enghreifftiau o adborth ac asesu effeithiol.

Deilliannau

Ymatebodd disgyblion yn dda i’r newid sylweddol yn arferion athrawon, ac yn gyffredinol, bu gwelliant sylweddol mewn cyfnod byr yn agweddau disgyblion. Roedd disgyblion a gyfwelwyd fel rhan o’r adolygiad thematig hwn yn rhoi canmoliaeth fawr i’r newidiadau yn ansawdd yr addysgu. Fe wnaethant gyfeirio’n benodol at athrawon yn dod â’r dysgu’n fyw trwy dasgau diddorol a difyr a oedd yn eu galluogi i feddwl am bethau drostynt eu hunain.

Mewn cyfnod cymharol fyr, mae’r ysgol wedi llwyddo i wella ansawdd yr addysgu ar draws yr ysgol. Mae bron pob un o’r athrawon wedi ymdrin yn frwdfrydig â blaenoriaeth yr ysgol i ‘wthio’r ffiniau addysgu a dysgu’. O ganlyniad i’r ymdrech newydd ac uchelgeisiol hon i wella, mae perfformiad yng nghyfnod allweddol 4 wedi parhau i fod yn dda o leiaf am y drydedd flwyddyn yn olynol ac mae safonau lles wedi gwella’n sylweddol dros yr un cyfnod.

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Bydd yr ysgol yn parhau i ymgorffori’r arferion a gyflwynwyd i sicrhau’r cydweithio a’r cydweithrediad gorau rhwng staff.

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Cyd-destun

Ysgol ddwyieithog 11-19 yn nhref arfordirol Aberteifi yng Ngheredigion yw Ysgol Uwchradd Aberteifi. Mae’r ysgol yn gwasanaethu disgyblion o’r dref a’r dalgylch gwledig cyfagos. Roedd 534 o ddisgyblion ar y gofrestr adeg yr arolygiad craidd ym mis Ionawr 2015, ond bu cynnydd sylweddol yn niferoedd y disgyblion ers hynny. Erbyn hyn, mae gan yr ysgol 603 o ddisgyblion ar y gofrestr, gydag 84 o ddisgyblion yn y chweched dosbarth.

Daw tua 30% o ddisgyblion o gartrefi lle siaredir y Gymraeg fel prif iaith yr aelwyd. Fodd bynnag, dros y tair blynedd ddiwethaf, mae’r ysgol wedi cynyddu nifer y disgyblion sy’n astudio Cymraeg mamiaith i 67%. Mae’r ysgol wedi cynyddu ei darpariaeth cyfrwng Cymraeg ers adeg yr arolygiad craidd hefyd. Mae tua 16% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. Mae’r ysgol yn nodi bod gan 34% o ddisgyblion angen dysgu ychwanegol. Daw’r rhan fwyaf o ddisgyblion o gefndir gwyn Prydeinig. Mae canolfan adnoddau dysgu yn yr ysgol.

Penodwyd y pennaeth ym mis Ionawr 2012. Mae’r uwch dîm rheoli yn cynnwys y pennaeth, pennaeth cynorthwyol a phennaeth cynorthwyol dros dro.

Strategaeth a chamau gweithredu

Ers yr arolygiad craidd, mae’r ysgol wedi penodi dirprwy bennaeth newydd a thri phennaeth cynorthwyol. Mae’r pennaeth wedi rhannu ei gweledigaeth ar gyfer gwella addysgu gyda phob un o’r staff. Mae’r weledigaeth hon i sicrhau bod pob un o’r athrawon yn cydweithio â’i gilydd ac yn cynorthwyo ei gilydd i sicrhau diwylliant o ysgol hunanwella, sy’n anelu am ragoriaeth. Addysgu a dysgu yw’r ffocws canolog yn y weledigaeth hon a neilltuir llawer o egni ac amser i sicrhau bod athrawon yn cyflwyno’r gwersi gorau posibl yn gyson.

Cynhelir adolygiadau cyfadran hynod effeithiol bob blwyddyn ar gyfer pob un o’r wyth cyfadran. Mae’r adolygiad trylwyr a chynhwysfawr yn cynnwys disgyblion yn cymryd rhan mewn arolygon addysgu a dysgu ddwywaith y flwyddyn ar gyfer pob cyfadran. Mae arweinwyr hefyd yn craffu ar dystiolaeth o gofnodion cyfarfodydd cyfadrannau ac arfarniadau o ddysgu proffesiynol i farnu i ba raddau y mae athrawon yn defnyddio hyfforddiant ac arweiniad. Mae’r corff llywodraethol llawn yn derbyn adolygiadau’r cyfadrannau, sy’n cynnwys argymhellion ynglŷn â sut i wella’r gyfadran. Wedyn, mae penaethiaid cyfadrannau’n cyflwyno cynllun gweithredu i gyfarfod nesaf pwyllgor safonau’r llywodraethwyr.

Mae uwch arweinydd, sydd â chyfrifoldeb am addysgu a dysgu, wedi treulio llawer o’i hamser yn ymgymryd ag ymchwil weithredu ac yn archwilio arfer dda mewn ysgolion eraill. Mae’n defnyddio ymarferwyr cryf yn yr ysgol i’w chynorthwyo yn ei hymdrech i wella addysgu. Mae’r ysgol wedi gwneud defnydd cynhyrchiol a buddiol o ymchwil i addysgeg i ddarparu hyfforddiant o ansawdd uchel a phwrpasol ar gyfer pob un o’r staff. Yn sgil y gweithgareddau hyn, mae athrawon wedi diwygio a diweddaru polisïau ar addysgu a dysgu a marcio ac asesu. Mae nod cyffredin i’r ddau bolisi hyn, sef: i athrawon fod yn gyson a theg trwy greu awyrgylch o ymddiriedaeth gyda’r disgyblion y maent yn eu haddysgu. Mae’r polisïau yn pwysleisio pwysigrwydd athrawon yn defnyddio eu hamser cynllunio ac asesu yn ddoeth ac yn gynhyrchiol i leihau eu baich gwaith. I’r perwyl hwn, mae’r polisïau’n cynnwys atodiadau tra ystyriol ar ffyrdd ymarferol o leihau baich gwaith a chynyddu effaith.

Ers yr arolygiad craidd, mae dysgu proffesiynol parhaus yn ffocws allweddol wrth gynllunio datblygiad yr ysgol. Dros y flwyddyn academaidd, mae athrawon, fel rhan o’u hamser cyfeiriedig, yn cymryd rhan mewn cyfres o 11 o ddigwyddiadau dysgu proffesiynol a sesiynau hyfforddi. Mae hyn wedi galluogi arweinwyr i hyfforddi staff a rhoi ar waith yr addysgeg yr ymchwiliwyd iddi’n dda, sy’n ategu gweledigaeth y pennaeth ar gyfer gwella addysgu. Mae gofyn i holl arweinwyr digwyddiadau dysgu proffesiynol seilio eu mewnbwn ar dystiolaeth a gafwyd o ymchwil weithredu ddibynadwy ac effeithiol. O ganlyniad, mae staff yn ymateb yn gadarnhaol iawn i hyfforddiant ac arweiniad gan eu cymheiriaid. Ar ôl pob digwyddiad dysgu proffesiynol, mae pob cyfadran yn cynnal dadansoddiad cryfderau, gwendidau, cyfleoedd a bygythiadau o ansawdd eu darpariaeth bresennol. Wedyn, mae cyfadrannau’n llunio cynllun gweithredu i fynd i’r afael â deilliannau’r dadansoddiad.

Mae arweinwyr yn rhoi llawer o bwys ar gofnodi barn disgyblion, ac mae gan lais y disgybl ran annatod yn y rhan fwyaf o weithgareddau hunanarfarnu. Er enghraifft, mae aelodau o’r cyngor ysgol ac athrawon allweddol yn aelodau o bwyllgor addysgu a dysgu. Mae gan y grŵp arloesol hwn rôl bwysig mewn cynorthwyo athrawon i wella eu harfer. Dyfeisiodd y pwyllgor strategaeth ‘Quality Teacher 10’ yr ysgol, sy’n seiliedig ar egwyddorion cynllunio effeithiol ac yn cynnwys arweiniad fel cael dechrau ysbrydoledig i wersi, cynnwys pwrpasol a sesiwn lawn, fuddiol.

Mae ymchwil i strategaethau addysgegol i ddatblygu annibyniaeth a gwydnwch disgyblion yn ategu llawer o weithdrefnau cytûn yr ysgol ar gyfer cynllunio ac addysgu. Mae’r rhain yn cynnwys cynlluniau eistedd bechgyn/merched, lleoliad strategol disgyblion o grwpiau sy’n agored i niwed, holi disgyblion ar hap a sicrhau ‘amser aros’ priodol am ateb gan ddisgyblion, ar lafar ac wrth ymateb i waith ysgrifenedig. Mae athrawon yn gwneud defnydd effeithiol o fatrics tra ystyriol o dechnegau holi, sy’n eu galluogi i ddatblygu medrau meddwl a datrys problemau disgyblion yn dda. Mae’r ysgol yn disgwyl i athrawon roi yr un pwys ar ‘amser aros’ ac ‘amser siarad’. Mae arweinwyr yn darparu arweiniad tra ystyriol, sy’n deillio o ymchwil gynhwysfawr, i athrawon ar sut i asesu gwaith disgyblion yn effeithiol a darparu adborth defnyddiol. Mae pob un o’r athrawon yn defnyddio model cytûn yr ysgol ar gyfer marcio gwaith disgyblion. Mae’r model hwn yn annog athrawon i roi sylw cyfartal i gynnwys y gwaith, cymhwyso medrau a meysydd i’w gwella. Mae athrawon yn amlygu meysydd o waith disgyblion sydd angen eu gwella ac yn rhoi awgrymiadau defnyddiol sy’n helpu disgyblion i gymryd cyfrifoldeb am wella eu gwaith eu hunain. Mae athrawon yn rhoi amser mewn gwersi i ddisgyblion ymateb i sylwadau am eu gwaith.

Er mwyn cefnogi ei nod o gael rhagoriaeth mewn addysgu, mae’r ysgol wedi addasu ei dogfennau sicrhau ansawdd. Er enghraifft, mae ffurflenni arsylwi gwersi ac adroddiadau craffu ar waith yn ei gwneud yn glir mai safonau, darpariaeth ac addysgu da yw’r disgwyliad gofynnol. Os bydd arweinwyr yn barnu bod angen gwella unrhyw weithgaredd neu wers, mae’n seiliedig ar y ffaith nad oes digon o ddisgyblion yn gwneud cynnydd. Mae athrawon yn defnyddio systemau cyffredin ar gyfer cynllunio gwersi a meini prawf llwyddiant hefyd. Maent yn rhannu tair lefel o ddisgwyliad gyda disgyblion, gan esbonio’r lefel ddisgwyliedig ofynnol a sut beth yw llwyddiant da a rhagorol. Ar draws yr ysgol, mae athrawon yn ei gwneud yn glir i ddisgyblion y dylai bron eu holl waith fod yn dda, o leiaf.

Mae arweinwyr yn sefydlu llawer o brosiectau thematig fel rhan o’u ffocws ysgol gyfan ar wella darpariaeth yn gyffredinol, ac addysgu yn benodol. Nododd yr ysgol grŵp o athrawon yn eu trydedd neu bedwaredd flwyddyn yn addysgu a fyddai’n elwa ar gyfarwyddyd clir a dull newydd o wella eu haddysgu. Roedd arweinwyr nid yn unig am i’r athrawon hyn elwa ar ddysgu proffesiynol, ond hefyd i ddefnyddio eu datblygiad personol er budd yr ysgol trwy fod yn ymarferwyr arweiniol. Dechreuwyd adnabod yr athrawon hyn fel y grŵp gwella addysgu.

Gwnaeth y grŵp ddefnydd cynhyrchiol o dechnoleg fideo i arfarnu cryfderau a meysydd i’w datblygu yn eu haddysgu eu hunain. Fe wnaethant gyfarfod yn rheolaidd, rhannu pytiau fideo ohonyn nhw eu hunain a nodi meysydd ffocws ar gyfer y cyfarfod nesaf. Fe wnaethant drefnu teithiau dysgu ffocysedig yn yr ysgol ac ymweld â darparwyr eraill. Ymhen amser, fe wnaethant nodi cryfderau penodol yn eu harfer, a rannwyd gyda staff yr ysgol gyfan ar ffurf pytiau fideo ‘sut i’ deg munud. Mae’r ysgol bellach wedi cynyddu’r platfform cymorth ac arweiniad hwn trwy alluogi mwy o athrawon i greu’r pytiau fideo, er enghraifft ‘Sut i ddefnyddio tablau lluosi’n gywir mewn tasgau rhifedd trawsgwricwlaidd’, ‘Sut i ymdawelu dosbarth a’i gael yn barod am waith yn llwyddiannus’ a ‘Sut i gynllunio gweithgareddau dechreuol effeithiol ac ysbrydoledig’. Mae gwaith y grŵp gwella addysgu wedi rhoi mwy o hyder ac arbenigedd i staff wrth gynllunio gweithgareddau pwrpasol. Mae hyn wedi sicrhau gwelliannau yn ansawdd yr addysgu a safon y gwaith yn llyfrau disgyblion.

Nododd yr ysgol grŵp o ymarferwyr rhagorol hefyd, a’u galluogi i ymuno â’r rhaglen ranbarthol ar gyfer athrawon rhagorol. Darparodd yr ymarferwyr hyn arweinyddiaeth a hyfforddiant ysgol gyfan, yn seiliedig ar theori a methodoleg addysgegol gadarn wedi iddynt gymryd rhan yn y rhaglen. Er enghraifft, fe wnaethant arwain gweithgareddau dysgu proffesiynol ysgol gyfan ar ddefnyddio cynllunio holi effeithiol.

Deilliannau

Mae’r ysgol wedi llwyddo i newid ei diwylliant ac wedi dod yn sefydliad sy’n ymdrechu i wella’n barhaus.

Mae’r ysgol yn rhoi blaenoriaeth uchel i ddysgu proffesiynol ac mae arweinwyr wedi buddsoddi amser a chyllid sylweddol ar gyfer y flaenoriaeth hon. Mae’r cyfleoedd dysgu proffesiynol a bennir i staff wedi arwain at arferion addysgu gwell a chysondeb gwell o lawer o ran cyflwyno addysgu da ar draws yr ysgol. Mae rhoi cyfle i athrawon arwain gweithgareddau dysgu proffesiynol wedi cryfhau gallu’r ysgol i arwain. Mae hyn wedi gwella agenda cynllunio dilyniant yr ysgol yn llwyddiannus ac wedi gwella ansawdd arweinyddiaeth ganol ac uwch arweinyddiaeth yn sylweddol.

Bellach, caiff athrawon gyfleoedd mwy rheolaidd a buddiol i fyfyrio ar, ac arfarnu, eu harfer eu hunain, a’u cydweithwyr. Mae ymglymiad dysgwyr mewn gweithgareddau sicrhau ansawdd, fel craffu ar waith, wedi creu cyfleoedd gwerth chweil i staff gydweithio â disgyblion i flaenoriaethu gwella deilliannau.

Mae deilliannau perfformiad yng nghyfnod allweddol 4 wedi gwella ers yr arolygiad craidd ac mae’r bwlch o ran rhywedd wedi cau’n sylweddol (Llywodraeth Cymru, 2017c). Mae gwelliant mawr wedi bod yn ymddygiad disgyblion a’u hagweddau at ddysgu yn yr ysgol hefyd.

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Cryfhau ymhellach fedrau athrawon mewn holi a strategaethau asesu eraill, i gynyddu lefel yr her i ddisgyblion
Gwneud addysgu a dysgu yn fwy cyson ar draws yr ysgol trwy ddod o hyd i gyfleoedd i ledaenu arfer orau trwy ddefnyddio technoleg
Gwella ymglymiad disgyblion yn eu dysgu trwy wneud arferion asesu a marcio yn fwy cyson ar draws yr ysgol er mwyn rhoi adborth gwell i ddisgyblion ar eu cynnydd a sicrhau bod myfyrwyr yn gwybod beth y dylent ei wneud i wella’u gwaith
Rhannu arfer orau o ran cynnwys disgyblion wrth asesu eu cynnydd eu hunain a datblygu eu medrau dysgu annibynnol
Datblygu dealltwriaeth athrawon o’r safonau proffesiynol diwygiedig a chynnwys athrawon mewn ymchwil weithredu fel rhan o’r gweithdrefnau rheoli perfformiad newydd

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Mae Ysgol Gynradd Deighton yn Nhredegar ym Mlaenau Gwent. Mae 182 o ddisgyblion ar y gofrestr, sy’n cael eu haddysgu mewn tri dosbarth un oedran a thri dosbarth oedran cymysg. Mae dosbarth meithrin rhan-amser hefyd.

Mae tua 32% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. Mae’r rhan fwyaf o ddisgyblion o ethnigrwydd gwyn Prydeinig ac nid oes unrhyw un ohonynt yn siarad Cymraeg gartref. Mae ychydig iawn o ddisgyblion yn siarad Saesneg fel iaith ychwanegol. Mae’r ysgol wedi nodi bod gan ryw 34% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol. Mae gan ychydig iawn o ddisgyblion ddatganiad o anghenion addysgol arbennig. Mae ychydig iawn o ddisgyblion yn derbyn gofal gan yr awdurdod lleol.

Mae’r pennaeth wedi bod yn ei swydd er mis Ebrill 2012, a phenodwyd y dirprwy bennaeth ym mis Ebrill 2013.

Strategaeth a chamau gweithredu

Mae gan uwch arweinwyr ddisgwyliadau uchel ohonyn nhw eu hunain, eu staff a’u disgyblion. Mae staff yn cytuno bod rhaid i’r ysgol ddarparu’r cyfleoedd gorau mewn bywyd y gall eu cynnig i’w disgyblion, a chodi eu dyheadau. Hwn yw’r grym sy’n gyrru popeth a wna’r ysgol.

Pan benodwyd y pennaeth yn 2012, nid oedd gan yr ysgol ddiwylliant o rannu arfer rhwng athrawon. Ar ôl dechrau anodd, newidiodd y diwylliant yn raddol a chafodd ei symbylu ar ôl arolygiad 2015, i ymateb i’r argymhelliad am rannu arfer dda. Erbyn hyn, mae’r ysgol yn defnyddio cyfuniad o arsylwadau gwersi ffurfiol gan uwch arweinwyr ac arsylwadau mwy anffurfiol mewn triawdau athrawon i barhau i wella ansawdd yr addysgu ar draws yr ysgol.

Mae cynllun datblygu presennol yr ysgol yn adlewyrchu ymdrech barhaus yr ysgol i wella ochr yn ochr â’i nod i baratoi ar gyfer newidiadau i’r cwricwlwm. Er enghraifft, mae athrawon yn datblygu ymagwedd at y cwricwlwm sy’n defnyddio ‘cyfryngau’, neu gyd-destunau ar gyfer dysgu, sy’n darparu profiadau ystyrlon, go iawn ar gyfer disgyblion. Trwy wneud hynny, nod athrawon yw ymgorffori’r pedwar diben o Dyfodol Llwyddiannus (Donaldson, 2015) yn y cwricwlwm a symud tuag at ddull maes dysgu a phrofiad.

Ar y cychwyn, canolbwyntiodd y pennaeth a’r dirprwy bennaeth ar wella cydweithio rhwng athrawon yn yr ysgol. Yn y blynyddoedd diwethaf, maent wedi ymestyn y dull hwn i ddatblygu diwylliant o gydweithio ag ysgolion eraill yn y consortiwm rhanbarthol a thu hwnt i helpu gwella addysgu. Mae arweinwyr yr ysgol yn annog athrawon i ymweld ag ysgolion eraill yng Nghymru a thu hwnt i gaffael syniadau newydd i ddylanwadu ar eu harfer, a’i gwella. Mae gan yr ysgol gysylltiadau defnyddiol dramor, yn ogystal ag elwa ar weithio gydag asiantaethau celfyddydau allanol, fel rhan o’r rhaglen ‘ysgolion creadigol arweiniol’.

Yn 2012, ceisiodd y pennaeth gyflwyno arsylwadau gwersi bob tymor. Er gwaethaf ychydig o wrthwynebiad cychwynnol, erbyn 2014, daeth arsylwadau gwersi rheolaidd a rhannu arfer dda ar draws yr ysgol yn rhywbeth arferol. Yn 2016, llwyddodd gwaith yr ysgol i wella addysgu i gyrraedd lefel arall, wrth i arweinwyr gyflwyno fframwaith masnachol, strwythuredig i ganolbwyntio’n fwy manwl gywir ar elfennau penodol o addysgu i helpu athrawon ar bob lefel i wella eu harfer ac anelu at fod yn rhagorol. Mae arsylwadau’n canolbwyntio ar wahanol elfennau o’r fframwaith ar draws y flwyddyn, tra’n cynnal ffocws ar gynnydd a safonau disgyblion bob amser.

Pan fydd uwch arweinwyr yn cynnal eu harsylwadau gwersi ffurfiol bob tymor, maent yn rhoi dadansoddiad manwl iawn i athrawon o’u gwersi, gan gynnwys pa mor hir y mae’r athro wedi’i dreulio yn cyflwyno pob adran o’r wers. Mae’r pennaeth yn credu bod y lefel hon o graffu wedi bod yn allweddol wrth helpu codi disgwyliadau athrawon ohonyn nhw eu hunain a’u disgyblion. Mae’n cynorthwyo uwch arweinwyr wrth roi adborth datblygiadol clir i athrawon ac yn eu galluogi i nodi materion penodol y gall unigolion weithio i’w gwella.

Yn ogystal ag arsylwadau gwersi ffurfiol, mae athrawon yn gweithio gyda’u cydweithwyr mewn triawdau ac yn defnyddio technoleg fideo i ffilmio eu gwersi eu hunain o leiaf unwaith y tymor. Mae’r sesiynau hyn yn annog athrawon i ddefnyddio eu medrau beirniadol i adolygu eu haddysgu eu hunain ac addysgu eu cydweithwyr a datblygu eu medrau arfarnol. Mae datblygu ymddiriedaeth rhwng cydweithwyr wedi bod yn allweddol i lwyddiant y system hon. Mae wedi gwella hunanhyder athrawon i glywed eu cydweithwyr yn nodi cryfderau mewn elfennau o’u haddysgu. Mae hefyd wedi eu hannog i addasu eu haddysgu, yn aml mewn ffyrdd eithaf cynnil sy’n gwneud gwahaniaeth sylweddol i ansawdd dysgu disgyblion, er enghraifft rhoi mwy o amser i ddisgyblion feddwl cyn iddynt ateb neu fod yn fwy ymwybodol o sut maent yn holi disgyblion.

Gan fod yr ysgol wedi datblygu ei dull o gydweithio rhwng cydweithwyr yn yr ysgol, mae llawer o athrawon hefyd wedi ymweld ag ysgolion y nodwyd bod ganddynt arfer dda mewn mannau eraill yn y consortiwm rhanbarthol. Maent wedi teithio i Loegr hefyd i ymweld ag ysgolion sydd ag arfer hynod ddiddorol. Mae’r profiadau cydweithredol hyn yn helpu athrawon i ehangu eu meddwl a rhoi cynnig ar syniadau newydd y maent yn dysgu amdanynt. Er enghraifft, mae cyfnewid dosbarthiadau ag athrawon eraill yn yr ysgol ar ‘Ddyddiau Gwener Rhyfedd’ (‘Freaky Fridays’) yn darparu cyfleoedd gwerthfawr i ddeall yr heriau sy’n gysylltiedig ag addysgu gwahanol grwpiau blwyddyn. Hefyd, mae mynychu cyfarfodydd gydag athrawon yn yr ardal sy’n defnyddio’r un fframwaith dysgu proffesiynol yn darparu cyfleoedd da i rannu syniadau a thrafod llwyddiannau a methiannau mewn amgylchedd nad yw’n feirniadol.

Mae uwch arweinwyr yn sicrhau bod athrawon a staff cymorth yn cael digonedd o gyfle i gymryd rhan mewn trafodaeth broffesiynol ac yn cyfrannu at wneud penderfyniadau. O ganlyniad i hyn, datblygwyd cyfleoedd rhwng dosbarthiadau i gydweithio ar weithgareddau datrys problemau ac ymchwilio ar ddydd Gwener. Yn ei dro, mae hyn wedi cynnwys disgyblion mewn cyfrannu’n fwy at gynllunio athrawon. Er enghraifft, yn y cyfnod sylfaen, mae disgyblion yn awgrymu syniadau ar gyfer meysydd darpariaeth wedi ei chyfoethogi, yn seiliedig ar y medrau y maent wedi bod yn eu dysgu mewn gweithgareddau â ffocws, fel defnyddio map stori yn y gornel ysgrifennu, neu adeiladu pont i’r dyn bach sinsir groesi’r afon yn yr hambwrdd dŵr.

Deilliannau

Mae safonau disgyblion ar ddiwedd cyfnod allweddol 2 yn uchel gyda thua 90% o ddisgyblion yn cyflawni’r lefel ddisgwyliedig mewn Saesneg, mathemateg a gwyddoniaeth (Llywodraeth Cymru, 2017d). Mae’r pennaeth yn credu bod hyn o ganlyniad uniongyrchol i’r adborth manwl a roddir ar ôl arsylwadau gwersi. Mae uwch arweinwyr o’r farn fod y rhan fwyaf o’r addysgu yn yr ysgol yn dda neu’n rhagorol erbyn hyn.

Mae athrawon yn hyderus ac yn barod i gymryd risgiau addysgegol yn bwyllog a rhoi cynnig ar ddulliau a strategaethau newydd. Maent yn gwybod bod uwch arweinwyr a llywodraethwyr yn gefnogol i hyn, ac nid ydynt yn ofni gofyn cwestiynau anodd, neu fod rhywun yn gofyn cwestiynau anodd iddyn nhw. Yr hyn sy’n ddiddorol yw bod athrawon yn dweud nad yw rhai o’r gwelliannau mwyaf buddiol mewn addysgu yn drawsffurfiannol ynddynt eu hunain o reidrwydd, ond maent yn eithaf bach. Mae’r ysgol yn eu galw yn ‘dalpiau aur’ (‘golden nuggets’), sef pethau bach sydd, gyda’i gilydd, yn gwneud gwahaniaeth sylweddol i’w gwaith. Mae athrawon yn rhannu’r ‘talpiau aur’ hyn â’i gilydd yn ystod trafodaethau a myfyrio ar ôl arsylwadau triawdau.

O ganlyniad i ddatblygu dealltwriaeth athrawon o safonau trwy gymedroli gwaith disgyblion yn rheolaidd gyda’i gilydd a sicrhau ansawdd cymedroliadau, mae’r gydberthynas rhwng barnau athrawon a safon gwaith disgyblion mewn llyfrau yn agosach o lawer nag ydoedd yn y gorffennol.

Mae sgyrsiau dysgu mewn cyfarfodydd staff wedi’u seilio ar ddysgu ac addysgu. Yr hyn sy’n bwysig yw bod athrawon a staff cymorth yn teimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi a’u hannog yn eu dysgu proffesiynol. Maent yn cydnabod bod gan uwch arweinwyr ddisgwyliadau uchel iawn ohonynt, ond yn deall bod angen iddynt fod yr athrawon gorau y gallant fod i roi’r cyfle gorau posibl o lwyddo i ddisgyblion.

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Parhau i roi adborth datblygiadol clir i athrawon sy’n eu galluogi i wella eu harfer
Ymgorffori ac ymestyn gweithio mewn triawdau
Parhau i baratoi ar gyfer y cwricwlwm newydd

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Cyd-destun

Mae Ysgol Gynradd Hafod yn Abertawe, ger canol y ddinas. Mae 247 o ddisgyblion ar y gofrestr, rhwng 3 ac 11 oed. Mae disgyblion wedi eu trefnu’n saith dosbarth. Mae’r ysgol yn darparu cyfleusterau meithrin ar gyfer 36 o blant tair a phedair oed sy’n mynychu’r ysgol yn rhan-amser i ddechrau. Yn ychwanegol, mae’r ysgol yn rheoli darpariaeth Dechrau’n Deg ar y safle. Mae tua 29% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim.

Mae tua 60% o’r disgyblion yn wyn Prydeinig. Mae 40% o’r disgyblion yn siarad Saesneg fel iaith ychwanegol. Mae mwyafrif o’r disgyblion hyn o dreftadaeth Asiaidd, Bangladeshaidd yn bennaf. Siaredir 15 o ieithoedd gwahanol gan ddisgyblion, a’r mwyaf cyffredin o’r rhain yw Sylheti. Nid oes unrhyw ddisgyblion yn siarad Cymraeg gartref.

Mae gan ryw 35% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol. Mae gan rai disgyblion ddatganiadau o anghenion addysgol arbennig.

Mae’r pennaeth presennol wedi bod yn ei swydd er 2006. Mae’r dirprwy bennaeth wedi bod yn ei swydd am gyfnod tebyg.

Strategaeth a chamau gweithredu

Mae llawer o lwyddiant yr ysgol wrth ddatblygu cwricwlwm bywiog a gwella addysgeg addysgu wedi digwydd o ganlyniad i hirhoedledd, cysondeb a chreadigrwydd arweinwyr yr ysgol. Mae arweinwyr yn adnabod eu disgyblion a’u staff yn eithriadol o dda ac yn creu hinsawdd sy’n annog cymorth, creadigrwydd ac arloesedd ar y ddwy ochr.

Yn ddiweddar, mae’r ysgol wedi arfarnu ei darpariaeth i sicrhau ei bod wedi paratoi’n llawn ar gyfer y newidiadau i’r cwricwlwm sydd ar y gweill. Fel rhan o’r gwaith hwn, mae wedi aildrefnu’r uwch dîm arweinyddiaeth i ymgorffori swyddi cyfrifoldeb addysgu a dysgu ar gyfer llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol. Mae wedi datblygu timau ac unigolion sydd â chyfrifoldeb am oruchwylio’r chwe maes dysgu, yn ogystal â staff sydd â chyfrifoldeb am asesu ar gyfer dysgu a sicrhau parhad yn nysgu disgyblion o 3-16 oed. Er bod timau ar gyfer pob maes dysgu, nid yw’r ysgol yn galluogi staff i weithio ar eu pen eu hunain. Mae monitro a datblygiad staff effeithiol gan uwch arweinwyr, er enghraifft ar ddiwrnodau dysgu proffesiynol, yn sicrhau bod y meysydd dysgu a dull addysgegol yr ysgol yn parhau yn gysylltiedig.

Mae uwch arweinwyr, arweinwyr meysydd dysgu penodol a’u timau yn arfarnu’r cwricwlwm a’i effaith ar ddysgu trwy galendr o weithgareddau monitro sydd wedi’i gynllunio’n ofalus. Mae’r rhain yn cynnwys craffu ar lyfrau, arsylwadau gwersi ac, yn fwy diweddar, teithiau dysgu. Mae’r gwaith hwn wedi nodi camau nesaf clir a phriodol. Er enghraifft, mae’r tîm cymhwysedd digidol yn deall, er bod medrau cyflwyno a medrau creadigol disgyblion yn gryf, ei bod yn ddyddiau cynharach o ran datblygu gwaith sy’n ymwneud â thrin data. Mae arweinwyr wedi nodi hefyd fod gormod o waith yn llyfrau disgyblion yn gywir, sy’n golygu nad yw’n herio pob disgybl yn ddigon da yn gyson. Fe wnaethant nodi na wnaeth eu system olrhain electronig fodloni ei hangen mewn perthynas â llywio camau nesaf disgyblion ar gyfer dysgu yn ddigon da. Fe wnaethant hefyd nodi problemau â defnyddio’r system i sicrhau trylwyredd yng nghywirdeb asesiadau. Mae’r ysgol yn gweithio i fynd i’r afael â hyn trwy ddatblygu model asesu newydd.

Mae arweinwyr yn ymgymryd â gweithgareddau monitro tebyg i arfarnu ansawdd yr addysgu. Trwy’r gwaith hwn, maent yn nodi agweddau ar arfer broffesiynol y mae angen eu gwella ar lefel ysgol gyfan ar gyfer pob un o’r athrawon, yn ogystal â chryfderau a meysydd i’w datblygu ar gyfer athrawon unigol. I fynd i’r afael â blaenoriaethau gwella ysgol gyfan, mae’r ysgol yn dechrau defnyddio ymchwil weithredu yn effeithiol. Er enghraifft, ar ôl nodi asesu ar gyfer dysgu ac adborth yn faes i’w wella, dyrannodd arweinwyr gyfrifoldeb am wella i athro. Defnyddiodd hyn fel rhan o’i waith meistr. Dechreuodd y gwaith â rhagdybiaethau ac adolygiad llenyddol. Yn yr achos hwn, canolbwyntiodd y darllen ar b’un a oedd plant pump a chwech oed yn gallu arfarnu eu cynnydd eu hunain yn effeithiol. Arweiniodd hyn at ddatblygu ystod o feini prawf llwyddiant parhaol i helpu grŵp o chwe disgybl arfarnu agweddau ar eu gwaith ysgrifenedig, er enghraifft atalnodi. Canfu’r ymchwil fod y gwaith hwn yn effeithiol o ran cynorthwyo disgyblion i arfarnu eu gwaith eu hunain. Ers yr arbrawf cychwynnol, mae’r canfyddiadau wedi dylanwadu ar bolisïau asesu ar gyfer dysgu a marcio’r ysgol gyfan. Mae’r ysgol yn adolygu effaith bellach y gwaith hwn yn gyson.

Mewn gwaith ymchwil arall, ymunodd yr arweinydd mathemateg â chydweithwyr o bob cwr o Gymru i nodi meysydd o’r pwnc yr oedd disgyblion yn cael trafferth eu deall. Fe wnaethant nodi medrau rhesymu a’r anawsterau roedd disgyblion yn eu cael yn datrys problemau yn annibynnol. Cawsant syniad i ddefnyddio mapiau stori i helpu datrys y problemau. Arbrofodd pob athro yn y grŵp â’r strategaeth gyda hanner y disgyblion yn eu dosbarth. O ganlyniad, roedd y deilliannau ychydig yn well ar gyfer disgyblion targedig. Mae arweinwyr yn Ysgol Hafod yn sicrhau bod staff yn cael amser i rannu canfyddiadau eu gwaith er mwyn trafod y manteision, ac unrhyw beryglon. Mae hyn yn cefnogi diwylliant o fyfyrio a dysgu proffesiynol yn yr ysgol. Mae’r ysgol yn ymwybodol o’r angen i arbrofi â’r mentrau hyn yn fanylach i wneud y canfyddiadau’n ddibynadwy. Mae’r math hwn o waith yn helpu’r ysgol i roi ystyriaeth dda i’r safonau proffesiynol newydd ar gyfer addysgu ac arweinyddiaeth. Er enghraifft, mae uwch arweinwyr yn sicrhau bod pob un o’r athrawon yn cael cyfleoedd i arloesi, cydweithio ac arwain mentrau sy’n effeithio ar arferion addysgu ac addysgegol yr ysgol yn gadarnhaol.

Mae monitro gwaith o arsylwadau gwersi a chraffu ar lyfrau yn sicrhau bod arweinwyr yn cadw golwg agos ar lefelau cydymffurfio â mentrau yn ogystal ag ar eu heffaith. Mae hyn yn galluogi iddynt herio staff yn effeithiol. Er enghraifft, mae arweinwyr yn defnyddio system nodiadau post-it i nodi cryfderau neu wendidau penodol yng ngwaith athrawon wrth graffu ar lyfrau. Mae hyn yn dangos i athrawon bod arsylwadau arweinwyr wedi’u seilio ar dystiolaeth. Mae deialogau proffesiynol unigol sydd wedi’u seilio ar y ffynonellau tystiolaeth uniongyrchol hyn hefyd yn sicrhau bod gan athrawon unigol dargedau clir ar gyfer gwella. Y targedau hyn, yn ogystal â thargedau addysgu ysgol gyfan, fydd nodau rheoli perfformiad athrawon yn y pen draw.

Mae disgyblion yn gwneud cyfraniad cryf at waith hunanarfarnu a chynllunio gwelliant. Er enghraifft, maent yn cymryd rhan mewn arsylwadau gwersi ac yn gwneud arfarniadau addas. Mae hyn wedi creu awgrymiadau diddorol ar gyfer gwella, er enghraifft trwy nodi bod angen i gynorthwywyr addysgu ymgysylltu’n fwy rhagweithiol â disgyblion mewn rhai achosion yn ystod profiadau dysgu.

Mae arweinwyr yn hyderus iawn yn y penderfyniadau a wnânt am strategaethau addysgu yn yr ysgol. Maent yn gwybod beth sy’n gweddu orau i’w dysgwyr. Er enghraifft, maent wedi cyflwyno dull ffurfiol o addysgu ffoneg sy’n seiliedig ar gynllun cyhoeddedig. Maent wedi hyfforddi pob un o’r staff i ddefnyddio hyn yn effeithiol. Mae hyn wedi arwain at ddeilliannau gwell ar gyfer disgyblion yn eu gallu darllen ac asesiadau athrawon ar ddiwedd cyfnodau allweddol. Mae arweinwyr yn gwrthod arweiniad gan bartneriaid allanol i ddiwygio’r dull hwn gan fod eu hunanarfarniad eu hunain yn nodi bod yr arfer hon yn effeithiol.

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Cyflwyno arsylwadau fideo o addysgu i gefnogi twf proffesiynol
Ystyried gydag athrawon fanteision a rhwystrau athrawon yn arsylwi eu dosbarth eu hunain yn ystod eu hamser cynllunio, paratoi ac asesu i lywio eu hasesiad o unigolion a grwpiau o ddisgyblion
Datblygu medrau digidol disgyblion ymhellach
Cynyddu lefel yr her ar gyfer disgyblion mwy abl

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Cyd-destun

Mae Ysgol Gynradd yr Eglwys yng Nghymru Llanfair Llythynwg ym mhentref Llanfair Llythynwg ym Mhowys. Mae ychydig dros 40 o ddisgyblion ar y gofrestr rhwng 4 ac 11 oed. Mae gan yr ysgol ddau ddosbarth oedran cymysg. Ers yr arolygiad diwethaf, yn unol â pholisi’r awdurdod lleol, nid yw’r ysgol yn darparu ar gyfer disgyblion oedran meithrin mwyach.

Mae pob un o’r disgyblion yn wyn Prydeinig ac nid oes unrhyw ddisgybl yn siarad Saesneg fel iaith ychwanegol nac yn siarad Cymraeg gartref. Nid oes unrhyw ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. Mae’r ysgol yn nodi bod gan ryw 15% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol.

Ers yr arolygiad yn 2009, nid oes unrhyw newidiadau wedi bod i staff addysgu. Mae’r pennaeth wedi bod yn ei swydd er mis Medi 2001. Mae’r pennaeth yn cael 1.6 diwrnod bob pythefnos i gyflawni ei chyfrifoldebau arwain ac mae’n addysgu’r dosbarth cyfnod allweddol 2 am weddill yr amser.

Strategaeth a chamau gweithredu

Mae pob un o’r staff, y disgyblion, y llywodraethwyr a’r rhieni yn credu yn egwyddor arweiniol yr ysgol, sef y dylai disgyblion fod wrth wraidd y broses addysgu a dysgu ac y dylai disgyblion berchnogi eu hysgol a phopeth sy’n digwydd ynddi. Mae hyn yn ganolog i ethos, gweledigaeth ac arfer ddyddiol yr ysgol ac yn golygu bod disgyblion yn gwneud dewisiadau gwybodus yn gyson ynglŷn â beth maent yn ei ddysgu, a sut.

Un o’r prif sbardunau ar gyfer dull yr ysgol o ddatblygu’r cwricwlwm ac addysgeg oedd cyhoeddi’r fframwaith sgiliau anstatudol i ddysgwyr 3 i 19 oed yng Nghymru (Llywodraeth Cynulliad Cymru, 2008a). Fe wnaeth y ddogfen hon, ynghyd ag arweiniad ychwanegol ar ffurf ‘Manteisio i’r eithaf ar ddysgu – Gweithredu’r cwricwlwm diwygiedig’ (Llywodraeth Cynulliad Cymru, 2008b), symbylu’r ysgol i fabwysiadu cwricwlwm newydd ac addasu’r ffordd yr oedd athrawon yn hwyluso dysgu. Mae’r ddogfen yn ailadrodd nodau’r cwricwlwm fel a ganlyn:

canolbwyntio ar y dysgwr
sicrhau bod datblygu medrau priodol yn cael ei weu trwy’r cwricwlwm
canolbwyntio ar barhad a dilyniant ar gyfer dysgwyr 3 i 19 oed
cynnig llai o gynnwys pwnc gyda ffocws cynyddol ar fedrau

Hwn oedd y man cychwyn ar gyfer gofyn i ddisgyblion beth hoffent ei ddysgu, a sut. Er 2008, mae addysgeg a chwricwlwm yr ysgol wedi datblygu, ond mae llais y disgybl, parch i bawb, annibyniaeth a chreadigrwydd yn parhau’n ganolog. Mae llawer o arferion addysgu presennol yr ysgol yn enghreifftio’r 12 egwyddor addysgegol a amlinellir yn Dyfodol Llwyddiannus (Donaldson, 2015) yn dda.

Mae’r ddwy athrawes yn yr ysgol yn hynod lwyddiannus o ran annog disgyblion i wneud eu penderfyniadau eu hunain. Maent yn gofyn cwestiynau i ddisgyblion, fel

beth ddylem ni ei wneud nesaf, yn eich barn chi?
beth yw’r ffordd orau y gall yr oedolion neu’ch cyfoedion eich helpu chi?
sut gallwch chi helpu’ch hun i wella?

Nid digwyddiadau unigol yw cwestiynau fel hyn ond maent yn digwydd yn rheolaidd ac yn helpu disgyblion i gael rheolaeth dros eu dysgu eu hunain. Mae sylwadau gan ddisgybl sydd wedi ymuno â’r ysgol yn ddiweddar yn crynhoi dull yr athrawon. Dywed am ei ysgol flaenorol: ‘Roedd rhywun bob amser yn dweud wrtha’ i beth i’w wneud; doedd neb byth yn gofyn beth roeddwn i eisiau’. Yn ystod sgwrs am ddysgu gyda’i athrawes am yr hyn yr oedd eisiau ei gyflawni, fe wnaethant edrych gyda’i gilydd ar y gwaith yn ei lyfrau o’r ysgol flaenorol a daeth i sylweddoli nad oedd ei waith, cyn dechrau yn Llanfair Llythynwg, wedi ei herio. Yr hyn sy’n ddiddorol yw ei sylw na fyddai wedi gwybod na hyd yn oed wedi meddwl am herio’i hun cyn ymuno â’r ysgol. Mae herio’ch hun, eich gilydd a gofyn pan na fyddwch yn gwybod rhywbeth yn themâu cyffredin a chyson mewn sgyrsiau rhwng pawb dan sylw yn yr ysgol. Mae athrawon yn modelu sgyrsiau am ddysgu gyda’i gilydd a disgyblion. Mae eu hadborth rheolaidd a chraff yn helpu disgyblion i wella eu dysgu ac yn eu hannog i gymryd mwy o gyfrifoldeb am eu deilliannau eu hunain.

Nodwedd lwyddiannus arall ar yr addysgu yn yr ysgol yw lefel uchel yr ymddiriedaeth rhwng staff a disgyblion. Mae athrawon yn modelu addysgu effeithiol ac yn siarad yn eglur â’r dosbarth am yr hyn sy’n gwneud addysgu effeithiol, fel holi da, disgwyliadau uchel, gwerthfawrogi pob ymateb a chynllunio gwaith sy’n briodol heriol. Maent yn annog disgyblion, yn enwedig y rheiny yn nosbarth cyfnod allweddol 2, i gynllunio eu gwersi eu hunain ac addysgu gweddill y dosbarth. Mae disgyblion hŷn yn cefnogi dysgu disgyblion yn y cyfnod sylfaen yn rheolaidd hefyd. Mae’r arfer hon wedi tyfu dros gyfnod ac mae disgyblion bellach yn hyderus iawn yn cyflwyno gwersi i’w cyfoedion. Yn nhymor yr haf 2017, rhannodd disgyblion cyfnod allweddol 2 yn grwpiau gyda phob grŵp yn cymryd cyfrifoldeb am gynllunio a chyflwyno gwerth wythnos o wersi ar destun o’u dewis. Siaradodd yr athrawes â disgyblion am yr hyn y dylai’r cynllun ei gynnwys o ran datblygu medrau a gwybod beth roeddent eisiau i’w cyfoedion ei ddysgu. Rhoddodd amser cynllunio i’r disgyblion. Roedd cynllunio’r disgyblion yn cynnwys meini prawf llwyddiant, cysylltiadau â’r fframwaith llythrennedd a rhifedd, ac yn aml, tasgau ar wahanol lefelau. Pan fydd disgyblion yn addysgu, mae’r athrawes yn arsylwi’n ofalus, yn cyfeirio’r athrawon sy’n ddisgyblion at y rheiny sydd angen cymorth ychwanegol ac yn modelu cwestiynau y gallai disgyblion ddymuno eu gofyn i unigolion a grwpiau. Eto, mae hon yn broses ddwy ffordd gyda disgyblion hefyd yn awgrymu ffyrdd y gallai athrawon wella eu harfer. Bob tymor, mae disgyblion Blwyddyn 6 yn arsylwi’r addysgu’n ffurfiol ym mhob dosbarth. Maent yn llenwi ffurflen sy’n dangos eu meddyliau ar yr hyn y maent wedi’i weld ac yn gosod targedau perthnasol ar gyfer yr athrawon.

I wneud yn siŵr eu bod yn cadw mewn cysylltiad â’r dysgu a’r addysgeg yn y dosbarth arall, mae athrawon yn newid dosbarthiadau am sesiwn bob wythnos. Maent yn arsylwi ei gilydd yn ffurfiol bob tymor ac yn defnyddio ffurflen y consortiwm rhanbarthol i arfarnu ansawdd y dysgu a safon yr addysgu. Fodd bynnag, mae’r pennaeth yn ystyried symud oddi wrth yr arfer hon gan ei bod yn teimlo nad yw’n ychwanegu rhyw lawer o werth ac nid yw’n dweud unrhyw beth wrthi hi nad yw hi neu’r athrawes arall eisoes yn ei wybod. Mae’n ymchwilio i wahanol fodelau cyn gwneud unrhyw newidiadau. Mae athrawon, disgyblion a llywodraethwyr yn monitro ansawdd y ddarpariaeth a safon y gwaith mewn llyfrau yn rheolaidd. Defnyddiant y deilliannau o’r gweithgareddau hyn yn eithriadol o dda i lywio blaenoriaethau yng nghynllun datblygu’r ysgol. Mae athrawon a disgyblion yn llunio cynlluniau gweithredu manwl, sy’n canolbwyntio’n dda ar wella safonau ac addysgu. Er enghraifft, mae’r ysgol bellach yn blaenoriaethu elfen ‘mentro’n bwyllog’ Dyfodol Llwyddiannus (Donaldson, 2015) gan fod disgyblion wedi nodi bod hwn yn faes y mae angen iddynt ei wella.

Mae’r pennaeth yn ymwybodol iawn, fel ysgol fach mewn lleoliad gwledig, fod angen iddi fod yn rhagweithiol wrth sefydlu perthnasoedd proffesiynol gyda darparwyr eraill. Mae’n sgwrsio â phennaeth yr ysgol arloesi leol bob wythnos i sicrhau ei bod yn ymwybodol o’r hyn sy’n digwydd ym maes ehangach addysg. Mae’n darllen yn helaeth hefyd i ddilyn hynt a helynt ymchwil a datblygiadau cwricwlaidd newydd. Mae’r pennaeth yn rhannu’r wybodaeth hon gyda staff eraill yn yr ysgol. Mae athrawes y cyfnod sylfaen yn mynd ati i chwilio am wybodaeth ac yn defnyddio fforymau ar-lein i ddysgu am yr arfer mewn ysgolion eraill a rhannu syniadau. Mae’r ddwy athrawes yn awyddus iawn i gydnabod eu bod yn gyfrifol am eu dysgu proffesiynol eu hunain ac yn cymryd y cyfrifoldeb o ddifrif.

Deilliannau

O ganlyniad i’r lefelau eithriadol o dda o barch yn yr ysgol a phenderfyniad athrawon i hwyluso dysgu trwy eu harferion addysgu, mae’r ysgol yn gwneud cynnydd da iawn o ran dangos enghreifftiau o lawer o’r egwyddorion addysgegol sy’n ategu’r cwricwlwm newydd.

Mae athrawon:

yn cynnal ffocws cyson ar ddibenion cyffredinol y cwricwlwm
yn annog disgyblion i gymryd cyfrifoldeb cynyddol am eu dysgu eu hunain
yn cefnogi datblygiad cymdeithasol ac emosiynol a pherthnasoedd cadarnhaol
yn annog cydweithio
yn herio pob un o’r disgyblion trwy eu hannog i gydnabod pwysigrwydd ymdrech gynaledig wrth fodloni disgwyliadau sy’n uchel ond y mae modd iddynt eu cyflawni
yn defnyddio cyfuniad o ddulliau, gan gynnwys y rheiny sy’n hyrwyddo datrys problemau, meddwl creadigol a beirniadol
yn gosod tasgau ac yn dewis adnoddau sy’n adeiladu ar wybodaeth a phrofiad blaenorol ac yn ennyn diddordeb
yn creu cyd-destunau go iawn ar gyfer dysgu
yn defnyddio egwyddorion asesu ar gyfer dysgu
yn atgyfnerthu cyfleoedd trawsgwricwlaidd yn rheolaidd, gan gynnwys llythrennedd, rhifedd a chymhwysedd digidol, ac yn darparu cyfleoedd i ddisgyblion eu hymarfer

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Gweithio gydag ysgol leol arall i rannu arfer gan ddefnyddio technoleg fideo
Cymryd rhan mewn prosiect ymchwil weithredu ynglŷn â chymryd risgiau corfforol pwyllog
Ystyried ymhellach pa mor dda y mae’r ysgol yn cymharu fel sefydliad sy’n dysgu

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Cyd-destun

Ysgol gymunedol gymysg 11 i 19 yw Coleg Cymunedol Tonypandy, sy’n gwasanaethu tref Tonypandy a’r ardal gyfagos yn Rhondda Cynon Taf. Mae 619 o ddisgyblion ar y gofrestr, ac mae tua 90 ohonynt yn y chweched dosbarth. Ers yr arolygiad diwethaf, mae nifer gyffredinol y disgyblion yn yr ysgol wedi gostwng o ryw 200 o ddisgyblion. Mae hyn yn bennaf am fod y chweched dosbarth yn cael ei ddiddymu’n raddol fel rhan o ad-drefnu’r awdurdod lleol. Bydd Coleg Cymunedol Tonypandy yn cau a bydd ysgol 3-16 newydd yn cael ei sefydlu yn ei le ar y safle presennol ym mis Medi 2018.

Daw llawer o ddisgyblion yr ysgol o bentrefi cyfagos Cwmclydach, Llwynypïa a Phen-y-graig. Mae tua 28% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. Daw’r rhan fwyaf o ddisgyblion o gefndir gwyn Prydeinig, ac ychydig iawn o ddisgyblion sy’n siarad Cymraeg gartref.

Mae’r ysgol yn nodi bod gan ryw 21% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol.

Adeg yr ymweliad thematig hwn, mae pennaeth dros dro a dirprwy bennaeth dros dro, yr oedd y naill a’r llall ohonynt yn aelodau o uwch dîm arweinyddiaeth yr ysgol yn ystod yr arolygiad craidd, yn arwain yr ysgol.

Strategaeth a chamau gweithredu

Mae uwch arweinwyr yng Ngholeg Cymunedol Tonypandy yn ystyried bod eu taith i wella wedi dechrau yn fuan ar ôl i Estyn osod y coleg yn y categori mesurau arbennig. Ar ôl yr arolygiad, adolygodd arweinwyr yr ysgol eu gweithgareddau a’u barnau hunanarfarnu. Cawsant ddealltwriaeth gliriach o gryfderau a meysydd i’w datblygu ar draws y coleg, a oedd yn eu galluogi i osod blaenoriaethau â ffocws craffach ar gyfer gweithredu. Un o’r blaenoriaethau mwyaf brys oedd gwella addysgu ar draws y coleg, ac yn benodol, gwneud y cyswllt rhwng ansawdd yr addysgu a deilliannau disgyblion yn fwy eglur.

Rhoddwyd blaenoriaeth i addysgu a dysgu yn y cynllun gweithredu ôl-arolygiad, gyda ffocws penodol ar rai agweddau allweddol fel holi, gosod amcanion a meini prawf llwyddiant.

Yn ychwanegol, cydnabu arweinwyr fod lles staff yn allweddol i greu diwylliant i wella ynddo. Fe wnaethant sicrhau bod pob un o’r staff yn cael yr hyfforddiant i ategu’r gwelliannau a ddisgwylir, a’u bod yn gwybod sut i fanteisio ar gymorth ac arweiniad ychwanegol. Er enghraifft, cymerodd llawer o staff ran mewn gweithgareddau datblygiad personol, fel mynychu cyrsiau ymwybyddiaeth ofalgar.

I wella cyfathrebu a dosbarthu arweinyddiaeth yn fwy effeithiol, fe wnaeth uwch arweinwyr egluro a mireinio eu rolau a’u cyfrifoldebau eu hunain a rhai arweinwyr canol. Dros gyfnod, cymerodd arweinwyr cyfadrannau fwy o rôl mewn monitro ac arfarnu effaith y gwaith, yn ogystal â chynorthwyo eu cydweithwyr.

Adolygodd arweinwyr y polisi addysgu a dysgu a’r llawlyfr staff i sicrhau bod eu disgwyliadau ynghylch arfer ystafell ddosbarth yn glir. Fe wnaethant hefyd greu pecyn canllawiau a oedd yn amlinellu’r disgwyliadau hyn yn fanwl, a rhoesant ganllawiau ar sut i gymhwyso ystod o strategaethau addysgu ac asesu. Bu rhai o’r staff yn cymryd rhan mewn rhaglen addysgu wedi’i harwain gan y consortiwm. Fodd bynnag, buan y penderfynodd y coleg ei fod yn elwa mwy o ganolbwyntio ar ychydig o ddisgwyliadau wedi’u mynegi’n glir ar gyfer yr holl athrawon yn hytrach na bod staff yn mynychu digwyddiadau allanol.

Llwyddodd arweinwyr i greu darlun cliriach o gryfderau a meysydd i’w datblygu ar draws y coleg trwy arsylwadau mwy trylwyr a chywir. Fe wnaeth hyn eu galluogi i drefnu gweithgareddau dysgu proffesiynol mwy perthnasol, ac wedi eu teilwra, mewn rhai achosion.

Un o’r gweithgareddau sydd, ym marn y coleg, wedi cael yr effaith fwyaf yw’r defnydd o dechnoleg fideo. Fe wnaeth hyn alluogi athrawon unigol i ystyried a myfyrio ar eu harfer eu hunain, a chael cyfle i rannu a thrafod eu haddysgu gyda chydweithwyr eraill. Roedd gan bob cyfadran ‘hyrwyddwr’ hyfforddedig i gefnogi’r gweithgarwch hwn, a hyd yma, mae’r rhan fwyaf o athrawon wedi defnyddio’r dechnoleg i fyfyrio ar eu harfer eu hunain. Mewn rhai achosion, defnyddiodd yr uwch arweinydd sydd â chyfrifoldeb am addysgu a dysgu y cyfleuster hwn yn fuddiol iawn i ddarparu hyfforddi uniongyrchol trwy glustffon. Llwyddodd pob un o’r athrawon a gymerodd ran yn y gweithgareddau hyfforddi uniongyrchol i wella agweddau ar eu harfer yn gyflym ac maent wedi cynnal y gwelliannau hyn.

Ynghyd ag ymweliadau ag ysgolion eraill, a chyfleoedd i arsylwi ei gilydd, mae’r diwylliant yn y coleg wedi dod yn fwy cydweithredol. Mae athrawon yn siarad am bolisi drws agored ac yn gwerthfawrogi’r diwylliant dysgu sydd bellach yn fwy amlwg.

I baratoi ar gyfer symud i ysgol 3-16, mae’r clwstwr wedi gweithio gyda’i gilydd yn agosach. Mae cynllunio’r cwricwlwm ar y cyd wedi bod yn gyfle cyfoethog i athrawon rannu arfer o ran sut gall athrawon gefnogi cynnydd disgyblion yn y ffordd orau a chytuno beth yw’r ffordd orau o ddatblygu gwybodaeth a medrau disgyblion. Mae athrawon yn frwdfrydig am y profiadau dysgu proffesiynol hyn gan eu bod wedi annog a chefnogi gwaith ar draws y sector.

Deilliannau

Mae bron pob un o’r staff yn cymryd rhan yn y cyfleoedd dysgu proffesiynol a gynigir, ac yn ymgysylltu’n dda â nhw. Mae athrawon yn frwdfrydig am y cyfleoedd a gânt i arloesi a datblygu eu medrau. Erbyn hyn, mae llawer ohonynt yn teimlo’n fwy abl a hyderus i fentro a rhoi cynnig ar dechnegau newydd.

Mae’r rhan fwyaf o ddisgyblion yn teimlo bod yr addysgu wedi gwella. Maent yn gwybod beth i’w ddisgwyl mewn gwersi ac yn teimlo eu bod yn cael eu cynnwys yn fwy yn eu dysgu. Maent yn teimlo bod pobl yn gwrando arnynt drwy fforymau disgyblion, ac yn meddwl bod y coleg yn ymateb i’w hadborth.

Mae’r ffaith fod y coleg yn rhoi mwy o bwyslais ar arfer dda yn yr ystafell ddosbarth wedi arwain at welliannau mewn addysgu a deilliannau disgyblion. Er enghraifft, yn 2017, llwyddodd tua 45% o ddisgyblion Blwyddyn 11 i gyflawni trothwy lefel 2 gan gynnwys Saesneg a mathemateg. Mae hyn yn gynnydd o ryw 15 pwynt canran o gymharu â’r canlyniadau adeg yr arolygiad craidd (Llywodraeth Cymru, 2017c).

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Wrth i’r coleg baratoi ar gyfer cau, bydd yn parhau i weithio ar ei flaenoriaethau presennol cyn dod yn rhan o’r ysgol 3-16 newydd.

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Cyd-destun

Mae Ysgol Gymunedol Neyland yn Sir Benfro. Ar hyn o bryd, mae 333 o ddisgyblion yn mynychu’r ysgol, a 52 ohonynt yn mynychu’r dosbarth meithrin. Mae’r ysgol wedi’i threfnu’n bum dosbarth oedran cymysg a chwe dosbarth un oedran. Mae bron pob un o’r disgyblion o ethnigrwydd gwyn Prydeinig.

Mae tua 18% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. Mae’r ysgol yn nodi bod gan dros 40% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol. Nid oes unrhyw ddisgyblion yn siarad Cymraeg gartref.

Mae’r pennaeth wedi bod yn ei swydd er mis Medi 2006. Mae dau o’r tri aelod arall o’r tîm arweinyddiaeth a’r rhan fwyaf o’r staff addysgu a oedd yn eu swydd adeg yr arolygiad yn parhau i weithio yn yr ysgol.

Strategaeth a chamau gweithredu

Mae’r uwch dîm arweinyddiaeth yn cytuno bod canfyddiadau’r tîm arolygu wedi creu syndod i ddechrau, ond roeddent yn benderfynol o wneud y gwelliannau angenrheidiol. Mae pob un ohonynt yn cytuno bod yr argymhellion wedi helpu’r ysgol i ganolbwyntio ar y meysydd pwysicaf ac wedi eu galluogi i wrthod ymgymryd â mentrau nad oeddent yn addas ar gyfer cyfnod datblygu’r ysgol, er eu bod yn ddiddorol. Mae arweinwyr yn meddwl eu bod wedi ceisio gwneud gormod o bethau ar unwaith yn y gorffennol a bod hyn wedi arwain at ddiffyg cysondeb ac ymgorffori arferion cytûn.

Mae arweinwyr yn cydnabod bod diffyg cysondeb ar draws grwpiau blwyddyn a rhyngddynt yn peri problem adeg yr arolygiad. Ar ôl yr arolygiad, lluniodd y tîm arweinyddiaeth restr o nodweddion gorfodol ar gyfer arferion ystafell ddosbarth cyffredinol ac ar gyfer y chwe argymhelliad. Roeddent yn disgwyl gweld y nodweddion gorfodol hyn ym mhob dosbarth. Mewn cyfarfodydd staff, trafododd athrawon y nodweddion gorfodol a chawsant gyfleoedd da i gyfrannu at y broses. Mae’r nodweddion gorfodol wedi datblygu wrth i athrawon arbrofi ag arferion newydd. Er enghraifft, canfu’r ysgol fod un o’r nodweddion gorfodol gwreiddiol ynghylch adborth a marcio yn rhy gymhleth a beichus i athrawon a disgyblion. Mewn rhai achosion, roedd athrawon yn treulio mwy o amser yn ysgrifennu sylwadau nag yr oedd disgyblion wedi’i gymryd i gwblhau’r gwaith. Arweiniodd hyn at drafodaethau ymhlith athrawon am ddiben marcio ac adborth a chytunodd pob un o’r athrawon i gael sgyrsiau ystyrlon â disgyblion ynglŷn â sut gallant wella eu gwaith. Cytunodd athrawon ar god marcio hefyd ac mae pob dosbarth yn defnyddio’r cod yn gyson, ac yn bwysig, mae disgyblion yn ei ddeall. Trwy drafodaeth ymhlith pob aelod o staff, cytunodd athrawon y dylai marcio bob amser fod yn ystyrlon a bod ansawdd yr adborth i ddisgyblion yn bwysicach na’i faint. Mae arweinwyr yr ysgol yn olrhain yn dda sut mae marcio’n helpu gwella dealltwriaeth disgyblion trwy graffu ar waith gyda disgyblion a gofyn iddynt sut mae sylwadau eu hathro a’u cyfoedion yn eu helpu i gynhyrchu gwaith gwell.

Mae’r nodweddion gorfodol wedi datblygu i fod yn siarter ddysgu y mae’r ysgol yn ailedrych arni bob hanner tymor. Cyn cyfarfodydd y siarter, mae arweinwyr yn ymgymryd ag ystod o weithgareddau hunanarfarnu sy’n gysylltiedig â’r blaenoriaethau a’r cytundebau yn y siarter. Mae’r gweithgareddau hyn yn cynnwys craffu ar waith gyda disgyblion, gwrando ar ddysgwyr, adborth llywodraethwyr ac arsylwadau gwersi. Mae cofnodion o gyfarfodydd staff yn dangos yn glir sut mae arweinwyr yn olrhain yr holl weithgareddau monitro ac yn rhoi adborth gonest i staff a chamau nesaf clir. Mae arweinwyr yn cymryd amser i ddathlu popeth sy’n mynd yn dda ac yn pwysleisio’r cynnydd y mae pawb wedi’i wneud.

Mae arweinwyr yn arsylwi pob athro bob tymor yn erbyn blaenoriaeth gytûn yn y siarter. Mae’r ysgol yn defnyddio’r ffurflen o’r consortiwm rhanbarthol ar gyfer asesu ansawdd yr addysgu a’r dysgu. Pan gyflwynodd arweinwyr arsylwadau gwersi ffurfiol rheolaidd i ddechrau, gwelodd athrawon fod yr arsylwi yn fwy fel perfformiad ac roeddent yn teimlo eu bod o dan y sbotolau. Dywed arweinwyr fod defnyddio ffurflen y consortiwm wedi helpu athrawon a nhw eu hunain i ailfeddwl am ddiben arsylwadau gwersi. Erbyn hyn, maent yn canolbwyntio’n gliriach ar effaith yr addysgu ar ddeilliannau disgyblion yn hytrach nag ar yr athro fel unigolyn. Ar ôl pob arsylwad, caiff yr athro adborth byr ar lafar. Mae’r uwch arweinydd yn ysgrifennu nodiadau’r arsylwad ac yn cyfarfod â’r athro i gael deialog broffesiynol fanwl am safonau disgyblion, cyfraniad yr athro at flaenoriaethau’r siarter, cryfderau mewn addysgu ac unrhyw ddatblygiad neu gymorth pellach sydd ei angen. Mae uwch arweinwyr yn cyfarfod ar ôl rownd yr arsylwadau gwersi i ddwyn ynghyd gryfderau’r ysgol gyfan a’r meysydd i’w datblygu, yn ogystal â chynnydd tuag at flaenoriaethau’r siarter. Maent yn adrodd am eu canfyddiadau yn onest ac yn agored i staff. Er enghraifft, nododd trafodaethau am arsylwadau gwersi fod cyflymdra yn faes i’w ddatblygu gan fod disgyblion wedi datgan bod rhaid iddynt wrando gormod cyn gwneud unrhyw beth. Cyflwynodd athrawon y ‘rheol deg eiliad’ i geisio sicrhau eu bod yn mynd ati i ennyn diddordeb disgyblion trwy gydol y wers ac nad ydynt yn drysu pethau trwy roi esboniadau hirfaith. Roedd arsylwadau gwersi hefyd yn dechrau trafodaeth am wahaniaethu, gan fod arweinwyr yn teimlo, er bod y rhan fwyaf o athrawon yn gwahaniaethu gweithgareddau, nid oeddent bob amser yn rhoi ystyriaeth ddigon da i fannau cychwyn y disgyblion yn y dosbarth. Yn sgil y trafodaethau hyn, cytunodd athrawon ynglŷn â sut i wahaniaethu gweithgareddau a phwysigrwydd holi disgyblion yn rheolaidd i ddeall pa mor dda y maent yn ymdopi â gofynion y wers. Uwch arweinwyr sy’n cynnal y rhan fwyaf o arsylwadau gwersi.

Adeg yr arolygiad, roedd yr uwch dîm arweinyddiaeth yn cynnwys pennaeth, dirprwy bennaeth a dau uwch athro. Ar ôl secondio un o’r uwch athrawon, estynnodd y pennaeth wahoddiad i bedwar aelod o’r staff addysgu fynychu cyfarfodydd uwch arweinwyr a chymryd rhan ynddynt. Bellach, mae’r arweinwyr canol hyn yn cymryd cyfrifoldeb am brosiectau fel astudio mewn gwersi, meistroli mathemateg, darpariaeth barhaus ac wedi ei chyfoethogi yn y cyfnod sylfaen a chymedroli. Mae hyn wedi dosbarthu arweinyddiaeth a chyfrifoldeb yn dda ar draws yr ysgol ac mae wedi gwella’r cyfleoedd dysgu proffesiynol ar gyfer y darpar arweinwyr hyn.

Mae arweinwyr yn adnabod eu staff yn dda. Maent wedi symud ar gyflymdra y mae staff yn gyfforddus ag ef ac wedi cynnwys staff mewn llawer o benderfyniadau pwysig ynglŷn â’r hyn y dylai’r ysgol ei wneud i gyflawni cysondeb a thyfu ei harfer broffesiynol. Bu tri o athrawon yn archwilio ac yn arbrofi â’r ymagwedd astudio mewn gwersi y llynedd. Maent yn meithrin eu profiad o’r ymagwedd yn ystod tymor yr hydref a thymor y gwanwyn 2017/2018 a bwriedir hyfforddi athrawon Blwyddyn 5 a Blwyddyn 6 yn y fethodoleg yn ystod tymor yr haf. Mae arweinwyr yn gwirio’n barhaus fod yr hyn y maent yn ei wneud yn iawn i’w hysgol ac nad ydynt yn ofni rhoi’r gorau i wneud rhywbeth os nad yw’n gweithio i’w hathrawon neu’u disgyblion. Mae’r ysgol newydd ddechrau cyflwyno arsylwadau cymheiriaid, gan nad oedd pob un o’r athrawon yn gyfforddus â’r gweithgaredd hwn yn y gorffennol. Roedd adborth o’r rownd gyntaf o arsylwadau cymheiriaid yn gadarnhaol ac athrawon yn croesawu’r cyfle i rannu eu harfer ar y cyfan. Mae uwch arweinwyr a rhai athrawon wedi cael cyfle i arsylwi arfer mewn ysgolion eraill.

Yn ddiweddar, cynhaliodd y pennaeth archwiliad o ganfyddiadau ynglŷn â datblygiad proffesiynol yn yr ysgol. Rhoddodd sgôr i’r ysgol yn ôl p’un a oedd yn ddatblygol, efydd, arian neu aur yn unol ag ystod o ddatganiadau a chwestiynau am ddull presennol yr ysgol o ddatblygu staff. Canolbwyntiodd y cwestiynau ar destunau, fel p’un a oes gweledigaeth glir ar gyfer datblygiad proffesiynol effeithiol, rôl arweinwyr mewn arddangos datblygiad proffesiynol da, pa mor gyfforddus yw staff yn rhannu eu harfer, a pha mor dda y mae’r ysgol yn cynorthwyo staff i dyfu a datblygu eu harfer broffesiynol. Mae arweinwyr wedi defnyddio’r deilliannau o’r archwiliad i lywio blaenoriaeth yng nghynllun datblygu’r ysgol. Mae targedau yn erbyn y flaenoriaeth hon yn cynnwys ennyn diddordeb athrawon mewn gweithgareddau dysgu proffesiynol tymor hwy, yn hytrach na mynychu cyrsiau neu ddigwyddiadau unigol ac i staff gymryd rhan mewn gweithgareddau datblygu ysgol gyfan neu sector. Mae’r ysgol eisoes wedi dechrau ar y cyfnod hwn ar ei thaith trwy gyflogi darparwr allanol i arwain diwrnod datblygu staff ar beth sy’n gwneud addysgu rhagorol. Fe wnaeth y diwrnod hwn annog staff i feddwl am eu harfer a rhannu syniadau a methodolegau. Ar ôl y diwrnod hwn, a’r trafodaethau proffesiynol dilynol, diwygiodd staff y siarter ddysgu i adlewyrchu’r ffaith y byddai eu gwersi’n cynnwys cyfres o sesiynau llawn, byr i wirio dealltwriaeth disgyblion a chynnig cyfleoedd mwy rheolaidd i ddisgyblion ddylanwadu ar beth maent yn ei ddysgu, a sut. Mae athrawon ym Mlwyddyn 3 a Blwyddyn 4 i gyd wedi mynychu’r un cwrs datblygiad proffesiynol pedwar diwrnod ar sut i ennyn diddordeb disgyblion mewn dysgu cydweithredol. Mae’r cwrs, sesiynau cynllunio ar y cyd bob pythefnos ar ôl yr ysgol a dysgu cydweithredol fel ffocws yr arbrawf astudio mewn gwersi wedi arwain at ddull cyson ar draws y dosbarthiadau hyn a ffocws gwell ar fedrau cymdeithasol a chyfathrebu disgyblion a’u lles emosiynol. Mae athrawon wedi gweithio gyda’i gilydd i feddwl, er enghraifft, am y modd y mae trefniadaeth eu hystafelloedd dosbarth a’u holi yn arwain at lefelau gwell o gydweithrediad a llai o bryder i ddisgyblion.

Deilliannau

Bellach, mae’r ysgol yn sicrhau:

Bod gweithgareddau monitro yn arwain at gamau gweithredu clir
Bod arweinwyr yn meddu ar ddealltwriaeth well o lawer o’r cryfderau a’r meysydd i’w gwella yn eu hysgol
Bod pob un o’r staff bellach yn cymryd cyfrifoldeb am yr arfer yn eu dosbarthiadau
Bod lefelau gwell o gysondeb, yn enwedig mewn marcio ac adborth
Bod yr ysgol gyfan yn ystyried effaith addysgu ar ddysgu
Bod staff yn fwy hyderus i gymryd rhan mewn arsylwadau cymheiriaid
Bod yr ysgol yn dosbarthu arweinyddiaeth yn fwy effeithiol
Bod staff yn cael mwy o gyfleoedd i ddatblygu’n broffesiynol a dysgu gyda’i gilydd

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol:

Darparu mwy o gyfleoedd ar gyfer arsylwi cymheiriaid, a’u hymgorffori
Ystyried goblygiadau ariannol cyflwyno’r dull astudio mewn gwersi ar draws yr ysgol os yw’n profi’n llwyddiannus
Gwneud mwy o ddefnydd o ymchwil i lywio arfer, gan gynnwys staff yn cymryd rhan mewn prosiectau ymchwil weithredu
Bod yn fwy allblyg a threfnu bod mwy o staff yn ymweld â darparwyr eraill i rannu a gweld math arall o arfer dda
Datblygu gallu staff i fyfyrio ar eu harfer ac yn unol â’r safonau proffesiynol newydd

Math o Adnodd Gwella: Arfer effeithiol

10 Gorffennaf 2020

Cyd-destun

Mae Ysgol Gynradd Oldcastle yng nghanol Pen-y-bont ar Ogwr. Mae 421 o ddisgyblion ar y gofrestr, gan gynnwys 57 o ddisgyblion yn nosbarth meithrin yr ysgol. Mae disgyblion wedi eu trefnu’n 15 dosbarth.

Mae tua 8% o ddisgyblion yn gymwys am brydau ysgol am ddim. Mae ychydig iawn o ddisgyblion yn derbyn gofal gan yr awdurdod lleol. Nid oes unrhyw ddisgyblion yn siarad Cymraeg gartref, ac mae rhai disgyblion yn siarad Saesneg fel iaith ychwanegol, er mai dim ond yn ddiweddar yr ymunodd llawer o’r disgyblion hyn â’r ysgol. Nododd yr ysgol fod gan ryw 14% o ddisgyblion anghenion dysgu ychwanegol. Mae gan ychydig iawn o ddisgyblion ddatganiad o anghenion addysgol arbennig.

Mae’r ysgol yn ysgol arloesi ar hyn o bryd ac mae’n gweithio gyda Llywodraeth Cymru ac ysgolion eraill i fwrw ymlaen â datblygiadau sy’n ymwneud â’r cwricwlwm a dysgu proffesiynol arall.

Strategaeth a chamau gweithredu

Dechreuodd y pennaeth ar ei swydd ym mis Mawrth 2013. Un o’i gamau gweithredu cyntaf oedd cynnal cyfres o arsylwadau gwersi i lunio barn wybodus am ansawdd yr addysgu yn yr ysgol. Canfu ei arsylwadau, er bod pob un o’r staff yn gweithio’n galed, nad oeddent o reidrwydd yn canolbwyntio ar y pethau cywir i’w helpu i wella eu haddysgu, a dysgu disgyblion yn ei dro. Cyn penodi’r pennaeth, roedd athrawon wedi mynychu nifer o gyrsiau a chyfnodau sabothol datblygiad proffesiynol unigol. Nododd y pennaeth fod gan athrawon ystod o wahanol gryfderau a meysydd i’w datblygu. Nid oedd yn credu y byddai mynychu rhagor o ddigwyddiadau allanol yn ysgogi’r gwelliannau oedd eu hangen. Roedd eisiau gwella addysgu trwy ddefnyddio mecanweithiau cymorth mewnol. Cyflwynodd y pennaeth system hyfforddi a mentora ddwys am ddeuddeg wythnos i gynorthwyo datblygiad pellach athrawon. Rhyddhaodd yr ysgol uwch athrawes o’i dyletswyddau ystafell ddosbarth i gynnal y rhaglen a sefydlu partneriaethau gydag ysgolion a sefydliadau eraill i ddatblygu rhaglenni datblygu ar gyfer athrawon newydd gymhwyso a myfyrwyr.

Roedd y rhaglen hyfforddi a mentora yn bersonol a theilwredig i’r athrawon dan sylw. Roedd rhaglenni unigol yn canolbwyntio ar feysydd y nodwyd bod angen eu gwella trwy arsylwadau gwersi a chraffu ar lyfrau, yn ogystal ag ar feysydd y nododd yr athro ei fod eisiau eu caboli. Roedd yr hyfforddwr athrawon yn cyfarfod â phob athro o leiaf unwaith yr wythnos. Darparodd gymorth yn y dosbarth trwy fodelu gwersi a chyd-addysgu. Gweithiodd gydag athrawon ar gynllunio gwersi a strategaethau rheoli ystafell ddosbarth hefyd. Ar ôl pob sesiwn hyfforddi, nododd athrawon ar beth roeddent am weithio cyn y cyfarfod nesaf. Roedd y perthnasoedd gweithio gonest ac agored a sefydlodd uwch arweinwyr gyda’r staff hynny a oedd yn cymryd rhan yn y rhaglen yn allweddol i’w llwyddiant. Arweiniodd hyn at lefelau uchel o ymddiriedaeth i’r rheiny oedd yn cymryd rhan yn y rhaglen ac fe wnaeth fagu hyder a meithrin hunan-barch ymhlith athrawon.

Mae rhaglen hyfforddi a mentora debyg ar waith ar gyfer athrawon newydd gymhwyso ac athrawon graddedig sy’n ymuno â’r ysgol. Ar hyn o bryd, mae’r ysgol yn cyflogi dau o athrawon ar y rhaglen athrawon graddedig ac athro sydd ar ei ail flwyddyn yn addysgu. Mae’r dirprwy bennaeth yn cyfarfod â’r athrawon hyn bob wythnos i gynllunio eu profiadau dysgu proffesiynol, fel trefnu ar gyfer modelu gwersi, cyd-addysgu ac arsylwadau cymheiriaid ac i osod targedau addysgegol ar gyfer y dyfodol. Mae’r ysgol yn teilwra’r profiadau yn effeithiol i fodloni anghenion a chyfnod datblygu’r athro unigol.

Mae’r pennaeth yn ymwybodol iawn o ofynion y proffesiwn addysgu a’r pwysau ychwanegol y mae rhai o’r staff yn eu rhoi arnyn nhw eu hunain. Er mwyn codi ymwybyddiaeth am bwysigrwydd cydbwysedd rhwng gwaith a bywyd a staff yn gofalu am eu hiechyd meddwl, gwahoddodd bob athro i fynychu cwrs ymwybyddiaeth ofalgar. Ariannwyd y cwrs gan undeb athrawon cenedlaethol a mynychodd athrawon y cwrs o’u gwirfodd am ddwy awr ar ôl yr ysgol am wyth wythnos. Mynychodd bron pob un o’r athrawon. Mae athrawon yn cytuno bod mynychu’r cwrs wedi helpu codi eu hymwybyddiaeth o’i gilydd a phwysigrwydd cyfathrebu’n onest ac agored fel bod problemau’n cael eu rhannu yn hytrach na’u cuddio. Mae hyn wedi helpu gwella llinellau cyfathrebu ymhellach yn yr ysgol ac wedi annog mwy o ddidwylledd fel bod athrawon bellach yn gyfforddus gyda chydweithwyr yn galw i mewn i’w hystafelloedd dosbarth.

Mae’r ysgol yn defnyddio dull ysgol gyfan o ran dysgu proffesiynol. Er enghraifft, pan benderfynodd yr ysgol gyflwyno adnoddau mathemateg newydd a ffyrdd newydd o weithio, mynychodd pob un o’r staff ddigwyddiadau datblygu mewnol rheolaidd. Ar ôl pob digwyddiad, mae staff yn cytuno ar ffocws i weithio arno, sy’n gysylltiedig â’u dysgu. Maent yn rhannu deilliannau eu gwaith mewn cyfarfodydd staff ac uwch arweinwyr. Mae hyn yn helpu sicrhau gwybodaeth a dull cyson ar draws pob dosbarth. Mae staff yn mynychu sesiynau diweddaru a gwybodaeth rhanbarthol a lleol, ond anaml iawn y maent yn mynychu digwyddiadau dysgu proffesiynol.

Mae arweinwyr yn annog athrawon i gymryd rhan mewn ymchwil weithredu ac arbrofi â syniadau newydd. Er enghraifft, mae athrawon wedi defnyddio technegau ymchwil ac ymholi i archwilio sut gall gemau wella medrau mathemategol a sillafu disgyblion. Mae athrawon yn arbrofi â syniadau ar gyfer gwella cysur a lles disgyblion hefyd trwy gyflwyno seddau bagiau ffa a gwisgo sliperi mewn ystafelloedd dosbarth. Nid yw arweinwyr yr ysgol yn ofni rhoi’r gorau i brosiectau ac arbrofion os nad ydynt yn bodloni anghenion disgyblion a staff. Er enghraifft, ychydig flynyddoedd yn ôl, cyflwynodd yr ysgol ddefnydd o dechnoleg fideo ar gyfer arsylwadau gwersi ac arsylwadau cymheiriaid. Fodd bynnag, ar yr adeg honno, nid oedd athrawon yn ddigon cyfarwydd â rhannu arfer i fod yn gyfforddus â’r math hwn o ddull. Bu’r ysgol yn arbrofi â marcio triphlyg hefyd ond rhoddodd y gorau i hyn pan gytunodd athrawon nad oedd yn gwella ansawdd yr adborth i ddisgyblion ac nad oedd yn ddefnydd effeithiol o’u hamser.

Dros y flwyddyn academaidd ddiwethaf, buddsoddodd yr ysgol yn sylweddol mewn rhaglen arweinyddiaeth bwrpasol am chwe diwrnod ar gyfer pob aelod o’r uwch dîm arweinyddiaeth. Dros y chwe diwrnod, dysgodd cyfranogwyr am eu hymddygiadau a’u harddulliau arwain eu hunain. Fe wnaethant archwilio beth oedd y ffordd orau i gyfathrebu a rhoi adborth, osgoi gwrthdaro a magu hyder ymhlith staff, trwy ddefnyddio ymddygiadau cadarnhaol pendant. Dysgon nhw am dechnegau hyfforddi a mentora a chawsant hyfforddiant ac adborth un i un ar eu perfformiad eu hunain gan fentor allanol. Mae pob un o’r athrawon a gymerodd ran yn y rhaglen yn teimlo eu bod wedi magu hyder a meithrin gallu i gael trafodaethau proffesiynol manwl am ansawdd yr addysgu a’r ddarpariaeth. Mae hyn wedi arwain at lefelau uwch o ddidwylledd a gonestrwydd wrth archwilio a rhannu arfer yn yr ysgol.

Mae’r ysgol yn symud oddi wrth arsylwadau gwersi ffurfiol. Nid yw arweinwyr yn yr ysgol yn credu mewn graddio gwersi cyfan na dadansoddi a graddio elfennau unigol o addysgu. Yn 2017-2018, maent yn arbrofi â system o sesiynau galw i mewn lle bydd arweinwyr yn galw i mewn i wersi’n rheolaidd am ryw 15 munud ac wedyn yn cael deialog broffesiynol gydag athrawon. Dros gyfnod, mae staff yn yr ysgol wedi ymgyfarwyddo â’r pennaeth ac aelodau eraill o’r uwch staff yn galw i mewn i’w gwersi’n ddirybudd i siarad â disgyblion a chymryd rhan yn yr addysgu a’r dysgu. Yn 2017/2018, bydd athrawon yn cael eu hannog i arsylwi ei gilydd yn fwy rheolaidd.

Deilliannau

Mae dull yr ysgol o hyfforddi a mentora athrawon ar sail eu hanghenion unigol a’u cyfnod datblygu wedi arwain at arferion addysgu cyson dda ar draws yr ysgol. Mae gallu uwch arweinwyr i gymryd rhan mewn adborth agored a gonest wedi gwella oherwydd yr hyfforddiant pwrpasol ar arweinyddiaeth, hyfforddi a mentora. Mae hyn yn golygu bod pob un o’r arweinwyr yn gyfforddus yn herio eu syniadau eu hunain a’i gilydd ynglŷn â beth sy’n gwneud addysgu da. O ganlyniad, mae pob un o’r staff yn ymarferwyr myfyriol. Mae ymagwedd yr ysgol gyfan at agweddau at ddysgu proffesiynol yn sicrhau bod mentrau newydd yn cael eu gweithredu a’u datblygu’n gyson ar draws yr ysgol.

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Dyma dair prif flaenoriaeth yr ysgol:

Mireinio’r broses arsylwi gwersi er mwyn i athrawon allu elwa ar lefel uwch o gymorth proffesiynol
Parhau i gynnal a chyhoeddi ymchwil ar lefel uchel i wella ansawdd dysgu ac addysgu
Defnyddio arsylwadau gwersi i wrando ar ddysgwyr a chraffu ar lyfrau, gan sicrhau bod gweithgareddau ar gyfer disgyblion medrau sylfaenol yn gweddu’n agosach i’w gallu

Chwilio

Rhieni, gofalwyr a dysgwyr

Chwilio am ddarparwr

Cymuned Rhieni a Gofalwyr

Gweithwyr addysg proffesiynol

Chwilio am adnoddau gwella

Arolygiadau

Barod yn Barod!

Dod o hyd i fy sector

Am Estyn

Amdanom ni

Gweithio i ni

Adroddiad Blynyddol

Chwilio

Poblogaidd

Strategaeth a chamau gweithredu

Deilliannau

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Cyd-destun

Strategaeth a chamau gweithredu

Deilliannau

Cyd-destun

Strategaeth a chamau gweithredu

Deilliannau

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Cyd-destun

Strategaeth a chamau gweithredu

Deilliannau

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Strategaeth a chamau gweithredu

Deilliannau

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Cyd-destun

Strategaeth a chamau gweithredu

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Cyd-destun

Strategaeth a chamau gweithredu

Deilliannau

Cyd-destun

Strategaeth a chamau gweithredu

Deilliannau

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol

Cyd-destun

Strategaeth a chamau gweithredu

Deilliannau

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol:

Cyd-destun

Strategaeth a chamau gweithredu

Deilliannau

Y camau nesaf fel y nodwyd gan yr ysgol